KWALITEIT VAN BASISZORG IN HET KADER VAN PASSEND ONDERWIJS

KWALITEIT VAN BASISZORG IN HET KADER VAN PASSEND ONDERWIJS Rapport van de pilots ZEK Passend onderwijs 2008-2010 Cor Hoffmans februari 2010

KWALITEIT VAN BASISZORG IN HET KADER VAN PASSEND ONDERWIJS Rapport van de pilots ZEK Passend onderwijs, 2008-2010 drs. C.J.M. Hoffmans, in opdracht van het Regieoverleg Passend onderwijs Emmeloord, 2009 Hoffmans en Heegsma BV, www.henh.org, tel. 0651282169. 2

INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING 4 2 OPZET VAN DE PILOTS 5 2.1 Kader Passend onderwijs 5 2.2 Opzet en inrichting pilots 8 3 EVALUATIE PROCES 9 3.1 Verloop van de pilots 9 3.2 Evaluatieve opmerkingen vanuit de pilots 9 3.3 Opbrengsten van de pilots 11 3.4 Afstemming met ZEK-instrumenten 12 4 RESULTATEN VAN DE ZELFEVALUATIE 13 4.1 Kwaliteit van de zorg in de groepen 14 4.2 Zorgstructuur 19 5 CONCLUSIES 22 3

1 INLEIDING In het kader van het Activiteitenplan van het Regieoverleg Passend onderwijs zijn in het schooljaar 2008-2009 een aantal pilots gestart om standaarden en indicatoren Passend onderwijs in de praktijk te toetsen. Daarbij is gebruik gemaakt van een aanpak die vanaf 2003 is ontwikkeld voor de kwaliteit van de leerlingenzorg in het primair, voortgezet en (voortgezet) speciaal onderwijs: ZEK. In de eerste helft van het schooljaar 2009-2010 zijn de pilots afgerond en geëvalueerd en zijn de opbrengsten van de pilots in kaart gebracht. In dit rapport rapporteren wij over het verloop van de pilots. Dit rapport is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 beschrijven wij de opzet van de pilots. In hoofdstuk 3 evalueren wij het proces. In hoofdstuk 4 beschrijven we de resultaten van de zelfevaluatie. In hoofdstuk 5 formuleren we enkele conclusies. 4

2 OPZET VAN DE PILOTS In dit hoofdstuk beschrijven wij de opzet van de pilot. Eerst bespreken wij kort het tot stand komen van het kader voor Passend onderwijs (2.1). Vervolgens beschrijven wij de voorbereiding en opzet van de pilots (2.2). 2.1 Kader Passend onderwijs Kenmerk van Passend onderwijs is dat er aansluiting wordt gezocht bij wat er de afgelopen periode binnen het onderwijs is gebeurd op het terrein van het aansluiten bij de onderwijsbehoeften van leerlingen. Passend onderwijs richt zich vooral op verbetering van het bestaande, op het ruimte geven aan regiospecifieke oplossingen en op het wegnemen van belemmeringen. Om de doelstellingen van Passend onderwijs te realiseren, was behoefte aan een set kwaliteitstandaarden, als streefdoelen en ijkpunten voor Passend onderwijs. Voor het ontwikkelen van deze standaarden is aansluiting gezocht bij de opbrengsten van projecten gericht op de kwaliteit en kwaliteitszorg van de leerlingenzorg. Kwaliteit van leerlingenzorg is een thema dat de laatste jaren steeds meer aandacht krijgt. Vanuit landelijke projecten zijn de afgelopen jaren kaders en instrumenten ontwikkeld en beschikbaar gesteld voor de primair, voortgezet en (voortgezet) speciaal onderwijs onder de verzamelnaam ZEK. ZEK staat voor zelfevaluatiekader. De kaders, instrumenten en aanpak voor de ZEK s vertonen grote overeenkomsten en zijn afgestemd op het toezicht van de inspectie. De kwaliteitstandaarden voor Passend onderwijs sluiten nauw aan bij de standaarden die zijn ontwikkeld voor de leerlingenzorg in het onderwijs. De standaarden Passend onderwijs zijn in 2008 besproken met diverse betrokkenen: - met groepen leraren en directies van scholen; - met coördinatoren van samenwerkingsverbanden; - met functionarissen van de landelijke en regionale verzorgingsinstellingen; - met vertegenwoordigers van de sectororganisaties uit het primair, speciaal en voorgezet onderwijs, van onderwijsvakorganisaties en van ouderorganisaties, die deel uitmaken van het Regieoverleg; - met de evaluatie- en adviescommissie Passend onderwijs en inspectie 1. Deze besprekingen hebben suggesties opgeleverd voor verbeteringen van het kader. 1 Het kader is besproken met de ECPO en inspectie in het kader van de afstemming. Zowel ECPO als inspectie hebben in het kader van Passend onderwijs een eigen verantwoordelijkheid. 5

Binnen het kader is gekozen voor een redenering die een onderscheid maakt tussen doelen en middelen. - Passend ònderwijs is op doelniveau onderwijs en begeleiding waardoor alle kinderen en jongeren tot 23 jaar zich optimaal ontwikkelen. Dit gebeurt door hen zo snel mogelijk, zo licht mogelijk, zo thuisnabij mogelijk en zo goed mogelijk in hun ontwikkeling te ondersteunen en te stimuleren. Dit alles vanuit een heldere visie en in een daarbij passende cultuur; - op middelenniveau is Pássend onderwijs het wegnemen van belemmeringen en het tot stand brengen of bevorderen van structuren, waardoor een optimale ontwikkeling van kinderen en jongeren wordt mogelijk gemaakt. Beide elementen horen bij elkaar. Zonder ruimte in structuren worden de doelen niet gerealiseerd. Zonder het doel voor ogen te hebben, helpen verruimde structuren niet. Het gaat dus steeds om Passend ònderwijs (doel, cultuur en visie) en Pássend onderwijs (structuur). Passend onderwijs is een passend, flexibel aanbod aan onderwijs en begeleiding, voorzieningen en structuren, zodat alle kinderen en jongeren tot 23 jaar zich optimaal ontwikkelen, een en ander onder gunstige condities en ingebed in een sluitend, functioneel en effectief samenwerkingsverband van schoolbesturen. De kwaliteit van Passend onderwijs wordt daarmee bepaald door: 1 een passend en flexibel aanbod aan onderwijs en begeleiding in de zin van: - goed onderwijs en goede begeleiding in en tussen de scholen - op basis van een expliciete visie en in een cultuur waar verschillen tussen leerlingen uitgangspunt en een uitdaging zijn - voldoende goede voorzieningen - voldoende goede structuren en afspraken, waardoor kinderen en jongeren zo snel mogelijk, zo licht mogelijk, zo dichtbij mogelijk en zo goed mogelijk worden ondersteund in hun ontwikkeling, een en ander zoveel mogelijk in overeenstemming met de wensen van de ouders 2 optimale ontwikkeling van kinderen en jongeren 3 competenties van leraren 4 gunstige condities op school en bovenschools niveau 5 een sluitend, functioneel en effectief samenwerkingsverband van schoolbesturen. 6

Passend onderwijs vindt plaats op drie niveaus. In de volgende figuur is dit weergegeven. dieptezorg: (zeer) speciale voorzieningen centraal loket samenwerking met externen breedtezorg: ambulante begeleiding, netwerk van intern begeleiders en onderzoek basiszorg: onderwijskwaliteit, schoolontwikkeling, relatie leraarleerling-ouder Figuur 1: Model Passend onderwijs Voor de basiszorg zijn 11 ijkpunten als standaard geformuleerd: 1 Leerlingen leren in een veilige leeromgeving. 2 Leraren geven planmatig onderwijs en begeleiding aansluitend bij de kenmerken en behoeften van de leerlingen. 3 Leraren stemmen de instructie af op de onderwijsbehoeften van leerlingen. 4 Leraren stemmen de verwerking af op de onderwijsbehoeften van leerlingen. 5 Leraren maken systematisch gebruik van handelingsplannen 2. 6 Ouders zijn gelijkwaardige partners bij de begeleiding van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 7 Leraren werken continu aan hun handelingsbekwaamheid en competenties. 8 De school zorgt voor een continue begeleiding van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 9 Een structureel overleg ondersteunt de leerlingenzorg en begeleiding in de school. 10 De leerlingenzorg in de school vindt gecoördineerd plaats. 11 De school heeft een helder beleid op het gebied van leerlingenzorg 3. Voor de breedtezorg zijn 7 ijkpunten als standaard geformuleerd. 1 De school en ouders kunnen voor advies over aanvullende hulp een beroep doen op een effectief werkend zorgadviesteam. 2 De aanvullende voorzieningen zijn effectief. 3 De ambulante hulp is effectief. 4 De school en ouders kunnen een beroep doen op een effectief werkend onderwijszorgloket. 2 Dit kan betreffen: individuele handelingsplannen met ontwikkelingsperspectieven en groepsplannen. 3 Inclusief een helder onderwijszorgprofiel. 7

5 De indicatiestelling vindt integraal en effectief plaats. 6 Ouders worden ondersteund bij het realiseren van een onderwijszorgarrangement. Voor de dieptezorg gelden dezelfde ijkpunten als voor de basiszorg. In het kader van de samenwerking zijn 2 ijkpunten als standaard geformuleerd. 1 Het samenwerkingsverband wordt effectief bestuurd. 2 De belangen van ouders en personeel zijn afdoende gegarandeerd. Opbrengsten van Passend onderwijs moeten gegevens opleveren over de volgende vragen: 1 Is de ontwikkeling van leerlingen optimaal? 2 Zijn leraren competenter geworden? 3 Is er afdoende snelle en nabije hulp beschikbaar voor een passend aanbod? 4 Zijn er voldoende voorzieningen en deskundigheid in en om de scholen? 2.2 Opzet en inrichting pilots In het schooljaar 2008-2009 is via de website www.passendonderwijs.nl, via de Nieuwsbrief en via de gesprekspartners de mogelijkheid van deelname aan de pilots onder de aandacht van de samenwerkingsverbanden en de regionale netwerken gebracht. Dat leverde aanvankelijk een aantal geïnteresseerden op. Gesprekken met de aanmelders leidde er uiteindelijk toe, dat met drie pilots kon worden gestart. Gezien de stand van de ontwikkeling van Passend onderwijs is besloten de pilot te beperken tot de standaarden op het terrein van de basiszorg. De coördinatoren van de samenwerkingsverbanden werden verzocht zitting te nemen in een werkgroep. Ten behoeve van de pilots werd de werkgroep ondersteund door 1 technische ondersteuner en 1 inhoudelijk ondersteuner. Parallel hieraan werd het kader geoperationaliseerd in instrumenten en werden de instrumenten gedigitaliseerd in een web based versie. 8

` 3 EVALUATIE PROCES In dit hoofdstuk beschrijven wij het proces van de pilots (3.1). Daarna gaan wij in op de evaluatieve opmerkingen vanuit de aan de pilot deelnemende samenwerkingsverbanden (3.2). Vervolgens beschrijven we kort de opbrengsten van de pilots (3.3). Wij sluiten het hoofdstuk af met het leggen van een verbinding met een andere activiteit, namelijk het afstemmen met de overige ZEK-kaders (3.4). 3.1 Verloop van de pilots De diverse pilotverbanden hebben elk hun eigen startmoment en verloop gekend. Drie verbanden zijn intensief betrokken geweest bij het traject en twee meer op afstand. Overeenkomstige verschillen waren er wat betreft de inzet van de begeleiding. De verbanden zijn ondersteund bij het uitvoeren van het onderzoek door een technische ondersteuner, die ook de technische rapportages heeft verzorgd. Inhoudelijk zijn de verbanden ondersteund bij consentgesprekken en trainingsbijeenkomsten voor IB-ers en directeuren. Bij alle verbanden is maatwerk toegepast wat betreft inhoud, ondersteuning, tempo en verloop van de procesgang. 3.2 Evaluatieve opmerkingen vanuit de pilots Voor de evaluatie is informatie benut uit alle 5 pilotsituaties. Eén pilot is nog niet geheel afgerond (onderzoek en consentgesprekken) bij het tot stand komen van dit rapport. Inhoud De standaarden zijn als goed geformuleerd ervaren. Zij bieden goed inzicht in de huidige stand van zaken op het terrein van de kwaliteit van de basiszorg. De pilots hebben gebruik gemaakt van de mogelijkheden standaarden toe te voegen. In enkele pilots betrof dat standaarden over de PCL en een Steunpunt zorg. Deze leverden veel nonrespons op vanwege onbekendheid met deze organen. In twee pilots zijn standaarden toegevoegd over het groepsplan, over de afstemming met voorschoolse voorzieningen en over de afstemming met het voortgezet onderwijs. Met name de standaarden over de transitiemomenten leverden de nodige non-respons op. Niet iedereen in de scholen is klaarblijkelijk op de hoogte van de wijze waarop deze transitiemomenten zijn geregeld. 9

Proces Informatie is in alle pilots met alle betrokkenen goed gecommuniceerd. Desondanks bleek deze niet overal te zijn geland. Verder verliep het proces in alle pilots goed. Er is niet gemopperd over het invullen, de lengte van de vragenlijst of de formulering van de standaarden. Wel is regelmatig de vraag gesteld Waar komt dit vandaan?. In één pilot liep het proces in de startfase vertraging op door langdurig ziekteverlof van een der initiatiefnemers. Doordat het mogelijk was dat alle pilots startten op een eigen gekozen moment leverde dit geen probleem op. Er waren scholen die al werkten met kwaliteitsinstrumenten. Met deze scholen zijn op-maat afspraken gemaakt zodat deze scholen wel gebruik konden maken van de benchmarkgegevens. In alle pilots werden de consentgesprekken als zeer waardevol ervaren. De onderzoeksgegevens leverden bruikbare informatie voor deze gesprekken, zeker in die situaties waarin de gegevens in een conceptrapport waren opgenomen. Niet alleen de ruwe scores, maar vooral ook de gemaakte opmerkingen gaven een eigen kleur aan het kwaliteitsbeeld van de school De ontwikkelagenda s laten een grote variatie zien en een rijkdom aan plannen. In één samenwerkingsverband hangen ontwikkelpunten samen met handelen in de klas, wijze van betrokkenheid ouders en beleidscyclus. Voorbeeld ontwikkelagenda swv: o Professionalisering: Coaching IB Coöperatief leren Handelingsgericht werken Meervoudige intelligentie Vastleggen onderwijsbehoeften leerlingen Overdracht leerlingen met extra onderwijsbehoeften Ontwikkelingsperspectief Verbetering werkhouding Zelfcontrole opositie ouders bij zorg ovisie-ontwikkeling : visie-ontwikkeling op zorg, op Passend Onderwijs, op rol en bijbehorende taakomschrijving IB-er, op zorgprofiel Figuur 2: Voorbeeld ontwikkelagenda van één van de pilots. Het bleek soms moeilijk de punten die scholen in de ontwikkelagenda hebben opgenomen terug te vertalen naar de standaarden waarvan ze zijn afgeleid. Wellicht kunnen hiervoor in het format oplossingen worden gevonden. 10

Techniek De techniek werkte uitstekend en er was grote tevredenheid over de technische ondersteuning. Individuele vragen van personeelsleden over de techniek werden per omgaande door de ondersteuners opgepakt. 3.3 Opbrengsten van de pilots In totaal hebben meer dan 1600 leraren, directeuren en IB-ers meegedaan aan de pilots. De respons ligt hoog (tussen de 84 en 97%. In figuur 2 is de deelname in kaart gebracht. Opbrengsten deelname Organisatie Aantal besturen Aantal scholen Respons (absoluut) Respons (%) SWV-1 7 47 385 90% SWV-2 15 90 582 97% SWV3A/3B 8 52 254 84% SWV-4 5 22 242 91% SWV-5 1 11 195 95% Totaal 36 222 1658 Figuur 3: Opbrengsten deelname. Van de onderzoeken zijn conceptrapportages samengesteld, die de basis vormden voor de gesprekken op de diverse niveaus. Een aantal gesprekken (op het niveau van de besturen en op het niveau van de samenwerkingsverbanden) moet nog worden gevoerd. De schoolrapporten bevatten een benchmark met het gemiddelde van het eigen bestuur en met de gemiddelde beoordeling op het niveau van het samenwerkingsverband. De bestuursrapporten bevatten een benchmark met de gemiddelde beoordeling op het niveau van het samenwerkingsverband. Het rapport op het niveau van het samenwerkingsverband bevat de beoordelingen van de diverse respondentgroepen (directies, IB-ers, leraren). Tot slot bevat dit rapport een vergelijking van de samenwerkingsverbanden die hebben bijgedragen aan de pilot, met uitzondering van het swv-5, aangezien het hier om een deel van een samenwerkingsverband gaat en het proces nog niet is afgerond. 11

Opbrengsten rapportages Niveau Aantal samengestelde rapporten Scholen 222 Besturen 36 Samenwerkingsverbanden 5 Eindrapportage 1 Totaal aantal rapportages 264 Figuur 4: Opbrengsten rapportages Tot slot hebben de pilots een aantal beproefde documenten opgeleverd. Concrete producten die na afronding van de pilots in concept beschikbaar zijn, zijn: - Kader en draaiboek versie 1. - Instrumenten: proces en structuur, tevredenheid trajectbegeleiding, analyse handelingsplannen, tevredenheid ambulante begeleiding (3), observatie zorg in de groepen, opbrengsten, voorzieningen regionaal netwerk. - Memo s begeleiding en pilots en communicatie. - Trainingsmodules analyse gegevens en voeren consentgesprek en rapportage. - Gedigitaliseerde versies instrumenten. - Op Passend onderwijs aangepaste kaders po, vo en so. Alle documenten vragen nog om een laatste redactieslag. Deze is niet voorzien in de pilots. 3.4 Afstemming met ZEK-instrumenten Vanaf 2003 zijn vanuit landelijke en door de overheid gefinancierde projecten ( Kwaliteit leerlingenzorg vmbo/pro, WSNS+ en Kwaliteit speciaal ) kaders en instrumenten voor kwaliteitszorg ontwikkeld voor scholen en bovenschoolse verbanden, die worden benut om de kwaliteit van de leerlingenzorg te bepalen en te bewaken. Het bereik van deze instrumenten is groot. De landelijke projecten zijn inmiddels beëindigd. Het eigenaarschap is belegd bij de sectorraden. In 2008-2009 heeft het Regieoverleg besloten het onderhoud van ZEK po, vo en so namens de raden te laten uitvoeren. Zo blijven de instrumenten en aanpak actueel en worden deze ingepast in de ontwikkeling Passend onderwijs. Voor continuering van de ZEK s po, vo, so zijn jaarlijks de volgende activiteiten voorzien: - inhoudelijke update van de website ZEK; - jaarlijks 5 train-de-trainers bijeenkomsten om begeleiders en gebruikers te trainen in het gebruik van de instrumenten; - jaarlijks een inhoudelijke update (gevolgd door een technische update); - bijhouden deelnameregistratie en gebruikerservaringen, informatie-/helpdesk. Parallel aan ZEK Passend onderwijs zijn de instrumenten ZEK voor PO, VO en SO op een dusdanige wijze aangepast, dat de standaarden Passend onderwijs daarvan onderdeel zijn. Anders gezegd: scholen die één van de ZEK-instrumenten gebruiken, hebben daarmee tevens zicht op de kwaliteit van Passend onderwijs. Hetzelfde geldt voor samenwerkingsverbanden waar het gaat om de standaarden Passend onderwijs voor de breedtezorg en de samenwerking. 12

4 RESULTATEN VAN DE ZELFEVALUATIE In dit hoofdstuk beschrijven we de resultaten van de zelfevaluatie van het totaal van de pilots. In paragraaf 2.1 gaan we in op de kwaliteit van het onderwijs in de groepen. Vervolgens beschrijven we de kwaliteit van de zorgstructuur in paragraaf 2.2. Onze beoordeling laat het volgende algemene beeld zien op het niveau van de veertien standaarden. populatie = 1463 gemiddelde zwak meer zwak dan sterk meer sterk dan zwak sterk? st.dev. 1: Op onze school leren leerlingen in een veilige leeromgeving. 3,56 0,10% 2,24% 39,09% 58,15% 0,42% 0,55 2: Onze leraren geven planmatig onderwijs en begeleiding die aansluiten bij de kenmerken en behoeften van de leerlingen. 3,25 0,51% 7,93% 56,69% 33,78% 1,09% 0,62 3: Onze leraren stemmen de instructie af op de onderwijsbehoeften van leerlingen. 3,21 0,79% 10,10% 53,28% 32,24% 3,59% 0,65 4: Onze leraren stemmen de verwerking af op de onderwijsbehoeften van leerlingen. 3,08 1,18% 15,69% 53,69% 26,18% 3,26% 0,69 5: Op onze school maken leraren systematisch gebruik van handelingsplannen (leerling, groep, subgroep). 3,29 2,79% 11,28% 38,54% 44,73% 2,65% 0,78 5a: Groepen hebben bij ons een passend groepsplan. 2,94 9,95% 15,46% 34,41% 30,07% 10,11% 0,97 6: Op onze school zijn ouders/verzorgers partners in de begeleiding van leerlingen. 3,02 5,31% 18,21% 39,45% 31,10% 5,93% 0,87 7: Onze leraren werken continu aan hun handelingsbekwaamheid en competenties. 3,11 1,35% 13,44% 54,40% 27,20% 3,61% 0,68 8: Onze school draagt zorg voor een systematische begeleiding van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 3,41 1,09% 7,58% 37,14% 48,71% 5,48% 0,69 9: Op onze school is een goed functionerend interne zorgstructuur. 3,37 1,21% 8,37% 40,63% 47,31% 2,48% 0,69 10: Op onze school hebben we een goed functionerende intern begeleider. 3,34 2,06% 10,58% 35,76% 47,80% 3,81% 0,76 11: Onze school heeft een helder beleid op het gebied van leerlingenzorg. 3,10 2,42% 15,62% 46,12% 29,63% 6,22% 0,76 12: Onze school stemt activiteiten af met voorschoolse voorzieningen. 2,11 20,79% 23,74% 18,91% 4,58% 31,97% 0,92 13: Onze school begeleidt leerlingen bij de overstap van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs. 3,50 0,43% 3,64% 37,86% 51,28% 6,79% 0,60 Figuur 5: Verdeling op standaardniveau 13

4.1 Kwaliteit van de zorg in de groepen We hebben deze kwaliteit beoordeeld aan de hand van de volgende standaarden: een veilige leeromgeving planmatig onderwijs op maat afstemming instructie afstemming verwerking handelingsplan groepsplan ouders handelingsbekwaamheid begeleiding In figuur 6 zijn onze zelfbeoordelingen opgenomen. De toelichting staat aan het eind van de deeltabellen. totaal SWV-1 SWV-2 SWV-3A/3B SWV-4 1: Op onze school leren leerlingen in een veilige leeromgeving. 3,56 3,50-0,06 3,61 0,05 3,61 0,05 3,49-0,07 1 De lokalen in onze school zijn gezellig en verzorgd. 3,46 3,39-0,07 3,61 0,14 3,37-0,09 3,33-0,13 2 Onze leraren en leerlingen houden zich aan de afgesproken veiligheidsregels. 3,45 3,40-0,05 3,51 0,06 3,51 0,06 3,37-0,08 3 Onze leraren en onze leerlingen tonen respect voor elkaar. 3,52 3,47-0,05 3,56 0,04 3,58 0,06 3,46-0,06 4 Onze leraren houden zich aan de afgesproken omgangsregels en spreken elkaar hier zo nodig op aan. 3,36 3,27-0,09 3,38 0,02 3,46 0,10 3,36 5 Onze leraren spreken leerlingen aan bij afwijking van de afgesproken omgangsregels. 3,67 3,63-0,04 3,66-0,01 3,80 0,13 3,60 0,07 6 Onze leraren gaan vertrouwelijk om met informatie over leerlingen en hun thuissituatie. 3,73 3,64-0,09 3,77 0,04 3,80 0,07 3,68 0,05 7 Onze leraren behandelen leerlingen rechtvaardig. 3,72 3,69-0,03 3,76 0,04 3,77 0,05 3,63 0,09 14

totaal SWV-1 SWV-2 SWV-3A/3B SWV-4 2: Onze leraren geven planmatig onderwijs en begeleiding die aansluiten bij de kenmerken en behoeften van de leerlingen. 3,25 3,17-0,08 3,32 0,07 3,30 0,05 3,17-0,08 1 Onze leraren brengen de onderwijsbehoeften van de leerlingen in kaart en handelen op basis van deze informatie. 3,21 3,14-0,07 3,25 0,04 3,26 0,05 3,18-0,03 2 Onze leraren signaleren vroegtijdig ontwikkelingsvragen bij leerlingen. 3,29 3,22-0,07 3,35 0,06 3,31 0,02 3,27-0,03 3 Onze leraren bespreken regelmatig welke begeleidingsactiviteiten worden ondernomen. 3,35 3,26-0,09 3,41 0,06 3,44 0,09 3,26-0,09 4 Onze leraren sluiten met hun begeleiding aan bij de ontwikkelingsvragen van leerlingen. 3,21 3,12-0,09 3,29 0,08 3,22 0,01 3,14-0,07 5 Onze leraren voeren afgesproken begeleidingsactiviteiten planmatig uit. 3,19 3,08-0,11 3,25 0,06 3,30 0,11 3,09-0,09 6 Onze leraren passen het aanbod aan aan de onderwijsbehoeften van leerlingen. 3,23 3,16-0,07 3,31 0,08 3,27 0,04 3,13-0,10 7 Onze leraren maken extra tijd vrij voor begeleiding van leerlingen die daaraan behoefte hebben. 3,27 3,19-0,08 3,37 0,10 3,28 0,01 3,15-0,12 3: Onze leraren stemmen de instructie af op de onderwijsbehoeften van leerlingen. 3,21 3,14-0,07 3,30 0,09 3,19-0,02 3,14-0,07 1 Onze leraren stemmen hun handelen af op de hele groep. 3,33 3,31-0,02 3,36 0,03 3,30-0,03 3,33 2 Onze leraren zetten de leerlingen aan het werk voor wie de instructie niet is bedoeld. 3,12 3,12 3,17 0,05 3,12 3,01-0,11 3 Onze leraren geven leerlingen met extra onderwijsbehoeften aanvullende instructie. 3,51 3,45-0,06 3,61 0,10 3,46-0,05 3,41-0,10 4 Onze leraren geven leerlingen met extra onderwijsbehoeften voorinstructie. 2,92 2,79-0,13 3,12 0,20 2,88-0,04 2,68-0,24 5 Onze leraren laten leerlingen met extra onderwijsbehoeften begeleid oefenen. 3,15 3,06-0,09 3,20 0,05 3,18 0,03 3,16 0,01 6 Onze leraren controleren frequent of leerlingen met extra onderwijsbehoeften de uitleg begrijpen. 3,25 3,15-0,10 3,32 0,07 3,22-0,03 3,25 7 Onze leraren geven de uitleg voor leerlingen met extra onderwijsbehoeften in kleine opeenvolgende stappen. 3,20 3,11-0,09 3,28 0,08 3,20 3,14-0,06 15

totaal SWV-1 SWV-2 SWV-3A/3B SWV-4 4: Onze leraren stemmen de verwerking af op de onderwijsbehoeften van leerlingen. 3,08 3,03-0,05 3,15 0,07 3,11 0,03 2,99-0,09 1 Onze leraren kiezen de verwerkingsvorm die past bij de mogelijkheden van de leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 3,06 2,99-0,07 3,11 0,05 3,13 0,07 3,00-0,06 2 Onze leraren passen de hoeveelheid werk aan bij de mogelijkheden van de leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 3,39 3,35-0,04 3,45 0,06 3,31-0,08 3,37-0,02 3 Onze leraren laten leerlingen met extra onderwijsbehoeften de leerstof verwerken op hun eigen niveau. 3,27 3,21-0,06 3,35 0,08 3,32 0,05 3,14-0,13 4 Onze leraren laten leerlingen met extra onderwijsbehoeften samen werken aan de leerstof. 2,96 2,94-0,02 3,09 0,13 2,94-0,02 2,69-0,27 5 Onze leraren geven opdrachten die passen bij de leerstijl van de leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 2,66 2,53-0,13 2,69 0,03 2,81 0,15 2,58-0,08 6 Onze leraren geven leerlingen met extra onderwijsbehoeften extra en directe feedback. 3,14 3,11-0,03 3,17 0,03 3,13-0,01 3,13-0,01 5: Op onze school maken leraren systematisch gebruik van handelingsplannen (leerling, groep, subgroep). 3,29 3,13-0,16 3,39 0,10 3,36 0,07 3,27-0,02 1 Op onze school heeft het handelingsplan een vaste structuur. 3,59 3,47-0,12 3,60 0,01 3,68 0,09 3,65 0,07 2 In het handelingsplan worden tussen- en einddoelen geformuleerd. 3,22 3,13-0,09 3,17-0,05 3,35 0,13 3,36 0,14 3 In het handelingsplan wordt het ontwikkelingsperspectief beschreven. 3,11 2,78-0,33 3,35 0,24 3,11 3,01-0,10 4 Het handelingsplan wordt samen met ouders en de leerling opgesteld en vastgesteld. 2,34 2,20-0,14 2,65 0,31 2,25-0,09 5 Het handelingsplan wordt opgesteld door de leraar en onder zijn verantwoordelijkheid uitgevoerd. 3,35 3,34-0,01 3,49 0,14 3,22-0,13 6 Het handelingsplan is leidend voor het handelen van leraren en begeleiders. 3,35 3,28-0,07 3,31-0,04 3,49 0,14 3,40 0,05 7 Het handelingsplan is onderdeel van het leerlingdossier/leerlingvolgsysteem. 3,60 3,49-0,11 3,62 0,02 3,70 0,10 3,63 0,03 8 Het individuele handelingsplan is opgezet vanuit een integrale benadering: het principe één leerling één plan. 3,25 3,12-0,13 3,29 0,04 3,38 0,13 9 Het handelingsplan is handelingsgericht. 3,40 3,33-0,07 3,40 3,54 0,14 5a: Groepen hebben bij ons een passend groepsplan. 2,94 2,95 0,01 2,93-0,01 1 Het plan heeft een vaste structuur. 3,11 3,10-0,01 3,12 0,01 2 Het plan is opgezet vanuit het principe 1-groep 1-plan. 2,91 2,93 0,02 2,87-0,04 3 Het plan vertoont samenhang met individuele handelingsplannen en het schoolplan. 2,76 2,74-0,02 2,78 0,02 4 Het plan is opgesteld samen met de groepsleraar. 3,09 3,13 0,04 3,02-0,07 5 In het plan zijn momenten voor extra ondersteuning opgenomen. 2,82 2,81-0,01 2,84 0,02 16

totaal SWV-1 SWV-2 SWV-3A/3B SWV-4 6: Op onze school zijn ouders/verzorgers partners in de begeleiding van leerlingen. 3,02 2,86-0,16 3,16 0,14 3,15 0,13 2,87-0,15 1. Onze school vraagt ouders regelmatig naar de wensen en verwachtingen bij de begeleiding van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 2,90 2,67-0,23 3,18 0,28 2,82-0,08 2,66-0,24 2. Onze leraren vragen ouders regelmatig naar hun ervaringen met hun kind thuis en hun kennis van de ontwikkeling van hun kind op school en thuis. 3,24 3,15-0,09 3,41 0,17 3,12-0,12 3,07-0,17 3. Onze school voert met ouders van leerlingen met extra onderwijsbehoeften een overdrachtsgesprek bij aanmelding. 3,36 3,29-0,07 3,46 0,10 3,34-0,02 3,25-0,11 4. Onze school informeert ouders tijdig en regelmatig over de voortgang in de ontwikkeling van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 3,43 3,28-0,15 3,54 0,11 3,45 0,02 3,37-0,06 5. Onze school betrekt ouders bij het opstellen en evalueren van het individueel handelingsplan. 2,64 2,58-0,06 2,55-0,09 3,03 0,38 2,57-0,07 6. Onze school maakt samen met de leerling en de ouders afspraken over de begeleiding en wie waarvoor verantwoordelijk is. 2,85 2,71-0,14 2,93 0,08 2,97 0,12 2,77-0,08 7. Als een leerling met extra onderwijsbehoeften onze school verlaat, stelt de school samen met de ouders en de leerling een (onderwijskundig) rapport op. Ouders ontvangen een kopie. 3,15 3,11-0,04 3,03-0,12 3,35 0,20 3,29 0,14 8. De school betrekt de leerling bij het opstellen en evalueren van de handelingsplannen. 1,98 2,04 0,06 1,88-0,10 7: Onze leraren werken continu aan hun handelingsbekwaamheid en competenties. 3,11 3,03-0,08 3,17 0,06 3,17 0,06 3,08-0,03 1 Onze leraren beschikken over specifieke didactische competenties voor de begeleiding van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 3,00 2,93-0,07 3,07 0,07 2,97-0,03 2,97-0,03 2 Onze leraren beschikken over specifieke organisatorische competenties voor de begeleiding van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 3,01 2,89-0,12 3,08 0,07 3,00-0,01 3,01 3 Onze leraren beschikken over specifieke pedagogische competenties voor de begeleiding van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 3,10 3,03-0,07 3,16 0,06 3,12 0,02 3,08-0,02 4 Onze leraren staan open voor reflectie op hun handelen en voor ondersteuning bij hun handelen. 3,37 3,24-0,13 3,46 0,09 3,41 0,04 3,32-0,05 5 Onze leraren werken continu aan hun handelingsgerichte vaardigheden. 3,02 2,95-0,07 3,07 0,05 3,07 0,05 2,98-0,04 6 Onze leraren krijgen de mogelijkheid in teamverband te leren en te werken. 3,28 3,20-0,08 3,38 0,10 3,26-0,02 3,18-0,10 7 Onze leraren worden gestimuleerd en gefaciliteerd voor deelname in lerende netwerken over de leerlingenzorg. 2,84 2,69-0,15 2,92 0,08 3,02 0,18 2,70-0,14 8 Onze leraren communiceren open en vroegtijdig met ouders over hun kind(eren) wanneer deze extra zorg nodig hebben. 3,36 3,29-0,07 3,50 0,14 3,32-0,04 17

totaal SWV-1 SWV-2 SWV-3A/3B SWV-4 8: Onze school draagt zorg voor een systematische begeleiding van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 3,41 3,35-0,06 3,44 0,03 3,46 0,05 3,39-0,02 1 Onze school heeft een zorgvuldige intakeprocedure. 3,34 3,23-0,11 3,42 0,08 3,37 0,03 3,27-0,07 2 Onze school spreekt leerlingen met extra onderwijsbehoeften altijd door met de toeleverende school of instantie. 3,41 3,42 0,01 3,43 0,02 3,36-0,05 3,42 0,01 3 Onze school zorgt ervoor dat de voortganggegevens van leerlingen zijn opgenomen in een leerlingvolgsysteem en het dossier. 3,70 3,60-0,10 3,73 0,03 3,76 0,06 3,73 0,03 4 Onze school stelt voor leerlingen met extra onderwijsbehoeften - in samenspraak met leerling en ouders - periodiek de doelen vast. 3,10 3,02-0,08 3,09-0,01 3,28 0,18 3,07-0,03 5 Onze school zorgt voor warme overdracht als een leerling met extra onderwijsbehoeften de school verlaat. 3,50 3,48-0,02 3,51 0,01 3,54 0,04 3,47-0,03 18

4.2 De zorgstructuur We hebben deze kwaliteit beoordeeld aan de hand van de volgende standaarden: zorgstructuur coördinatie beleid voorschoolse voorzieningen overgang naar vo totaal SWV-1 SWV-2 SWV-3A/3B SWV-4 9: Op onze school is een goed functionerend interne zorgstructuur. 3,37 3,26-0,11 3,42 0,05 3,51 0,14 3,36-0,01 1 Leerlingen met extra onderwijsbehoeften worden in de school regelmatig besproken. 3,60 3,49-0,11 3,64 0,04 3,69 0,09 3,54-0,06 2 Binnen de interne zorgstructuur van onze school kan snel voldoende deskundigheid worden ingeschakeld voor het bieden van hulp binnen de school. 3,30 3,13-0,17 3,34 0,04 3,45 0,15 3,32 0,02 3 Bij ernstige problemen wordt er binnen onze interne zorgstructuur snel ingegrepen. 3,31 3,18-0,13 3,34 0,03 3,43 0,12 3,30-0,01 4 Binnen de interne zorgstructuur van onze school worden leraren ondersteund bij het opstellen en uitvoeren van de handelingsplannen. 3,33 3,26-0,07 3,35 0,02 3,43 0,10 3,32-0,02 5 Binnen de interne zorgstructuur van onze school is goed zicht waar leraren met leerlingen met extra onderwijsbehoeften terecht kunnen in de regio. 3,31 3,11-0,20 3,42 0,11 3,45 0,14 3,19-0,12 6 Binnen de interne zorgstructuur van onze school kunnen ouders terecht met vragen en problemen. 3,57 3,53-0,04 3,58 0,01 3,60 0,03 7 Binnen de interne zorgstructuur zijn taken en verantwoordelijkheden van leraren, IB-er en directie duidelijk en transparant. 3,17 3,11-0,06 3,26 0,09 19

totaal SWV-1 SWV-2 SWV-3A/3B SWV-4 10: Op onze school hebben we een goed functionerende intern begeleider. 3,34 3,29-0,05 3,37 0,03 3,34 0,00 3,39 0,05 1 Onze intern begeleider heeft een duidelijke taakomschrijving. 3,37 3,27-0,10 3,43 0,06 3,41 0,04 3,32-0,05 2 Onze intern begeleider beschikt over voldoende kennis en vaardigheden op het terrein van de leerlingenzorg. 3,56 3,47-0,09 3,63 0,07 3,57 0,01 3,56 3 Onze intern begeleider beschikt over voldoende tijd en faciliteiten. 2,85 2,64-0,21 2,94 0,09 2,87 0,02 2,95 0,10 4 Onze intern begeleider zorgt ook voor coaching van de leraren. 2,95 2,81-0,14 3,12 0,17 2,83-0,12 2,91-0,04 5 Onze intern begeleider analyseert regelmatig de sociaal-emotionele en cognitieve ontwikkeling van leerlingen en bespreekt deze met de leraren. 3,25 3,15-0,10 3,35 0,10 3,18-0,07 3,23-0,02 6 Onze intern begeleider voert regelmatig overleg met het management over zorgbeleid op de school. 3,48 3,41-0,07 3,51 0,03 3,46-0,02 3,51 0,03 7 Onze intern begeleider bewaakt de ontwikkeling van alle leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 3,51 3,37-0,14 3,64 0,13 3,47-0,04 3,41-0,09 8 Onze intern begeleider is aanspreekbaar voor ouders van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. 3,64 3,61-0,03 3,61-0,03 3,71 0,07 9 Onze intern begeleider is gemakkelijk aanspreekbaar voor leraren. 3,62 3,57-0,05 3,65 0,03 3,66 0,04 10 Onze intern begeleider organiseert en leidt ten minste twee keer per jaar groepsbesprekingen. 3,64 3,64 3,65 0,01 11: Onze school heeft een helder beleid op het gebied van leerlingenzorg. 3,10 2,99-0,11 3,15 0,05 3,13 0,03 3,14 0,04 1 Onze school heeft een duidelijke visie op leerlingenzorg. 3,13 3,25 0,12 3,09-0,04 2,73-0,40 3,40 0,27 2 Deze visie wordt gedragen door ons hele team. 3,19 3,15-0,04 3,25 0,06 3 Onze school heeft vastgelegd wat een leerling met extra onderwijsbehoeften is. 2,96 2,88-0,08 3,04 0,08 3,00 0,04 4. Onze school heeft een transparant en duidelijk zorgprofiel. Het is voor ouders en anderen helder welke leerlingenzorg de school biedt. 2,98 2,73-0,25 3,04 0,06 3,18 0,20 3,04 0,06 5. Het is voor leraren helder, hoe onze school in de groepen het onderwijs afstemt op de onderwijsbehoeften van leerlingen. 3,08 3,02-0,06 3,11 0,03 3,15 0,07 3,04-0,04 6. Procedures en afspraken over leerlingenzorg zijn duidelijk. 3,24 3,06-0,18 3,28 0,04 3,39 0,15 3,25 0,01 7. Binnen het personeelsbeleid is ruimte voor professionalisering van het personeel op het terrein van de leerlingenzorg. 3,28 3,26-0,02 3,32 0,04 3,20-0,08 3,30 0,02 8. De inzet van zorgmiddelen door de school is bij ons duidelijk. 3,04 2,86-0,18 3,14 0,10 3,10 0,06 3,04 9. De school evalueert jaarlijks de leerlingenzorg en formuleert op grond hiervan verbeterpunten. 2,94 2,64-0,30 3,03 0,09 3,17 0,23 2,92-0,02 20

totaal SWV-1 SWV-2 SWV-3A/3B SWV-4 12: Onze school stemt activiteiten af met voorschoolse voorzieningen. 2,11 1,86-0,25 2,53 0,42 1 Onze school voert overleg met de voorschoolse voorzieningen over afstemming van programma's. 2,01 1,77-0,24 2,40 0,39 2 Onze school voert overleg met voorschoolse voorzieningen over de overdracht van leerlingen. 2,32 2,02-0,31 2,81 0,49 3 Onze school wisselt ervaringen uit met de leidsters van voorschoolse voorzieningen. 2,26 2,00-0,26 2,70 0,44 4 Onze school koppelt de ontwikkeling van de leerlingen in het eerste jaar terug aan de voorschoolse voorzieningen. 1,80 1,62-0,18 2,13 0,33 13: Onze school begeleidt leerlingen bij de overstap van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs. 3,50 3,52 0,02 3,47-0,03 1 Onze school organiseert activiteiten om leerlingen op de overstap naar het vo voor te bereiden. 3,55 3,53-0,02 3,58 0,03 2 Onze school ondersteunt ouders en leerlingen bij de overstap naar de vo-school. 3,63 3,63 3,63 3 Onze school volgt de leerlingen in het eerste jaar van het vervolgonderwijs. 3,30 3,40 0,10 3,13-0,17 21

5 CONCLUSIES Op basis van de resultaten van de pilot en een evaluatie van de processen kunnen wij een aantal conclusies trekken. Daarbij maken wij de kanttekeningen dat aan - de pilot uitsluitend scholen, besturen en samenwerkingsverbanden primair onderwijs hebben deelgenomen; - de pilot zich heeft beperkt tot de standaarden voor de basiszorg. Onze conclusies luiden: 1 ZEK is in de pilot een geschikt instrument gebleken om op herkenbare en constructieve wijze de basiskwaliteit van scholen op het terrein van de leerlingenzorg vast te stellen en het personeel (en straks mogelijk ook ouders) bij de ontwikkeling van Passend onderwijs te betrekken. De deelnemers aan de pilot zijn zeer tevreden over het gebruik van het instrument. 2 Naast de resultaten van ZEK in de zin van beoordelingen ligt er een belangrijke waarde in het proces van spreken over, nadenken over de kwaliteit van de leerlingenzorg en de zorgstructuur in de school. Wat voor scholen geldt, geldt eveneens voor de samenwerkingsverbanden. In een aantal gevallen kon op basis van ZEK een deel van de activiteiten voor het zorgplan worden gekozen. 3 De resultaten laten zien, dat in een aantal situaties de transitiemomenten (van voorschool naar (speciale) basisschool en van (speciale) basisschool naar voortgezet (speciaal) onderwijs achterblijven. Datzelfde geldt zij het in mindere mate voor de wijze waarop ouders bij het onderwijs worden betrokken (educatief partnerschap) en het planmatig handelen ten aanzien van zorgleerlingen. 4 De gegenereerde rapporten op de diverse niveaus (niveau school, niveau bestuur en nivo samenwerkingsverband) komen goed tegemoet aan de vraag vanuit het onderwijs. De rapporten vormen een goed aanknopingspunt voor het voeren van de consentgesprekken en het opstellen van een ontwikkelagenda. Scholen hebben behoefte aan een training in het analyseren van de rapporten en het formuleren van conclusies op basis van de analyses. 5 De ontwikkelagenda s verschillen sterk in omvang, concreetheid en ambities: van complete, meerjarige zorgplannen op schoolniveau tot aandachtspunten die in de komende jaren zullen worden meegenomen. In het algemeen levert ZEK voor bijna alle scholen en samenwerkingsverbanden ontwikkelagenda s op. 6 De resultaten van ZEK zijn niet altijd gemakkelijk inpasbaar in de planningscyclus van scholen, besturen en samenwerkingsverbanden. Implementatie van ZEK vraagt een zorgvuldige verbinding met deze cyclus op de diverse niveaus. 22

7 In het referentiekader Passend onderwijs gaat worden voorzien in handreikingen voor een zorgprofiel per school. ZEK kan worden benut om de basiszorg in scholen in kaart te brengen. Om dit te realiseren dienen de instrumenten nog een verdiepingsslag te krijgen en wel: - de te hanteren normen. De resultaten van de samenwerkingsverbanden laten marginale onderlinge verschillen zien. Het verscherpen van de normen is nodig om meer differentiatie aan te brengen in het algemene beeld; - aanvullende instrumenten. De pilot betrof een zelfevaluatie vanuit een beperkte groep functionarissen vanuit de scholen. Het beeld van de kwaliteit kan (en moet) worden verscherpt door andere instrumenten, zoals tevredenheidpeilingen van ouders, documentenanalyses en vormen van (externe) auditing. 23