VVE-RAPPORT RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL DE HARLEKIJN BASISSCHOOL KERST ZWART Locaties Brinnr. 05YD Plaats Berkelland Onderzoeksnummer 10891 + 10893 Datum onderzoek 27 september 2012 Rapport vastgesteld te Zwolle op 20 december 2012 VVE-rapport 10891 + 10893 Onderzoeksdatum: 27-09-2012 Pagina 1 van 8
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. Dit rapport maakt onderdeel uit van de bestandsopname in de gemeente Berkelland. In deze gemeente hebben alle voor- en vroegscholen die te maken hebben met VVE een vragenlijst ingevuld waarin zij de stand van zaken op hun (voor)school weergeven. Alle locaties krijgen automatisch een zelfrapportage. Enkele locaties zijn vervolgens bezocht door de Inspectie van het Onderwijs ter verificatie van deze zelfevaluaties. Alle bezochte locaties ontvangen een rapportage met de bevindingen van de Inspectie. Het definitieve rapport wordt gepubliceerd op de website van de Inspectie: www.onderwijsinspectie.nl uitkomsten van alle zelfevaluaties en de bevindingen van de Inspectie van het Onderwijs naar aanleiding van de locatiebezoeken worden samengevat in een gemeentelijk rapport. Dit geeft een totaalbeeld weer van VVE in de gemeente Berkelland. Dit rapport wordt, als het definitief is vastgesteld, samen met de locatierapporten, gepubliceerd op de website van de Inspectie: www.onderwijsinspectie.nl Werkwijze onderzoek en basisschool zijn een voor- en een vroegschool die bezocht zijn door de Inspectie van het Onderwijs. Daarbij hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden: groepsbezoeken gesprekken met leidsters en/of leerkrachten gesprekken met ouders gesprekken met locatieleiding, coördinatie en directie Dit rapport geeft de bevindingen van de Inspectie over de kwaliteit van VVE op deze locaties weer. Inhoud rapport In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: de voorwaarden van VVE de ouders de kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen de ontwikkeling, zorg en begeleiding de kwaliteitszorg de doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool de resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig ze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk ze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen ze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Dit rapport is gebaseerd op het VVE toezichtkader (zie de internetsite van de onderwijsinspectie. VVE-rapport 10891 + 10893 Onderzoeksdatum: 27-09-2012 Pagina 2 van 8
Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Daarbij kunnen de overeenkomsten en verschillen tussen de zelfevaluatie van de locatie en de bevindingen van de Inspectie eveneens worden geduid. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Context Vanaf januari 2012 zijn de Peuterspeelzaal en Basisschool gestart met deelname aan Startgroep Peuters. Doel hiervan is de prestaties van jonge kinderen vroegtijdig en spelenderwijs te verbeteren, zodat ze een vliegende start kunnen maken op het moment dat ze naar de basisschool gaan. Startgroep Peuters bevindt zich in de aanvangsfase; middelen, bezetting en verhuizing zijn inmiddels geregeld. Peuterspeelzaal is vanaf augustus gehuisvest in een locatie op het terrein van de school. uitvoering en de afstemming staan op de agenda en heeft de volle aandacht van de betrokkenen, waarbij alle betrokkenen zich bewust zijn van de prille ontwikkelfase waarin het project zich bevindt. gemeente Berkelland stopt op 1 januari 2013 de structurele subsidie voor het reguliere peuterspeelzaalwerk in de gemeente. Dit tot grote teleurstelling van alle betrokkenen op de Peuterspeelzaal en de basisschool. VVE-rapport 10891 + 10893 Onderzoeksdatum: 27-09-2012 Pagina 3 van 8
2. HET TOTAALBEELD inspectie constateert dat de kwaliteit van de voorschoolse en vroegschoolse educatie (VVE) op peuterspeelzaal en op basisschool op een aantal indicatoren in voldoende mate is aangetroffen. Dit geldt met name voor de condities en het aanbod op beide locaties en het educatief en pedagogisch handelen en de zorg en begeleiding op de basisschool. Verbeterpunten liggen voor beide locaties op de domeinen ouderbeleid, de kwaliteitszorg en afstemming in de doorgaande lijn en voor de peuterspeelzaal ook op de domeinen zorg en begeleiding en educatief handelen. Op diverse manieren zijn er ontwikkelingen in gang gezet op deze domeinen, echter niet zodanig dat er van een planmatige aanpak sprake is. Uit het kwaliteitprofiel blijkt dat de condities geheel op orde zijn. Peuterspeelzaal is sinds kort gevestigd bij basisschool. Er zijn zes groepen; iedere groep telt maximaal 16 peuters in de leeftijd van tweeënhalf tot vier jaar: startgroep; 4 dagdelen met twee leidsters. Door deelname aan Startgroep Peuters is een van de leidsters HBO geschoold. reguliere groepen op twee dagdelen; 5 groepen met een leidster en een vrijwilligster ouders waar de inspectie mee gesproken heeft, geven aan tevreden te zijn over de betrokkenheid en de inzet van de leidsters en de leerkrachten. Zeer tevreden zijn de ouders over de informatie die ze krijgen over de ontwikkeling van hun kind. Op een aantal indicatoren vraagt het ouderbeleid versterking. Dit betreft het gerichte ouderbeleid, het adequaat vooraf informeren, en de participatie van VVE activiteiten door ouders. peuterspeelzaal en de school werken met een integraal VVE programma. planning van het aanbod vraagt om een nadere uitwerking om de doelgerichtheid en de differentiatie in beeld te brengen voor de peuters. Het pedagogisch handelen van de leidsters kenmerkt zich in een respectvolle omgang met de peuters en kleuters. Binnen het educatief handelen van de peuterleidsters liggen verbeterpunten. Het planmatig werken aan taalactiviteiten, het bevorderen van aanpakstrategieën, actieve betrokkenheid van kinderen, interactie met en tussen kinderen en het afstemmen op verschillen tussen kinderen zijn hierbij aandachtspunten. Op de vroegschool is het educatief handelen op orde. Op het gebied van zorg en begeleiding zijn in de voorschool en de vroegschool diverse ontwikkelingen in gang gezet, die leiden tot begeleiding van (individuele) kinderen op basis van gesignaleerde risico s. Bij de kleuters is hier een planmatige aanpak aangetroffen, bij de peuters is de planmatigheid nog een ontwikkelpunt contacten met de externe zorgketen zijn wel in voldoende mate aangetroffen. VVE-coördinatie is een punt van zorg. Zowel op de vroegschool als op de voorschool is het bewaken van de kwaliteit van VVE in de afgelopen jaren verwaterd. Door de start met Startgroep Peuters is dit recent opgepakt door de directeur van basisschool. peuterleidsters, de leerkrachten en de schoolleiding herkennen zich grotendeels in het geschetste kwaliteitsprofiel en zijn voornemens om de aangegeven ontwikkelpunten zo mogelijk op te pakken. Dit biedt een gunstig perspectief voor de ontwikkelingen binnen de Startgroep Peuters. Op het moment van het inspectiebezoek is het voortbestaan van de peuterspeelzaal echter een allesoverheersend punt van zorg bij alle betrokkenen. VVE-rapport 10891 + 10893 Onderzoeksdatum: 27-09-2012 Pagina 4 van 8
3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS 3 Naam gemeente Berkelland A0.0 Samenwerking met voor/vroegschool A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 3 A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie 3 getoetst A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Startblokken - Peuterplein Kleuterplein - BAS A2 groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per 3 week) A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor Tweeënhalf jaar VVE? A5 Kwaliteit leidsters/leerkrachten A5.2 Alle leidsters/leerkrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) 3 A5.3 Alle leidsters spreken voldoende Nederlands 3 A5.4 Alle leidsters zijn toereikend geschoold (voor het VVE-programma) 3 A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 3 condities zijn geheel op orde bevonden. Op de Peuterspeelzaal (PSZ) is een recent GGD rapport aanwezig. In die rapportage zijn de basisvoorwaarden voorschoolse educatie getoetst(a0.1 en A0.2). Er is voldoende tijd ingeroosterd voor de kinderen die in aanmerking komen voor VVE en er is een dubbele bezetting in de zaal met leidsters die in voldoende mate zijn geschoold voor het VVE-programma. Op de basisschool is tevens de voortgangsrapportage Startgroep peuters aanwezig, waarin het opleidingsplan is uitgewerkt. B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 2 2 B3 Intake 3 3 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 3 3 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voor/vroegschool 2 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 4 4 B7 Rekening houden met de thuistaal 3 3 Naast positieve bevindingen liggen er binnen het domein Ouders enkele ontwikkelpunten. Dit geldt allereerst voor de uitwerking van een gericht VVE-ouderbeleid(B1). Het gaat hierbij om een ontbreken van een analyse van de kenmerken van de ouderpopulatie en het vaststellen van wensen en mogelijkheden van de ouders. ouders met wie de inspectie gesproken heeft zijn in onvoldoende mate geïnformeerd over de doelen en de ambitie van VVE (B2). Zowel de voor- als de vroegschool organiseren weinig relevante ouderactiviteiten, zoals informatiebijeenkomsten over VVE, themabijeenkomsten of koffieochtenden(b5). ouders worden geïnformeerd door middel van themabrieven; hierop een verdieping maken zodat ouders de essentie van deze brieven inzien en er inzicht is in het percentage ouders dat daadwerkelijk actie onderneemt is hierbij een aandachtspunt. Zeer tevreden zijn deze ouders over de informatie over de ontwikkeling van hun VVE-rapport 10891 + 10893 Onderzoeksdatum: 27-09-2012 Pagina 5 van 8
kind; leidsters en leerkrachten plannen frequent overlegmomenten om samen met de ouders de voortgang te volgen. Voor doelgroepkinderen worden ten minste twee keer per jaar en zo nodig zesweken gesprekken gepland (B6). C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 2 3 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 2 3 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 2 3 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters/leerkrachten is respectvol 3 3 C2.2 leidsters/leerkrachten hanteren duidelijke pedagogische 3 3 gedragsgrenzen C2.3 leidsters/leerkrachten stimuleren de sociale vaardigheden en de 3 3 persoonlijke competenties van de kinderen C2.4 leidsters/leerkrachten tonen respect voor de autonomie van het kind 2 3 C2.5 inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 3 3 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar afgestemd 2 C3.2 Er worden de hele 'dag' effectieve en gerichte activiteiten voor de 2 3 taalontwikkeling uitgevoerd C3.3 leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen 2 3 kinderen C3.4 leidsters/leerkrachten stimuleren actieve betrokkenheid van de 2 3 kinderen en verrijken het spelen en werken C3.5 leidsters/leerkrachten bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag 2 3 (strategieën) bij de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters/leerkrachten met de kinderen is responsief 2 3 C3.7 leidsters/leerkrachten stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van de individuele kinderen 2 3 Kwaliteit van het aanbod Zowel de voorschool als de vroegschool werken met een integraal VVE-programma, waarbij de activiteiten in weekschema s worden gepland. Het is een verbeterpunt voor de peuterspeelzaal om in het aanbod uit te gaan van ontwikkeldoelen (C1.2). Omdat de planning niet doelgericht is, is het ook niet mogelijk om een dekkend aanbod voor de taalontwikkeling samen te stellen (C1.3). Ook een adequate afstemming van het aanbod op de verschillen in ontwikkeling tussen de kinderen is een verbeterpunt(c1.4). Op de vroegschool is een doelgerichte planning aangetroffen, waarin zowel de taalaspecten als de differentiatie in voldoende mate uitgewerkt zijn. Het pedagogisch klimaat Het pedagogisch handelen van de leidsters is op een aantal indicatoren op orde. Er wordt in een plezierige sfeer met de kinderen omgegaan. leidsters hanteren pedagogische gedragsgrenzen, waarbij het uitleggen waarom gedrag al dan niet wenselijk is in een bepaalde situaties een verbeterpunt is(c2.3). Hoewel de kinderen de kans krijgen om zelfstandigheid te ontwikkelen en ze worden aangemoedigd om samen te spelen en te delen, wordt de ontwikkeling van tijdsbesef en de volgorde waarin de activiteiten plaatsvinden door het ontbreken van dagritmekaarten onvoldoende bevorderd(c2.4). kinderen hebben baat bij het visueel maken van de structuur van de ochtend. peuterspeelzaal is onlangs verhuisd; de binneninrichting is wel van een voldoende niveau, maar de buitenruimte is in onvoldoende mate ingericht voor de peuters. Dit heeft de aandacht van de leidsters. VVE-rapport 10891 + 10893 Onderzoeksdatum: 27-09-2012 Pagina 6 van 8
In de vroegschool kenmerkt het pedagogisch handelen zich als respectvol en duidelijk. Door onder meer het werken met diverse coöperatieve werkvormen worden de sociale competenties bevorderd en doen leerkrachten recht aan de autonomie van de kinderen. Het educatief handelen In het educatief handelen is in de voorschool waargenomen dat de leidsters laten zien dat ze beschikbaar zijn, waarbij ze meestal ingaan op initiatieven van kinderen. Naast deze als voldoende gewaardeerde indicator, zijn ook verbeterpunten vastgesteld. Er zijn geen afspraken vastgelegd over het educatief handelen van beide leidsters (C3.1). Op diverse momenten kan de interactie met en tussen kinderen worden versterkt door kinderen te stimuleren om met elkaar te praten en door zelf in volledige zinnen open vragen te stellen die bij kinderen taal uitlokken(c3.2 en C3.3). Er is gezien dat de leidsters het spelen van kinderen stimuleren. Kansen om het spel te verrijken en daarbij aan te sluiten bij de naaste zone van ontwikkeling van het kind, worden daarbij te weinig benut (C3.4). Dat geldt ook voor het bevorderen van het aanpakgedrag van de kinderen. Daarmee wordt bedoeld dat het van belang is kinderen te stimuleren zelf naar een oplossing te zoeken en er samen op te reflecteren. (C3.5). In observatiegegevens is gezien dat de leidsters zijn begonnen de ontwikkelingen en de vorderingen van de kinderen te observeren en te beschrijven. Er ligt echter geen inzichtelijke koppeling van deze beschrijving naar de planning van de activiteiten(c3.7). D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 3 3 D1.2 begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep 2 3 en het individuele kind D1.3 evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 2 3 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 2 3 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra zorg bijhouden 3 3 4 3 3 3 Zoals hierboven geschetst, zijn de leidsters begonnen de kinderen regelmatig te volgen in hun ontwikkeling met behulp van een observatie- en registratie instrument. Welke kinderen zorg nodig hebben en wat die zorg inhoudt in de dagelijkse activiteiten, is nog niet vastgelegd in een planmatige begeleiding(d1.2). Evaluaties van deze activiteiten en conclusies voor het vervolg van de zorg ontbreken eveneens(d1.3 en D1.4). Als externe zorg wenselijk is, worden procedures waarmee verwijzing mogelijk is opgepakt en gevolgd. Ouders worden daarin gekend en zo nodig ondersteund. ouders met wie de inspectie gesproken heeft geven aan dit zeer te waarderen(d2.2). vroegschool heeft een duidelijk uitgewerkt beleid voor de zorgleerlingen. Dit is in voldoende mate vastgelegd en wordt tijdig geëvalueerd. Ook de externe zorg wordt in voldoende mate opgepakt, begeleid en gevolgd. E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voor- c.q. vroegschool 2 2 E2 voor- c.q. vroegschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 2 2 E3 voor- c.q. vroegschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen 2 3 E4 voor- c.q. vroegschool formuleert op basis van evaluaties verbetermaatregelen en voert die aantoonbaar en planmatig uit 2 2 VVE-rapport 10891 + 10893 Onderzoeksdatum: 27-09-2012 Pagina 7 van 8
E5 voor- c.q. vroegschool borgt de kwaliteit van haar educatie 2 2 E6 In de kwaliteitszorg van de basisschool wordt ook specifiek naar VVE 2 gekeken In de basisschool worden de opbrengsten van alle kinderen twee keer per jaar in beeld gebracht (trendanalyses)(e2 en E3). Er wordt hierbij geen onderscheid gemaakt voor de doelgroepkinderen, waardoor het niet inzichtelijk is wat VVE specifiek oplevert. Alle overige indicatoren zijn een verbeterpunt(e1 tot en met E6). Dit is het geval omdat er geen(tenminste jaarlijks uitgevoerde) systematiek van evalueren plaatsvindt, die leidt tot gewenste of noodzakelijke verbeteringen. Waar het gaat om de kwaliteit van het uitvoerend handelen en de educatieve onderdelen van VVE (zoals de inrichting van de kinderspeelzaal en plein, de uitvoering of de effecten van het programma of de beschikbare VVE- tijd) zijn geen borgingsdocumenten aangetroffen. betrokkenen onderkennen deze verbeterpunten. huidige kwaliteitsbewaking en de coördinatie is recent belegd bij de directeur van de school( traject Startgroep Peuters). F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 3 3 F2 Er is concreet beleid om zoveel mogelijk kinderen te laten doorstromen 3 3 naar een vroegschool F3 voor- en vroegschool zorgen voor een warme overdracht 3 3 F4 Het aanbod van de voor- en de vroegschool zijn op elkaar afgestemd 3 3 F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en 2 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F6 manier om met ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is op 3 3 elkaar afgestemd F7 interne begeleiding en zorg op de voor- en vroegschool zijn op elkaar afgestemd 2 2 Een structurele coördinatie tussen de voor-en vroegschool is lange tijd niet aan de orde geweest. Binnen het gemeentelijk beleid is hierin niet voorzien. ontwikkelingen tijdens dit kalenderjaar hebben de coördinatie weer een nieuwe impuls gegeven. Beleid ten aanzien van de doorstroming, de warme overdracht en programma- aanbod zijn in voldoende mate aanwezig. In de uitvoering is binnen het pedagogisch handelen, het educatief handelen en de zorg en begeleiding nog veel af te stemmen in de doorgaande lijn(f5 en F7). Dit is ook de fase waarin de ontwikkeling binnen het Startgroep Peuters zich bevindt. G OPBRENGSTEN VAN VVE G1 resultaten worden gemeten conform de gemeentelijk afspraken G2 resultaten zijn van voldoende niveau G3 Verlengde kleuterperiode 3 Op gemeentelijk niveau zijn er geen afspraken gemaakt over de resultaten van VVE. inspectie beoordeelt deze indicatoren daarom niet(g1 en G2). pilot Startgroep Peuters vraagt om een regelmatige evaluatie, planmatig werken en handelen en om coördinatie. Het beleidsplan hiervoor is vastgesteld en de school en de peuterspeelzaal hebben een start gemaakt met de uitvoering. 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 10891 + 10893 Onderzoeksdatum: 27-09-2012 Pagina 8 van 8