Arkemeyde en de Lasenberg werken samen in een zorgonderwijsarrangement: de Kolibrie 1 BASISINFORMATIE 1. 1. AANLEIDING Kinderen hebben recht op onderwijs. Het volgen van onderwijs is van cruciaal belang voor de sociaal emotionele en cognitieve de ontwikkeling van kinderen. Er zijn echter kinderen met een dermate complexe problematiek, dat ook het speciaal onderwijs onvoldoende in staat is hen de noodzakelijke intensieve zorg te bieden. Met als gevolg dat voor deze kinderen veelal naast zorg geen onderwijs is te vinden. Ze verblijven thuis, of in de hulpverlening, in afwachting van een geschikte plek op een school. Voor deze kinderen kan de Kolibrie in Soest een oplossing bieden. De Kolibrie is een onderwijszorgarrangement waarin de Lasenberg (Cluster 4 school voor leerlingen met een licht verstandelijke beperking) en het orthopedagogisch behandelingscentrum 's Heeren Loo-Midden locatie Arkemeyde, dat zich op hetzelfde terrein bevindt, intensief samenwerken. 's Heeren Loo-Midden Arkemeyde biedt behandeling en ondersteuning aan kinderen en jongeren van 6 tot en met 24 jaar met een lichte verstandelijke beperking en gedragsproblemen. Het aanbod is zeer breed, van diagnostiek en advies, vormen van gezinsondersteuning aan huis, (naschoolse) dagbehandeling en tijdelijke opvang tot gespecialiseerde behandelplaatsen in een open setting. Bij de start van dit onderwijszorgarrangement in 2000 woonden alle leerlingen intern in Arkemeyde. Inmiddels is dit i.v.m financiële redenen veranderd en wonen de leerlingen van de Kolibrie niet langer in de instelling en komen nu extramurale cliënten van binnen en buiten Arkemeyde naar de Kolibrie. 1. 2. DOELGROEP De Kolibrie richt zich op LVB-leerlingen met een integrale hulpvraag in een combinatie van zeer moeilijk verstaanbaar gedrag, ondersteuningsvragen in de thuissituatie en ernstige schoolbelemmeringen. Kenmerken van de doelgroep: - leeftijd van 8-12,5 jaar - cognitief functionerend op moeilijk lerend niveau (IQ 55-85) - veelal sprake van gedragsproblemen voortkomend uit psychiatrische problematiek. - geen justitieel verleden. - integrale problematiek, zowel in het kind, als in de opvoeding - instroom/plaatsing in regulier speciaal onderwijs is aantoonbaar niet haalbaar De kinderen worden aangemeld door ouders, plaatsende instanties, leerplicht of door het samenwerkingsverband. Om toegelaten te kunnen worden, dient er een REC-4 indicatie en een AWBZ-indicatie (via het CIZ) aanwezig te zijn, veelal in combinatie met een tijdelijke ontheffing van de leerplicht. Op basis van uitgebreide dossiervorming, een intake gesprek, aanvullende informatie van de laatst bezochte school en zo nodig observatie wordt een aanvraag in behandeling genomen. 1
1. 3. DOELEN Centraal staat het aanleren van basale schoolse vaardigheden, die voorwaardelijk zijn om zich staande te kunnen houden binnen het reguliere speciaal onderwijs en het tot stand komen van de didactische ontwikkeling. Streven is de leerlingen binnen een periode van maximaal twee jaar schoolrijp te maken, zodat ze doorgeplaatst kunnen worden naar de Lasenberg of een andere school voor speciaal onderwijs. De Kolibrie bestaat uit twee groepen met verschillende doelstellingen: Kolibrie 1 werkt toe naar overgang naar Kolibrie 2. Momenteel werkt men aan de fasering en het vastleggen van leerlijnen. In deze groep zitten jongere kinderen of kinderen met een laag niveau die in een huiselijke omgeving een zeer basale aanpak nodig hebben. Doelen in de groep zijn: aanleren basale schoolse vaardigheden ; in kaart brengen van het didactisch niveau en het op gang brengen van de didactische ontwikkeling. Kolibrie 2 werkt toe naar plaatsing in een reguliere vorm van speciaal onderwijs en bereidt voor op de uitstroom met een meer schoolse aanpak. Ieder kind krijgt een individueel schooladvies (uitgaande van individuele mogelijkheden en begeleidingsbehoefte). Kolibrie 2 stelt zich ten doel toe te werken naar vaardigheden die aansluiten bij het vervolgonderwijs. 1.4. AANPAK In iedere groep zitten maximaal 5 of 6 leerlingen, die intensief worden begeleid door een leerkracht en een gedragsbegeleider. Voor de inzet van de gedragsbegeleider dient de leerling over een indicatie te beschikken. Deze verkrijgt men nu nog via de AWBZ (CIZ), maar zal in de toekomst onder de jeugdzorg vallen, die via de gemeente is te verkrijgen. De indicatie maakt extra ondersteuning in de klasse omgeving mogelijk, gerelateerd aan het individu. Iedere leerling gaat minimaal één keer per dag naar de gedragsbegeleiding. De invulling van de tijd is afhankelijk van de individuele leerdoelen, maar ook van de fase waarin een leerling zich bevindt. Ook is een Time Out bij de gedragsbegeleider mogelijk, zodat de leerkracht met het onderwijs door kan gaan. De gedragsbegeleider werkt individueel, maar ook met groepjes en gebruikt uiteenlopende methoden die gericht zijn op de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen, zoals Leefstijl, REM-weg en Tum-Tum en de Goldsteinmethode. Het kantoor van de gedragsbegeleiding bevindt zich naast de klaslokalen, zodat assistentie mogelijk is en de gedragsbegeleiding letterlijk en figuurlijk geïntegreerd is in de behandeling en het onderwijs. De aanpak is sterk positief en werkt met beloningen: de leerling die aan het einde van de week genoeg lachende gezichtjes heeft verzameld, krijgt een beloning. De procesmatige aanpak bestaat uit de volgende fasen en inhoud: Intake: zorgvuldig vaststellen of binnen twee jaar instromen in het speciaal onderwijs een haalbaar perspectief is. Een voorlopig persoonlijk ontwikkelingsperspectiefplan wordt opgesteld (vergelijkbaar met het ontwikkelingsperspectief, binnenkort vereist in passend onderwijs). 2
Activiteiten die daarvoor plaatsvinden: hulpvraagverduidelijkingsgesprek, kennismakingsgesprek, observatie (indien nodig) en screening dossier. Observatie: Uitvoering: Nazorg: toetsen en aanscherpen van het onderwijs-zorgaanbod in de praktijk. Opstellen van een definitief persoonlijk ontwikkelingsperspectiefplan met afgeleide werkplannen. realiseren van de werkplannen, waarin het ontwikkelingsperspectief is opgesteld. Deze plannen zijn voor een deel gebaseerd op vastgestelde leerlijnen. Bijstelling van het Persoonlijk Plan vindt alleen plaats na interdisciplinair overleg. na het verlaten van de Kolibrie begeleidt de gedragswetenschapper de overgang middels een warme overdracht en voor maximaal een half jaar kan gedragsbegeleiding ingezet worden. Dit geldt alleen indien het kind onderwijs gaat volgen op de Lasenberg. Gaat de leerling naar een andere school, dan vindt uitgebreide overdracht plaats van de gedragswetenschapper naar de collega gedragswetenschapper. Op uitvoerend niveau doen de leerkrachten hetzelfde. In iedere groep werken de leerkracht en gedragsondersteuner met een individueel behandelplan, waarin zowel doelen staan beschreven op didactisch gebied als op sociaalemotioneel gebied. Iedere leerling werkt in de groep aan de eigen, individuele doelen. De ondersteuning door de leerkracht en de gedragsondersteuner vindt zowel groepsgewijs als individueel plaats. Indien nodig bieden een remedial teacher en/of logopediste extra ondersteuning. Een dag in de Kolibrie start om 9.00 uur met een korte bespreking wat er die dag op het rooster staat. Daarna gaan de leerlingen aan het werk met vakken als: taal/lezen, spelling, schrijven, rekenen, wereldverkenning, verkeer. Bij het vak algemene technieken maken leerlingen kennis met materialen zoals hout en textiel. Een aantal lessen volgt de leerling buiten de eigen klas: twee keer in de week sporten de leerlingen, twee keer per week hebben zij een les algemene technieken (handvaardigheid); twee keer in de week spel en één keer per week gaan de leerlingen die nog geen zwemdiploma hebben naar zwemles. 1.5. SAMENHANG Arkemeyde kan op vraag van de ouders meerdere vormen van begeleiding of behandeling bieden naast de Kolibrie. Bv dagbehandeling (tevens gevestigd in Soest op loopafstand van de Lasenberg) of hulp in de thuissituatie IOG (intensieve orthopedagogische gezinsbegeleiding), PO (pedagogische ondersteuning), therapie of diagnostiek. Vanuit Arkemeyde is er een maatschappelijk werker in dienst die de oudercontacten bijhoudt en vooral aan het einde van het traject in de Kolibrie in beeld komt en de overgang naar de vervolgsituatie begeleidt. Zij verbetert de afstemming met ouders en is de verbinding tussen onderwijs Kolibrie en ouders. Vanuit het onderwijs (feitelijk vanuit MEE) is er een maatschappelijk werkster in dienst die vanuit de Commissie van begeleiding en het zorgteam adviseert vanuit de schoolstructuur. Zij komt aan het einde van het traject van de Kolibrie in beeld bij een overstap naar de Lasenberg. 3
Bij overleggen zijn alle betrokkenen aanwezig, waardoor onderlinge afstemming geborgd is, evenals afstemming binnen de Lasenberg in de Commissie voor de Begeleiding en het zorgteam. 2 RANDVOORWAARDEN FINANCIËN De Lasenberg draagt de kosten voor de ruimten, een RT-er en logopediste én de twee docenten. Arkemeyde levert twee gedragsbegeleiders, een orthopedagoog en het maatschappelijk werk voor de inhoudelijke ondersteuning. De Kolibrie valt onder een manager van Arkemeyde. Beide instellingen delen de variabele kosten. DESKUNDIGHEID UITVOERDERS Het inzetten van deskundig personeel vraagt om een zorgvuldige selectie. Een wezenlijke vaardigheid is het kunnen omgaan met kinderen met sociaal emotionele problematiek. Verder is een groot incasserings- en doorzettingsvermogen zeer belangrijk. Andere competenties, zoals consequent en voorspelbaar handelen, collegialiteit, groot vermogen tot zelfreflectie, relativeringsvermogen en een teamplayer zijn, zijn eveneens van groot belang. Getuige het geringe verloop van medewerkers heeft men in de Kolibrie de kern te pakken. DRAAGVLAK Vanwege het feit dat het bevoegd gezag van de onderwijsinstelling tevens het bestuur van de zorginstelling is, is de meerwaarde van het product een gezamenlijk belang van onderwijs en zorg. De Kolibrie vertegenwoordigt een bovenregionale functie, waarin zorg en onderwijs hand in hand gaan. Zorgarrangementen die vanuit het (de) samenwerkingsverband(en) zijn ingericht, zijn veelal vorm gegeven in combinatie met ambulante hulpverlening vanuit de zorg. Hierdoor kan de hulpverlening rond een leerling/cliënt integraal worden aangepakt. Het perspectiefplan voor de leerling en het behandelplan van de cliënt geeft men gezamenlijk vorm. Het bestuur heeft in haar ambitie op weg naar Passend Onderwijs aangegeven het product Kolibrie binnen de Regionale Samenwerkingsverbanden als onderwijszorgarrangement aan te willen bieden. Dit vereist een bestuurlijke positie in alle aanpalende Samenwerkingsverbanden, maar ook relatieopbouw met gemeenten, gezien de toekomst van de AWBZ (transitie AWBZ --> WMO) Het Regionaal Netwerk Passend Onderwijs Eemland, het regionale loket voor alle zorgleerlingen voor wie passend onderwijs nodig is, heeft de Kolibrie erkend als een goed onderwijszorgarrangement. Het CIZ, zorgkantoren en de leerplichtambtenaren kennen en onderkennen eveneens de meerwaarde van De Kolibrie 4
3 OVERDRAAGBAARHEID BESCHIKBAARHEID BESCHRIJVING Het product Kolibrie is Inspectie- en Zorgkantoor-proof. Het concept is overdraagbaar, mits de samenwerkingspartners (samenwerkingsverband, onderwijsinstelling, zorginstelling, CIZ en zorgkantoor) op basis van een gezamenlijk belang en op basis van gelijkwaardigheid met elkaar samenwerken, c.q. samenwerkingsafspraken maken. Voor medewerkers is een specifiek competentieprofiel beschikbaar. Het beleidsplan en de vereiste managementstructuur rond de inbedding in beide organisaties is op te vragen bij de Lasenberg. Voor meer informatie over de onderwijskundige uitwerking in het totaal van de onderwijsorganisatie kan men contact opnemen met de school. KWALITEITSBEWAKING De Kolibrie is een regulier onderdeel van beide organisaties en loopt in de verantwoording mee in de reguliere procedures rond planning & control. Maandelijks vindt managementoverleg plaats tussen zorginstelling en onderwijsinstelling. Dit gebeurt op basis van de vastgestelde indicatoren rond opbrengsten, leerlingaantallen, OPP s en handelingsplannen, financiën, in- en uitstroom en personeel. Per kwartaal rapporteert men gezamenlijk aan het bestuur in een kwartaalbespreking, op basis van dezelfde indicatoren. Uiteindelijk legt ieder vanuit de eigen verantwoordelijkheid verantwoording af aan de Onderwijsinspectie en het Zorgkantoor. 4 ERVARINGEN MET UITVOERING BEREIK EN RESULTATEN VAN DE AANPAK De uitstroom vanaf 2001-2012: Totaal aantal leerlingen = 35 78 % (27 leerlingen) is daarvan doorgestroomd naar de Lasenberg. 3 leerlingen hebben het daar uiteindelijk niet gered en zijn doorgestroomd naar een andere vorm van onderwijs (Emauscollege en Cluster 3 ) 17 % (6 leerlingen) zijn met succes doorgestroomd naar cluster 3 onderwijs Eén leerling is verwezen naar een andere REC Cluster 4 school in Almere vanwege opname in de kinder- en jeugdpsychiatrie aldaar. Eveneens één leerling is voortijdig geplaatst op een dagbestedingscentrum (nadat hij op de Kolibrie veelal 1 op 1begeleiding kreeg) De conclusie luidt dat de Kolibrie haar doelstellingen ruimschoots haalt. SUCCESFACTOREN Succesfactoren zijn vanuit verschillende perspectieven te benaderen. In onderstaand overzicht is gekozen voor de vier blikvelden, zoals beschreven in het boekje Niemand kan het alleen (verkrijgbaar via Gedragswerk). 5
Blikveld Inhoudelijk Procedureel Relationeel Succesfactoren Integrale benadering van de ondersteuningsbehoefte (incl. intensieve orthopedagogische gezinsbehandeling en naschoolse opvang) Combinatie van gedragsondersteuning en school/ didactiek Kleine klassen Ervaren en zeer competente leerkrachten Individuele benadering en afstemming Mogelijkheid om te differentiëren in zorg Proactieve inzet Toewerken naar doelen (perspectief bieden) Nazorg in reguliere groep Procesmatige aanpak Werkdoelen zijn zowel vanuit onderwijs als vanuit zorg geformuleerd Afstemming met ouders Positieve benadering van ouders en leerling Zoeken naar mogelijkheden en sterke kanten Intensieve afstemming zorg en onderwijs (gedragsondersteuning en leerkracht) Emotioneel De positieve resultaten motiveren leerkrachten Mogelijkheden om op inhoud te ontwikkelen Teamgeest en continue drive naar verbetering. FAALFACTOREN, KNELPUNTEN EN EVT. OPLOSSINGEN Faalfactoren en knelpunten Eventuele oplossingen Financiering Dit is momenteel een hot item. Zie ook 4.4 4.4 VERVOLGSTAPPEN BIJ VERDERE ONTWIKKELING Bij de toekomstige uitvoering stellen de betrokkenen zichzelf de volgende vragen: s Heeren Loo heeft tot nu ingezet op de samenhang tussen zorg en het aanbod van onderwijs. Welke consequenties heeft de invoering van passend onderwijs voor deze principiële keuze van s Heeren Loo? In de verantwoordelijkheid voor de zorg voor kinderen en jongeren verschuiven steeds meer taken naar de gemeenten. De meerwaarde van zorg en speciaal onderwijs onder één dak bij s Heeren Loo wordt mede afhankelijk van de positie die s Heeren Loo nastreeft op de markt van jeugdzorg en kind & gezin, met name in de regio Soest. Welke positie ambieert s Heeren Loo op genoemde markt in de komende jaren? Op welke wijze kan s Heeren Loo het aanbod van haar drie milieu voorziening (verblijf, behandeling en onderwijs) continueren binnen het kader van de nieuwe regelgeving en financiering? 6
Te nemen stappen in de nabije toekomst: Het opstarten van een gezamenlijke werkgroep Arkemeyde-Lasenberg met als opdracht zorg-/onderwijsproducten in de regio te organiseren. Partner hierbij is het SWV Eemland (onderwijs) en de gemeenten in de regio. Het inrichten van een loketfunctie voor alle onderwijs- en zorgvragen m.b.t. LVBjongeren met complex gedrag. Ontwikkelen en implementeren van een feedback- en faseringsmethode vanuit competentie gericht werken. Dankzij inzet van deze methode werkt men bewuster aan het perspectief van de leerlingen en wordt de ontwikkeling van de leerlingen inzichtelijk gemaakt. Deze werkwijze geeft eveneens extra mogelijkheden op het gebied van resultaatgericht behandelen. CONTACTPERSOON Aletta van Buren (manager Arkemeyde, Kolibrie) Aletta.van-Buren@sheerenloo.nl Henk Jansen van Galen (Stafmanager s Heeren Loo Onderwijs) Hejaga@lasenberg.nl BRONNEN Interne notities: Onderwijs en zorg in verbinding En ze gaan toch naar school (Zorg-Onderwijsarrangementen) 7