Vrijwilliger met bagage? Welkom! Handleiding voor vrijwilligersorganisaties Inleiding Deze handleiding is gemaakt door de Vrijwilligerscentrale Delfzijl, onderdeel van Stichting Welzijn & Dienstverlening. Samenwerking vond plaats met organisaties in de gemeenten Delfzijl en Appingedam: Lentis, NOVO, MEE Groningen, Verpleeghuis Vliethoven en Hergebruik Plus. Het doel van de handleiding: Handvatten bieden aan vrijwilligersorganisaties om vrijwilligers met bagage succesvol op te nemen in het vrijwilligerswerk. Het idee voor het maken van een handleiding is ontstaan in een denktank van professionals, ervaringsdeskundigen en vrijwilligerscoördinatoren (MEE, Lentis, NOVO, Verpleeghuis Vliethoven, Hergebruik Plus, Vrijwilligerscentrale). Zij hebben zich op verzoek van de gemeente Delfzijl bezig gehouden met de vraag hoe kwetsbare mensen, bijvoorbeeld cliënten uit de ggz-sector, succesvol als vrijwilliger aan de slag kunnen. Laten we hen voor het gemak vrijwilligers met bagage noemen (in het methodische deel van deze handleiding wordt de term vrijwilliger met beperking gehanteerd). Het verzoek van de gemeente kwam niet uit de lucht vallen; gemeenten stimuleren op dit moment iedereen om actief deel te nemen aan de maatschappij (burgerparticipatie, actief burgerschap). Overheidsbeleid is er op gericht dat iedereen een steentje bijdraagt aan een zorgzame samenleving. Vrijwilligerswerk is een zeer geschikt middel in dit kader, je wordt actief en draagt iets bij. Vaak doe je als vrijwilliger ook waardevolle vaardigheden op. De ervaring leert dat mensen met bagage moeite hebben om vrijwilligerswerk te vinden en vast te houden. De makers van deze handleiding komen dat in hun praktijk vaak tegen. Voor kwetsbare mensen is de stap om deel te nemen aan de samenleving best groot en daar liggen allerlei oorzaken, meestal psycho-sociale, aan ten grondslag. Met de juiste begeleiding kunnen zij echter waardevolle vrijwilligers zijn voor organisaties. Goed met elkaar communiceren en zorgen voor helderheid dragen eveneens bij aan succesvol vrijwilligerswerk voor deze groep. Iedereen kan meedoen in de samenleving!
Het vrijwilligerswerk: uitgaan van kansen! Deze handleiding laat zien hoe vrijwilligersorganisaties de begeleiding van vrijwilligers met bagage kunnen vormgeven. Met de handleiding, en via promotie in andere vormen, willen we stimuleren dat vrijwilligers met bagage meer kansen krijgen. We hopen dat de handleiding uw kennis vergroot en u handvatten biedt om deze vrijwilligers een plek te geven binnen uw organisatie. We hopen tevens van harte dat nieuwe combinaties een win-win situatie opleveren; dat zowel vrijwilliger als organisatie profijt hebben van de samenwerking. Laten we daarbij vooral uitgaan van kansen in plaats van belemmeringen. Een positieve benadering dus, die alle spelers in het veld iets oplevert. Voor hulp en ondersteuning kunt u een beroep doen op de Vrijwilligerscentrale en de andere professionele begeleiders in de denktank. Voor informatie uit het vrijwilligerswerkveld kunt u contact zoeken met Vliethoven en/of Hergebruik Plus. Denktank; professionals We kunnen informatie en voorlichting geven aan vrijwilligersorganisaties. Waar loopt de vrijwilligersorganisatie tegenaan? Mensen met een psychische beperking zijn vaak onzichtbaar in onze samenleving. Toch zijn er ongeveer 72.000 burgers met een chronische, psychiatrische problematiek. Uit landelijk onderzoek is gebleken dat zij minder vaak vrijwilligerswerk doen dan mensen zonder beperking. Uit een onderzoek dat de Vrijwilligerscentrale deed in 2010 in de gemeente Delfzijl, kwam ook naar voren dat organisaties niet zijn gericht op het actief aantrekken van kwetsbare mensen. We zijn nu een aantal jaren verder. Vrijwilligersorganisaties zijn zich inmiddels zeer bewust dat ze regelmatig vrijwilligers met een rugzakje op bezoek krijgen. Overheden, ggz-instellingen, de reclassering, sociale diensten en reïntegratiebedrijven zien vrijwilligerswerk als een stap richting participatie, inburgering en werk. Zij melden zich regelmatig met een cliënt. Er is kortom aandacht voor de vrijwilliger met bagage. Maar in de praktijk blijkt dat vrijwilligerswerk voor deze groep vaak van korte duur is. Daar zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen. Het gaat bv. mis doordat partijen onvolledige of verkeerde beelden hebben van elkaar, doordat de juiste communicatie ontbreekt of doordat kennis ontbreekt over ziektebeelden en hoe je daar mee omgaat. Hoe zorgen we ervoor dat de vrijwilliger met bagage een goede plek vindt in de samenleving? Denktank; Vliethoven Wij verkeren als zorginstelling in de luxepositie dat we een professionele vrijwilligerscoördinator hebben. Die kan zorgen voor de communicatie, een gedegen introductie en de juiste begeleiding van de vrijwilliger. Veel kleine organisaties waar alleen vrijwilligers actief zijn hebben die ruimte niet. Uitgangspunt Vrijwilligerswerk dat inclusief is. Inclusief vrijwilligerswerk betekent ervoor zorgen dat iedereen, ook mensen met een beperking, vrijwilligerswerk kan doen. Voor sommige mensen is de drempel te hoog om zich als vrijwilliger te melden. Het helpt dan dat vrijwilligersorganisaties laten zien dat de deuren open staan voor nieuwe vrijwilligers, in alle soorten en maten. Dat is nodig! Uit de landelijke cijfers blijkt dat 60% van de vrijwilligersorganisaties een tekort aan vrijwilligers ervaart en dat tekort wordt alleen maar groter. Uit het oogpunt van diversiteit is het ook nodig. Uit onderzoek blijkt namelijk ook dat nog geen 1 procent van de vrijwilligersorganisaties aan mensen met een beperking denkt, als ze zoeken naar nieuwe vrijwilligers. 2
Om te komen tot succesvolle matches is het zaak dat alle schakels in de keten (begeleiders, cliënt (potentiële vrijwilliger), Vrijwilligerscentrale (bemiddelaar) en vrijwilligersorganisatie (werkgever)) hun werkwijzen meer op elkaar afstemmen en helder met elkaar communiceren. Denktank; vrijwilligersorganisaties Er dient duidelijkheid te zijn over de diagnose van de vrijwilliger met bagage. Niet zozeer voor de werkvloer. Maar wel voor de begeleider/vrijwilligerscoördinator en evt. het maatje. Gebrek aan informatie levert nu knelpunten op in de praktijk. Denktank; alle organisaties De communicatie moet over de gehele linie verbeterd worden. Als de vrijwilligersorganisatie uitgaat van kansen ipv beperkingen, wat levert dat dan op? -een nieuwe bron van vrijwilligers -bijzondere kwaliteiten en vaardigheden -een vaak verrassende kijk op zaken en/of de organisatie -inspirerende ontmoetingen -verbreding van het netwerk en draagvlak 3 Handleiding Deze handleiding voor vrijwilligersorganisaties geeft tips en quotes van vrijwilligersorganisaties die de talenten van mensen met een beperking goed weten in te zetten. Tips uit de praktijk dus en derhalve goed bruikbaar voor u. Voorafgaand aan de tips wordt een vraag gesteld die organisaties helpt om zich bewust te worden van het eigen (in)zicht en handelen. Inspiratie en tips *Hoe ver reikt uw blik als u vrijwilligers zoekt? Tip 1: Kijk om u heen Verruim uw blik. Mensen met een beperking worden veel te weinig uitgenodigd om vrijwilligerswerk te doen. Heb oog voor de vrijwilligerstalenten onder mensen met bagage. Persoonlijk benadering is de meest effectieve en gebruikte manier om vrijwilligers te werven Valkuil is dat we door te werven in eigen kring ook allemaal in dezelfde vijver vissen. Diversiteit aanbrengen in het vrijwilligersbestand is echter heel waardevol; verschillende typen vrijwilligers kijken op verschillende manieren naar uw organisatie. Dit kan u helpen om uw organisatie te verbeteren en het houdt u scherp. Denktank; Aandacht voor Iedereen doet mee dient bij alle schakels in de keten te worden aangezwengeld. Meedoen kan heel lokaal en wijkgericht vorm krijgen, bv door mensen met bagage te betrekken bij evenementen als Lentekriebels, wijkfeesten en opzomeracties. *Waar ligt uw focus? Tip 2: Focus op talent Verander uw focus. U zult versteld staan van de vrijwilligerstalenten die plotseling in uw naaste omgeving beschikbaar blijken te zijn. Mensen met een beperking kunnen een waardevolle bijdrage
leveren. Voorwaarde is dat u met een andere blik naar mensen kijkt en de mogelijkheden ziet van ieder individu. Een focus op talenten dus, in plaats van op de beperking. Denktank; Omdenken, dat is van belang. *Wat heeft uw organisatie nodig? Tip 3: Bedenk welke kwaliteiten er nodig zijn Denk ook aan uzelf. De kans op een succesvolle match is groter als u de doelen en wensen van zowel organisatie als vrijwilliger in ogenschouw neemt. Hoewel het hoffelijk is om iedereen een plek te willen geven binnen uw organisatie, is het niet verstandig om te doen. Denk goed na over welke kwaliteiten uw organisatie nodig heeft, waarom u vrijwilligers met een beperking wilt werven en wat uw doel is daarbij. Succes is er alleen als het vrijwilligerswerk bijdraagt aan de doelen van de vrijwilliger en aan die van de organisatie. *Hoe toegankelijk is uw organisatie? Tip 4: Werk aan de toegankelijkheid Bekijk kritisch de toegankelijkheid van uw organisatie. Naast fysieke belemmeringen als trapjes en drempels, kunnen er ook andere belemmeringen van invloed zijn. Er heersen vooroordelen en vrijwilligers met een beperking moeten zich in de regel twee keer zo hard bewijzen als vrijwilligers zonder beperking. Tevens worden ze minder vaak gevraagd als vrijwilliger. Bespreek binnen de organisatie in hoeverre jullie bereid zijn om te investeren in randvoorwaarden. Denk aan bv. het inwerkprogramma, passende begeleiding, scholingsmogelijkheden, een aangepaste werkplek of andere voorzieningen. Werken met een andere doelgroep vrijwilligers vraagt om aanpassing binnen de organisatie. Bedenk altijd goed waarom u een specifieke groep vrijwilligers wilt bereiken. Zorg ervoor dat uw organisatie klaar is om ze op de juiste manier op te vangen. *Welke taken kunt u mensen met een beperking binnen de organisatie laten uitvoeren? Tip 5: Creëer geschikte taken Elke organisatie heeft taken die door mensen met een beperking kunnen worden uitgevoerd. De kunst is om functies op te knippen in verschillende taken en niet langer vanuit de organisatie te denken. Regelmatig geven organisaties aan dat ze geen geschikte taken hebben voor mensen met een beperking. Als u denkt in afgebakende activiteiten die aansluiten bij wensen en behoeften van vrijwilligers, zult u zien dat uw organisatie ook taken heeft voor deze groep. Door activiteiten zo concreet mogelijk te benoemen, wordt het vrijwilligerswerk een stuk aantrekkelijker. Voor alle vrijwilligers. Het is immers veel duidelijker voor hen wat er van ze wordt verwacht en wat het vrijwilligerswerk inhoudt. *U wilt mensen met een beperking als vrijwilliger werven. Wat doet u? Tip 6: Werf gericht Gericht werven houdt in dat u vooraf nadenkt over welke vrijwilligers u zoekt. Persoonlijke benadering is daarbij het sleutelwoord. Door potentiële vrijwilligers op de juiste motivatie aan te spreken, slaagt u er beter in om nieuwe vrijwilligers te werven. Er zijn grofweg drie motivaties waarom mensen vrijwilligerswerk doen: het is leuk, het is juist om te doen en het loont. 4
Benader mensen met een beperking persoonlijk. Maak eerst kennis met elkaar en vertel kort wat uw organisatie doet. Door voorbeelden van activiteiten te noemen krijgt iemand een goed beeld van de mogelijkheden. Als iemand positief reageert is het van belang om op korte termijn een vervolggesprek te plannen om verder kennis te maken. Werf niet teveel mensen in een keer, begin klein. Werving door peers, mensen die zelf een beperking hebben, is vaak erg effectief. Mensen nemen sneller iets aan van iemand waarmee ze zich kunnen identificeren. Ook weten mensen die zelf een beperking hebben als geen ander hoe zij andere mensen met een beperking enthousiast kunnen maken. *Werken jullie samen met andere (maatschappelijke) organisaties? Tip 7: Sluit slimme allianties Maak gebruik van de kennis van andere organisaties die met mensen met een beperking werken en sluit slimme allianties. Denk daarbij aan dagbestedingscentra, sociale werkplaatsen, woonvormen, sportactiviteiten voor mensen met een beperking of belangenorganisaties. Vraag informatie/ ondersteuning bij ggz-organisaties zoals Lentis en begeleidende instanties in uw regio (MEE Groningen, NOVO, De Noorderbrug enz.). U kunt ook uw organisatie eens presenteren of mensen met een beperking bereiken via fysiotherapeuten, Wmo-loket, sportverenigingen. En u kunt uw activiteiten toegankelijk maken voor mensen met een beperking. Van daaruit zijn ze gemakkelijker te bewegen naar vrijwilligerswerk. *Er heeft zich een potentiële vrijwilliger gemeld. Voert u eerst een kennismakingsgesprek? Tip 8: Voer een kennismakingsgesprek Voer altijd een kennismakingsgesprek met nieuwe vrijwilligers. Zo kunt u verwachtingen en mogelijkheden uitwisselen; een goed begin is het halve werk. Geef van tevoren aan dat de vrijwilliger ter ondersteuning iemand mag meenemen naar het gesprek. Het lijkt formeel maar het gesprek is de basis voor de samenwerking die u aangaat. Bespreek of er voorzieningen getroffen en/of aanpassingen gedaan moeten worden. Geef aan dat vrijwilligerswerk niet vrijblijvend is. Vraag waar mensen goed in zijn en wat ze zouden willen doen en biedt specifieke klussen aan, afgestemd op hun talenten en kwaliteiten. Vraag ook hoe de organisatie/collegavrijwilligers kunnen merken wanneer het niet zo goed gaat; wat heeft de nieuwe vrijwilliger dan nodig? Kan er iemand gebeld worden (noteer gegevens van contactpersoon)? Voer een open en eerlijk gesprek en zorg voor een rondleiding en kennismaking met andere vrijwilligers. Zo krijgt de vrijwilliger een goed beeld van het werk van de organisatie en de mogelijkheden die er zijn. *Welke stelling is op uw organisatie van toepassing? Wij laten de vrijwilliger zich direct thuis voelen of wij laten vrijwilligers vrij om zelf hun plek te vinden. Tip 9: Creëer een goede plek Zorg ervoor dat mensen met een beperking hun talenten en kwaliteiten goed kunnen inzetten. Bied ze een veilige omgeving waarin ze de ruimte krijgen hun kwaliteiten te laten zien en nader kennis te maken met de organisatie. Zorg ervoor dat ze goed ingewerkt worden en op maat worden begeleid; iedere vrijwilliger heeft recht op begeleiding, mensen met een beperking hebben recht op iets meer! Let vooral in de beginperiode op het welbevinden van de vrijwilliger. Houd regelmatig contact zodat u tijdig signalen kunt opvangen en/of begeleiding kunt aanpassen of bijstellen. Denktank; Vrijwilligers met bagage willen zich veilig voelen; de werkgever dient daarvoor te zorgen. 5
6 *Welke begeleiding bieden jullie aan vrijwilligers met een beperking? Tip 10: Zorg voor passende begeleiding Vraag altijd aan de vrijwilliger welke begeleiding aansluit bij zijn of haar behoeften, respecteer deze wensen en de bijbehorende grenzen, en stem de begeleiding daar op af. Houd er rekening mee dat motivaties en persoonlijke situaties van vrijwilligers kunnen veranderen. Door dit tijdig te signaleren en hierop in te spelen, behoudt u uw vrijwilligers. Houd dus goed contact, formeel via werkoverleg of begeleidingsgesprekken. En informeel door regelmatig te vragen hoe het gaat. Heeft een vrijwilliger behoefte aan meer begeleiding dan kan het effectief zijn om hem/haar te koppelen aan een ervaren vrijwilliger. Die treedt dan op als maatje. Beschouw vrijwilligers met een beperking als gewone en volwaardige medewerkers met specifieke aandachtspunten. Een stimulerende werksfeer waarin mensen zich als vrijwilliger gewaardeerd voelen is het allerbelangrijkste. Naast goede begeleiding betekent dit dat u vrijwilligers betrokken moet houden bij de organisatie. Vul dit niet zelf in maar bespreek met hen waarover en op welke wijze zij op de hoogte willen worden gehouden van organisatorische zaken. Communiceer open en eerlijk met elkaar en wees duidelijk over mogelijkheden en over eventuele grenzen. Denktank; alle organisaties Iedere vrijwilliger heeft recht op begeleiding; de vrijwilliger met bagage heeft recht op iets meer. Bron: Focus op talent ipv beperking (Tips voor vrijwilligersorganisaties) Movisie 2011 De gehele methodiek is verkrijgbaar bij de Vrijwilligerscentrale Delfzijl en Movisie Ondersteuningsaanbod De begeleidende organisaties die hebben deelgenomen aan het onderzoek tbv vrijwilligers met bagage, hebben aangeboden om vrijwilligersorganisaties naar behoefte te ondersteunen. Hun cliënten hebben baat bij een plek in het vrijwilligerswerk. Ze realiseren zich tevens dat ze over waardevolle informatie en ervaring beschikken voor het vrijwilligerswerk. Ze delen die graag, bv door u en uw achterban te informeren over ziektebeelden en psycho-sociale problematiek. Aanbod: -begeleiding van vrijwilligers met bagage op de werkvloer -informatie geven over achtergronden van de potentiële vrijwilliger -voorlichting geven over ziektebeelden en psycho-sociale problematiek Voor informatie kunt u contact opnemen met: -MEE Riet Joosten r.joosten @meegroningen.nl -Lentis Sippie de Jong s.dejong@lentis.nl -NOVO Esther Elzinga e.elzinga@novo.nl -Vrijwilligerscentrale Folkert de Graaf f.degraaf@s-w-d.nl Afsluitend Vrijwilligerswerk voor mensen met bagage komt met het hanteren van deze handleiding weer iets dichterbij. Veel zal daarbij afhangen van het vergroten van onze kennis, goede communicatie, duidelijke afspraken en begeleiding. Alle organisaties in dit spectrum moeten bereid zijn daar een bijdrage aan te leveren. De professionele begeleidende organisaties zullen met hun cliënten goed moeten onderzoeken of zij echt toe zijn aan vrijwilligerswerk.
En goed met hen moeten bespreken wat het verrichten van vrijwilligerswerk inhoudt. De Vrijwilligerscentrale heeft haar intakeformulier aangepast om de bemiddeling van kwetsbare mensen beter te laten verlopen. Ze kan tevens meer ondersteuning bieden aan vrijwilligersorganisaties op dit gebied. Vrijwilligersorganisaties zullen bereid moeten zijn om vrijwilligers met bagage op te nemen en met hen kleur te geven aan het vrijwilligerswerk. Dat vraagt o.a. beleidskeuzes en inzet op begeleiding. Ook het aangeven van grenzen is van groot belang; zorg voor de juiste verhouding kwetsbaar niet kwetsbaar. Heeft u vragen nav deze handleiding dan kunt u contact opnemen met de Vrijwilligerscentrale. Of met een van de organisaties die werden genoemd bij het ondersteuningsaanbod. Wij danken u voor uw belangstelling en wensen u veel succes. Namens alle deelnemers aan de Denktank, Folkert de Graaf Vrijwilligerscentrale Delfzijl 2013 Vrijwilligerscentrale Vrijwilliger met bagage? Welkom! Handleiding voor vrijwilligersorganisaties Onderdeel van een opdracht van de gemeente Delfzijl NOVO Lentis Lentis Direct Mee Groningen Hergebruik Plus Verpleeghuis Vliethoven