keer beoordeeld 19 maart 2014

Transcriptie

1 0 Samenvatting door M woorden keer beoordeeld 19 maart 2014 Vak Geschiedenis Methode Werkplaats Geschiedenis Werkplaats CE Examenkatern VWO De Republiek in een tijd van vorsten Hoofdstuk 3: Een Gouden Eeuw voor de Republiek ( ) Paragraaf 3.1 Burgeroorlog in Engeland, godsdienstvrede in Frankrijk Burgeroorlog in Engeland Het protestantisme in Engeland was gered door de ondergang van de Armada en Elisabeth bleef op de troon tot haar dood in Elisabeth voerde oorlog met Spanje op Frans grondgebied en op zee. Filips stuurde in 1596 een tweede Armada naar Engeland en veroverde Calais, waarop tussen Elisabeth een bondgenootschap met Frankrijk en de Republiek sloot, het Drievoudig Verbond. De Franse koning Hendrik IV sloot daarna vrede met Spanje en ook de opvolger van Elisabeth, Jacobus I sloot vrede met Spanje in 1604, waardoor de Republiek er alleen voor stond. Jacobus was al koning van Schotland, waardoor hij de twee landen samenvoegde tot Groot-Brittannië, waarbij de rood-witte Engelse en de blauwwitte Schotse vlag werden samengevoegd tot de Union Jack. Jacobus vond dat hij zijn macht van God had gekregen en dus niet afhankelijk hoefde te zijn van het parlement. Ook weigerde hij de Anglicaanse kerk strenger protestants te maken, zoals de puriteinen, de Britse calvinisten, eisten. Zijn opvolger Karel I zorgde voor de uitbarsting toen hij n elf jaar het parlement in 1640 bijeen riep om belastingen te heffen. Hij had geld nodig om de opstand de kop in te drukken, maar het Parlement werkte niet mee en in de hoop op steun van de Republiek liet Karel zijn dochter trouwen met de zoon van stadhouder Willem Frederik. Maar de Republiek kwam niet te hulp. In 1642 verscheen Karel I onverwachts bij het Lagerhuis om zijn tegenstanders te arresteren, maar de vijandige menigte dwong Karel Londen te verlaten, waarna er een burgeroorlog tussen voor en stegenstanders van de koning begint. In 1645 werd Karel verslagen door een leger onder leiding van puritein Oliver Cromwell. Op 30 januari 1649 werd hij onthoofdt en Engeland werd een republiek onder leiding van Cromwell. Godsdienstvrede in Frankrijk Pagina 1 van 5

2 In Frankrijk liet Hendrik III na de ondergang van de (eerste) Armada de fanatieke katholieke leiders vermoorden, waarop hij in 1589 zelf door en fanatieke monnik werd gedood. Hij werd opgevolgd door de hugenotenleider Hendrik van Navarra, de eerste koning uit het huis Bourbon, het koningshuis dat tot de Franse revolutie aan de macht zou blijven. Hendrik IV werd door zijn geloof niet erkend door de katholeiken, waarop Filips II zijn dochter Isabella naar voren schoof. Hij gaf hierop opdracht aan Parma om Frankrijk van uit de Nederlanden binnen te vallen. Parma voorkwam dat Hendrik IV Parijs innam, maar kon er niet voor zorgen dat Isabella koningin werd. Ook wilden veel katholieken geen Spaanse koningin, waarna Hendrik IV zich in 1593 voor de tweede keer bekeerde tot het katholicisme, waardoor hij wél als koning werd erkend. In 1598 maakte Hendrik een eind aan de godsdienstoorlogen met het Edict van Nantes. Hierin bepaalde hij dat Frankrijk katholiek was, maar dat de hugenoten ook rechten hadden. Zij hielden vrijheid van godsdienst in de door hen veroverde steden en ze hadden recht op troepen waarmee ze zich konden verdedigen. In Parijs en omgeving bleef het protestantisme verboden. Hendrik IV en Filips II moesten ook vrede sluiten omdat ze geen geld meer hadden. Frankrijk had een periode van rust tot in 1610 Hendrik IV door een katholieke fanaticus vermoord werd. De nieuwe koning Lodewijk XIII liet de regering grotendeels over aan de gematigde kardinaal Richelieu, die bepaalde dat de hoge edelen geen privélegers mochten hebben en hun forten moesten laten vernietigen. Richelieu steunde, ondanks zijn katholieke geloofsovertuiging, de Duitse protestanten in de Dertigjarige Oorlog om Spanje dwars te zitten. Spanje vocht aan de katholieke kant en kreeg grote gebieden van West-Duitsland in handen, maar ook de Zuidelijke Nederlanden en Noord-Italië. Richelieu was bang dat Frankrijk omsingeld was en na 1635 liet hij Frankrijk ook meevechten. Na een desastreus begin leverde het Frankrijk uiteindelijk gebiedswinst op ten koste van het Duitse Rijk. Paragraaf 3.2 De eerste twintig jaar van de Republiek De Republiek gered De ondergang van de Spaanse Armada werd de redding van de Republiek. Filips II wilde vanuit Engeland de Noordelijke Nederlanden veroveren, maar omdat dit mislukt was gaf hij Parma opdracht in Frankrijk tegen de hugenoten te gaan vechten, waardoor Parma zich niet met volle kracht kon inzetten tegen de opstandige gewesten, die ondertussen sterker waren geworden. Prins Maurits, zoon van Willem van Oranje, vormde een krachtig leger dat betaald kon worden doordat Spanje grote financiële problemen had. Met het leger kreeg de Republiek een aaneengesloten gebied wat voortaan de Republiek der Zeven verenigde Nederlanden was: Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel, Gelderland, Friesland en Groningen. Daarnaast leverde het Drievoudig Verbond met Engeland en Frankrijk in 1596 bondgenoten voor de Republiek op, waarbij de soevereiniteit van de Republiek voor het eerst werd erkend. Spanje had vrede gesloten met Frankrijk en Engeland maar vocht nog steeds tegen de Republiek. Na opnieuw financiële problemen te hebben wilde Spanje ook vrede sluiten met de Republiek, maar zij konden het niet eens worden over de godsdienst. Spanje wilde godsdienstvrijheid voor katholieken, terwijl de Republiek dit in het Pagina 2 van 5

3 zuiden voor de protestanten wilde. In 1609 werd afgesproken de oorlog voor twaalf jaar te onderbreken: het Twaalfjarig Bestand. Maurits en van Oldenbarnevelt Na het afzetten van Filips II schreef de Goudse regent François Vrancken 1587 een pamflet, de Deductie van Vrancken, waarin stond dat de Republiek niet meer op zoek was naar een nieuwe vorst en de soevereiniteit weer in eigen handen nam. De Republiek was een statenbond, maar had ook centrale bestuursinstellingen. De belangrijkste waren de Staten-Generaal, die een centrale regering waren en besluiten namen over de buitenlandse politiek en defensie. Ook waren zij verantwoordelijk voor het Staatse leger. De kosten werden volgens een vaste verdeelsleutel opgebracht. In de Staten-Generaal hadden alle gewesten één stem, maar in werkelijkheid was Holland overheersend omdat zij het rijkste gewest was en meer dan de helft van de gemeenschappelijke uitgaven voor zijn rekening nam. De invloed van Holland werd nog groter doordat de Staten-Generaal was gevestigd in het Binnenhof in Den Haag. De macht in de Republiek was verdeeld over regenten, maar daar staken twee personen bovenuit. De eerst was de stadhouder, die vroeger plaatsvervanger van de vorst was geweest, maar nu in dienst kwam van zijn Staten (waar hij voorheen stadhouder van was). Hij was in feite een ambtenaar, maar hij was ook opperbevelhebber van leger en vloot. Na de dood van Willem van Oranje volgde zijn zoon Maurits hem op. De tweede figuur was de landsadvocaat of raadspensionaris van Holland. Dit was Johan van Oldenbarnevelt, die als adviseur in dienst van de Staten van Holland stond. Hij voerde echter namens Holland het woord in de Staten-Generaal, waardoor hij een soort regeringsleider werd. Tot het Twaalfjarig Bestand ging het prima tussen Maurits en Van Oldenbarnevelt, maar tijdens het Twaalfjarig Bestand ontstond er een machtsstrijd, die bijna tot een burgeroorlog leidde. Paragraaf 3.3 Van Twaalfjarig Bestand naar Vrede van Münster Onthoofding van Oldenbarnevelt Tijdens het Twaalfjarig Bestand ontstond er grote politieke en godsdienstige verdeeldheid. In de gereformeerde kerk ontstond een strijd tussen aanhangers van Arminius en Gomarus, twee hoogleraren die het niet eens waren met Calvijn, die zei dat God almachtig was en dat ieder al was voorbestemd voor de hemel of de hel. Arminius zij dat Gods genade een aanbod was dat de mens kon aannemen of verwerpen. Gomarus stelde dat er een orthodox (rechtlijnig) calvinisme tegenover, waarbij God bij de schepping van de mens had bepaald wie naar de hemel mocht en wie naar de hel moest. De politiek werd hierdoor beïnvloed. Regenten uit Holland kozen voor de arminianen, regenten uit de andere gewesten kozen voor de gomaristen. Van Oldenbarnevelt koos voor Arminius en Maurits voor Gomarus. Naast de politieke speelden ook de belangen van de verschillende gewesten mee. Holland vond dat de Staten-Generaal zich niet moest bemoeien met de situatie omdat ieder gewest zelf zijn godsdienstige zaken moest regelen, terwijl de meeste gewesten vonden dat de Staten-Generaal een nationale synode, een vergadering van de kerken uit de zeven gewesten, bijeen moest roepen, die het conflict dan moest beslechten. In 1617 werd op voorstel van Oldenbarnevelt door de Hollandse Staten de Scherpe Resolutie doorgevoerd Pagina 3 van 5

4 waarin stond dat de nationale synode in strijd was met de soevereiniteit van de gewesten en waarbij Steden toestemming kregen om troepen in te huren om de opstand de kop in te drukken. De ingehuurde troepen gehoorzaamden de Hollandse Staten en niet Maurits. Er dreigde een burgeroorlog, maar voordat het zover kon komen liet Maurits van Oldenbarnevelt op 29 augustus 1618 arresteren. Op 6 mei 1619 besloot de synode van Dordrecht dat Arminius opvattingen vals waren waardoor van Oldenbarnevelt op 9 mei onthoofd werd. De laatste oorlogsjaren Na het Twaalfjarig Bestand werd in 1621 de oorlog tegen Spanje hervat, maar dit ging bergafwaarts. In deze fase van de Dertigjarige Oorlog haalden de Habsburgers (Spanjaarden) de overhand waardoor de Republiek in de defensie werd gedwongen. In 1625 moest Spanje opnieuw zijn troepenmacht verminderen vanwege financiële problemen, waardoor het Staatse leger kon worden versterkt onder leiding van Stadhouder Frederik Hendrik (Maurits halfbroer). In 1629 vervolgden de Spanjaarden de strijd, maar Frederik Hendrik vocht hard terug. Vanaf 1635 vocht Spanje ook weer tegen Frankrijk. De Spaanse economie stortte hierdoor in, en in 1640 kwamen Catalonië en Portugal in opstand vanwege de hoge belastingen, waarna Portugal eer onafhankelijk werd en de Catalaanse opstand met moeite de kop in werd gedrukt. Hierna wilde Spanje vrede, wat in 1648 resulteerde in de Vrede van Münster. In dit vredesverdrag werd de Republiek losgemaakt van het Duitse rijk, en dus volledig erkend werd als onafhankelijke staat. De Republiek hield de veroverde gebieden in Brabant, Limburg en Vlaanderen. Zij werden de generaliteitslanden, omdat ze door de Staten-Generaal werden bestuurd. De rest van de Zuidelijke Nederlanden bleven in handen van Spanje, waarbij er verder weinig veranderde. De protestanten kregen geen godsdienstvrijheid en de katholieken in de Republiek ook niet. Paragraaf 3.4 De Gouden Eeuw Centrum van handelskapitalisme De eerste eeuw van de Republiek staat bekend als de Gouden Eeuw. Amsterdam werd door de bloeiende economie hét centrum van het handelskapitalisme. Om de handel te vergemakkelijken werden er nieuwe instellingen opgericht als de Amsterdamse Wisselbank en de Amsterdamse Beurs. De grachtengordel was het symbool voor de Amsterdamse rijkdom. Deze was tijdens het Twaalfjarig Bestand voor de rijke kooplieden gebouwd. Amsterdam groeide tot een inwonertal van tweehonderd duizend door de toestroom van migranten. Doordat Holland, Friesland en Zeeland geen last hadden gehad van de tachtigjarige oorlog en de conflicten tijdens het Twaalfjarig Bestand lieten zij de zuidelijke gewesten, Engeland en Frankrijk ver achter zich. De Republiek profiteerde van de zwakheid van Engeland en Frankrijk. Ook door de kleinschaligheid en de nauwe contacten tussen ondernemers en regenten was slagvaardig handelen mogelijk, zoals bij de oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in VOC en WIC Pagina 4 van 5

5 In 1596 hadden Nederlanders voor het eerst Java bereikt en rond 1600 waren de Nederlanders de belangrijkste importeurs van kostbare en winstgevende Oost-Indische specerijen. Al snel liep de concurrentie hoog op, waardoor de winsten sterk daalden. Hierdoor liet de Staten-General alle individuen opgaan in de VOC, die het monopolie kreeg op de Nederlandse handel met Azië. De VOC was een publiek-private organisatie, een particulier bedrijf dat ook overheidstaken heeft, en die de Nederlandse overheid in Azië vertegenwoordigde. Zij moesten keihard vechten tegen de Portugezen, omdat de paus hen het alleenrecht had gegeven op de zeehandel met Afrika en Azië. Op verzoek van de VOC stelde rechtsgeleerde Hugo de Groot het geschrift Mare Liberum (Latijn voor de vrije zee ) op, waarin stond dat de zee geen eigendom was van een land en dat iedereen deze moest kunnen gebruiken. In de loop van de 17e eeuw kreeg de VOC tientallen nederzettingen, waarbij bijna altijd werd samengewerkt met de plaatselijke machthebbers, behalve op Java en de Molukken, waar de VOC zelf het bestuur in handen nam. Tegelijk met de VOC werd in Engeland de East India Company opgericht, wat ook een publiek-privaat bedrijf was, maar welke veel minder succes had dan de VOC. In 1598 voer de VOC voor het eerst naar de Afrikaanse westkust. In 1637 begonnen zij aan de Goudkust (het huidige Ghana) met slavenhandel, en in 1598 gingen zij voor het eerst naar Amerika. Voor de handel op West-Afrika en Zuid-, Midden- en Noord-Amerika werd in 1621 de West Indische Compagnie (WIC) opgericht, die ook een handelsmonopolie kreeg en kolonies mocht stichten en besturen. De WIC zette de driehoekshandel in tussen Europa, Afrika en Amerika. De compagnie bracht wapens en koopwaar naar West-Afrika. Daar werden slaven gekocht die naar Amerika werden verscheept en op de suiker-, tabaks- en katoenplantages moesten werken. Die producten werden dan weer naar de Republiek gebracht. Als handelsonderneming was de WIC minder succesvol dan de VOC, omdat de concurrentie in Amerika vele malen groter was en de WIC zich voornamelijk bezighield met de kaapvaart, waarbij ze de Spaanse zilvervloten aanvielen omdat Spanje hiermee de oorlog betaalde. Dit zorgde ervoor dat de WIC als handelsbedrijf niet optimaal kon functioneren. Pagina 5 van 5