BouwKennis Managementsamenvatting Januari 19
Managementsamenvatting Januari 19 COLOFON INLEIDING INHOUDSOPGAVE Uitgever BouwKennis BV Max Euwelaan 51 32 MA ROTTERDAM T 1-99 E info@bouwkennis.nl www.bouwkennis.nl Uitgever/directeur Boudewijn Goedhart Redactie Maurice van Loon Guido van Beek Mark van Wijk Vormgeving Shirrin Vonk Inlichtingen T 1-99 E info@bouwkennis.nl Bestellingen info@bouwkennis.nl Voor u ligt de Managementsamenvatting van BouwKennis. Hierin krijgt u iedere laatste vrijdag van de maand in één compact overzicht de stand van onze branche. Deze rapportage bestaat uit vier pijlers: economie, woningmarkt, bouwmarkt en bouwproductie. Eerst worden de ontwikkelingen op hoofdlijnen binnen deze vier pijlers in samenhang besproken. Vervolgens zoomen we in op de vier individuele pijlers. Tot slot wordt in de conclusie de stand van de economie en de bouwsector verder toegelicht. Wij hopen dat we u met deze Managementsamenvatting van dienst zijn. 4 Conjunctuur in beeld Economie BBP Bruto investeringen vaste activa AEX Grondstofprijzen 7 Werkloosheid 7 Consumentenvertrouwen 7 Consumptie huishoudens 7 Producentenvertrouwen Woningmarkt Te koop staande woningen en gemiddelde transactieprijs Verkochte bestaande woningen Hypotheekrente Prijsindex bestaande koopwoningen 9 Verkochte nieuwbouwwoningen 9 Verkoopprijs nieuwbouwwoningen 9 Vereniging Eigen Huis Marktindicator 1 Bouwmarkt 1 Vergunningverlening woningnieuwbouw 1 Vergunningverlening utiliteitsnieuwbouw 1 Landkaart vergunningen woningbouw 1 Landkaart vergunningen utiliteitsbouw 11 Orderportefeuille woningbouwers 11 Orderportefeuille utiliteitsbouwers 11 Conjunctuurenquête Nederland: economisch klimaat en productie (saldi) 11 Conjunctuurenquête Nederland: omzet en prijzen (saldi) 12 Bouwproductie 12 Bouwproductie 12 Conjunctuurenquête Nederland: opdrachten en personeel (saldi) 12 Prognoses woningbouw 12 Prognoses utiliteitsbouw 13 Conclusie Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd of gedupliceerd.
Conjunctuur in beeld ECONOMIE WONINGMARKT BBP 2,4% Type reeks: Volume Periode: Werkloosheid 3,% Type reeks: % van de beroepsbevolking Ontwikkeling: - Verkochte bestaande woningen 21.3 op jaarbasis -9,7% Hypotheekrente 5-1 jaar vast 2,39% Type reeks: In % Ontwikkeling: constant Bron: DNB Consumentenbestedingen 2,% Type reeks: Volume Investeringen 3,3% Type reeks: Volume Periode: Woningprijs 2.35,% Type reeks: Gemiddelde prijs Verkochte nieuwbouwwoningen 34.43 op jaarbasis -,% Bron: NVB BOUWPRODUCTIE Bouwproductie 11,4% Prognose opgeleverde woningen 71. 3,% Periode: Bron: BouwKennis BOUWMARKT Verleende vergunningen woningbouw 9.24 op jaarbasis -1,3% Orderportefeuille woningbouw 1,9 + 1,1 maand Type reeks: Maanden werk Bron: EIB Type reeks: Omzet Prognose utiliteitsbouwproductie 4.3,2% Type reeks: Mln. euro s Periode: Bron: BouwKennis Verleende vergunningen utiliteitsbouw 4.31 op jaarbasis,5% Type reeks: Mln. euro s Orderportefeuille utiliteitsbouw 9, +,5 maand Type reeks: Maanden werk Bron: EIB 4 BOUWKENNIS MANAGEMENTSAMENVATTING
Economie 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1, BBP (IN % T.O.V. JAAR EERDER) Volgens de raming van het CBS is de Nederlandse economie in het derde kwartaal van 1 met 2,4% gegroeid ten opzichte van een jaar eerder. De groei ligt iets lager dan de decemberraming van het Centraal Planbureau: 2,% in 1 en 2,2% in 19. In haar World Economic Outlook van januari 19 stelt ook het Internationaal Monetair Fonds (IMF) de economische groei voor 19 naar beneden bij. De groei vlak momenteel dus sneller af dan waar eerder vanuit gegaan werd. ( StatLine, januari 19) 5 4 3 WERKLOOSHEID (IN % VAN DE BEROEPS- BEVOLKING) De werkeloosheid is licht gestegen aan het eind van 1. In absolute aantallen zijn er in december 1 329. mensen werkloos (na seizoenscorrectie), 3. meer dan een maand geleden. Daarmee is momenteel 3,% van de beroepsbevolking werkloos. Exact een jaar geleden waren er nog 395. werklozen in Nederland. Sinds maart 19 ligt de werkloosheid onder de 4%. Het CPB raamt het werkloosheidspercentage op 3,9% in 1 en 3,% in 19. Het huidige percentage van 3,% is dus exact gelijk als de prognose voor dit jaar. ( StatLine, januari 19) Q4 1 Q3 1 Q2 1 Q1 1 BRUTO INVESTERINGEN VASTE ACTIVA (IN % T.O.V. JAAR EERDER) De investeringen in materiële vaste activa leveren een positieve bijdrage aan de economische groei. In het derde kwartaal van 1 stegen de investeringen met 3,3% ten opzichte van een jaar eerder. De investeringen in woningen groeide gestaag door (+5,3% t.o.v. dezelfde periode een jaar geleden), al daalt het groeipercentage hier wel al enige tijd. De investeringen in utiliteitsgebouwen namen juist verder toe (+,3%). De investeringen in gebouwen groeide daarmee voor het derde kwartaal op rij harder dan de investeringen in woningen. ( StatLine, januari 19) 1 1 - - - Q4 1 Q3 1 Q2 1 Q1 1 Woningen Gebouwen Totaal CONSUMENTENVERTROUWEN (SALDI) Consumenten is beginnen steeds somberder te worden over de economische ontwikkelingen. In januari 19 daalde het consumentenvertrouwen ten opzichte van de maand ervoor en kwam uit op een stand van 1 punten. Dat is punten lager dan in december 1 en de grootste daling in ruim 7 jaar tijd. Met een daling van punten daalt de deelindicator voor het doen van grote aankopen in januari eveneens hard en komt uit op een stand van 5 punten. ( StatLine, januari 19) 3 25 15 1 5 Consumentenvertrouwen Jan 19 Nov 1 Grote aankopen 5 AEX (INDEX, SLOTKOERS PER EINDE VAN DE MAAND) De AEX-index sloot de laatste handelsdag van december 1 af op 44 punten. Daarmee sloot de Amsterdamse beurs het jaar flink in mineur af. Zorgen over de Brexit, de handelsoorlog, een lagere economische groei bestonden al langer. In december kwamen daar nog een renteverhoging, sluiting Amerikaanse overheid, FED voorzitter onder druk en gerommel in de Amerikaanse regering bij. In januari herstelt de beurs zich weer enigszins en komt de index weer boven een stand van 5 punten uit. ( StatLine, januari 19) 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1, CONSUMPTIE HUISHOUDENS (IN % T.O.V. JAAR EERDER) De consumptie van huishoudens (volumemutaties, koopdaggecorrigeerd) is in november 1 met 2% gegroeid ten opzichte van vorig jaar. De consumptie van voedings- en genotsmiddelen steeg in november met 1,%, de consumptie van duurzame goederen nam met 2,% toe. De consumptie van diensten groeide met 1,9% ten opzichte van dezelfde periode een jaar geleden, terwijl de consumptie van overige diensten in een jaar tijd met 2,% toegenomen is. ( StatLine, januari 19) GRONDSTOFPRIJZEN (IN % T.O.V. JAAR EERDER) 7 PRODUCENTENVERTROUWEN 12 De olieprijs ligt in december 19 1,9% lager dan in dezelfde periode een jaar geleden. Deze daling heeft te maken met het afzwakken van de sancties van de VS tegen Iran en het opvoeren van de olieproductie in VS, Saoedi- Arabië en Rusland als reactie daarop. De prijs van aluminium en koper lag in december respectievelijk 4,% en 7,5% lager dan in dezelfde periode een jaar geleden. (Bron: World Bank, januari 19) 5 3 1-1 - Koper Aluminium Olie Het vertrouwen van ondernemers in de industrie is in december 1 licht gestegen. Het producentenvertrouwen steeg van 7,2 in november naar 7,5 in december. De stijging van het vertrouwen wordt veroorzaakt doordat producenten positiever zijn over de verwachte bedrijvigheid. Deze deelindicator van het producentenvertrouwen steeg van,7% in november naar 1,% in december. Over de orderpositie (+11,9% in december t.o.v. +13,1% in november) en de voorraden (+,% in december t.o.v. +1,9% in november) waren producenten juist iets minder positief gestemd in december. ( StatLine, januari 19) 1 4 BOUWKENNIS MANAGEMENTSAMENVATTING BOUWKENNIS MANAGEMENTSAMENVATTING 7
Woningmarkt 3. 25.. 15. 1. 5. Aanbod bestaande koopwoningen Gemiddelde transactieprijs TE KOOP STAANDE WONINGEN (AANTAL) EN GEMIDDELDE TRANSACTIEPRIJS (IN EURO S) Het aantal te koop staande woningen is in december 1 wederom gedaald. Deze maand stonden er in totaal.779 woningen te koop, 19% minder dan een jaar eerder. De gemiddelde transactieprijs daalde in december en komt uit op 2.35. Dat is,% meer dan in dezelfde periode een jaar geleden. Al sinds februari 1 is het woningaanbod nagenoeg ongewijzigd. Dat betekent dat er maandelijks (ongeveer) even veel bestaande woningen verkocht c.q. onttrokken worden als dat er nieuwe woningen in aanbod bij komen. (Bron: Huizenzoeker.nl/Kadaster, januari 19) 5. 4. 3. 2. Aug 1 VERKOCHTE NIEUWBOUWWONINGEN (AANTALLEN) In 1 zijn in totaal 34.43 nieuwbouwwoningen verkocht,,% minder dan een jaar geleden. Eind 17 kwam het aantal verkochte nieuwbouwwoningen nog op grofweg 3.5 woningen op jaarbasis uit. Dat het aantal verkochte nieuwbouwwoningen daalt, terwijl de vraag ernaar onverminderd vraag is, toont aan dat er maandelijks te weinig nieuw aanbod bij komt. (Bron: NVB, januari 19) VERKOCHTE BESTAANDE WONINGEN (AANTAL) 3. In december 1 registreerde het Kadaster 19.434 verkochte bestaande woningen, 2,4% minder dan in dezelfde periode een jaar geleden. Afgelopen 25. 12 maanden werden 21.3 woningen verkocht, 9,7% minder dan een jaar geleden. Daarmee werden er in 1 in totaal 21.3 bestaande koopwoningen verkocht, iets minder dan 1% minder dan in 17. Het dalend aantal woningverkopen is het gevolg van het zeer krappe aanbod. (Bron: Kadaster, januari 19) 3,5 3, 2,5 2, 1,5 Variabele rente en <= 1 jaar rentevast > 1 jaar en <= 5 jaar rentevast > 5 jaar rentevast en <= 1 jaar rentevast > 1 jaar rentevast. 15. HYPOTHEEKRENTE (IN %) De hoogte van de hypotheekrente verschilt per aanbieder en per rentevaste periode. De populairste vorm is momenteel 1 jaar vast of langer. Het rentepercentage binnen deze categorie is in november 1 met,1%- punt gedaald naar 2,2%. De Europese Centrale Bank (ECB) heeft haar opkoopprogramma per 1 januari 19 geheel stopgezet. Vermoedelijk zal de ECB na de zomer voor het eerst sinds 11 de rente weer gaan verhogen. In navolging op dit besluit zal ook de hypotheekrente weer gaan stijgen. (Bron: De Nederlandsche Bank, januari 19) VERKOOPPRIJS NIEUWBOUWWONINGEN (AANTALLEN) De capaciteitsproblemen in de bouw zorgen voor een drukkend effect op het nieuwe aanbod van nieuwbouwwoningen. Hierdoor neemt dit aantal niet vanzelfsprekend elk kwartaal toe. In het tweede kwartaal van 19 steeg de gemiddelde verkoopprijs van een nieuwbouwwoning ten opzichte van het vorige kwartaal met 4,% en kwam deze uit op 34.55. Ten opzichte van dezelfde periode een jaar geleden is de verkoopprijs van nieuwbouwwoningen met 1,4% gestegen, waarmee de prijzen van nieuwbouwwoningen momenteel een stuk harder stijgen dan de prijzen van bestaande koopwoningen. (Bron: Monitor Nieuwe Woningen/OTB, november 19) 35. 3. 25. Q4 1 Q3 1 Q2 1 Q1 1 PRIJSINDEX BESTAANDE KOOPWONINGEN 1 1 VERENIGING EIGEN HUIS MARKTINDICATOR De gemiddelde transactieprijs van woningen geeft geen zuiver beeld van de woningprijzen. Als er meer dure woningtypen worden verkocht dan een jaar eerder, dan zal de gemiddelde transactieprijs hoger liggen. Om een beeld te krijgen van een zuivere prijsverschuiving, heeft het CBS de prijsindex bestaande koopwoningen (PBK). De zuivere woningprijsstijging daalde in december 1 licht ten opzichte van november en komt uit op,4%. Daarmee noteert de index een lagere stand dan in de afgelopen maanden, toen de index steeds boven de 9% uit kwam. ( StatLine, januari 19) Okt 1 1 De stemming van consumenten op de woningmarkt wordt onder meer gemeten door Vereniging Eigen Huis. Hun Marktindicator is een graadmeter die bij de waarde 1 een neutrale stemming weergeeft. Het cijfer kwam in december 1 uit op 11 punten. Daarmee daalt de indicator in december 1 wederom met een punt ten opzichte van de maand ervoor. Woningen worden steeds slechter betaalbaar en daarnaast is de keuze in koopwoningen momenteel erg beperkt. Slechts 15% vindt het momenteel een goed moment om een woning te kopen. (Bron: Vereniging Eigen Huis, januari 19) BOUWKENNIS MANAGEMENTSAMENVATTING BOUWKENNIS MANAGEMENTSAMENVATTING 9
Bouwmarkt. 7.. 5. VERGUNNINGVERLENING WONINGNIEUWBOUW (AANTAL WONINGEN, OP JAARBASIS) In oktober 1 is er op jaarbasis voor 9.277 nieuwbouwwoningen een vergunning verleend. Ten opzichte van een jaar geleden werden er in de afgelopen 12 maanden,2% meer vergunningen afgegeven. In oktober groeide de vergunningverlening met bijna 2. vergunningen ten opzichte van de maand ervoor. Een vergelijkbare groei werd voor het laatst in het begin van 17 genoteerd. Is dit het eerste voorteken dat het personeels- en materiaaltekort langzaam maar zeker iets af begint te nemen? Dat zal de komende maanden duidelijk moeten gaan worden. ( StatLine, januari 19) 12 1 ORDERPORTEFEUILLE WONINGBOUWERS (MAANDEN WERK) De orderportefeuille van woningbouwers is licht gestegen. De werkvoorraad in de woningbouw bedraagt in november 1 1,9 maanden werk. Ten opzichte van oktober 1 is de werkvoorraad van woningbouwers met een tiende maand toegenomen. Het tekort aan personeel en materiaal is de reden dat een deel van de bouwprojecten momenteel niet ten uitvoer gebracht kan worden en er dus steeds meer werk op de plank komt liggen. (Bron: EIB, januari 19) VERGUNNINGVERLENING UTILITEITSNIEUWBOUW (MILJOENEN EURO S, OP JAARBASIS) In november 1 is er op jaarbasis voor 4.31 miljoen aan vergunningen verleend voor utiliteitsbouwprojecten. Ten opzichte van een maand geleden is dat een lichte daling. Toch ligt de vergunningverlening nog altijd,5% hoger dan een jaar geleden. &De gunstige economische situatie doet het aanbod van beschikbare utiliteitsgebouwen gestaag dalen. Daardoor ontstaat er op steeds meer plaatsen in het land krapte en is daar dus ruimte voor nieuwbouw. ( StatLine, januari 19) 5. 4. 3. ORDERPORTEFEUILLE UTILITEITSBOUWERS (MAANDEN WERK) De orderportefeuille van utiliteitsbouwers is iets gedaald. De orderportefeuille komt in november 1 uit op 9, maanden werk. Dat is,2 maand minder dan in oktober. De vooruitzichten in de utiliteitsbouw beginnen langzaam maar zeker iets minder gunstig te worden. Zo daalde de vergunningverlening in november 1 en heeft ook de utiliteitsbouw te maken met een tekort aan personeel en materiaal. Slechts één op de zes bouwvakkers die sinds de sector verlaten hebben, is anno 1 weer teruggekeerd naar de bouw. (Bron: EIB, januari 19) 1 : West 29.125 Zuid 12.93 Noord.27 Oost 14.7 LANDKAART VERGUNNINGEN WB (AANTAL WONINGEN, OP JAARBASIS) Traditioneel wordt er in het westen van het land het meest gebouwd. In het derde kwartaal van 1 werden daar 29.125 vergunningen afgegeven. In het oosten van het land werden 14.7 vergunningen afgegeven, in het zuiden 12.93 en in het noorden.27. Ten opzichte van een jaar geleden is de vergunningverlening in het noorden van het land met 52% toegenomen en met 2,9% in het zuiden van het land. In het westen en oosten van het land groeide de vergunningverlening met respectievelijk 4,2% en 9,9% minder hard. ( StatLine, januari 19) 5 3 1 Q4 1 Q3 1 Q2 1 Q1 1 Q4 1 Economische klimaat komend kwartaal Productie/bezettingsgraad komend kwartaal CONJUNCTUURENQUÊTE NEDERLAND: ECONOMISCH KLIMAAT EN PRODUCTIE (SALDI) Uit de Conjunctuurenquête van het CBS blijkt dat bedrijven in de bouw minder positief zijn over het economische klimaat en de eigen productie dan een kwartaal geleden. Per saldo verwacht 13,3% van alle bouwbedrijven dat het economische klimaat komend kwartaal zal verbeteren, tegen bijna 23% in het vorige kwartaal. Daarnaast verwacht ruim een derde van alle bouwbedrijven dat de eigen productie komend kwartaal zal toenemen. Vorig kwartaal was dit nog bijna 45%. (, december 1) LANDKAART VERGUNNINGEN UB (MILJOENEN EURO S, OP JAARBASIS) Net als voor de woningbouw wordt in dit figuur gerekend met cijfers op jaarbasis in het derde kwartaal van 19. In het zuiden (-11%) is de vergunningverlening ten opzichte van dezelfde periode een jaar geleden gedaald, terwijl in het oosten van het land de vergunningverlening in het derde kwartaal met een groei van 49% juist flink toegenomen is. De waarde van de vergunningverlening is in het westen van het land met 1.742 miljoen het grootst. ( StatLine, november 1) : West 1.742 Zuid 1.1 Noord 443 Oost 1.171 CONJUNCTUURENQUÊTE NEDERLAND: OMZET EN PRIJZEN (SALDI) De Conjunctuurenquête van het CBS meet ieder kwartaal hoe bouwbedrijven tegen de ontwikkeling van de omzet en de eigen tarieven van bouwbedrijven in het komend kwartaal aankijken. Hoewel bouwbedrijven zijn nog altijd positief zijn gestemd over ontwikkeling van de omzet en de eigen tarieven, daalt de stemming momenteel wel rap. Per saldo verwacht 37,2% van alle bedrijven dat de omzet het komende kwartaal gaat stijgen en 52,9% dat de eigen tarieven zullen gaan stijgen in het komende kwartaal. (, december 1) 7 5 3 1 Q3 1 Q2 1 Q1 1 Q4 1 Q4 1 Omzet komend kwartaal Verkoopprijzen/tarieven komend kwartaal 1 BOUWKENNIS MANAGEMENTSAMENVATTING BOUWKENNIS MANAGEMENTSAMENVATTING 11
Bouwproductie CONCLUSIE 15 1 5 Aug 1 CONJUNCTUURENQUÊTE NEDERLAND: OPDRACHTEN EN PERSONEEL (SALDI) Steeds minder bouwbedrijven verwachten dat de orders toe zullen nemen. Per saldo verwacht 17,2% van alle bouwbedrijven een groei van de waarde van orderontvangst in het komend kwartaal. Ter vergelijking: in de afgelopen vijf kwartalen lag dit percentage steeds boven de 3%. Positief is wel dat ruim een kwart van alle bedrijven in de bouw verwacht dat de personeelssterkte komend kwartaal zal gaan toenemen, alhoewel dit in het vorige kwartaal nog bijna % was. (, december 1). 7.. 5.. 3.. 1. 12 19 1 17 1 15 14 13 Prognose woningbouw Bouwers voor de markt Corporaties Particuliere opdrachtgevers PROGNOSES UTILITEITSBOUW (IN MILJOENEN EURO S) De vergunningverlening lag tussen 13 en 1 om en nabij de 3. miljoen. In november 1 ligt het 12-maandstotaal op 4.31 miljoen (,5% meer dan een jaar eerder). De groeiende vergunningverlening legt daarmee een basis voor het verdere herstel van de utiliteitsbouwproductie. De totale nieuwbouwproductie van utiliteitsgebouwen zal in 19, 19 en naar verwachting op respectievelijk 3.5 miljoen, 4.5 miljoen en 4.3 miljoen uitkomen. (Bron: BouwKennis, o.b.v. voortgangsstatistiek CBS, januari 19) BOUWPRODUCTIE (JAAR-OP-JAAR, IN %) Ook in het derde kwartaal van 19 houdt de forse omzetgroei van bedrijven in de bouwnijverheid aan. De bouwproductie is in november 1 met 11,4% toegenomen ten opzichte van een jaar geleden. De omzet steeg het hardst bij aannemers B&U (+14,5%) en overige gespecialiseerde bouwers (+14,1%). Bij installateurs steeg de omzet met 1,1% en bij afbouwers steeg de omzet met 9,1% ten opzichte van dezelfde periode een jaar geleden. ( StatLine, januari 19) 5 3 1-1 5. 4. 3. 2. 1. Q4 1 Q3 1 Q2 1 Q1 1 Q4 1 Waarde orderontvangst komend kwartaal Personeelssterkte komend kwartaal PROGNOSES WONINGBOUW (AANTAL WONINGEN) De vergunningverlening is in 17 flink toegenomen, maar blijft in 1 nagenoeg ongewijzigd. De pijplijn van woningen die nog in aanbouw zijn groeide echter wel verder door. De verder opgelopen capaciteitstekorten drukken de groei van de bouwproductie op dit moment wel. BouwKennis gaat ervan uit dat er in 1. nieuwbouwwoningen opgeleverd zullen worden, zo n 3. meer dan in 17. In de jaren daarna zal dit aantal verder oplopen naar.5 opgeleverde nieuwbouwwoningen in 19 en 71. in. (Bron: BouwKennis, december 1) 12 13 19 1 17 1 15 14 Prognose utiliteitsbouw Marktsector Budgetsector Verschillende indicatoren geven een beeld van een teruglopende groei van de economie en een relatief sterke stemmingsomslag onder consumenten. In Nederland was dit in december vooral te zien in een teruglopend consumentenvertrouwen, na een daling van punten wordt een stand van 1 punt bereikt. Het jaar 19 beginnen we met een licht naar beneden bijgestelde koopkrachtstijging voor 19 (-,1%) en een even sterk naar boven bijgestelde stijging voor. Het algemene economische beeld voor 19 is positief, zo wordt er een groei van 2,2% verwacht. In tegenstelling tot de consumenten kijken producenten met meer vertrouwen naar de komende periode dan in november 1: zij verwachten vooral meer bedrijvigheid. Zorgelijk is dat belangrijke en invloedrijke thema s als klimaat en verduurzaming, de controle op en verbetering van financiële dienstverleners en internationale betrekkingen onzekerheid veroorzaken. Zo zijn er in Nederland spanningen rond het Klimaatakkoord en de klimaatzaak van Urgenda en is er van de hand van het WRR een stevig rapport verschenen over problemen met het geldstelsel. Internationaal spelen momenteel de shutdown van de Noord-Amerikaanse overheid en de strubbelingen rond de Brexit. Het ontbreken van een herkenbare constructieve lijn in de aanpak van vraagstukken en in de omgang met moeilijke situaties zorgt zowel nationaal als internationaal voor verwarring. Desondanks blijven de belangrijke economische indicatoren relatief stabiel. Al komt deze stabiliteit wellicht door een afwachtende houding van de bepalende spelers. Veel ondernemingen melden eind januari recordomzetten over 1. De verwachtingen voor het komende jaar zijn minder positief. Veel beurzen lijken de afgelopen maanden al op een waardedaling te hebben geanticipeerd. Nadat de AEX het jaar 1 in mineur (44 punten) afsloot, klimt de Amsterdamse beursindex nu tot boven de 5 punten. De werkloosheid ligt nog altijd laag (3,%) en blijft in 19 naar verwachting op deze stand. Daarnaast stijgt de koopkracht in 19 met 1,%. Ook steeg de consumptie van huishoudens verder door (+2% in november 1). Van de stijgende uitgaven van consumenten profiteren de doe-het-zelf-branche en winkels in wooninrichting. Zij zagen hun omzet in november met meer dan 3% toenemen ten opzichte van dezelfde periode een jaar geleden. Met ruim 21. verkochte bestaande koopwoningen, daalde het aantal woningverkopen in 1 met grofweg 1%. In vergelijking met de daling van het woningaanbod (-19% ten opzichte van een jaar geleden) valt de daling mee. Het gevolg is dat de spanning op woningmarkt momenteel iets af neemt, al blijft deze nog altijd (erg) krap. In december 19 daalt de Prijsindex Bestaande Koopwoningen dan ook licht, naar een stand van,4%, terwijl de index in de afgelopen vijf maanden steeds boven de 9% uit kwam. De verkoop van nieuwbouwwoningen daalde in 1 met,% ten opzichte van 17 en komt uit op 34.43 verkochte nieuwbouwwoningen. Dit komt vooral door de beperkte aanvulling van het aanbod. De komende periode ziet er echter nog steeds gunstig uit voor de woning(bouw)markt, aangezien de vraag nog altijd groter is dan het aanbod aankan. Het afgelopen jaar was de groeipotentie in de bouwsector groter dan het behaalde resultaat. De wens en financiële mogelijkheid van consumenten werd en wordt ingeperkt door een met tekorten kampende bouwsector. Dit is zichtbaar in dikker wordende orderportefeuilles. Komend jaar wordt een minder gunstig economisch klimaat verwacht. In de voorspellingen voor de komende periode houden bouwbedrijven rekening met deze situatie. Er wordt over het algemeen nog groei verwacht, maar niet meer met de cijfers van de afgelopen twee tot drie jaar. Dit zien we ook terug in iets naar beneden bijgestelde prognoses voor de nieuwbouw. Voor de woningbouw bleef de vergunningverlening in 1 op het niveau van 17. In 19 worden.5 opgeleverde woningen verwacht, in worden het er 71.. De utiliteitsbouw kende wel een sterke groei van de vergunningverlening. De marktsector speelt in op een veranderende economie en maakt gebruik van de economische voorspoed van het moment. De groei bestaat hoofdzakelijk uit bedrijfshallen, zoals productieloodsen en distributiecentra. De nieuwbouwproductie in 1 komt uit op zo n 3.5 miljoen en zal doorgroeien naar een productie van 4.5 miljoen in 19 en 4.3 miljoen in. 12 BOUWKENNIS MANAGEMENTSAMENVATTING BOUWKENNIS MANAGEMENTSAMENVATTING 13