Cliëntparticipatie in het Sociaal Domein Evaluatie na twee jaar en vooruitblik voor de komende jaren. Gemeente Hof van Twente / Cliëntparticipatie in het Sociaal Domein. 2018-08-29
Inleiding Per 1-1-2015 kregen wij nieuwe taken binnen het sociaal domein. Dit betekende destijds ook een heroriëntatie op de al bestaande cliëntparticipatie op grond van de Wmo en de Participatiewet. Voor de Jeugdwet moest de cliëntparticipatie nog volledig vormgegeven worden. Op voorstel van het college besloot de Raad om het over een andere boeg te gooien en iets nieuws te proberen. Voor een periode van twee jaar, gekoppeld aan een evaluatie. Dit is die evaluatie. We kijken terug op de afgelopen 2 ½ jaar, trekken conclusies en doen voorstellen over hoe nu verder. Voor de duidelijkheid: het gaat hier om beleidsparticipatie en niet om de participatie / medezeggenschap die cliënten hebben bij aanbieders waar wij een maatwerkvoorziening hebben ingekocht ( bijvoorbeeld dagbesteding of residentiële jeugdzorg). Aanbieders zijn wel verplicht om cliëntenraden in te stellen ten daarmee te overleggen. Dit nemen wij mee als eis in de aanbesteding. Deze notitie is als volgt opgebouwd: in paragraaf 2 staan we kort stil bij wat we wilden bereiken met (het anders vormgeven van) de cliëntparticipatie en welke keuzes we hierin hebben gemaakt. Vervolgens gaan we in paragraaf 3 in op een aantal concrete zaken: wat waren we van plan, wat hebben we gedaan en wat heeft dit opgeleverd. Paragraaf 4 gaat over de Klankbordgroep en in paragraaf 5 trekken we een aantal conclusies en gaan we in op de vraag of we nog steeds hetzelfde willen en of we dit nog steeds op dezelfde manier willen realiseren. De notitie is kort gehouden. Voor meer informatie wordt verwezen naar de bijlagen, dit zijn het toenmalige raadsvoorstel en de huidige verordening en de evaluatie van de Klankbordgroep. 1. Waarom participatie anders vormgeven Tot 1-1-2016 hadden een Wmo Raad en een cliëntenpanel Wwb (Wet werk en bijstand, de voorloper van de Participatiewet). De Jeugdwet voerden we toen nog niet uit dus op dit gebied speelde cliëntparticipatie niet. De Jeugdwet, de Wmo 2015 en de Participatiewet geven aan dat cliënten en andere belanghebbende organisaties worden betrokken bij de vormgeving van beleid. Er waren twee redenen om op een andere manier de participatie aan de vork te steken. Ten eerste wilden we het integraal oppakken. Niet een Wmo Raad en een cliëntenpanel Wwb/Participatiewet en een Cliëntenraad Jeugd maar iets gezamenlijks. Vanuit de gedachte dat ook de dienstverlening aan inwoners en de beleidsvoorbereiding binnen het sociaal domein zoveel als mogelijk integraal vorm moet worden gegeven. De tweede reden was de wens om cliëntparticipatie pro actief en in direct contact met betrokkenen (inwoners / cliënten) vorm te geven. Niet praten met vertegenwoordigers van cliënten(groepen) maar in gesprek met de cliënten waarvoor het betreffende beleid bedoeld is. Deze participatie zou dan ook zo vroeg mogelijk vorm gegeven moeten worden. Niet op het moment waarop alles al gedetailleerd is uitgeschreven maar het liefst voordat er één letter op papier staat. Hierbij speelde de ervaring met de Wmo Raad van de jaren daarvoor een rol. Een waardevol instituut maart wel qua participatie reactief namelijk reagerend op schriftelijke stukken van de gemeente en indirect namelijk niet met inwoners zelf. We hebben ons hierbij gerealiseerd dat dit een hele opgave zou worden. Niet over gebaande paden lopen, niet doen wat elke gemeente doet maar buiten de lijnen kleuren. Om die reden is gekozen voor een experimenteerperiode van twee jaar. Pagina / 2
2. Wat wilden we, wat hebben we gedaan en wat leverde dit op In deze paragraaf gaan we in op onze concrete voornemens die zijn opgeschreven in de verordening Participatie Sociaal Domein en de realisatie van deze voornemens. 2.1 De Participatie agenda In de verordening, artikel 3 is opgenomen dat het college jaarlijks voor 1 december een participatie agenda opstelt en deze publiceert op de gemeentelijke website en op de info pagina in het Hofweekblad. De bedoeling hiervan was om in een vroeg stadium onze eigen onderwerpen bekend te maken, inwoners te interesseren voor participatie en te vragen naar andere thema s (dit gaan we volgend jaar doen, wilt u hierover met ons in gesprek, heeft u andere onderwerpen waarover u met ons in gesprek wilt). Vervolgens zou op basis van reacties en input van inwoners een definitieve participatie agenda gemaakt worden die zou worden gedeeld met de gemeenteraad. Voor het kalenderjaar 2016 hebben wij een concept participatie agenda opgesteld en gepubliceerd. We ontvingen geen enkele reactie. Ook niet na een herhaalde oproep. Niemand meldde zich om mee te praten over een onderwerp dat wij hadden geagendeerd en niemand droeg een ander onderwerp aan. Dit is voor ons reden geweest om deze werkwijze los te laten voor 2017 en 2018. Op basis van de uiteindelijk vastgestelde Participatie agenda is de participatie in 2016 op de volgende onderwerpen vormgegeven. Aanbesteding Wmo hulpmiddelen Welzijnssubsidies Evaluatie armoedebeleid Mantelzorgondersteuning VVE Beleid Een gesprek met een aantal gebruikers om te onderzoeken wat zij belangrijk vinden. Meegenomen als input bij het maken van werkafspraken met aanbieders. De voorgenomen participatie is niet van de grond gekomen omdat er geen wijzigingen hebben plaatsgevonden in het beleid en de hoogte van de subsidies. De evaluatie van het armoedebeleid (cijfers) is uitgebreid met een onderzoek naar ervaringen van de potentiële doelgroep. Er is een bijeenkomst voor mantelzorgers georganiseerd, samen met Salut om de ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers op te halen. Nieuwe wetgeving door het rijk uitgesteld. Geen nieuw beleid dus ook geen participatietraject. 2.2 Aanvullende onderwerpen voor participatie In artikel 4 van de verordening is geregeld dat het college gedurende het jaar aanvullende initiatieven tot participatie kan nemen indien dit noodzakelijke of wenselijk wordt geacht. Deze situatie heeft zich in 2016 niet voorgedaan. Omdat voor 2017 en 2018 geen participatie agenda is opgesteld, is alle participatie in deze jaren aan te merken als aanvullende initiatief tot participatie in de zin van deze verordening. Het gaat om een aantal onderwerpen die hierna kort worden toegelicht. Bij het lokaal vaststellen van de regionale vervoersvisie (2016/2017) is een oproep gedaan aan gebruikers van het Openbaar Vervoer deel van de regiotaxi om consequenties hiervan in beeld te brengen en mee te denken bij het ontwikkelen van eventuele alternatieven. Behalve enkele incidentele reacties gevolgd door individuele gesprekken met inwoners over hun persoonlijke situatie, heeft dit geen participatietraject opgeleverd. Het vervallen van de OV functie van de regiotaxi en de wens om aanvullend openbaar vervoer te organiseren is ook onderwerp van gesprek geweest bij een overleg met het platform buurtschappen. Pagina / 3
Het beleid rond alcohol en drugs is vormgegeven in 2017 en wordt nu verder uitgewerkt in een concreet actieplan. Hierbij is in een tweetal bijeenkomsten overleg gevoerd met en input opgehaald bij relevante partners zoals politie, Tactus en Salut Jeugd en jongerenwerk maar ook vrijwilligersorganisaties, huisartsen, de jeugdgezondheidszorg etc. In 2017 is een nieuw beleidskader voor huishoudelijke ondersteuning voorbereidt. Dit betreft een grote groep (ca. 1000) Wmo cliënten. Op suggestie van de Klankbordgroep Sociaal Domein (zie hierna paragraaf 4) is een groep van bezwaarmakers uitgenodigd om te praten over de nieuwe beleidsvoornemens. Uiteindelijk is met 8 inwoners een gesprek gevoerd. In januari 2018 heeft de Raad het beleidsplan Re-integratie vastgesteld. Bij de totstandkoming van dit beleidsplan is een participatief traject gevolgd. Er is een bijeenkomst gehouden met professionele partners waarbij ook cliënten aanwezig waren. Verder is er voor cliënten een participatiemiddag georganiseerd in het gemeentehuis. Deze middag was met ruim 100 cliënten ruim bezocht. Met hen zijn over een aantal onderwerpen groepsgesprekken gevoerd. De uitkomst van deze gesprekken is betrokken bij het beleidsplan of wordt betrokken bij de verdere uitvoering. Bij de ontwikkelingen integrale kindcentra zijn we voortdurend in gesprek met onze partners en maken we gezamenlijk het beleid. Kinderopvangorganisaties, jeugdgezondheidszorg, gastouderbureaus, onderwijs, maatschappelijk werk en huisartsen denken met ons mee over ontwikkelingen. Dat is ook participatie. Harmonisatie peuteropvang/kinderopvang. Bij de harmonisatie hebben we ouders direct betrokken. We hebben hier ervaren dat weinig ouders belangstelling hadden om met ons mee te denken in dit traject. Ouders vinden het belangrijk dat het goed en betaalbaar geregeld is en hoe we dat moeten gaan doen maakt hen niet zo veel uit. Leerlingenvervoer Ouders van leerlingen die gebruik maken van leerlingenvervoer zijn betrokken bij de vraag of en zo ja op welke manier dit anders georganiseerd kan worden. Op basis van de opvatting van de ouders is besloten de huidige werkwijze niet te wijzigen. 2.3 Tijdige en goed gefaciliteerde participatie Artikel 5 van de verordening bevat een aantal spelregels die bedoeld zijn om participatie echt vorm en inhoud te geven. Dit artikel is met name bedoeld voor (groepen van) inwoners die zelf willen participeren op een onderwerp. Zoals hiervoor aangegeven, heeft deze situatie zich niet voorgedaan. Er is een Klankbordgroep (zie hierna paragraaf 4) en deze wordt goed gefaciliteerd. 2.4 Verantwoording In de verordening (artikel 6) zijn een aantal bepalingen opgenomen die zien op de verantwoording van college aan gemeenteraad. Bij elk voorstel aan de Raad geeft het college aan op welke manier en met welk resultaat invulling is gegeven aan participatie. En wat er met de opbrengst is gedaan. Bij de in de vorige twee paragrafen genoemde onderwerpen zijn alleen vervoer, alcohol en drugs en reintegratie met de Raad besproken cq door de Raad vastgesteld. In de voorstellen is aangegeven hoe met participatie is omgegaan. Verder was het de bedoeling dat het college jaarlijks bij de programmaverantwoording zich zou verantwoorden over de vormgeving van cliëntparticipatie. Dit is wel gebeurd bij de Programmaverantwoording 2016 maar niet bij de Programmaverantwoording 2017. Overigens is dit geen onderwerp van gesprek geweest tussen Raad en College. Pagina / 4
3. De Klankbordgroep Sociaal Domein. In deze paragraaf staan we wat uitgebreider stil bij de Klankbordgroep Sociaal Domein (hierna: KBG). We gaan als eerste in op het waarom van de KBG, daarna geven we weer wat de KBG concreet heeft gedaan en we sluiten af met de uitkomsten van de evaluatie die wij samen met de leden van de KBG hebben uitgevoerd. 3.1. Waarom een KBG Omdat we met iets nieuws begonnen, leek het ons goed om dit te doen samen met een klankbordgroep. Hierin zouden leden van de Wmo Raad en het cliëntenpanel Wwb opgenomen kunnen worden, aangevuld met een kleine groep inwoners / professionals met ervaring binnen het sociaal domein. Met als doel het enkele keren per jaar ( de verordening heeft het over minimaal twee keer per jaar) te sparren over de hoofdlijnen van beleid en de verdere vormgeving van deze nieuwe manier van participatie. 3.2 Is er een KBG gevormd en wat heeft deze KBG gedaan Begin 2016 is een klankbordgroep gevormd. Hierin participeren een aantal inwoners uit onze gemeente waarvan één lid van de voormalige Wmo Raad. De overige Wmo raadsleden noch de leden van het cliëntenpanel Wwb hadden interesse voor een plek in de klankbordgroep. We zijn begonnen met een groep van 18 inwoners. Een aantal van hen heeft om verschillende reden besloten niet langer deel uit te maken van de KBG. Uiteindelijk is er begin 2018 een KBG met 10 leden overgebleven. Deze inwoners hebben op grond van huidige of voormalige werkervaring, andere maatschappelijke activiteiten of persoonlijke ervaringen als cliënt affiniteit met (een deel van) het sociaal domein. In de afgelopen 2 ½ jaar zijn er 11 overleggen geweest met KBG. Deze gingen over de volgende onderwerpen: Datum Onderwerp(en) Inhoud 19-01-2016 Algemeen 1 e bijeenkomst. Kennismaken en afspraken maken over de manier van werken 13-09-2016 Informatie Sociaal Domein De KBG is door een aantal medewerkers geïnformeerd over Wmo, Jeugdwet en Participatiewet en lokale vervoersvisie 24-11-2016 Beleidskader Huishoudelijke Ondersteuning Evaluatie minimabeleid Aan de KBG is een aantal inhoudelijke vragen over het nieuwe beleid voorgelegd en gevraagd is naar suggesties voor participatie. Uitkomsten evaluatie besproken en geklankbord over maatregelen om de doelgroep beter te bereiken. 28-02-2017 Jeudbeleid en inkoop Informatie verstrekt over Jeugdbeleid en de inkoop van maatwerkvoorzieningen 04-04-2017 Tussenevaluatie Tussenevaluatie KBG en bijstellen van werkafspraken. 18-05-2017 Dementie en openbare ruimte Toelichting op en gesprek over de rol die wij als gemeente hierin hebben. 29-06-2017 Persoonsgebonden budget Op verzoek van de KBG informatie verstrekt over dit onderwerp. 05-09-2017 Lokaal Gezondheidsbeleid De KBG is gevraagd naar elementen die zij belangrijk vinden bij het nieuw op te stellen lokaal gezondheidsbeleid en hoe zij kijken naar de participatie van inwoners op dit dossier. Preventie alcohol en drugs is hier ook besproken. Pagina / 5
23-11-2017 Inkoop Jeugd en Wmo Klankbordgroep is bijgepraat over de laatste stand van zaken met betrekking tot de inkoop. 14-05-2018 Beleidsplan Wmo Geklankbord over een nieuw op te stellen beleidsplan en de manier waarop dit participatief opgepakt kan worden. 12-06-2018 Evaluatie Evaluatie KBG en maken vervolgafspraken. 3.3 Evaluatie van de KBG Na een tussenevaluatie begin 2017 hebben we in juni 2018 samen met de KBG de manier van werken geëvalueerd. Uit deze evaluatie kwam naar voren dat er zeker in het begin tijd nodig is geweest om met elkaar tot een goede werkwijze te komen. In de eerste bijeenkomsten is op verzoek van de leden van de KBG geïnvesteerd in het opbouwen van kennis. Hiervoor hebben verschillende beleidsmedewerkers onderwerpen toegelicht. Gaandeweg is de KBG meer in de rol van sparringpartner gekomen en is op een aantal beleidsonderwerpen meegedacht. De gezamenlijke conclusie is dat het een gezamenlijke zoektocht is, dat het steeds beter gaat maar dat er nog tijd nodig is om verder te groeien. De, naar aanleiding van de evaluatie, getrokken conclusies en gemaakte afspraken zijn opgenomen als bijlage bij deze notitie.. 4. Conclusies en vervolg Op basis van het vorengaande trekken wij in deze paragraaf een aantal conclusies en staan we stil bij een aantal relevante ontwikkelingen. We sluiten af met een concreet voorstel voor het vervolg. 4.1. Conclusies ten aanzien van de nieuwe invulling van participatie We hebben in 2015 er voor gekozen om de participatie op een andere leest te schoeien. Hierbij realiseerde we ons dat dit niet de gemakkelijkste weg was. Na ruim 2 jaar onderweg te zijn trekken we de volgende conclusies: 1. Het doel van integrale vormgeving van cliëntparticipatie is bereikt. 2. Er is op een aantal dossiers prima invulling gegeven aan de beoogde directe participatie van inwoners. Dit waren niet veel dossiers maar daar staat tegenover dat we de afgelopen jaren ook niet veel echt nieuw beleid hebben voorbereid en vastgesteld. We zijn binnen de Wmo en de Jeugdwet vooral erg druk geweest met transitie en inkoop. Daarnaast zullen we in de toekomst steeds minder grote beleidsnotities schrijven. We hebben steeds meer een faciliterende en adviserende rol. Kaders worden samen met organisaties/inwoners opgesteld. Dit doen we niet meer alleen achter ons bureau. We zijn voortdurend met organisaties en partners in gesprek. 3. Na een noodzakelijke aanloopperiode functioneert de klankbordgroep goed. Er zijn afspraken gemaakt om het functioneren naar de toekomst toe nog verder te verbeteren. 4. Het instrument van de participatie agenda werkt niet. Participatie koppelen aan concrete onderwerpen werkt beter. 5. Omdat we weinig beleid hebben gemaakt de afgelopen jaren hebben we nog meer tijd nodig om ervaring op te doen met deze manier van werken voordat we er een definitief oordeel over kunnen geven. 6. Wij hebben ondervonden dat niet elk onderwerp zich leent voor participatie. Bijvoorbeeld de inkoop en aanbesteding van de maatwerkvoorzieningen jeugd en Wmo. Het gaat hier in hoge mate om technische uitwerking van beleid (dus niet om beleid zelf) waarbij wij zelf alle zeilen moeten bijzetten om het te kunnen overzien. Wel is de klankbordgroep hierop regelmatig bijgepraat. Pagina / 6
4.2 Vervolg Wij stellen voor om de experimenteerperiode met 3 jaar te verlengen tot en met 31 december 2020. Concreet betekent dit dat we in deze periode met inwoners / cliënten in gesprek blijven en zoveel als mogelijk bij hen input ophalen voor nieuw beleid. Dit geeft ons de kans om meer ervaring op te doen. Het biedt ook de mogelijkheid om de cliëntparticipatie binnen het sociaal domein in te passen in de brede ontwikkeling van participatie zoals we deze in de coalitievisie hebben aangekondigd. Ook biedt het de mogelijkheid om te onderzoeken op welke manier op het gebied van participatie kan worden samengewerkt met de brede welzijnsinstelling Salut. Hierbij stellen wij wel voor om het instrument van de participatie agenda niet langer te gebruiken omdat dit niet werkt. Een hierop aangepaste verordening is bijgevoegd. Pagina / 7
Sociaal Domein de Höfte 7, 7471 DK Goor Postbus 54, 7470 AB Goor 0547 85 85 85 info@hofvantwente.nl Pagina / 8