Regionale VTV 2011 Levensverwachting en sterftecijfers Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Levensverwachting en sterftecijfers Auteurs: Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen, GGD Hart voor Brabant Drs. A. van Gestel, GGD Brabant-Zuidoost Referent: Drs. M.J.J.C. Poos, R.I.V.M. GGD Hart voor Brabant, s-hertogenbosch, 2011
REGIONALE VTV 2011 2
INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 Samenvatting... 5 1. Levensverwachting en sterftecijfers... 7 Overzicht Deelrapporten regionale VTV 2011 Hart voor Brabant... 14 3
REGIONALE VTV 2011 4
SAMENVATTING Samenvatting Levensverwachting ook in Hart voor Brabant fors gestegen In Hart voor Brabant is de levensverwachting tussen 2004 en 2008 fors gestegen. De levensverwachting is nu bijna 78 jaar voor mannen en ruim 82 jaar voor vrouwen en wijkt daarmee niet (meer) af van het Nederlandse gemiddelde. Inwoners van Hart voor Brabant sterven wel vaker aan longkanker en ziekten van de ademhalingswegen en zij brengen gemiddeld twee jaar meer door met lichamelijke beperkingen. Hart- en vaatziekten (HVZ), kanker, en ziekten van de ademhalingswegen zijn de belangrijkste groepen van doodsoorzaken in Nederland. De sterfte aan HVZ is tussen 2004 en 2008 enorm gedaald en dit heeft zeker bijgedragen aan de toegenomen levensverwachting. Door de daling in de sterfte aan HVZ is kanker inmiddels de meest voorkomende doodsoorzaak geworden. De sterfte aan HVZ en de sterfte aan kanker (alle vormen samen) zijn in Hart voor Brabant vergelijkbaar met Nederland. Echter, de sterfte aan longkanker is hoger. Evenals vier jaar geleden is ook de sterfte als gevolg van ziekten van de ademhalingswegen (waaronder de sterfte aan COPD) hoger dan het landelijk gemiddelde. Inwoners van Hart voor Brabant leven gemiddeld 67 jaar zonder beperkingen in horen, zien of bewegen. Inwoners van Nederland gemiddeld 69 jaar. 5
REGIONALE VTV 2011 6
LEVENSVERWACHTING EN STERTECIJFERS 1. Levensverwachting en sterftecijfers Wat is levensverwachting? De levensverwachting voor personen die in 2008 geboren zijn, is het aantal jaren dat zij kunnen verwachten te leven, als gedurende hun leven de sterftekansen gelijk blijven aan de sterftekansen in 2008. Wat is gezonde levensverwachting? De gezonde levensverwachting is het aantal levensjaren dat iemand kan verwachten in goede gezondheid door te brengen. Lengte en kwaliteit van het leven worden hierin gecombineerd. De kwaliteit van het leven wordt bepaald door vier gezondheidsindicatoren die ieder een bepaald type gezonde levensverwachting opleveren: levensverwachting in goed ervaren gezondheid; levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen; levensverwachting in goede geestelijke gezondheid; levensverwachting zonder chronische ziekten. Voor de levensverwachting in goede ervaren gezondheid, is het aantal 'gezonde' jaren bepaald op basis van het percentage personen dat op de vraag naar de ervaren gezondheid (CBS enquête) de antwoorden 'goed' of 'zeer goed' gaf. 'Ongezond' zijn degenen die 'gaat wel', 'slecht' of 'zeer slecht' antwoordden. Voor de berekening van de levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen, zijn gegevens gebruikt over langdurige lichamelijke beperkingen in tien activiteiten op het gebied van horen, zien, mobiliteit en activiteiten van het dagelijks leven. Personen zijn geclassificeerd als 'beperkt' wanneer zij aangaven één of meer van deze activiteiten niet of met veel moeite te kunnen uitvoeren. Voor de levensverwachting in goede geestelijke gezondheid, is gebruik gemaakt van de MHI vragenlijst. Deze bestaat uit vijf vragen over angstgevoelens en somberheid. De score van de MHI-5 loopt uiteen van 0 (zeer ongezond) tot 100 (perfect gezond). Het aantal 'ongezonde' jaren is bepaald op basis van het percentage personen dat 60 of hoger scoorde op deze vragenlijst. Voor de levensverwachting zonder chronische ziekten ofwel de ziektevrije levensverwachting, zijn gegevens gebruikt over het al dan niet voorkomen van hartaandoeningen, kanker, beroerte, diabetes, migraine, hoge bloeddruk, astma/copd, chronische darmstoornissen, chronische rugklachten, gewrichtsslijtage en chronische gewrichtsontstekingen. 7
REGIONALE VTV 2011 BRON: Nationale atlas volksgezondheid: http://www.zorgatlas.nl/gezondheid-en- ziekte/-gezonde-levensverwachting/achtergrondinformatie-bij-de-gezonde- levensverwachting-2005-2008/ De gestandaardiseerde sterfte is de sterfte, gecorrigeerd voor verschillen in leeftijd en geslacht. De zo verkregen waarden worden CMF's genoemd (Comparitive Mortality Figures). De sterfte in heel Nederland is gesteld op 100. Een gestandaardiseerde sterfte boven of onder de 100 duidt op respectievelijk een hogere of lagere sterfte dan in Nederland. Bron: http://www.zorgatlas.nl/gezondheid-en-ziekte/sterfte/sterfte-naardoodsoorzaken/ Levensverwachting Hart voor Brabant vergelijkbaar met Nederlands gemiddelde De levensverwachting in Nederland is 77,9 jaar voor mannen en 82,2 jaar voor vrouwen. In Hart voor Brabant is de levensverwachting, zowel voor mannen als voor vrouwen, vergelijkbaar met het gemiddelde in Nederland. De resterende levensverwachting voor mensen van 65 jaar is ruim 17 jaar voor mannen en bijna 21 jaar voor vrouwen (tabel 1). 8
LEVENSVERWACHTING EN STERTECIJFERS Tabel 1. Levensverwachting in Hart voor Brabant en in Nederland (periode 2005-2008). levensverwachting Hart voor Brabant Nederland mannen vrouwen totaal mannen vrouwen totaal Bij geboorte Totaal 77,8 82,1 80,0 77,9 82,2 80,1 Zonder chronische ziekten 48,0 40,5 44,2 47,2 39,9 43,4 In goed ervaren gezondheid 63,4 62,9 63,3 63,3 62,7 63,0 Zonder lichamelijke beperkingen 67,9 * 66,0 * 66,9 * 69,8 68,2 69,0 In goede geestelijke gezondheid 72,2 71,9 72,3 72,7 72,4 72,6 Bij 65 jaar Totaal 17,3 * 20,7 * 19,1 * 17,4 20,9 19,3 Bron: Nationale atlas Volksgezondheid (CBS, gegevens bewerkt door RIVM) * significant verschil met Nederland Meer lichamelijke beperkingen in Hart voor Brabant Ook de gezonde levensverwachting is in Hart voor Brabant in het algemeen vergelijkbaar met Nederland. Inwoners van Hart voor Brabant hebben wel vaker lichamelijke beperkingen (beperkingen bij horen, zien, mobiliteit of het verrichten van activiteiten in het dagelijks leven). In Hart voor Brabant leven mensen gemiddeld 13 van de 80 jaar met lichamelijke beperkingen. In Nederland is dit gemiddeld 11 van de 80 jaar. Levensverwachting sterk gestegen Zowel in Nederland als in Hart voor Brabant is de levensverwachting de afgelopen jaren spectaculair gestegen (figuur 1). In Nederland steeg de levensverwachting in de afgelopen periode met 1,3 jaar. In Hart voor Brabant steeg de levensverwachting nog iets meer (1,5 jaar). De huidige levensverwachting in Hart voor Brabant is vergelijkbaar met die van Nederland. 9
REGIONALE VTV 2011 84 81 jaren 78 75 mannen vrouwen 72 1995-1999 2001-2004 2005-2008 Figuur 1. Ontwikkeling in levensverwachting voor mannen en vrouwen in Hart voor Brabant In tegenstelling tot Nederland, ging de stijging van de levensverwachting in Hart voor Brabant gepaard met een toename in het aantal jaren dat mensen doorbrengen met lichamelijke beperkingen (figuur 2). 81 78 jaren 75 72 Levensverwachting, Hart voor Brabant Levensverwachting, Nederland Levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen, Hart voor Brabant Levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen, Nederland 69 66 2001-2004 2005-2008 Figuur 2. Trends in levensverwachting in Hart voor Brabant en in Nederland. Levensverwachting in enkele gemeenten onder landelijk gemiddelde In vier gemeenten van de regio Hart voor Brabant (Tilburg, Boxtel, Landerd en Vught) ligt de levensverwachting lager dan het landelijk gemiddelde. De levensverwachting per gemeente zegt echter niet zoveel. Ten eerste is er sprake van toevalsfluctuaties door kleine sterfteaantallen, vooral in kleine gemeenten. Ten tweede ligt de sterfte in 10
LEVENSVERWACHTING EN STERTECIJFERS gemeenten met verpleeg- en verzorgingshuizen naar verwachting hoger, en daardoor de levensverwachting lager. Sterfte in Hart voor Brabant hoger, maar achterstand wordt kleiner Hart voor Brabant telt gemiddeld 73 sterfgevallen per 10.000 inwoners per jaar (tabel 2). De sterfte is daarmee hoger dan gemiddeld in Nederland. De achterstand ten opzichte van Nederland is wel kleiner geworden. Tabel 2. Relatief, gestandaardiseerde sterfte in Hart voor Brabant en Nederland Hart voor Brabant Nederland 2001-2004 2005-2008 2001-2004 2005-2008 Totaal 89,7 * 73,1* 86,8 72,1 Hart- en vaatziekten 30,1 * 22,1 28,9 21,8 Kanker B Ziekten van de r ademhalingswegen o 24,0 9,3 * 21,9 8,1* 23,6 8,3 21,5 7,2 Bron: National Atlas Volksgezondheid: relatief, gestandaardiseerde sterfte (CBS, gegevens bewerkt door RIVM) * significant verschil met Nederland in dezelfde periode Sterfte hart- en vaatziekten spectaculair gedaald Hart- en vaatziekten, kanker, en ziekten van de ademhalingswegen zijn de belangrijkste groepen van doodsoorzaken in Nederland. Anno 2010 is kanker de belangrijkste doodsoorzaak geworden (Nationale VTV). De sterfte aan hart- en vaatziekten is in Nederland, maar zeker ook in Hart voor Brabant, enorm gedaald. De sterfte aan hart- en vaatziekten was in Hart voor Brabant significant hoger dan in Nederland, maar dat is nu niet meer het geval (tabel 2). De sterfte aan ziekten van de ademhalingswegen blijft in Hart voor Brabant hoog. Sterfte aan longkanker en COPD in Hart voor Brabant nog steeds (te) hoog Van de vijf meest voorkomende doodsoorzaken (tabel 3) scoort Hart voor Brabant slechter dan gemiddeld voor longkanker en COPD. 11
REGIONALE VTV 2011 Tabel 3. Doodsoorzaken top 5 over de periode 2005-2008 (aantal sterfgevallen per 10.000 inwoners) Hart voor Brabant Nederland Coronaire hartziekten (6,6) Coronaire hartziekten (6,5) Longkanker (5,5) * Longkanker (5,2) Beroerte (5,2) Beroerte (5,1) COPD (3,9) * Dementie (3,8) Dementie (3,8) COPD (3,3) Bronnen: Nationale atlas volksgezondheid, VTV2010 deelrapport gezondheid en determinanten. * significant verschil met Nederlands gemiddelde In de periode 2001-2004 waren de sterfte aan longkanker, COPD, longontsteking, dikkedarmkanker en beroerte in Hart voor Brabant significant hoger dan in Nederland (regionale VTV, 2006). Over de periode 2005-2008 heeft Hart voor Brabant (voor wat betreft doodsoorzaken met een sterfte van tenminste 2 sterfgevallen per 10.000 inwoners) een significant hogere sterfte aan longkanker (CMF 105), COPD (CMF 117) en longontsteking (CMF 111). De sterfte aan dikkedarmkanker (CMF 104) en beroerte (CMF 102) in Hart voor Brabant wijken niet meer af van de sterfte in Nederland. De sterfte aan prostaatkanker (mannen) is in Hart voor Brabant significant lager (CMF 92). Sterfte in enkele gemeenten boven landelijk gemiddelde In vier gemeenten van de regio Hart voor Brabant (Tilburg, Boxtel, Landerd en Vught) ligt de totale sterfte boven het landelijk gemiddelde. In drie gemeenten (Heusden, Sint Anthonis, Veghel) is de totale sterfte juist lager. De sterfte per gemeente is (net als de levensverwachting die hierop gebaseerd is) van beperkte waarde. Opvallend is bijvoorbeeld dat de sterfte in Landerd het hoogste is van alle gemeenten in Hart voor Brabant (en zelfs het hoogst van heel Nederland). Dit komt waarschijnlijk door de aanwezigheid van een verpleeghuis voor psychogeriatrische patiënten in deze relatief kleine gemeente. Wat brengt de toekomst? Vorige voorspellingen over de levensverwachting bleken stelselmatig te laag. Ook zijn er enkele landen (bijvoorbeeld Japan) waar de levensverwachting hoger is dan in Nederland. Er lijkt dus zeker nog ruimte te zijn voor verbetering. Op basis van projecties, waarin rekening wordt gehouden met internationale trends in levensverwachting, verwacht men dat de levensverwachting tot 2050 met 6 jaar zal toenemen (Kernrapport nationale VTV 2010). 12 Ten opzichte van Nederland heeft Hart voor Brabant een hogere sterfte aan roken gerelateerde aandoeningen (longkanker en COPD). Het percentage rokers in Hart voor
LEVENSVERWACHTING EN STERTECIJFERS Brabant is de afgelopen jaren gedaald en is vergelijkbaar met Nederland (12 jaar en ouder: 29% rokers in Hart voor Brabant en in Nederland, CBS 2005-2008). In Hart voor Brabant zijn echter wel significant meer zware rokers (9% in Hart voor Brabant en 7% in Nederland, CBS 2005-2008). Naast het terugdringen van het percentage rokers, zou er in het gezondheidsbeleid meer aandacht moeten zijn voor de gezondheidsrisico s van veel roken en het belang van minderen, wanneer stoppen echt niet lukt. Hierin kunnen organisaties in de publieke gezondheidszorg (GGD en) en zorgverleners samen een belangrijke rol vervullen. 13
REGIONALE VTV 2011 Overzicht Deelrapporten regionale VTV 2011 Hart voor Brabant 1. Ambulancezorg 2. Bevolking 3. Eerstelijns gezondheidszorg 4. Fysieke omgeving 5. Geestelijk Hulp bij Ongevallen en Rampen 6. Genotmiddelen 7. Gezondheidsachterstanden 8. Gezondheidsbeleid 9. Huiselijk geweld 10. Integrale aanpak 11. Jeugd 12. Kwetsbare burgers 13. Levensverwachting en sterftecijfers 14. Overgewicht en diabetes 15. Psychische gezondheid - Depressie 16. Roken 17. Seksueel gedrag 18. Sociale omgeving en participatie 19. Sociale Veiligheid 20. WPG en Ouderen 21. Ziekte 22. Ziekten in de toekomst 23. Ziektepreventie 24. Zoönosen 25. Zorg 14