Rapportage Alcohol Meetkeet Resultaten van een onderzoek uitgevoerd onder uitgaanders in Katwijk in het kader van het Alcoholplan van het Platform Verslavingszorg Katwijk. Katwijk, 15 april 2003
Colofon Titel: Rapportage Alcohol Meetkeet; resultaten van een onderzoek uitgevoerd onder uitgaanders te Katwijk in het kader van het Alcoholplan van het Platform Verslavingszorg f Auteurs: Dhr. M.T.P. van der Vorm, onderzoeker GGD Zuid-Holland Noord Mw. J.T. Tielen, projectleider GGD Zuid-Holland Noord Werkgroep Alcoholpeil Adviseurs: Dr. D.J. Korf, (de vragenlijst) en Dr. K. R. Ridderinkhof, (de flankertest) Beiden zijn werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam Foto s voorpagina: Jan Verhoef, Frans Roomer en Hans Lindeboom Publicatienummer: 03008 Datum: 15 april 2003 Uitgever: Dit rapport is een gezamenlijke uitgave van de GGD Zuid-Holland Noord en het Platform Verslavingszorg te Katwijk Bestellen: Bij de GGD ZHN tel (071) 5163337 Platform Verslavingszorg Katwijk, e-mail tsaguijt@xs4all.nl De complete rapportage is ook te vinden op www.ggdzhn.nl Rapportage Alcohol Meetkeet
Voorwoord Alcohol, een woord geassocieerd met veel begrippen en een variatie aan effecten. Begrippen als gezelligheid, ontspanning, agressiviteit en overlast, maar ook bedreiging van de gezondheid en sociale verbanden. "Alcohol maakt meer kapot dan je lief is..." Alcohol, een vloeistof die het een en ander in beweging zet. Mensen die het kopen, schenken en nuttigen. Uitgaanders die zich hiermee volgieten en hun gedrag daardoor laten bepalen. Mensen die er niet meer vanaf kunnen blijven en slaaf zijn geworden van de drank. Politie die in actie moet komen om alcoholgerelateerde overtredingen aan te pakken en hulpverleners die de helpende hand proberen te geven. Een vloeistof die aanvankelijk de contacten gesmeerd laat lopen, maar bij veel en vaak gebruik relaties en gezinnen vast laat lopen... Alcohol als een probleem. Landelijk, maar dus ook lokaal. De gemeente Katwijk heeft dit vroegtijdig onderkend en wil daar ook wat aan doen. Daarom heeft zij het Platform Verslavingszorg Katwijk gevraagd of die zich wilde buigen over deze weerbarstige materie. Een Platform, met een breed draagvlak van alle kleuren van de Katwijkse samenleving en expertise ten aanzien van verslavingsproblematiek. Het alcoholprobleem is complex. Dit vraagt om een integraal alcoholmatigingsbeleid, waarbij de diverse aspecten als volksgezondheid, openbare orde en handhaving op elkaar afgestemd moeten worden. Het Platform formuleerde in het Alcoholplan een visie over alcoholbeheer, waarbij de verschillende niveaus van beleid worden aangegeven. Een dergelijk complex probleem vraagt ook een breed draagvlak in de samenleving. Dat start met het onderkennen en erkennen van het feit dat alcohol een probleem kan zijn en dat moet uitlopen op de gemeenschappelijke wil hier wat tegen te doen. Meten is weten. Een van de eerste stappen was om de mate van alcoholgebruik te bepalen bij het uitgaanspubliek in Katwijk. Een schaftkeet werd omgebouwd in een Meetkeet, zodat er een mobiele unit ontstond waarmee ter plekke gemeten kon worden. De resultaten van die onderzoeken worden in dit rapport vermeld. Deze rapportage geeft veel inzicht in de aard van de alcoholproblematiek en roept ons op om met elkaar als samenleving deze problemen aan te pakken. De gemeente en het Platform willen hierin een actieve rol spelen. Maar zij kunnen dat niet alleen. Het is te hopen dat de bijzondere en zeer gewaardeerde manier waarop de diverse ondernemingen hun medewerking hebben verleend aan dit onderzoek een vervolg zal krijgen bij de verdere aanpak. drs. W.J. van Duijn, Wethouder Zorg Rapportage Alcohol Meetkeet 3
Inhoudsopgave LEESWIJZER... 7 SAMENVATTING... 9 INLEIDING... 9 ONDERZOEKSMETHODE... 9 RESULTATEN VAN DE VRAGENLIJSTEN... 10 RESULTATEN VAN DE TESTEN... 11 KANTTEKENINGEN BIJ DE RESULTATEN... 14 AANBEVELINGEN... 17 INLEIDING... 19 1 DOEL, VRAAGSTELLING EN ONDERZOEKSOPZET... 21 1.1 DOELSTELLINGEN... 21 1.2 DE VRAAGSTELLINGEN... 21 1.3 DE METHODE VAN ONDERZOEK... 22 2 DE RESULTATEN VAN DE VRAGENLIJST... 27 2.1 RESPONS... 27 2.2 DE UITGAANDERS... 28 2.3 MIDDELENGEBRUIK... 31 2.4 NORMEN OVER ALCOHOLGEBRUIK... 38 2.5 OPVATTINGEN OVER ALCOHOL EN ALCOHOLGEBRUIK... 41 2.6 ALCOHOL EN AGRESSIE... 46 3 AGRESSIEF GEDRAG VOORSPELD... 51 3.1 DE ANALYSE... 51 3.2 DE RESULTATEN... 52 4 DE RESULTATEN VAN DE TESTEN... 57 4.1 ACHTERGROND... 57 4.2 DE METHODE... 57 4.3 DE RESPONS... 58 4.4 DE BLAASTEST... 59 4.5 DE REACTIETEST... 62 4.6 DE LICHTTEST... 63 Rapportage Alcohol Meetkeet 5
4.7 DE FLANKERTEST... 65 5 DISCUSSIE BIJ DE RESULTATEN VAN DE VRAGENLIJST... 67 5.1 REPRESENTATIVITEIT... 67 5.2 BETROUWBAARHEID VAN DE ANTWOORDEN... 68 5.3 ALCOHOLGEBRUIK EN DE BIJBEHORENDE NORMEN... 69 5.4 DRUGSGEBRUIK... 71 5.5 ALCOHOL EN AGRESSIE... 71 6 DISCUSSIE BIJ DE UITKOMSTEN VAN DE TESTEN... 73 6.1 DE UITVOER VAN DE TESTEN... 73 6.2 DE BLAASTEST... 73 6.3 DE FLANKERTEST, DE REACTIETEST EN DE LICHTTEST... 75 6.4 MEETPUNT ALCOHOL... 76 7 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN... 77 7.1 ALCOHOLGEBRUIK EN DE BIJBEHORENDE OPVATTINGEN... 77 7.2 BETROKKENHEID BIJ AGRESSIE... 78 7.3 DRUGSGEBRUIK... 79 7.4 HET VERLOOP VAN HET ONDERZOEK... 79 7.5 AANBEVELINGEN... 80 BEGRIPPEN EN DEFINITIES... 81 LITERATUURLIJST... 82 BIJLAGEN... 83 BIJLAGE 1 KENMERKEN UITGAANDERS... 84 BIJLAGE 2 GEBRUIK VAN GENOTMIDDELEN... 90 BIJLAGE 3 BIJLAGE 4 UITGAAN EN AGRESSIE...109 DE UITKOMSTEN VAN DE REGRESSIEANALYSE...114 BIJLAGE 5 DE UITKOMSTEN VAN DE TESTEN...121 BIJLAGE 6 INSTRUCTIE VOOR DE SELECTIE VAN DE DEELNEMERS...123 BIJLAGE 7 DE VRAGENLIJST...126 BIJLAGE 8 SAMENSTELLING WERKGROEP ALCOHOLPEIL...131 Rapportage Alcohol Meetkeet 6
Leeswijzer Het onderzoek bestaat uit twee onderdelen; een vragenlijst en een viertal testen. Hoofdstuk één beschrijft de doelstellingen, de vraagstellingen en de methoden van het totale onderzoek. In de hoofdstukken twee en drie volgt een beschrijving van de resultaten van de vragenlijsten. De resultaten van de testen vormen hoofdstuk vier. Hoofdstukken vijf en zes vormen de discussie bij de uitkomsten van de testen en de vragenlijst. Het zevende en laatste hoofdstuk bestaat uit de conclusies en de beleidsaanbevelingen. Het onderzoek heeft veel informatie opgeleverd die niet allemaal in de tekst benoemd kon worden. In de bijlagen zijn daarom ook tabellen met resultaten van de vragenlijsten en de testen opgenomen die niet in de tekst besproken zijn. Voor de snelle lezers: - Begin bij de samenvatting, - Lees vervolgens de hoofdstukken met de discussie over de resultaten van de vragenlijsten en de testen (hoofdstukken vijf en zes). - Besluit met lezen van de conclusies en de aanbevelingen (hoofdstuk 7). Rapportage Alcohol Meetkeet: leeswijzer 7
Samenvatting Inleiding Het Platform Verslavingszorg Katwijk bestaat uit vertegenwoordigers van organisaties en vrijwilligers die betrokken zijn bij de ontwikkeling en uitvoering van activiteiten op het gebied van verslavingszorg. De platformleden komen in hun dagelijkse werkpraktijk in aanraking met het gebruik of misbruik van riskante genotmiddelen. In het jaar 2000 ontwikkelde het Platform Verslavingszorg het Alcoholplan. Uitgangspunt van dit plan is dat oplossingen gecreëerd kunnen worden vanuit de eigen leefgemeenschap waarbij gemeenschapszin bijdraagt aan het vinden van oplossingen. Als onderdeel van dit plan werden vanuit diverse geledingen van de maatschappij mensen gevraagd in vijf werkgroepen mee te denken over alcoholproblematiek. De gemeente Katwijk onderschreef het Alcoholplan en vroeg het Platform op lokaal niveau een integraal alcoholmatigingsbeleid te ontwikkelen. Om te komen tot een goed alcoholbeleid is het nodig het alcoholgebruik in kaart te brengen. De Werkgroep Alcoholpeil kreeg als opdracht een meetmethode te ontwikkelen om het alcoholgebruik in Katwijk in kaart te brengen, zodat het lokale beleid kan worden geoptimaliseerd. In de werkgroep ontstond het idee van een mobiel meetstation, met zowel bestaande als nieuw ontwikkelde meetinstrumenten. Er werd gekozen voor een vragenlijst gecombineerd met een aantal lichamelijke testen. De gemeente Katwijk gaf een schaftkeet in bruikleen en de Meetkeet Alcohol startte in september 2002. Onderzoeksmethode Tijdens negentien uitgaansavonden zijn zeventien verschillende uitgaanslocaties bezocht 1 ; twaalf cafés, drie jongerensociëteiten en twee voetbalkantines. De vragenlijsten met vragen over feitelijk alcoholgebruik, opvattingen over alcoholgebruik en betrokkenheid bij verschillende vormen van agressie zijn door vrijwilligers uitgedeeld. Na invullen van de vragenlijst konden de uitgaanders een blaastest doen en (minstens) één andere test; een reactietest, een test om de hersteltijd van het oog na intensieve belichting te meten ( lichttest ) en een test om het concentratievermogen te meten (een zogenaamde flankertest). Alle deelnemers aan de testen kregen een consumptiebon als bedankje. Rapportage Alcohol Meetkeet: samenvatting 9
Resultaten van de vragenlijsten De respons Zo n 70% van alle benaderde personen heeft de vragenlijst ingevuld. De resultaten hebben betrekking op 807 personen. Van de vragenlijsten is 65% ingevuld in een café, 19% in een jongerensociëteit en 17% in een voetbalkantine. De mannen maken 65% uit van de onderzoekspopulatie. De gemiddelde leeftijd van de deelnemers is 23 jaar. Van alle deelnemers woont 90% in Katwijk, is 30% scholier of student, geeft 43% aan dat het geloof veel betekent in zijn of haar leven en gaat ruim driekwart minstens één keer per week uit. Alcohol- en drugsgebruik Van de deelnemers drinkt 97% af en toe alcohol; 15% van de uitgaanders drinkt dagelijks. Als de uitgaanders drinken, drinken ze op een doordeweekse dag gemiddeld 2,5 glazen alcohol. Op een dag in het weekend is dit 11,7 glazen. Mannen drinken systematisch meer dan vrouwen. Met deze hoeveelheden is 43% van alle uitgaanders een riskante drinker. 2 Tijdens de uitgaansavond hebben de mannen op het moment van invullen van de vragenlijst gemiddeld 8,5 glazen genuttigd. Voor vrouwen is dit 3,6 glazen. Ongeveer eenderde van deze hoeveelheid is gedronken voordat zij in de uitgaanslocatie waren. Slechts 20% van de uitgaanders is de afgelopen maand niet dronken geweest. Een deel van de uitgaanders gebruikt tijdens de avond ook een vorm van drugs. Voor 6,1% van de uitgaanders is dit cannabis, voor 5,3% van de uitgaanders is dit cocaïne en voor 2% van de uitgaanders is dit XTC of speed. Mannen gebruiken vaker drugs dan vrouwen. Normen over alcoholgebruik Het aantal glazen waarvan men vindt dat het teveel is, is vijftien glazen voor de mannen en tien glazen voor de vrouwen. Als men nog moet fietsen is het toelaatbaar aantal glazen voor de mannen tien en voor de vrouwen zeven glazen. Dronken of aangeschoten op de fiets zitten is voor 33% van de uitgaanders geen probleem. Als men nog moet autorijden hanteert een kwart van de respondenten een norm hoger dan twee glazen alcohol. Opvallend is dat de minderjarigen hier hogere aantallen noemen dan oudere uitgaanders. De hoogte van de normaantallen hebben voorspellende waarde voor de hoogte van de feitelijke alcoholconsumptie. Verwachtingen van alcohol 1 Tijdstip tussen 21.00 en 01.00 uur 2 Voor jongeren tot negentien jaar: dagelijks drinken, of een paar keer in de week vier glazen of meer, of minstens tien glazen op een dag in het weekend. Voor personen vanaf negentien jaar geldt dagelijks drinken, of een paar keer in de week vijf glazen of meer, of minstens tien glazen in het weekend. Rapportage Alcohol Meetkeet: samenvatting 10
In de vragenlijst zijn tien stellingen opgenomen over de verwachtingen van alcohol of over alcohol en stoer willen doen. De uitgaanders in Katwijk hebben opvallend positieve verwachtingen van alcohol. Mannen hebben positievere verwachtingen van alcohol dan vrouwen. Jongere uitgaanders denken positiever over alcohol dan de oudere uitgaanders. Hoe positiever de verwachtingen van alcohol, hoe meer glazen alcohol is gedronken tijdens de uitgaansavond. Voor veel mannelijke uitgaanders is alcohol omgeven met overmoedig en uitgelaten gedrag. Ook hier geldt dat de antwoorden op de stellingen over alcohol en stoer doen een voorspeller zijn van de hoeveelheid alcohol die tijdens de avond wordt gedronken. Betrokkenheid bij agressie Van de uitgaanders heeft 17% het afgelopen jaar opzettelijk iets vernield, 20% nam deel aan een serieuze vechtpartij, 13% heeft iemand zodanig geslagen dat deze verbonden moest worden, en 8% is zodanig geslagen dat hij of zij verbonden moest worden. In totaal is 29% van de uitgaanders als dader betrokken bij agressie. Slechts 1% van de uitgaanders is alleen als slachtoffer betrokken bij agressie. Van de uitgaanders is 46% ooit betrokken geweest bij een vechtpartij tijdens het uitgaan. Voor 17% van de uitgaanders was dit het afgelopen jaar en voor 10% van de uitgaanders was dit de afgelopen maand. Het alcoholgebruik van de personen die betrokken zijn geweest bij een vorm van agressie is hoger dan dat van de personen die niet betrokken zijn bij agressie. Agressief gedrag voorspeld Tussen de 20% en 39% van de betrokkenheid bij een van de genoemde typen agressie is te voorspellen aan de hand van de persoonskenmerken en alcohol- of drugsgebruik. Persoonskenmerken, zoals de verwachtingen en normen rondom alcoholgebruik, sensation seeking, wapenbezit, geslacht en dagelijkse bezigheid, hebben over het algemeen een grotere voorspellende waarde voor de betrokkenheid bij agressie dan alcohol- of druggebruik. Resultaten van de testen Er zijn drie verschillende testen gedaan in de meetkeet; een test waarbij de reactiesnelheid wordt gemeten (de reactietest), een test waarbij gemeten wordt hoeveel tijd het oog nodig heeft om te herstellen van het kijken in een felle lamp (de lichttest) en een test waarbij de deelnemers voor 160 pijlen zo snel mogelijk aan moesten geven welke kant deze pijl op wijst, terwijl er ook afleidende pijlen in beeld zijn (de flankertest). Doel van deze testen was om uit te vinden of het mogelijk is om door middel van een test het alcoholgebruik in de uitgaansgelegenheden te monitoren. Om het effect van alcohol op de testresultaten te kunnen meten was het noodzakelijk om te beschikken over een nauwkeurige schatting van de hoeveelheid alcohol die iemand op het Rapportage Alcohol Meetkeet: samenvatting 11
moment van testen in zijn of haar lichaam heeft. Hiervoor is een blaastestapparaat gebruikt dat ook door de politie bij wegcontroles wordt gebruikt. In totaal hebben 558 personen meegedaan aan minstens één van de testen. Jongere uitgaanders hebben relatief vaker meegedaan aan de testen dan de oudere uitgaanders. Reactietest De verwachting van de test was dat de reactietijd langer is naarmate deelnemers meer hebben gedronken. Dit effect wordt inderdaad gevonden. Voor de personen die meer hadden gedronken was de reactietijd langer dan voor de personen die niet of weinig hadden gedronken. Het verschil in reactietijd tussen de deelnemers met een lage alcoholconsumptie en die met een hoge alcoholconsumptie was echter klein en dit verschil was pas zichtbaar nadat veel deelnemers hadden meegedaan aan de test. Lichttest De verwachting van de test was dat de hersteltijd van het oog na het kijken in een felle lamp afhankelijk zou zijn van de hoeveelheid alcohol die iemand heeft gedronken. Dit effect is in dit onderzoek niet gevonden. Het bleek ingewikkeld om het oog steeds op dezelfde manier te belichten en om het gezichtsvermogen goed te bepalen. Misschien zijn deze moeilijkheden de oorzaak van het niet vinden van een effect van alcohol op de hersteltijd van het oog. Flankertest Dit was een uitgebreide test, waarbij de deelnemers 160 keer - zo snel mogelijk - aan moesten geven welke kant een bepaalde pijl temidden van andere pijlen opwijst. Er is gekeken naar het aantal fouten dat werd gemaakt en naar de reactiesnelheid, alsook naar het effect van afleidende pijlen. De verwachting van de test was dat de hoeveelheid alcohol die was gedronken invloed zou hebben op deze drie variabelen. Het bleek dat het aantal fouten inderdaad hoger is, dat de reactietijden toenemen en dat het afleidende effect van de flankerende' pijlen toeneemt als er veel is gedronken. De verschillen zijn echter erg klein. Op basis van de individuele scores zijn geen uitspraken te doen over alcoholgebruik. Blaastest De blaastest is gebruikt als ondersteuning voor de andere drie testen. De test geeft drie verschillende uitslagen; passed dat wil zeggen een Bloed Alcohol Gehalte (BAG) lager dan 0,7 promille (68% van de deelnemers), alert, een BAG hoger dan 0,7 promille en lager dan 1,5 promille (24,5% van de deelnemers) en fail, een BAG hoger dan 1,5 promille (7,6% van de deelnemers). Het aantal glazen alcohol dat mensen zeggen gedronken te hebben blijkt de uitslag van de blaastest maar matig te voorspellen. Oorzaken hiervoor zijn het onbekende tijdsverloop sinds de alcoholconsumptie en de grote verschillen tussen de uitgaanders in bijvoorbeeld gewicht Rapportage Alcohol Meetkeet: samenvatting 12
en lichaamssamenstelling. Uit de testen blijkt dat 10% van de uitgaanders die blazen, geen positieve uitslag krijgt, terwijl op het moment van blazen het BAG wel boven de 0,5 promille zit. Rapportage Alcohol Meetkeet: samenvatting 13
Kanttekeningen bij de resultaten De uitkomsten van het onderzoek hebben betrekking op uitgaanders en niet op de gehele Katwijkse bevolking. Door de hoge respons in dit onderzoek is het onderzoek wel representatief voor de Katwijkse uitgaanders. Uit andere onderzoeken blijkt dat alcoholgebruik al snel te laag wordt opgegeven. Omdat de vragenlijsten nu ter plekke worden ingevuld is de kans op onderrapportage kleiner. Wel is het zo dat de cijfers over het alcoholgebruik tijdens de uitgaansavond alleen betrekking hebben op dat deel van de avond dat voorafging aan het invullen van de vragenlijst. Het alcoholgebruik voor de mannen is ongeveer even hoog als dat van mannelijke cafébezoekers in een vergelijkbaar onderzoek te Amsterdam 3. De vrouwelijke uitgaanders drinken duidelijk minder dan in Amsterdam. Er wordt in Katwijk minder cannabis gebruikt dan in Amsterdam. De verhouding tussen het cocaïnegebruik en het cannabisgebruik (bijna evenveel) is opvallend. Er zijn echter onvoldoende gegevens om vergaande conclusies te verbinden aan dit cocaïnegebruik. Het grote aantal personen dat aangeeft betrokken te zijn geweest bij agressie zou veroorzaakt kunnen zijn door verschillende interpretaties van de vragen, of doordat het uitgaanspubliek in Katwijk elkaar goed kent. Bovendien vond er in de onderzoeksperiode een massale vechtpartij plaats waarbij tientallen uitgaanders betrokken waren. Met de testen wordt een effect van alcohol op de reactietijd, de hersteltijd van het oog en op het aantal fouten dat wordt gemaakt in de flankertest gemeten. De verschillen zijn echter klein en lang niet altijd significant. Wellicht dat gebrek aan standaardisatie in de uitvoer van de testen hier mede oorzaak van is. Bovendien, om het effect van alcohol op de testresultaten zuiver te meten zouden personen twee keer mee moeten doen met de testen; één keer zonder alcohol en één keer met alcohol. Dit is een aantal keren geprobeerd, maar hiervoor zijn de uitgaanders niet te motiveren. Op basis van de scores op de testen blijkt het niet mogelijk om uitspraken te doen over de hoeveelheden alcohol die iemand heeft gedronken. De resultaten van de blaastest laten zien dat er een marge wordt gehanteerd om te voorkomen dat er teveel personen mee moeten naar het bureau voor het doen van de (strengere) bewijstest, om er vervolgens achter te komen dat men alsnog onder de wettelijke norm zit. Het accent ligt op het voorkomen van vals positieve uitslagen bij de bewijstest en minder op streng selecteren aan de weg. 3 Voor de rapportage zie: Antenne 2000. Trends in alcohol, tabak, drugs en gokken bij jonge Amsterdammers. D.J. Korf. Amsterdam : Rozenberg Publishers Rapportage Alcohol Meetkeet: samenvatting 14
Rapportage Alcohol Meetkeet: samenvatting 15
Conclusies Alcoholgebruik Het alcoholgebruik onder Katwijkse uitgaanders, met name van de mannen, is vanuit gezondheidsoogpunt zeer hoog. Het risicovol alcoholgebruik vindt vooral plaats in de weekenden. Een derde van het alcoholgebruik vindt buiten horecalocaties plaats. De vrouwelijke uitgaanders in Katwijk gebruiken relatief weinig alcohol vergeleken met vrouwelijke uitgaanders in een vergelijkbaar onderzoek te Amsterdam. Normen en verwachtingen van alcohol Uitgaanders denken opvallend positief over alcoholgebruik. Alcoholgebruik is vooral voor de mannen ook omgeven met een stuk baldadigheid. Uitgaanders met positieve verwachtingen van alcohol drinken meer dan uitgaanders die minder positieve verwachtingen van alcohol hebben. Ook geldt dat de norm die iemand hanteert voor het aantal glazen dat teveel is, voorspelt hoeveel die persoon daadwerkelijk drinkt. Alcohol en verkeer Één derde van de uitgaanders zou dronken op de fiets stappen. Omdat veel uitgaanders met de fiets naar huis gaan, is er dus elk weekend een groep die dronken op de fiets zit. De jongere uitgaanders tolereren grotere hoeveelheden alcohol in het verkeer dan oudere uitgaanders. Betrokkenheid bij agressie Een groot deel (29%) van de uitgaanders is in de loop van een jaar als dader betrokken bij vernielingen of vechtpartijen. Dit agressief gedrag kan vrij goed worden voorspeld aan de hand van de antwoorden op andere vragen uit de vragenlijst. Vooral de overtuiging dat iemand agressief wordt van alcohol, alcoholgebruik in het weekend, wapenbezit, bereid zijn een biertje te kopen voor een twaalfjarige en man zijn, zijn goede voorspellers voor agressief gedrag. De verwachtingen van alcohol verklaren meer van het agressieve gedrag dan het gebruik van alcohol of drugs. Uitvoer onderzoek Het blijkt goed mogelijk om een dergelijk onderzoek uit te voeren. Uitgaanders willen graag meewerken en het levert veel informatie op. De testen hebben minder informatie opgeleverd dan gehoopt. Het blijkt niet mogelijk om op basis van testuitslagen betrouwbare uitspraken te doen over het Alcoholpeil in Katwijk. Monitoren van alcoholgebruik door middel van een mobiel alcohol meetpunt is mogelijk. Een vragenlijst is dan het meest geschikte instrument. Rapportage Alcohol Meetkeet: samenvatting 16
Aanbevelingen 1. Geef consequent prioriteit aan een alomvattend alcoholbeleid met oog voor openingstijden, leeftijdgrenzen, overlast en preventie van alcoholmisbruik. 2. Kijk bij vormgeving van het alcoholbeleid ook naar de mogelijkheden om alcoholgebruik in de sportkantines te verminderen. Hierbij dient uiteraard oog te zijn voor eventuele financiële consequenties voor de verenigingen. 3. Kijk bij het alcoholbeleid niet alleen naar alcoholgebruik in de uitgaanslocaties, maar besteed ook aandacht aan het indrinken. Aandachtspunten hierbij zijn: De rol van de ouders Handhaving van de leeftijdgrenzen in de supermarkt Het niet schenken aan bezoekers die al veel hebben gedronken 4. Besteed in bestaande preventieactiviteiten aandacht aan: De risico s van alcohol en autorijden juist ook voor de groep minderjarigen De regelgeving rondom en de risico s van alcoholgebruik op de fiets De positieve verwachtingen van alcohol De stoerheid en baldadigheid waarmee alcoholgebruik is omgeven 5. Handhaaf de regels van alcohol in het verkeer ook voor fietsers. 6. De blaastest zou aangescherpt kunnen worden, zodat meer personen geselecteerd worden voor de bewijstest. 7. Gebruik een vragenlijst om het alcoholgebruik onder uitgaanders te onderzoeken. 8. Doe een vervolgonderzoek naar de aard en omvang van het geconstateerde cocaïnegebruik. Rapportage Alcohol Meetkeet: samenvatting 17
Inleiding Het Platform Verslavingszorg Katwijk bestaat uit vertegenwoordigers van organisaties en vrijwilligers die betrokken zijn bij de ontwikkeling en uitvoering van activiteiten op het gebied van verslavingszorg. De platformleden komen in hun dagelijkse werkpraktijk in aanraking met het gebruik of misbruik van riskante genotmiddelen. De afgelopen jaren bleek hen dat het misbruik van alcohol toenemende problemen veroorzaakt. Alcohol is in de maatschappij niet weg te denken. Alcohol wordt door grote delen van de bevolking zonder problemen gebruikt. Problematisch is echter de geconstateerde verschuiving van sociaal gebruik naar gewoonte- en excessief gebruik, en dat gebruik gepaard kan gaan met overlast en risicovol verkeersgedrag. Dergelijk alcoholmisbruik is een landelijk probleem. Voor zover Katwijk zich onderscheidt van andere gemeenten is dat in positieve zin; het alcoholgebruik onder volwassen vrouwen is lager dan dat in de gemiddelde Nederlandse gemeente. Niettemin is alcoholmisbruik ook in Katwijk een belangrijke oorzaak van individuele en sociale problematiek. d Om deze problemen in te dammen is actief alcoholbeheer noodzakelijk. In het jaar 2000 ontwikkelde het Platform Verslavingszorg het Alcoholplan. Uitgangspunt van dit plan is dat oplossingen gecreëerd kunnen worden vanuit de eigen leefgemeenschap waarbij gemeenschapszin bijdraagt aan het vinden van oplossingen. Als onderdeel van dit plan werden vanuit diverse geledingen van de maatschappij mensen gevraagd in 5 werkgroepen mee te denken over alcoholproblematiek. De gemeente Katwijk onderschreef het Alcoholplan en vroeg het Platform op lokaal niveau een integraal alcoholmatigingsbeleid te ontwikkelen. De voortgang van dit proces en de aanbevelingen vanuit de werkgroepen zijn beschreven in de Voortgangsrapportage Alcoholplan Katwijk. In het Alcoholplan wordt een vergelijking gemaakt tussen waterbeheer en alcoholbeheer; bij beiden gaat het om het beheren van een alom aanwezige vloeistof. Een kwetsbaar gebied kan je beschermen door het plaatsen van dijken. Dijken zijn bijvoorbeeld vergelijkbaar met de regels die aangeven hoeveel alcohol is toegestaan in het gebied. Rond kwetsbare gebieden moeten de dijken worden opgehoogd en verbreed. Dat kan worden vertaald in het aanscherpen en implementeren van de regels. Een horecalocatie is een gebied met een hoog alcoholpeil. De caféhouder heeft als een soort beheerder van een gemaal verantwoordelijkheid voor het alcoholgebruik van de uitgaanders en de maatschappij. Voor goed waterbeheer zijn peilmetingen nodig. Om te komen tot een goed alcoholbeheer is het nodig het alcoholgebruik in kaart te brengen. Kennen wij de zwakke plekken als het gaat om Rapportage Alcohol Meetkeet: inleiding 19
alcoholbeleid? Zijn de regels bij de doelgroepen én bij de ordebewakers bekend? Houden betrokkenen zich aan de regels en hoe worden de regels gehandhaafd? Hoe gaan mensen naar huis en wat is de toestand waarin iemand een pand verlaat? De Werkgroep Alcoholpeil kreeg als opdracht een meetmethode te ontwikkelen om het alcoholpeil in Katwijk in kaart te brengen, zodat het lokale beleid kan worden geoptimaliseerd. In de werkgroep ontstond het idee van een mobiel meetstation, met zowel bestaande als nieuw ontwikkelde meetinstrumenten. Er werd gekozen voor de combinatie van een vragenlijst met een aantal lichamelijke testen. De financiering van de Meetkeet Alcohol, werd toegekend door de gemeente Leiden vanuit de Doeluitkering Ambulante Verslavingszorg. Het onderzoek is dan ook onderdeel van het onderzoekprogramma verslaving Zuid-Holland Noord. Daarnaast werd een deel van het onderzoek gefinancierd met donatiegelden van de Rotary Club vanuit de Stichting Kocon. De gemeente Katwijk gaf een schaftkeet in bruikleen en de Meetkeet Alcohol startte in september 2002. Gedurende 19 avonden werd de meetkeet bij verschillende cafés voetbalwedstrijden en jeugdsociëteiten neergezet om het alcoholpeil vast te stellen. Veel praktische zaken zoals het transport en de contacten met de onderzoekslocaties, de uitvoer van de testen en het afnemen van de vragenlijsten lagen grotendeels in handen van vrijwilligers van het Platform. Dr. D. Korf en Prof. Dr. K.R. Ridderinkhof, van de Universiteit van Amsterdam hebben als adviseur bijgedragen aan het onderzoek. Daarnaast is er gebruik gemaakt van de faciliteiten en hulp van de politie te Katwijk en Noordwijk. Ook de medewerking vanuit de horecalocaties aan het onderzoek is erg positief verlopen. Het Platform Verslavingszorg Katwijk dankt allen die het afgelopen jaar op vele manieren hebben meegeholpen dit onderzoek tot stand te brengen. Het Platform hoopt dat de resultaten zullen bijdragen aan het verder ontwikkelen van een doelmatig alcoholbeheer. Rapportage Alcohol Meetkeet: inleiding 20
1 Doel, vraagstelling en onderzoeksopzet 1.1 Doelstellingen De doelstellingen van de Alcohol Meetkeet zijn: 1. Verzamelen van gegevens over het uitgaansgedrag van de Katwijkse bevolking 2. Het meten van verschillende aspecten van alcoholgebruik 3. Bijdragen aan de discussie over lokaal alcoholbeleid binnen de gemeente Katwijk 4. Bijdragen aan innovatieve voorlichtings- en preventiemethoden. 5. Een aanzet geven voor de inrichting van een meetpunt, dat alcoholgebruik in het Katwijkse uitgaanscircuit zal kunnen monitoren. 1.2 De vraagstellingen De vraagstellingen van het onderzoek zijn: 1. a Hoeveel is het gemiddelde alcoholgebruik door de week en in het weekend? b Hoeveel wordt er door het uitgaanspubliek in Katwijk op een uitgaansavond gedronken? c Hoeveel personen gebruiken op een uitgaansavond cannabis, cocaïne XTC, of amfetamine? 2. Wat zijn de verwachtingen van het uitgaanspubliek t.o.v. alcohol en alcoholgebruik? 3. Welke norm wordt gehanteerd t.a.v. het aantal glazen alcohol dat wordt gedronken tijdens een uitgaansavond, als men nog gaat fietsen, als men nog gaat autorijden? 4. a Hoeveel uitgaanders zijn het afgelopen jaar betrokken geweest bij agressie? b Hoeveel uitgaanders hebben een wapen op zak tijdens het uitgaan? 5. Wat is de relatie van het alcoholgebruik met: Het beoogde vervoer naar huis, De norm t.a.v. het aantal glazen alcohol, De verwachtingen t.a.v. alcoholgebruik, De betrokkenheid bij agressie? 6 Is het mogelijk door middel van een aantal lichamelijke testen uitgevoerd in een uitgaanssituatie mogelijk het alcoholgebruik te monitoren? 7 Is het mogelijk in Katwijk een mobiel alcohol meetpunt in te richten dat bijdraagt aan het voeren van een doelmatig lokaal alcoholbeheer? Rapportage Alcohol Meetkeet: doel, vraagstelling en onderzoeksopzet 21