jaarverslag 2011 WELSTANDS-/monumentenCOMMISSIE Steenwijkerland
Inhoudsopgave Voorwoord van de voorzitter 4 In memoriam 5 Conclusies en aanbevelingen 6 Inleiding: Hoe de wereld verandert 7 1. Aan de commissie voorgelegde ontwikkelingen in 2011 9 A. Beleidsnota s en visies 9 B. Stedenbouwkundige uitbreidingen 12 C. Herinrichting openbare ruimte en landschap/ beschermde gezichten 13 D. Monumenten en herontwikkeling 14 E. Bouwplannen 19 F. Grote Gemeentelijke projecten 22 2. Ervaringen met het huidige welstandsbeleid 25 3. Adviesaanvragen in cijfers 26 4. De welstandscommissie 27 De welstands-/monumentencommissie Steenwijkerland in 2011 28 Verslag overleg wethouder 2011 29
Met dit jaarverslag geeft de welstands- en monumentencommissie van de gemeente Steenwijkerland inzicht in de manier waarop zij in 2011 heeft geadviseerd aan het college van B&W. Het jaarverslag is niet alleen een verplichting op grond van de Woningwet, maar het is ook een goed gebruik om aan het college van B&W, de gemeenteraad en aan geïnteresseerden verantwoording af te leggen over haar advisering. Met het jaarverslag wordt u uitgenodigd om mee te denken over de borging van de ruimtelijke kwaliteit in de gemeente Steenwijkerland. De gemeenteraad van Steenwijkerland heeft in 2010 een onafhankelijke en geïntegreerde welstands- en monumentencommissie benoemd, die het college van B&W adviseert. De vergadering van de commissie is tweeledig. Als welstandscommissie toetst zij bouwplannen aan het welstandsbeleid, zoals vastgelegd in de welstandsnota van 2004. Als monumentencommissie beoordeelt zij bouwplannen en inrichtingsplannen in beschermde gezichten en beoordeelt zij bouwplannen aan en bij monumentale gebouwen. De vergaderingen van de commissie zijn openbaar en haar advisering is transparant. Opdrachtgevers, ontwerpers en belangstellenden zijn uitgenodigd om aanwezig te zijn bij de zitting van de adviseur ruimtelijke kwaliteit. Daar is in ruim 170 gevallen gebruik van gemaakt!. De commissie ervaart in toenemende mate, dat plannen in een vroeg stadium van ontwerp worden toegelicht in de commissievergadering. Om de transparantie en de toegankelijkheid te vergoten zal de commissie verzoeken om haar activiteiten ook op de gemeentelijke website kenbaar te maken. Openbaar en transparant toezicht op de ruimtelijke kwaliteit van plannen draagt immers bij aan een breed draagvlak onder bestuur en burgers van de gemeente. Het jaarverslag geeft een beeld van de werkwijze van de commissie, de hoeveelheid adviesaanvragen en het aantal positieve en negatieve adviezen. Daarnaast wordt aan de hand van een selectie inzicht geboden in de breedte van het advieswerk. In 2011 hebben wij in een aantal gevallen bij complexe bouwwerken in een vroeg stadium meegedacht en geadviseerd over concept-ontwerpen. Verantwoord snel handelen met kwaliteitsvisies mag van ons team van experts verwacht worden. Hoogwaardige feedback ontvangen van branchegenoten is nog steeds maatschappelijk en vakinhoudelijk een groot goed. voorwoord In ons werk als welstands-/monumentencommissie stonden in 2011 twee aspecten centraal, namelijk: de welstandsnota, die transparante rechtszekerheid en rechtsgelijkheid geeft aan iedere opdrachtgever; de opdrachtgever, die recht heeft op openbare hoogwaardige expertise van onze teamleden in dienst van het algemeen publiek belang, zoals ook door het burgerpanel van Steenwijkerland in 2011 erkend is. Gaarne zijn wij bereid om het jaarverslag 2011 met de gemeenteraad en het college van B&W te bespreken. Plaatsvervangend voorzitter van de welstands/monumentencommissie Steenwijkerland in 2011, Jan Mulder
Op 20 december 2011 overleed de heer Remmelt Lanning, op de leeftijd van 76 jaar. Sinds 2006 was hij voorzitter van de welstands/monumentencommissie Steenwijkerland. Een ras bestuurder, die op vele terreinen in Overijssel actief is geweest: sinds 1975 statenlid en tussen 1981 en 1999 gedeputeerde. Daarnaast was hij voorzitter van een aantal organisaties in de provincie. In de periode als voorzitter van de welstands/monumentencommissie zijn tal van plannen voor de gemeente Steenwijkerland besproken en van een advies voorzien. Als voorzitter was hij gericht op een goede procesvoering in de commissie en wel zodanig, dat er een balans gevonden werd tussen de toepassing van het welstandsbeleid en de belangen van de opdrachtgever. Het algemene maatschappelijk belang werd veelal door hem ingebracht. Een bredere aandacht voor het bouwen als maatschappelijke opgave, waaraan het welstandsbeleid een bijdrage dient te leveren. Daarbij sprak zeker ook zijn zorg voor de eigen Overijsselse cultuurhistorie en behoud van karakteristieke waarden. De heer Lanning heeft zelfs tijdens zijn ziekte tot ver in de zomer van 2011 zijn rol als voorzitter vervuld. Zijn betrokkenheid bij het commissiewerk bleek o.a. uit het feit, dat hij geen definitieve vervangingsafspraken wenste te maken, toen hij met de kuren voor zijn ziekte begon. Hij had goede hoop om na enige tijd als voorzitter terug te keren om zijn termijn tot 1 januari 2012 vol te kunnen maken. Helaas mocht het niet zo zijn. In het najaar verslechterde zijn toestand en in december ontvingen we het bericht van zijn overlijden. De commissie en Het Oversticht verliest in de heer Lanning een ervaren voorzitter, die gedurende vele jaren betrokken is geweest bij het welstandswerk in de provincie Overijssel. Sinds augustus 2011 is het voorzitterschap van de welstands-/monumentencommissie Steenwijkerland waargenomen door de heer Jan Mulder, die per 1 januari 2012 als nieuwe voorzitter is benoemd. In memoriam
Samenvatting van de belangrijkste bevindingen en aanbevelingen Ruimtelijke kwaliteit en het handhaven daarvan is een bredere doelstelling dan alleen welstand. Het welstandsbeleid is één van de instrumenten, die bijdragen aan borging van ruimtelijke kwaliteit. Zoals blijkt uit de begeleiding van bouwteams, het spreekuur welstand en de meedenk sessies in de commissie, komt ruimtelijke kwaliteit tot stand tijdens het ontwerpproces. De ervaring is dat aan plannen die in een vroegtijdig stadium aan de commissie worden voorgelegd, een meerwaarde in ruimtelijke- en ontwerpkwaliteit kan worden meegegeven. Het spreekuur van de welstandscommissie is, evenals in voorgaande jaren, druk bezocht (170 keer). Veel (potentiële) aanvragers komen voor een vroegtijdige voorlopige beoordeling van hun plannen. De procesgang wordt hierdoor versoepeld, de kwaliteit van de plannen verbeterd en de aanvrager veelal behoed voor teleurstellingen. Regelmatig overleg met de afdeling Ruimtelijke en Economische Ontwikkeling en de projectorganisatie levert een positieve bijdrage aan diverse projecten en nieuwe ontwikkelingen. De commissie heeft deze consultaties zeer op prijs gesteld. De commissie adviseert de gemeente om het vroegtijdige overleg meer structureel te organiseren, bijvoorbeeld in de vorm van een regelmatig stedenbouwkundig overleg. Ondanks de mindere economische ontwikkelingen is het aantal bouwaanvragen in 2011 nagenoeg stabiel gebleven. Er waren veel individuele aanvragen voor kleinere verbouwingen. Grotere nieuwbouwontwikkelingen deden zich vooral voor bij gemeentelijke projecten, incidentele bedrijfshuisvesting en vergroting van agrarische bedrijven. Een groot deel van de voorgelegde plannen heeft betrekking op beschermde stads- en dorpsgezichten. Niet alleen bouwplannen, maar ook inrichting van tuinen en plannen voor de openbare ruimte dienen overeenkomstig de eis uit de bestemmingsplannen aan de commissie te worden voorgelegd. Uitgangspunt is, dat ALLE plannen, met betrekking tot Rijks- en gemeentelijke monumenten en beschermde gezichten, in de welstands-/monumentencommissie behandeld worden. Door de actieve inzet van de afdeling Toezicht en Handhaving is een aantal handhavingszaken met een bouwstop aan de commissie voorgelegd. Aanvullende schriftelijke adviezen zijn verstrekt om de dossiers met betrekking tot een bezwaar- of beroepsschrift te completeren. De commissie is niet alleen een instrument voor borging van ruimtelijke kwaliteit, maar tevens een onmisbare schakel in het traject van handhaving en beroepsprocedure. conclusies en aanbevelingen In 2011 is nog niet volledig gebruik gemaakt van de mogelijkheid om via het OLO loket welstands- en monumentenadviezen aan te vragen. Verwacht wordt, dat dit aantal in de komende jaren verder zal toenemen. Hogere eisen worden gesteld aan de mogelijkheid om plannen ook digitaal aan de commissie te presenteren. Hiervoor is de nodige ambtelijke ondersteuning vereist, waaraan in het afgelopen jaar niet altijd voldoende invulling kon worden gegeven. In een aantal gevallen constateert de commissie dat voor nieuwe en andere ruimtelijke ontwikkelingen het bestemmingsplan is aangepast, maar dat het daarbij behorende gewijzigde welstandskader niet beschikbaar is. De welstandscriteria uit de welstandsnota van 2004 zijn in die gevallen veelal niet toereikend. De commissie is verheugd dat de gemeente het welstandsbeleid actualiseert en de welstandsnota wil aanpassen, zodat deze beter is afgestemd op nieuwe ontwikkelingen en bestemmingsplannen.
Hoe de wereld verandert Het jaar 2011 stond voor alle commissies in het teken van minder. Het planaanbod voor toetsing aan welstandsbeleid was gemiddeld over het jaar 25% minder dan in 2010. De terugloop ten opzichte van 2007 is zelfs 45%. Behalve de crisis in economie en bouw zijn daaraan wijzigingen in beleid debet. Het rijksbeleid werd in 2010 met invoering van WABO en BOR gewijzigd en de gevolgen daarvan werden in 2011 goed zichtbaar. Gemeenten reageren op de veranderende omstandigheden door beleid en werkwijzen tegen het licht te houden. Ook dat leidt vaak tot reductie van het aantal bouwplannen dat voor toetsing aan welstandsbeleid wordt aangeboden. Het Oversticht zelf past werkwijzen (in overleg met gemeenten) en taakomvang ook aan. Ook in huis wordt de efficiency vergroot. Al die reductie betekent vaak dat een herijking plaatsvindt op de essentie van beleidsinstrumenten: wat wilden we ook al weer met omgevingskwaliteit en hoe bereiken we dat het best? Werd met de introductie van de welstandsnota s in 2003 nog wel met argusogen gekeken naar alle kwaliteiten die in het gemeentelijk territorium konden worden onderscheiden, anno 2011 zocht men veel meer naar de nuance en naar het sturen op hoofdzaken. Er ontstaan dus meer welstandsvrije gebieden in gemeenten en er wordt meer vergunningvrij gebouwd door wijzigingen in het wettelijk kader. Van die door Den Haag geëntameerde wijzigingen is de aanpassing van de Monumentenwet per 1 januari 2012 een voorbeeld. Ook voor monumenten zijn nu vergunningvrije bouwactiviteiten gedefinieerd. De regering gaat ervan uit dat eigenaren van monumenten zelf wel kunnen bepalen of onderdelen monumentale waarde hebben en dat zij die onderdelen dan wel zullen respecteren. Op grond van onze ervaringen hebben wij daarin minder vertrouwen. Het herinnert ons aan een proefboerderij in Twente, net vóór de oorlog gebouwd in opdracht van een fabrikant en bedoeld als modern. Het woonhuis van twee bouwlagen werd voorzien van een lift: vermoedelijk de enige boerderij in Nederland met een lift. Die lift werd dan ook met nadruk genoemd in de omschrijving van het rijksmonument. De nieuwe eigenaar meende dat in een boerderij geen lift hoort, demonteerde de boel en maakte twee kasten van de liftschacht. Inleiding Stichting RIBO - Erve Woldhuis, Hengelo Ook voor beschermde stads- en dorpsgezichten zijn vergunningvrije bouwactiviteiten voorzien. Ruwweg betekent dit dat de ene maand de Amsterdamse grachtengordel wordt voorgedragen voor plaatsing op de lijst van Werelderfgoed en de volgende maand vergunningvrij bouwen op de binnenterreinen van die grachtengordel mogelijk wordt. In de gemeenten in Overijssel en Flevoland die beschermde gezichten hebben, worden de gevolgen van die maatregel bestudeerd.
Nieuw beleid dat op de recente ontwikkelingen inspeelt, krijgt intussen gestalte. Bijvoorbeeld met de nieuwe welstandsnota s van Deventer en Hardenberg. In beide gemeenten werd veel aandacht besteed aan consultatierondes in wijken of met belanghebbenden. In beide werd goed geanalyseerd welke waarden of kwaliteiten men in de ruimtelijke orde van de gemeente onderscheidt. Op basis van de ambities die daarvoor werden geformuleerd, werd nieuw welstandsbeleid ontworpen. In Deventer viel op dat er veel draagvlak is voor sturen op kwaliteit. In Hardenberg werd meer gezocht naar een goede afstemming van waarop je stuurt met het bestemmingsplan en waar aanvullend welstandsbeleid nodig is. Behalve op beleid valt er ook te sturen op de processen en procedures. In vijf gemeenten werd de stadsbouwmeester naar model van Het Oversticht geïntroduceerd. Doel is, net als bij het straktrekken van het beleid: slimmere werkwijzen, snellere procedures en de franje eraf. Met de introductie van de stadsbouwmeester (de term en status komen uit de wet), kunnen we ook sturen op meer vooroverleg, op een zichtbaar en herkenbaar adviseur van burger en bestuur, voorwaarden voor een ander gezicht van welstand. Nu het bouwen in uitbreidingen stilvalt en de opgaven van hergebruik en herbestemming op de voorgrond komen, biedt Het Oversticht ook op dit terrein de gemeenten de helpende hand. Hergebruik van agrarische en industriële complexen hebben we de afgelopen tien jaar al veel aandacht gegeven, onder andere bij de uitvoering van het programma dat de provincie Overijssel daarvoor had opgezet. Wij zetten dat door met aandacht voor kerken, scholen, winkelgebieden en bedrijventerreinen. Onze acties op dit terrein van hergebruik en herbestemming zijn voorbeeld van sturen op kwaliteit in processen naast en voorafgaand aan toetsing op welstand. ROC Hengelo School in voormalige kerk Foto: Ben Vulkers Als laatste wijzen wij op de te verwachten invoering van wat men in Den Haag noemt de Kan-bepaling. Vermoedelijk per 1 januari 2013 kan de toetsing aan welstandsbeleid ook aan anderen dan de welstandscommissie worden opgedragen. Ambtelijke toetsing kan dan tot de mogelijkheden behoren. Enerzijds wordt daarmee het oude stelsel van afdoening met de loketcriteria nieuw leven ingeblazen en anderzijds betekent de nieuwe vormvrijheid dat meer maatwerk met stadsbouwmeesters, supervisoren voor gebieden en commissies gemakkelijker mogelijk wordt. Aandachtspunt is de onafhankelijkheid van de toetsing, want dat is in de huidige regelgeving een eis, maar zal vervallen in de voorgestelde nieuwe situatie. Pal na de invoering van die vernieuwing is de nieuwe Omgevingswet te verwachten. Dus wie denkt alle systeemwijzigingen onder de pet te hebben, kan zich nog eens schrap zetten. Constante in het werk van de commissies blijft hoe dan ook de aandacht voor de waarden die we in onze gemeenten herkennen en de noodzaak om beleid te formuleren op basis van de ambities die gemeenten hebben en houden om kwaliteiten te versterken en te bewaren: de bevordering en instandhouding van het landelijk en stedelijk schoon. 8
1. Aan de commissie voorgelegde ontwikkelingen in 2011 Volgens de dienstverleningsovereenkomst met de gemeente Steenwijkerland worden ALLE plannen en ontwikkelingen in de beschermde stads- en dorpsgezichten aan de geïntegreerde welstands- en monumentencommissie voorgelegd, evenals de bouwplannen aan gemeentelijke en rijksmonumenten. Op grond van de bepalingen in de beschermde gezichten werden in 15 gevallen veranderingen in inrichting van de openbare ruimte en in privétuinen, zoals in Giethoorn, door de commissie beoordeeld. De plannen die voor de commissie werden geagendeerd waren dan ook zeer divers van aard. De uiteenlopende plannen hadden globaal bezien betrekking op de verandering van een kozijn tot herontwikkeling van gebieden en complexe bouwopgaven. In zeker 12 gevallen werden in de zitting van de commissie plannen voorbesproken die in een voorbereidend stadium waren. In deze meedenksessies werd ruimte geboden voor het architectuurdebat, dat in alle gevallen heeft geleid tot verrijking van het architectonisch concept en tot versnelling van de procedure. In veel gevallen had dit vooroverleg betrekking op ontwikkelingen, die mede door de gemeente getrokken werd of waar de gemeente zelf als opdrachtgever fungeerde. A. Beleidsnota s en visies Ook in 2011 werd de welstands-/ monumentencommissie door de gemeente in staat gesteld om mee te denken en adviezen te geven over nieuwe visies en nota s, die van belang zijn bij de toetsing van het welstandsbeleid. Visies en nota s die gebruikt worden om sturing te kunnen geven aan specifieke onderdelen van het monumentenbeleid en het beleid voor de beschermde stads- en dorpsgezichten. Aanbevelingen voor verbetering Monumentale begraafplaatsen, opgesteld door Greet Bierema In deze nota worden concrete voorstellen gedaan voor handhaving en verbeteringen van de ruimtelijke kwaliteit, waarbij integraal de groene kwaliteiten van de begraafplaatsen zijn meegenomen. Door de integrale samenstelling van de commissie, waarin ook een landschapsarchitect participeert, is een goede en positieve beoordeling van de nota gegeven. 9
Concept Beeldkwaliteitplan Recreatieterreinen Giethoorn Door de specifieke ruimtelijke inrichting en gebruik van de recreatieterreinen binnen het beschermde gezicht van Giethoorn sluiten deze niet aan op de doelstellingen en uitgangspunten voor het beschermde gezicht. Het is daarom een belangrijke keuze om specifiek voor deze terreinen en gebieden een eigen welstandskader op te stellen. De welstands-/ monumentencommissie heeft hiermee een beter toegesneden instrumentarium in handen om ontwikkelingen binnen de recreatieterreinen te kunnen beoordelen. De kaders die zijn geformuleerd voor de overgang naar het omringende landschap, leveren een bijdrage aan een betere relatie tussen het beschermde gezicht en het omringende landschap. De commissie vraagt zich af of het wenselijk is om deze terreinen in de toekomst onder de werking van het beschermde gezicht te houden, gezien de functie en inrichting van deze gebieden. 10
Concept Inrichtingsvoorstel groenrenovatie Blokzijl Binnen het project verbetering cultuurhistorische waarden Blokzijl is een plan opgesteld voor renovatie van het openbaar groen in de historische kern. De commissie spreekt haar waardering uit over het feit dat verbetering van de openbare ruimte in een gezamenlijk plan wordt aangepakt. In het planvormingstraject heeft de commissie enkele aanvullende en waardevolle adviezen gegeven met betrekking tot het toepassen van gekandelaberde bomen, herinrichting openbare ruimte. Met name heeft de inrichting van het pleintje bij Kaatje bij aan Sluis de aandacht van de commissie gekregen. In het eerste ontwerp vond de commissie dat deze stedelijke ruimte met de hortensia s een tè parkachtige uitstraling had. Door het gesprek met de commissie is het pleintje meer als stedelijke ruimte vorm gegeven. Meer verharding en gras. Beukenhagen achter de muurtjes bieden een meer stedelijk beeld met banken die passen in de historische omgeving. 11
B. Stedenbouwkundige uitbreidingen Plan Bergstein, Tuk De commissie kon zich op hoofdlijnen vinden in het ontwerp met waardering voor de wijze waarop met kleur en vorm uiting wordt gegeven aan de dorpse karakteristiek. De commissie is zeer positief over het ambitieniveau van het plan, het karakter van de woningtypen en de zorg die aan de ontwerpen is besteed. De commissie heeft verzocht om bij de indiening van bouwplannen voorstellen te doen voor het opvangen van de hoogteverschillen en vormgeving van de erfafscheidingen. In 2011 werd aan de commissie de ontwerpvoorstellen tweede fase Bergstein voorgelegd. Gezien de optredende hoogteverschillen in het plangebied is het een complexe opgave. Door de combinatie van vrijstaande woningen en gesloten rijen aan de rand, vragen erfafscheidingen bijzondere aandacht in dit gebied. Vanwege de beperkte kavelgrootte zullen voor veel hoogteverschillen gebouwde oplossingen gevonden moeten worden. Uitgangspunt voor het plan is dorps en gevarieerd bouwen. Op basis van een zekere standaardisatie van plattegronden worden 7 verschillende traditionele woningtypen gepresenteerd met op de hoeken en op belangrijke zichtpunten witte woningen met rieten kappen. Voor het overige worden traditionele materialen toegepast. Stedenbouwkundig accent Situatietekening plan Bergstein 2e fase, EVE 12
C. Herinrichting openbare ruimte en landschap/ beschermde gezichten In de beschermde dorps- en stadsgezichten dienen overeenkomstig de geldende bestemmingsplannen plannen voor inrichting openbare ruimte en de inrichting van tuinen en andere werken aan de geïntegreerde welstands-/ monumentencommissie te worden voorgelegd. Hieronder vallen o.a. walbeschoeiingen, steigers, aanlegplaatsen, paden, tuinverhardingen e.d. De toetsingscriteria hiervoor liggen vast in de hoofdlijnen van beleid van het bestemmingsplan. De inrichting van tuinen en erven heeft in een aantal gevallen tot handhaving, waarop de commissie diende te adviseren. Geconstateerd wordt dat de huidige tuinbeleving en inrichting niet meer strookt met de oorspronkelijke landelijke inrichting die inherent is aan de karakteristiek van het beschermde gezicht Giethoorn. De maatschappelijke veranderingen staan hier op gespannen voet met de gewenste bescherming van monumentale waarden. Herinrichting en herontwikkeling van de openbare ruimten dienen in het beschermde gezicht eveneens aan de commissie te worden voorgelegd. De commissie stelt het zeer op prijs als zij in een vroeg stadium bij deze ontwikkelingen betrokken kan worden. De commissie richt zich bij de beoordeling niet alleen op materiaalkeuze en technisch ontwerp, maar geeft daarbij ook richting aan de inpassing in het landschap en de daarbij gewenste beplanting. De commissie constateert dat in deze concrete gevallen niet altijd in een vroeg stadium van planvorming optimaal van de kennis van de commissie gebruik is gemaakt. Veranderen parkeerplaats Kerkweg 50A 13
D. Monumenten en herontwikkeling De gemeente Steenwijkerland verkeert vanwege de vele monumenten en beschermde gezichten in de unieke situatie dat zij een eigen monumentencommissie heeft. ALLE plannen die in beschermde gezichten worden ontwikkeld en alle wijzigingen aan gemeentelijke en rijksmonumenten dienen aan de monumentencommissie te worden voorgelegd. Een groot deel van de beschikbare tijd van de geïntegreerde commissie wordt dan ook aan de beoordeling van monumentale plannen besteed. Een aantal karakteristieke plannen wordt hier in de nota weergegeven. In voorkomende gevallen adviseert de commissie ook over de aanwijzing tot gemeentelijk monument. Bisschopstraat 32, Mariakerk te Vollenhove Een bijzonder advies had betrekking op de orgelbalustrade van de Mariakerk te Vollenhove. Om de balustrade in overeenstemming te brengen met het orgelfront uit 1785 diende de balustrade te worden vervangen. Het onderzoek ter plaatse door de monumentencommissie heeft uitgewezen dat de bestaande balustrade hoogstwaarschijnlijk gelijktijdig met het orgel in de kerk geplaatst is, circa 1910. Na deze inspectie heeft de monumentencommissie een negatief advies uitgebracht. De aanvrager heeft er daarop voor gekozen de bestaande situatie te handhaven en alleen het orgel aan te passen en de orgelverdieping opnieuw in te richten. Bisschopsstraat 32 Vollenhove 14
Markt 24, Steenwijk Een aansprekende restauratie en vernieuwing heeft betrekking op het pand Markt 24. Rijksmonument en voormalige winkel en woonhuis van Spijkervet. Het pand is zeer zorgvuldig geïnventariseerd en er is een goed restauratieplan gemaakt. De discussie in de welstandscommissie richtte zich op de vormgeving van de uitbreiding aan de Kalverstraat. In overleg met de welstandscommissie is uiteindelijk gekozen voor een sobere en doelmatige vormgeving, waarbij het zicht vanuit de bedrijfsruimte op de monumentale stal aan de Kalverstraat gehandhaafd bleef. 15
Rams Woerthe, Steenwijk Aan de monumentencommissie zijn ook de recente restauratieplannen voor Rams Woerthe voorgelegd. De behandeling daarvan leidde tot een bezoek ter plaatse waarbij de commissie werd rondgeleid door architect Joop Heetebrij. 16
Hendric de Cranestraat, Kuinre Voor de voormalige Rooms Katholieke kerk te Kuinre is een verbouwplan tot drie woningen voorgelegd. Het pand staat al enige tijd leeg en de commissie juicht een initiatief tot herbestemming dan ook toe. De architect is er in geslaagd om een conceptueel plan te ontwikkelen waarbij wordt ingespeeld op het gebruik en handhaving van de gotische raampartijen. Om de woningen apart bereikbaar te maken, worden de gevelvlakken onder de ramen voorzien van een eenvoudige entree annex raampartij, uitgevoerd in een cortenstalen frame. Op advies van de commissie zijn bij de planvorming de nieuwe elementen zorgvuldig afgestemd op het monumentale gebouw. Hendric de Cranestraat, Kuinre RK kerk Arjon Ringerwöle 17
Gereformeerde kerk, Onnastraat, Steenwijk Het Oversticht heeft een architectonische waardestelling/nieuwe redengevende omschrijving opgesteld voor de voormalige Gereformeerde Kerk (Binnenkerk) aan de Onnastraat. Op grond van haar beeldbepalende ligging aan de rand van de historische kern, haar gaafheid en haar architectonische kwaliteit heeft de monumentencommissie geadviseerd het pand aan te wijzen tot gemeentelijk monument. Voor het welslagen van een herbestemmingopgave van de kerk is het van groot belang om voor het gebouw en het direct omliggende gebied een architectonisch en stedenbouwkundig onderbouwde toekomstvisie op te stellen. Onnastraat 46 Steenwijk, aanwijzing gemeentelijk monument 18
E. Bouwplannen Het grootste deel van de plannen die aan de welstands-/ monumentencommissie werden voorgelegd, waren reguliere bouwplannen. Een paar markante plannen mogen in het jaarverslag niet ontbreken. Als voorbeeld dienen hier de plannen in het welstandsgebied Beulakerweg te Giethoorn. De commissie constateert hier een verschil tussen de uitgangspunten van het bestemmingsplan, dat bouwvolumes parallel aan de Beulakerweg mogelijk maakt, enl de welstandsnota die uitgaat van individuele bebouwingskenmerken waarbij de kaprichting haaks op de weg staat. Tevens dienen hier donkere kleuren te worden toegepast. Vosjacht 8b, Giethoorn Het plan aan de Vosjacht laat zien hoe door de begeleiding vanuit de welstandscommissie het bouwplan op essentiële onderdelen is aangepast aan de uitgangspunten van de welstandsnota. De hoofdopzet met twee niet even hoge evenwijdige kappen, voldoet aan het uitgangspunt voor woningen aan de Beulakerweg. In het ontwerp is ernaar gestreefd om met een moderne vormgeving uitdrukking te geven aan de meer traditionele uitgangspunten van het welstandsbeleid. Vosjacht 8b, eerste plan Vosjacht 8b, vergund plan 19
Beulakerweg 128, Giethoorn Voor het plan voor de ontwikkeling van recreatieappartementen, waarvoor het bestemmingsplan de ruimte bood, is aanvankelijk gekozen voor individuele ritmiek en kleurstellingen. Deze stonden letterlijk haaks op de omvang van het gewenste programma. Na discussie in de commissie is een compromis bereikt tussen de uitgangspunten van het welstandsbeleid en de uitgangspunten van het bestemmingsplan. Als uitgangspunt van vormgeving is het referentiebeeld gebruikt van botenloodsen zoals die in het Giethoornse voor komen. Het plan diende daarvoor soberder ontworpen te worden, waarbij de detaillering aansluit op omgevingskarakteristieken: donker houten gevels, een robuuste detaillering van de galerijen en witte ramen. Daarmee is langs de Beulakerweg uiteindelijk aan een gelede bouwmassa van drie bouwdelen en een centrale poort vormgegeven. Beulakkerweg 128, eerste ontwerp Beulakkerweg 128, voorgevel vergund 20
De Wulpen 12, Eesveen Een plan met een bijzondere architectuur en materialisatie, dat de aandacht van de commissie trok, dat niet geheel aansluit bij de welstandskaders maar wel een hoge kwaliteit vertegenwoordigde, betrof het plan voor een kindercentrum in Eesveen. Voor het kindercentrum aan de Wulpen is op basis van een eenvoudige hoofdvorm en met toepassing van eenvoudige en herkenbare materialen een geavanceerd ontwerp gemaakt door architectenbureau Onix. Op creatieve wijze is gebruik gemaakt van traditionele materialen. Gezien de keuze van hout en polycarbonaat voor de gevels en dakvlakken verdient de detaillering grote aandacht. Dit geldt ook voor toegevoegde elementen zoals het hekwerk voor het balkon. Op basis van adviezen van de ervenconsulent van Het Oversticht is het gebouw zodanig gesitueerd dat het een samenhangend geheel vormt met de overige bebouwing op het erf. De Wulpen 12 Eesveen, Onix H. Meijer 21
F. Grote Gemeentelijke projecten Door de gemeente Steenwijkerland is een aantal grote projecten geïnitieerd en begeleid. Opvallende bouwwerken, die samenhangen met andere beleidsvelden of uitvoering, zijn van eerdere samenhangende ontwikkelingen. MFC Kuinre In Kuinre is positief advies afgegeven op het bouwplan voor het Multifunctioneel centrum. Een mooi initiatief voor dit dorp met een grote toekomstwaarde. Het gebouw is samengesteld uit twee bouwvolumes met een duidelijk afleesbaar tussenlid, uitgevoerd in hout. De entree aan de voor- en achterzijde zijn gesitueerd in het tussenlid waarmee de beleving en afleesbaarheid van het gebouw helder is. Door de situering en de herkenbare architectuur krijgt dit gebouw een markante positie in het dorp. Gagelsweg 25, Steenwijk Het proces voor de nieuwe sporthal Waterwijck kenmerkte zich door aangepaste uitgangspunten, waardoor het ontwerp tijdens het proces enige belangrijke wijzigingen heeft ondergaan. De commissie acht de vergroting van het huidige zwembad met sporthal een complexe opdracht en een rommelig gegeven. Het nieuwe geheel is geslaagd in z n opzet en biedt een overtuigend verhaal. De gehoekte vorm biedt samenhang met de vorm van het zwembad. De commissie wijst er op, dat veel van de kwaliteit van het gebouw gedragen wordt door een goede en duurzame materialisatie. Zij is dan ook van mening dat de gekozen materialen een absolute voorwaarde zijn om de kwaliteit van het ontwerp te borgen. Daarnaast is de inrichting van de openbare ruimte een belangrijk deel van de ontwerpopgave. De commissie complimenteert de architect met zijn ontwerp. Gagelsweg 25 Steenwijk, Sporthal Waterwijck 22
Verbouwing De Meenthe, Steenwijk Het plan voor de verbouwing van theater De Meenthe voorziet in verplaatsing van de entree, herstructurering van de foyer, vergroting van de theaterzaal en vernieuwing van de evenementenzaal. De commissie acht dit een mooie ontwikkeling voor Steenwijk en is positief over het bereikte resultaat van de architect. Een prima plan. Op voorhand adviseert de commissie om reclames en aankondigingen aan de binnenzijde achter de glasgevel te plaatsen. Gezien de ruimtelijke en functionele consequenties van de herontwikkeling van de Meenthe voor de inrichting van de openbare ruimte ziet de commissie met belangstelling een plan hiervoor tegemoet. De Meenthe, foyerview De Meenthe, situatie 23
Gasthuispoort, parkeerdek, Steenwijk Een plan met grote impact voor de ruimtelijke kwaliteit betrof het dubbele parkeerdek met schanskorven bij de Gasthuispoort. Een gevoelige locatie tegenover de entree van Rams Woerthe. De commissie was niet direct overtuigd en heeft enkele suggesties aangedragen voor de vormgeving van de details om het geheel te versterken. Een ontwerp dat een zorgvuldige inpassing vereist. Inmiddels is het resultaat ervan al zichtbaar. Gasthuispoort parkeerdek, Aan de Stegge MFG Gasthuislaan, Steenwijk Het multifunctionele schoolgebouw tussen Zuidveen en de Kleine Kamp wordt gezien als een gebouw dat te gast is in het landschap. Om de eenheid en samenhang van het gebouw te onderstrepen, adviseert de commissie om eenheid in materiaal, gevelafwerking en raam/ kozijn indeling na te streven. De kleur van de wanden dient daarbij zorgvuldig te worden uitgezocht. Een visie op het omringende landschap is een maatgevend onderdeel van het ontwerp. Deze aansluiting komt tot uitdrukking in de situering, dakvorm en de keuze voor een sedum dakbedekking. De heeft bijzondere aandacht gevraagd voor de overgang van het terrein rond de school naar de omgeving en de inpassing van het parkeerterrein MFG Gasthuislaan, Tromp architecten 24
2. Ervaringen met het huidige welstandsbeleid De huidige welstandsnota is al weer zeven jaar oud. De gemeente is bezig om het welstandsbeleid te actualiseren en de welstandsnota te herzien. De commissie heeft dit jaar geen gebruik gemaakt van de hardheidsclausule. Gedurende het jaar 2011 is de werkwijze van de commissie en van de adviseur ruimtelijke kwaliteit regelmatig geëvalueerd en zijn er nadere afspraken gemaakt om de procesgang te versnellen en te verbeteren. Deze verbeteringen waren o.a. noodzakelijk vanwege de invoering van de WABO. Er wordt voor de welstandsplannen een doorlooptijd gehanteerd van drie weken. Van de plannen met monumentale aspecten kan ca 70 % binnen vier weken worden afgehandeld. Plannen in beschermde gezichten en plannen, die betrekking hebben op gemeentelijke- of rijksmonumenten, werden voorgelegd aan de commissie. Deze kregen altijd een schriftelijk advies. Op basis van de hoofdlijnen van beleid in de bestemmingsplannen voor de beschermde gezichten kreeg de commissie ook plannen voorgelegd, die betrekking hebben op andere werken waarvoor aanlegbepalingen in het bestemmingsplan zijn opgenomen. Te denken valt aan: verharding en inrichting openbare ruimten en omgevingsvergunningen voor het slopen en het uitvoeren van werken (kappen van bomen). Daarnaast kwam ook een toenemend aantal handhavingszaken met betrekking tot gemeentelijke- en rijksmonumenten aan de orde. De procedures rondom de commissievergaderingen zijn aangescherpt. In overleg met de gemeente en met de voorzitter is een duidelijke vergaderinstructie opgesteld en zijn er afspraken gemaakt omtrent de inhoudelijke voorbereiding. Vanuit Het Oversticht zijn duidelijke gedragscodes voor commissieleden uitgereikt. De commissie constateert in toenemende mate, dat bij bestemmingsveranderingen wel het bestemmingsplan als bouwtitel wordt aangepast, maar dat de aanpassing van het welstandskader soms achterwege blijft. Uitgangspunten van het bestemmingsplan en ruimtelijk kwaliteitsbeleid stemmen dan niet overeen, waardoor een goede ruimtelijk kwaliteit onvoldoende geborgd kan worden. De commissie heeft daarbij overwogen om in voorkomende gevallen een negatief welstandsadvies af te geven. Doordat in de bestemmingplannen voor beschermde gezichten de bepaling is opgenomen, dat burgemeester en wethouders advies inwinnen met betrekking tot de nadere eisen regeling, het verlenen van aanleg en bouwvergunningen en het aanvragen van sloop en kapvergunningen, ligt er een behoorlijke druk op de agenda van de geïntegreerde welstands-/ monumentencommissie. De advisering van de commissie is daardoor zeer divers en doet een beroep op de deskundigheid van de breed samengestelde en geïntegreerde commissie. De verstrekte adviezen zijn in een aantal gevallen niet alleen gericht op het bereiken van ruimtelijke kwaliteit maar vormen ook een belangrijk afwegingspunt in de juridische afwikkeling van het handhavingsproces en bij beroeps- en bezwaarschriften. Concreet werden in de beschermde dorps- en stadsgezichten plannen voorgelegd die betrekking hadden op kleine bouwwerken inrichtingselementen, zoals het plaatsen van hekwerken, het plaatsen of verbeteren van een bijgebouw, het plaatsen van zonnecollectoren bij monumenten en in het landschap. Maar ook over het kappen van bomen en herplant heeft de welstands-/ monumentencommissie geadviseerd. Bij verschillende rijks- en gemeentelijke monumenten werden inrichtingselementen, hekwerken, reclameborden en ondergeschikte aanpassingen en interne verbouwingen beoordeeld. 25
3. Adviesaanvragen in cijfers Van het totaal aantal plannen (511) in 2011 werden 337 aanvragen direct voorzien van een positief advies. 137 aanvragen voldeden naar het oordeel van de commissie niet direct aan de criteria van de gemeentelijke welstandsnota. In 2011 kwam de commissie 25 keer bijeen. Zij behandelde totaal 122 plannen. Daarvan zijn 38 van de plannen voorgelegd voor informeel welstandsadvies. Dat zijn er tien meer dan in 2010. 17 plannen zijn twee of meer keer aan de commissie voorgelegd. 58 behandelde plannen lagen in een beschermd stads- of dorpsgezicht. Daarvan hadden acht aanvragen betrekking op een rijks- of gemeentelijk monument. In totaal zijn 15 rijksmonumenten en 20 gemeentelijke monumenten aan de geïntegreerde commissie voorgelegd. Op het spreekuur kwamen 174 bezoekers. Geconcludeerd wordt, dat deze aantallen nagenoeg overeenstemmen met die van het voorgaande jaar (2010). Daarbij is wel sprake van een sterke toename van de informele welstandsadviezen en van plannen in beschermde dorps- of stadsgezichten. Hoewel de grootschalige bouwontwikkelingen als gevolg van de economische ontwikkelingen zijn afgenomen, kan niet worden ontkend dat het totaal aantal bouwplannen dat door de welstandscommissie is behandeld, nagenoeg gelijk gebleven is aan die van voorgaande jaren. 26
4. De welstandscommissie Een welstandscommissie is een onafhankelijke commissie van deskundigen die aan burgemeester en wethouders van een gemeente advies uitbrengt. Centraal in de advisering staat de vraag of het uiterlijk of de plaatsing van een bouwwerk, waarvoor een aanvraag voor een omgevingsvergunning is ingediend, in strijd is met redelijke eisen van welstand. Deze eisen zijn vastgelegd in het gemeentelijke welstandsbeleid. Bij elke aanvraag kijkt de commissie, met dat beleid als uitgangspunt, of particuliere wensen van degene die wil bouwen of verbouwen stroken met het algemene belang. Een belang dat gericht is op het behouden en versterken van de ruimtelijke kwaliteit van een straat, buurt, wijk of streek. Voor lang niet alle bouwactiviteiten is een advies van de commissie verplicht. Soms is het mogelijk om in delen van een gemeente welstandsvrij te bouwen. En met de invoering van de Wabo in oktober 2010 is het vergunningvrij bouwen verruimd. Een welstandscommissie kan op verschillende wijzen georganiseerd worden. Soms hebben gemeenten een gecombineerde welstand- en monumentencommissie - soms werken gemeenten met een stadsbouwmeester, een mogelijkheid waarin Het Oversticht ook voorziet. Er zijn commissies die adviseren aan één gemeente, er zijn ook bredere commissies die advies uitbrengen aan meer gemeenten. Vaak hangt dit samen met de grootte van de gemeenten en het streven naar efficiency. Groot, klein, gecombineerd of niet alle commissies hebben een aantal zaken gemeen. De leden worden voor drie jaar benoemd en kunnen dan nog voor een zelfde periode herbenoemd worden; vergaderingen van de commissie zijn openbaar en iedere commissie legt verantwoording af in de vorm van een jaarverslag. Deze zaken zijn in de wet bepaald. Meestal bestaat een welstandscommissie uit architecten, stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten, cultuurhistorici en vaak ook burgers. Het Oversticht organiseert welstandsadvisering voor gemeenten in Overijssel en een deel van Flevoland. Commissieleden worden na een transparante sollicitatieprocedure ter benoeming voorgesteld aan de gemeenten. De commissies zijn gericht op effectief en efficiënt werken. Vooroverleg in een vroeg stadium van planontwikkeling werkt beter dan toetsing achteraf. De secretaris van de commissie heeft daarom, meestal wekelijks, spreekuur in de gemeente om over bouwinitiatieven in relatie tot welstandsbeleid te overleggen. Het Oversticht doet samen met een aantal organisaties in Nederland onderzoek naar ervaringen van mensen met de welstandscommissie. Bezoekers van het spreekuur wordt gevraagd digitaal een enquête in te vullen. Met de resultaten kunnen we de dienstverlening verbeteren. Soms zijn mensen het met een advies niet eens. In dat geval bestaat de mogelijkheid van een second opinion, uitgevoerd door een andere organisatie en met een landelijk vastgelegd protocol. 27
De welstands-/monumentencommissie Steenwijkerland in 2011 De commissie maakt deel uit van de bredere commissie Waterland / Staphorst. Hierin participeren de gemeenten Staphorst, Steenwijkerland en Zwartewaterland. In de verschillende gemeenten wordt wisselend vergaderd. De welstands-monumentencommissie Steenwijkerland is in 2011 als volgt samengesteld: voorzitter plaatsvervanger secretarissen plaatsvervangers commissieleden burgerleden monumentendeskundigen plaatsvervanger landschapsdeskundige plaatsvervanger drs. R. Lanning ing. J. Mulder ing. E.J.F. van Gent ing. J.S. Rühl ir. F.M. van Unen P. van der Jeugd ir. D.T. Josee ir. H.W. de Lorm G.J. van den Belt R. Gortemaker M. Toutenburg ir. F.H. Klokke ir. M.T. ten Hove-van den Heuvel ing. J. Abbink ing. L.M. de Haan ir. A. Coops De werkwijze van de geïntegreerde welstands-/monumentencommissie is tweeledig. 1. De commissie adviseert aan het college van Burgemeester en wethouders over aan hen voorgelegde plannen op basis van de welstandsnota en beschikbare beeldkwaliteitplannen. De commissie doet dat in openbaarheid en op basis van de dienstverleningsovereenkomst tussen de gemeente Steenwijkerland en Het Oversticht, de stichting die zorg draagt voor de organisatie van de commissie. 2. De commissie adviseert ook over rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en beschermde gezichten. Ter zake van rijks- en gemeentelijke monumenten is de redengevende omschrijving kader stellend vor de advisering. Voor gemeentelijke monumenten geldt tevens de gemeentelijke erfgoedverordening. 3. Met betrekking tot de advisering binnen de beschermde gezichten van Steenwijkerland zijn er heldere criteria opgenomen in de betreffende bestemmingplannen. De commissie vergadert een maal per veertien dagen. De burgerleden hebben een actieve rol in de commissie. Hun inbreng richt zich voor een groot deel op de betekenis van de locale situatie voor het ontwerp. Zij zijn de kenners bij uitstek van de plaatselijke belangen en waarden. Niet onvermeld mag blijven de inzet van mevrouw Toutenburg die vooraf alle locaties bezoekt en fotografeert. Deze foto s dragen zeker bij tot een helder inzicht en goede beoordeling van de situaties. 28
De secretaris bezoekt elke dinsdag het Klantcontactcentrum/ vergunningen om de adviesaanvragen in te nemen. De secretaris heeft regelmatig contact met alle medewerkers van het Klantcontactcentrum/ vergunningen, waaronder de heer R. ter Maten, mevrouw I. Tichelaar, mevrouw J. Vriesema. De heer H. Waninge en de heer R. Jongedijk toetsen en adviseren/vergunningverlening bouw. Overleg vindt plaats, ook over onderwerpen die de strikte planbehandeling te buiten gaan. Ook met medewerkers van de teams Toetsen en Adviseren, en Toezicht en Handhaving zijn er veelvuldig contacten. Mevrouw M. Hoven, mevrouw W. Lok en de heer E. Koopmans fungeren hier als de belangrijkste contactpersonen. Met betrekking tot vooroverleg en stedenbouwkundige plannen zijn er veel contacten met de stedenbouwkundige, de heer A. Tiersma. De secretaris had in 2011 voor vergunningplichtige plannen het mandaat om positieve/negatieve adviezen uit te brengen. Verslag overleg wethouder 2011 Op 21 september 2011 heeft overleg plaatsgevonden met de wethouders Greven en Van den Nouland. Aanwezig van de welstandscommissie en Het Oversticht: mevrouw mr. ing. H.G.A.M. Verheyen, teamleider team west, Het Oversticht en de heer ing E.J.F. van Gent, adviseur ruimtelijke kwaliteit en secretaris van de commissie. De voorzitter van de commissie, de heer drs. R. Lanning was wegens ziekte verhinderd. Op basis van wat er zoal goed ging en waar verbeteringen mogelijk zijn constateert wethouder Greven, dat ondanks de hoge waardering van het burgerpanel voor het functioneren van de welstand af en toe toch het gemok doorklinkt in de gemeenteraad. De discussie richt zich met name op de vraag of welstand in alle gebieden op dit niveau gehandhaafd dient te blijven, dan wel of er ruimte is voor minder welstand en welstandsvrije gebieden. Aan de orde komt het feit dat de gemeente Steenwijkerland een aantal beschermde gezichten kent (Giethoorn, Vollenhove, Blokzijl) waar een zeer stringent welstands- en monumenten beleid geldt. Dit beleid strekt zich uit tot het domein van de openbare ruimte en de inrichting van tuinen en erven. De commissie ervaart deze vorm van advisering als een waardevolle verdieping en verruiming die leidt tot een meer integrale advisering over de ruimtelijke kwaliteit over de volle breedte van het vakgebied. De wethouders geven daarbij aan, dat de integrale benadering van de kwaliteit van de bebouwde omgeving een belangrijk uitgangspunt is voor dit college. Het is aan de raad om het welstandskader vast te stellen en daar in aan te geven wat hij waardevol acht en wat minder waardevol is en hoe de gewenste kwaliteit bereikt kan worden. De commissie heeft daarin een duidelijk toetsingskader. In dat verband wordt uitgezien naar de herziening van het welstandsbeleid. Afgesproken wordt om in de loop van het volgende jaar, samen met de gemeenteraad een excursie te organiseren, gericht op de Ruimtelijke kwaliteiten van Steenwijkerland. Initiatief daarvoor zal door Het Oversticht worden genomen. De organisatie van de commissie zal in 2012 veranderen. De welstands-/monumentencommissie is onderdeel van de commissie West-Overijssel. Voor Steenwijkerland is dat een positieve ontwikkeling, omdat plannen elke week aan de welstandscommissie kunnen worden aangeboden, waardoor er een versnelling van het proces mogelijk wordt. Voor monumenten blijft de commissie om de 14 dagen beschikbaar. 29
Per 1 januari zal de samenstelling van de commissie veranderen en zullen er nieuwe leden aantreden. De huidige voorzitter heeft zijn wettelijke termijn er dan opzitten. Inmiddels heeft de waarnemend voorzitter zich positief bereid verklaard als nieuwe voorzitter in 2012 te willen aantreden. Vervolgens wordt een aantal actuele zaken uitgewisseld. Erfgoednota. Deze is in een afrondende fase en zal medio december aan de raad worden voorgelegd. De inzet van de regio archeoloog loopt naar tevredenheid. De dorpsplannen en dorpsplannen plus zijn in uitvoering. In Kuinre en Onna zijn in overleg met de bevolking uitbreidingsplannen in voorbereiding. Er wordt naar gestreefd om het groen te versterken en authentieke elementen terug te brengen. Uitgangspunt voor gemeentelijk beleid is: Kracht naar kwaliteit, waarbij de locale inzet en kracht mede bepalend is voor het resultaat. In de discussie over ruimtelijke kwaliteit gaat het er om wat overeind kan worden gehouden en wat niet. Een strategische inzet, die gericht is op het eindpunt. 30