ICT IN CIJFERS ICT-ONDERWIJSMONITOR 2002-2003 LERARENOPLEIDINGEN VO/BVE Irma van der Neut Berber Vreugdenhil-Tolsma IVA Tilburg juni 2003
2003/IVA, Universiteit van Tilburg Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van het IVA. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ii
Inhoudsopgave Samenvatting 1 1 Inleiding 7 2 Ict in het primair proces 9 2.1 Ict in het onderwijsleerproces op de lerarenopleiding 9 2.2 De rol van ict bij onderwijsondersteunende processen 12 2.3 De voorbereiding op het latere beroep van studenten 13 3 Ict-vaardigheden en deskundigheidsbevordering docenten 17 4 Ict-beleid 21 5 Infrastructuur, hardware en beheer 25 5.1 Het computerpark 25 5.2 Beheer 32 5.3 Software 33 6 Verantwoording 35 6.1 Veldwerk 35 6.2 Respons 35 6.3 Representativiteit 36 Bijlage 37 iii
iv
Samenvatting In 2002-2003 is de ICT-onderwijsmonitor voor de zesde maal uitgevoerd in de sectoren primair onderwijs, voortgezet onderwijs, bve-sector, lerarenopleidingen basisonderwijs en lerarenopleidingen voortgezet onderwijs/bve (hbo en universitair). De ICT-onderwijsmonitor is dit schooljaar opgebouwd uit een quick scan onder ict-coördinatoren en uit sectorspecifieke, kwalitatieve themastudies. De ICTonderwijsmonitor wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van OcenW, onder voorzitterschap van de Inspectie van het Onderwijs. In dit rapport vindt u een verslag van de quick scan onder ict-coördinatoren van de lerarenopleidingen vo/bve. Ten behoeve van deze quick scan zijn de ict-coördinatoren van zeven hogescholen en negen universiteiten, die lerarenopleidingen vo/bve verzorgen, benaderd. De respons was 75 procent (100 procent van de hbolerarenopleidingen en 56 procent van de universitaire lerarenopleidingen). Het beeld dat hier geschetst wordt is uitsluitend gebaseerd op de antwoorden van ict-coördinatoren. Dit betekent dat informatie over gebruik van ict-toepassingen door docenten en over vaardigheden van docenten, een inschatting is van de ictcoördinatoren. De resultaten Uit de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 lerarenopleidingen vo/bve is gebleken dat een aantal factoren invloed kan hebben op de invoering van ict in het onderwijs. Deze factoren maken deel uit van het model Vier in Balans dat ontwikkeld is door de Stichting ICT op School. In onderstaande figuur worden zij weergegeven. Belangrijke factoren bij de implementatie van ict (Bron: Van der Neut, 2003) Beleid onderwijskundige visie professionalisering docenten - verplichting om DRO te halen - cursusaanbod - ondersteuning door ict-coaches - leren door samenwerking - bespreking in functioneringsgesprekken -tijd professionalisering van studenten externe samenwerking Expertise opvattingen kennis en vaardigheden - ict-basisvaardigheden - digitaal didactische kennis en vaardigheden Onderwijsleerproces Infrastructuur moderne voorzieningen computerwerkplekken toegang tot het interne netwerk van buitenaf thuiswerkplekken huisvesting intranet voldoende bandbreedte Software generieke software educatieve en/of vakspecifieke software - aanwezigheid - rendement elektronische leeromgevingen - aanwezigheid - rendement - digitaal-didactische competenties 1
In deze samenvatting wordt per terrein (beleid, infrastructuur, software en expertise) de stand van zaken weergegeven. Maar eerst wordt de stand van zaken met betrekking tot ict in het onderwijsleerproces geschetst. Onderwijsleerproces Op de hbo-lerarenopleidingen vo/bve is, net als vorig jaar, ruim de helft van de docenten en bijna driekwart van de studenten (ver)gevorderd gebruiker van ict in het onderwijsleerproces. Op de universitaire lerarenopleidingen vo/bve is dit respectievelijk bijna driekwart van de docenten en 70 procent van de studenten. De docenten zijn vooral bedreven in het werken met tekstverwerkingsprogramma s, e- mail, internet en educatieve software. Op de universitaire lerarenopleidingen zijn de meeste docenten daarnaast ook (ver)gevorderd gebruiker van elektronische leeromgevingen. Elektronische leeromgevingen zijn op de meeste lerarenopleidingen (71 procent hbo en 80 procent wo) geïmplementeerd. Voor de hbo-lerarenopleidingen betekent dit een forse stijging ten opzichte van vorig schooljaar, toen de meeste hbo-lerarenopleidingen nog bezig waren met de implementatie. Alle lerarenopleidingen zijn bezig met de invoering van het digitaal portfolio of hebben deze geïmplementeerd (eveneens een forse stijging bij de hbo-lerarenopleidingen). De implementatie van een elektronisch toetssysteem is op de lerarenopleidingen nog niet ver gevorderd. Als het gaat om de rol van ict bij onderwijsondersteunende processen, kan worden geconstateerd dat ict nauwelijks een rol speelt bij intake en assessment, planning van de leerroute en bij het aanmelden voor cursussen en/of toetsen. Ict wordt wel ingezet bij het volgen van leerresultaten van studenten. Op de hbo-lerarenopleidingen gebeurt dit vooral bij de registratie van studieresultaten en ook steeds vaker bij het aanleggen van studentportfolio s, op de universitaire lerarenopleidingen vooral voor dit laatste. Daarnaast wordt ict ingezet bij de begeleiding van studenten tijdens hun stage, voor kennisuitwisseling (dit is toegenomen ten opzichte van vorig jaar), uitwisseling van lesmaterialen en (ook iets vaker dan vorig jaar) voor het volgen van uitgestroomde studenten. Voorbereiding op het beroep Alle lerarenopleidingen vo/bve besteden aandacht aan de voorbereiding van studenten op het gebruik van ict in hun toekomstig beroep. Op de hbo-lerarenopleidingen gebeurt dit vooral door de ontwikkeling van ict-rijke onderwijsproducten, praktijkopdrachten met ict, een module/cursus voor ict-basisvaardigheden en didactische vaardigheden en op ruim de helft van de hbo-lerarenopleidingen ook door stageopdrachten. De universitaire lerarenopleidingen geven de voorbereiding op het beroep vooral vorm door middel van stage- en praktijkopdrachten met ict en de ontwikkeling van ict-rijke onderwijsopdrachten. De voorbereiding op het beroep is, evenals vorige jaren, gefragmenteerd en vaak docent- of vakgebonden. 2
Expertise Bij de invoering van ict is het van groot belang dat leraren positief denken over ict en beschikken over ict-basisvaardigheden en over de didactische vaardigheden om ict in te zetten. Evenals vorig schooljaar beheerst een ruime meerderheid van de docenten de ictbasisvaardigheden, in het bijzonder op de universitaire lerarenopleidingen (97 procent in het wo, 72 procent in het hbo). Ongeveer de helft van de docenten (62 procent in het wo, 46 procent in het hbo) beheerst didactische ict-vaardigheden. In het hbo is dit percentage licht gestegen ten opzichte van vorig jaar. Volgens de ict-coördinatoren heeft ongeveer een kwart van de docenten zich geprofessionaliseerd op het gebied van de ontwikkeling van ict-rijk of webbased lesmateriaal. Tevens werd één op de vijf docenten deskundiger op het gebied van de didactische toepassing van ict. De hbo- en universitaire lerarenopleidingen nemen veelal dezelfde maatregelen om de deskundigheid van docenten te bevorderen. Op de universitaire lerarenopleidingen gebeurt dit echter veel minder vaak. Het betreft onder andere de volgende maatregelen: een eigen scholingsaanbod, ondersteuning door ict-deskundigen, beschikbare tijd voor deskundigheidsbevordering, minimum eisen stellen aan de ict-vaardigheden van docenten, uitvoeren van ict-projecten die aansluiten bij de behoeften van docenten, ict als deel van integraal personeelsbeleid en ict als deel van het persoonlijk ontwikkelingsplan en/of functioneringsgesprekken. Ten aanzien van de laatste twee maatregelen is een daling te constateren ten opzichte van vorig jaar; de rest is vrij constant gebleven. Beleid Uit de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 blijkt dat de implementatie van ict gebaat is bij sturing vanuit een onderwijskundige visie. In 2002-2003 heeft, evenals vorig jaar, het merendeel van de lerarenopleidingen een visie op ict, die is afgeleid van het onderwijskundig beleid. Daarnaast geven de meeste ict-coördinatoren aan dat ict ook in redelijke tot sterke mate bijdraagt aan de realisatie van de onderwijskundige doelen. Evenals vorig jaar heeft een meerderheid van de hbo-lerarenopleidingen een ict-investeringsplan. De deelnemende universitaire lerarenopleidingen hebben vrijwel allemaal geen ict-investeringsplan. De afgelopen jaren zijn volgens de ict-coördinatoren vooral de ict-vaardigheden van invloed geweest op de invoering van ict. Dit geldt voor zowel de hbo- als de universitaire lerarenopleidingen. Daarnaast heeft op de universitaire lerarenopleidingen ook de houding van docenten een sterke invloed gehad. Voor de toekomst verwachten de hbo-lerarenopleidingen dat de relatie tussen de onderwijskundige visie en ict en het ict-beleid van de opleiding aan invloed zullen winnen. Ict-infrastructuur, hardware en beheer (inclusief software) Ict-infrastructuur De meeste lerarenopleidingen (71 procent in het hbo en 60 procent in het wo) kunnen gebruik maken van eigen voorzieningen en van overkoepelende voorzieningen. De overige lerarenopleidingen hebben uitsluitend overkoepelende voorzieningen tot hun beschikking. 3
De inspraak van hbo-lerarenopleidingen die gebruik maken van overkoepelende voorzieningen omtrent de aanschaf en/of vervanging van hardware en software is gedaald ten opzichte van vorig jaar. Dit jaar heeft bijna de helft in redelijke of sterke mate inspraak in deze beslissingen. De overige hbo-lerarenopleidingen hebben nauwelijks of geen inspraak. Dit gebrek aan inspraak wordt door bijna de helft van de hbo-lerarenopleidingen als redelijk tot groot probleem ervaren. De universitaire lerarenopleidingen hebben minder vaak inspraak dan de hbo-lerarenopleidingen; zij zien dit niet of nauwelijks als een probleem. Computers voor onderwijsdoeleinden Alle lerarenopleidingen vo/bve met eigen voorzieningen beschikken over moderne voorzieningen; zo zijn alle computers van het type Pentium I of hoger en aangesloten op internet. Overigens zijn de meeste computers desktops. Het aantal studenten per computer is toegenomen; vorig jaar was de studentcomputerratio één op de zes, dit jaar één op de twaalf. Het verschil valt te verklaren door deelname van twee lerarenopleidingen die vorig jaar niet meededen aan het onderzoek. Zonder hen is er gemiddeld één computer voor ruim acht studenten. De lichte stijging ten opzichte van vorig jaar valt te verklaren vanuit het feit dat twee lerarenopleidingen gegroeid zijn in leerlingenaantal en gedaald zijn in aantal computers. Kosten ict-werkplek De kosten voor een ict-werkplek op de hbo-lerarenopleidingen zijn gemiddeld 1270 voor een werkplek voor studenten en 1310 voor een docentwerkplek. Vorig jaar was dit respectievelijk 1450 en 1441. Dit lijkt dus iets gedaald. Intern computernetwerk Alle onderzochte hbo-lerarenopleidingen en de meerderheid van de universitaire lerarenopleidingen maken gebruik van een intern netwerk. Vanuit de opleidingen zelf is de toegang tot het interne netwerk goed; iedereen heeft toegang. Van buitenaf heeft echter nog lang niet iedereen toegang tot het netwerk. Op ruim de helft van de hbo-lerarenopleidingen heeft (bijna) niemand van buitenaf toegang tot het netwerk; op de overige hbo-lerarenopleidingen (43 procent) hebben alle directieleden, ict-beheerders, docenten en studenten toegang van buitenaf. Dit is minder dan vorig jaar. Op 75 procent van de universitaire lerarenopleidingen heeft iedereen toegang tot het interne netwerk; hier lijkt de toegang van buitenaf dus iets beter geregeld. Bedrijfszekerheid en storingsgevoeligheid van de computers De ict-infrastructuur op hbo- en universitaire lerarenopleiding is bedrijfszeker. De ict-coördinatoren geven alle onderdelen van de ict-infrastructuur gemiddeld een dikke voldoende. Beheer Op de hbo-lerarenopleidingen is gemiddeld 4,3 fte per 100 computers beschikbaar voor technische en onderwijsinhoudelijke ondersteuning, op de universitaire lerarenopleidingen gemiddeld 2,8 fte per 100 computers. De verschillen tussen de hbo-lerarenopleidingen zijn groot. 4
Software Op 40 procent van de universitaire lerarenopleidingen is een aanzienlijk deel van het opleidingsprogramma webbased en/of multimediaal en bij de overige 60 procent een beperkt deel. Op de hbo-lerarenopleidingen worden gemiddeld minder webbased en/of multimediale leermiddelen gebruikt; op veertien procent van de opleidingen is het aandeel van deze leermiddelen aanzienlijk, op de overige 86 procent beperkt. Knelpunten ict-infrastructuur De hbo-lerarenopleidingen ervaren relatief veel redelijke tot grote knelpunten met betrekking tot de ict-infrastructuur, zoals de externe toegankelijkheid van het interne netwerk, de plaatsing van applicaties op het centrale netwerk, of knelpunten ten aanzien van de voorzieningen of financiën om die voorzieningen aan te schaffen. Over het algemeen betreft dit dezelfde knelpunten als vorig jaar. De universitaire lerarenopleidingen ervaren daarentegen nauwelijks knelpunten. Tot slot Over het algemeen is de situatie op de lerarenopleidingen vo/bve ten opzichte van vorig jaar nauwelijks gewijzigd. Docenten en studenten zijn behoorlijk (ver)gevorderd gebruiker van ict (en dan in vooral de traditionele toepassingen). Daarbij zijn zij vaardiger in ict-basisvaardigheden dan in didactische ict-vaardigheden. Ict speelt bij sommige onderwijsondersteunende processen nauwelijks een rol, maar wel bij het volgen van leerresultaten, bij de begeleiding tijdens stages, het uitwisselen van kennis en lesmateriaal en het volgen van uitgestroomde studenten. Vrijwel alle lerarenopleidingen besteden aandacht aan de voorbereiding op het beroep, maar dit blijft docent- en vakgebonden. De lerarenopleidingen nemen diverse maatregelen om de deskundigheid van docenten te bevorderen. De vaardigheden van docenten hebben volgens hen de laatste jaren veel invloed gehad op de invoering van ict. Het gebrek aan inspraak bij beslissingen omtrent hardware en software vormt voor een behoorlijk aantal hbo-lerarenopleidingen een knelpunt. Tevens zijn knelpunten voor hen onder andere een gebrekkige toegankelijkheid van het externe netwerk en het gebrek aan voorzieningen. De studentcomputerratio is ten opzichte van vorig jaar iets gestegen. De belangrijkste ontwikkelingen die zich in 2002-2003 hebben voorgedaan zijn: Forse stijging van aantal hbo-lerarenopleidingen dat elektronische leeromgeving en/of digitaal portfolio heeft geïmplementeerd. Een lichte stijging van het percentage hbo-docenten dat de didactische ictvaardigheden beheerst. De komende jaren staan de opleidingen voor de uitdaging om de invoering van ict verder gestalte te geven vanuit de onderwijskundige visie; de ict-coördinatoren verwachten dat de relatie tussen onderwijskundige visie en ict-beleid meer invloed zal krijgen. De infrastructuur (vooral de inspraak op beslissingen en de externe toegang tot het netwerk, alsmede blijvende investeringen in het up-to-date houden) blijft aandacht vergen, evenals de didactische deskundigheidsbevordering van docenten. Zodat de lichte groei die hierin is ingezet voortgang vindt. 5
6
1 Inleiding Jaarlijks wordt via de ICT-onderwijsmonitor de stand van zaken rondom ict in het Nederlandse onderwijs in kaart gebracht. Hiermee is in 1997-1998 gestart, in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en onder voorzitterschap van de Inspectie van het Onderwijs. Vanaf 2000-2001 voeren IVA Tilburg en ITS Nijmegen de ICT-onderwijsmonitor uit. In 2002-2003 vindt de zesde meting van de ICT-onderwijsmonitor plaats. Dit rapport richt zich op de ICT-onderwijsmonitor voor de lerarenopleidingen vo/bve. Deze monitor bestaat uit twee onderdelen: een kwantitatieve dataverzameling (quick scan) onder ict-coördinatoren van hogescholen en universiteiten die een lerarenopleiding vo/bve verzorgen en een sectorspecifieke themastudie. De inhoud van de sectorspecifieke themastudie is thans nog niet bekend. Mogelijke onderwerpen zijn de inzet van ict in nieuwe onderwijsarrangementen (bijvoorbeeld bij de zij-instroom) en het versterken van de mogelijkheden van studenten om praktijkervaring op te doen met de integratie van ict in hun (toekomstige) lespraktijk. Aan de themastudie zullen alleen de hbo-lerarenopleidingen vo/bve deelnemen. In dit rapport vindt u een verslag van de quick scan onder ict-coördinatoren. Wanneer in het vervolg van dit rapport wordt gesproken over de lerarenopleidingen vo/bve, dan wordt daarmee het geheel aan lerarenopleidingen bedoeld dat door één universiteit of hogeschool wordt verzorgd. In de beschrijving van de resultaten wordt waar relevant een onderscheid gemaakt tussen hbo-instellingen (eerste- en tweedegraads) en universitaire lerarenopleidingen. In de tabellen worden deze respectievelijk hbo en wo genoemd. Ten behoeve van de quick scan zijn de ict-coördinatoren van zeven hogescholen 1 en negen universiteiten die lerarenopleidingen vo/bve verzorgen benaderd. In totaal hebben twaalf ict-coördinatoren deelgenomen aan het onderzoek; een respons van 75 procent. Alle hbo-lerarenopleidingen vo/bve en vijf universitaire lerarenopleidingen (56 procent) hebben deelgenomen aan het onderzoek. De meeste lerarenopleidingen hebben meegedaan aan het onderzoek, maar het gaat wel om kleine aantallen. Dit heeft onder meer tot gevolg dat er uitsluitend rechte tellingen worden gepresenteerd. Waar relevant wordt voor de hbo-lerarenopleidingen een vergelijking getrokken met vorig schooljaar (2001-2002). Deze vergelijking kan niet worden gemaakt voor de universitaire lerarenopleidingen, omdat er in vergelijking tot vorig jaar drie lerarenopleidingen minder hebben deelgenomen. Door de geringe aantallen leidt dit soms tot grote verschillen in percentages. Voor een nadere verantwoording van de respons zie hoofdstuk 7. 1 De drie Fontys Hogescholen zijn samengenomen. De opleiding tot leraar Verpleegkunde is niet meegenomen in het onderzoek. 7
8
2 Ict in het primair proces In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de mate waarin ict wordt ingezet in het onderwijsleerproces van de lerarenopleiding (paragraaf 2.1) en de rol van ict bij onderwijsondersteuning (paragraaf 2.2). Tot slot wordt ingegaan op de wijze waarop de studenten worden voorbereid op het gebruik van ict in hun (toekomstige) lespraktijk (paragraaf 2.3). 2.1 Ict in het onderwijsleerproces op de lerarenopleiding In deze paragraaf gaan we eerst in op het ingeschatte gebruiksniveau van docenten en studenten en vervolgens op de mate van implementatie van elektronische leeromgevingen, toetsprogrammatuur en digitale portfolio's. Gebruiksniveau docenten en studenten Iets meer dan de helft van de docenten en bijna driekwart van de studenten aan hbo-lerarenopleidingen vo/bve is, net als vorig jaar, een (ver)gevorderd gebruiker van ict in het onderwijsleerproces. De gevorderdheid in gebruik van docenten heeft vooral betrekking op tekstverwerkingsprogramma's, e-mail, internet en educatieve software (vergelijk tabel 2.2a) 2. Minder dan eenderde van de docenten aan hbolerarenopleidingen is een gevorderd gebruiker van een elektronische leeromgeving en ruim één op de tien docenten van toetsprogrammatuur. De universitaire lerarenopleidingen laten voor wat betreft de docenten een iets positiever beeld zien: bijna driekwart van de docenten wordt aangemerkt als (zeer) gevorderd gebruiker van ict in het onderwijsleerproces. Van de studenten is 70 procent (zeer) gevorderd volgens de ict-coördinatoren. Op vrijwel alle fronten zijn er meer gevorderde gebruikers op de universitaire lerarenopleidingen. Het merendeel van de docenten is een gevorderd gebruiker van tekstverwerkingsprogramma's, e-mail, internet, educatieve software én de elektronische leeromgeving (70 procent). Digitale toetsprogrammatuur wordt op de universitaire lerarenopleidingen niet gebruikt volgens ict-coördinatoren (vergelijk tabel 2.2b). 2 De tabel met totaalcijfers voor beide typen lerarenopleidingen staat in de bijlage. 9
Lerarenopleidingen Vo/bve 2.1 Gebruiksniveau van ict in het onderwijsleerproces van docenten en studenten, volgens de ict-coördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=7), het wo (n=5) en totaal (n=12) hbo wo totaal docenten studenten docenten studenten docenten studenten geen gebruik 12 3 0 2 7 3 beginnend gebruik 32 24 26 28 29 26 gevorderd gebruik 41 57 36 42 39 51 zeer gevorderd gebruik 14 16 38 28 24 21 totaal 100 100 100 100 100 100 Door afronding telt het totaal niet altijd op tot 100 procent. Lerarenopleidingen Vo/bve 2.2a - Gebruiksniveau van ict-toepassingen door docenten op de hbo-lerarenopleidingen vo/bve, volgens ict-coördinatoren, in procenten (n=7) geen gebruik beginnend gevorderd zeer gevorderd educatieve software 26 30 29 16 100 tekstverwerkingsprogramma's 1 26 54 19 100 e-mail 1 18 61 20 100 internet 12 24 46 19 100 elektronische leeromgeving 44 25 24 6 100 digitale toetsprogrammatuur 71 16 9 4 100 Door afronding telt het totaal niet altijd op tot 100 procent. totaal Lerarenopleidingen Vo/bve 2.2b - Gebruiksniveau van ict-toepassingen door docenten op de universitaire lerarenopleidingen vo/bve, volgens ict-coördinatoren, in procenten (n=4-5) geen gebruik beginnend gevorderd zeer gevorderd educatieve software 3 25 43 30 100 tekstverwerkingsprogramma's 0 1 64 35 100 e-mail 0 2 54 44 100 internet 0 0 66 34 100 elektronische leeromgeving 2 28 32 38 100 digitale toetsprogrammatuur 99 1 0 0 100 Door afronding telt het totaal niet altijd op tot 100 procent. totaal 10
Mate van implementatie van specifieke toepassingen Voor een aantal specifieke toepassingen (elektronische leeromgeving, digitaal portfolio, elektronisch toetssysteem) is nagegaan in hoeverre zij geïmplementeerd zijn op de lerarenopleidingen. De meeste lerarenopleidingen (71 procent hbo en 80 procent wo) hebben inmiddels een elektronische leeromgeving geïmplementeerd. Voor de hbo-lerarenopleidingen is sprake van een forse stijging ten opzichte van vorig schooljaar, toen de meeste hbo-lerarenopleidingen vo/bve nog bezig waren met de implementatie. Lerarenopleidingen die nu nog geen elektronische leeromgeving hebben geïmplementeerd zijn daar wel mee bezig. Het feit dat de meeste lerarenopleidingen een elektronische leeromgeving hebben geïmplementeerd heeft er in het hbo nog niet toe geleid dat alle docenten ook gevorderde gebruikers zijn van die elektronische leeromgeving. Dit bleek ook uit de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002. Ook zijn alle lerarenopleidingen bezig met de invoering van het digitaal portfolio of hebben deze geïmplementeerd, zowel in het hbo als het wo. Ze zijn daarmee minder ver gevorderd dan met de elektronische leeromgeving. In het hbo heeft bijna de helft van de lerarenopleidingen het digitaal portfolio inmiddels geïmplementeerd en in het wo 60 procent. Dit is voor het hbo eveneens een forse stijging ten opzichte van vorig schooljaar. De lerarenopleidingen zijn nog niet ver gevorderd met de implementatie van het elektronisch toetssysteem. Universitaire lerarenopleidingen zijn daar zelfs helemaal niet mee bezig en hebben ook geen plannen in die richting. De meeste hbolerarenopleidingen experimenteren met een elektronisch toetssysteem en veertien procent heeft inmiddels een elektronisch toetssysteem geïmplementeerd. Dit is een lichte stijging ten opzichte van vorig jaar. Lerarenopleidingen Vo/bve 2.3a Gebruik van teleleerplatform/elektronische leeromgeving, het digitaal portfolio en een elektronisch toetssysteem op hbo-lerarenopleidingen vo/bve, volgens de ict-coördinatoren, in procenten (n=7) niet ingezet, geen plannen plannen wordt mee geëxperimenteerd bezig met implementatie is geïmplementeerd totaal teleleerplatform/elektronische leeromgeving 0 0 14 14 71 100 digitaal portfolio voor studenten 0 0 43 14 43 100 elektronisch toetssysteem 0 14 71 0 14 100 Door afronding telt het totaal niet altijd op tot 100 procent. 11
Lerarenopleidingen Vo/bve 2.3b Gebruik van teleleerplatform/elektronische leeromgeving, het digitaal portfolio en een elektronisch toetssysteem op universitaire lerarenopleidingen vo/bve, volgens de ict-coördinatoren, in procenten (n=5) niet ingezet, geen plannen plannen wordt mee geëxperimenteerd bezig met implementatie is geïmplementeerd totaal teleleerplatform/elektronische leeromgeving 0 0 0 20 80 100 digitaal portfolio voor studenten 0 0 20 20 60 100 elektronisch toetssysteem 100 0 0 0 0 100 2.2 De rol van ict bij onderwijsondersteunende processen Ict kan het leerproces op verschillende momenten ondersteunen: bij intake en assessment, bij de aanmelding voor cursussen, bij de planning van de leerroute, bij de begeleiding van studenten, bij het volgen van leerresultaten en bij de uitwisseling van kennis. We kunnen constateren dat ict nauwelijks een rol vervult bij intake en assessment, bij de planning van de leerroute (studieplanning voor studenten, individuele trajectplanning) en bij de verzuimregistratie. Ook bij het aanmelden voor cursussen/toetsen vervult ict een marginale rol. Dit geldt zowel voor hbo-lerarenopleidingen als voor universitaire lerarenopleidingen en is vergelijkbaar met vorig schooljaar. Ict wordt wel ingezet bij het volgen van leerresultaten van studenten. Op de hbolerarenopleidingen gaat het daarbij vooral om de registratie van studieresultaten en in vergelijking met vorig jaar - ook steeds vaker om het aanleggen van studentportfolio's. Op de universitaire lerarenopleidingen wordt vooral gebruik gemaakt van studentportfolio's: 80 procent van de universitaire lerarenopleidingen zet hierbij in redelijke mate ict in. Registratie van studieresultaten vindt op de universitaire lerarenopleidingen minder vaak ict-ondersteund plaats dan op hbolerarenopleidingen. Ict wordt soms gebruikt voor de registratie van de leerroute: ruim eenderde van de hbo-lerarenopleidingen en één op de vijf universitaire lerarenopleidingen doet dit. Ict wordt ook ingezet bij de begeleiding van studenten tijdens hun stage. Uit de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 (Van der Neut, 2003) 3 blijkt dat het hier vooral het gebruik van e-mail betreft. E-mail wordt ingezet voor de uitwisseling van informatie en begeleiding van studenten. Docenten oordelen overwegend positief over deze toepassingsmogelijkheid van ict omdat het de mogelijkheid biedt meer op maat te begeleiden. Ten opzichte van vorig jaar is het gebruik van ict voor stagebegeleiding op de hbo-lerarenopleidingen vrijwel gelijk gebleven. Kennisuitwisseling kan ondersteund worden door middel van ict en volgens de ictcoördinatoren gebeurt dit ook regelmatig. Op een ruime meerderheid van de hbo- 3 Neut, I. van der, A. van der Mooren, C. Teurlings (2003), ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 lerarenopleidingen vo/bve. 12
en universitaire lerarenopleidingen wordt ict ingezet voor collegiale kennisuitwisseling. Daarnaast gebruiken vooral de hbo-lerarenopleidingen ict ook voor de uitwisseling van lesmaterialen. Het gebruik van ict voor kennisuitwisseling is ten opzichte van vorig schooljaar toegenomen. Tot slot wordt ict ten opzichte van vorig schooljaar ook iets vaker ingezet voor het volgen van uitgestroomde studenten: ruim een kwart van de hbo-lerarenopleidingen en 60 procent van de universitaire lerarenopleidingen doet dit. Lerarenopleidingen Vo/bve 2.4 Ict bij onderwijsondersteunende processen op lerarenopleidingen vo/bve, volgens ict-coördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=6-7, voor het wo (n=4-5) en totaal (n=11-12) Totaal HBO WO uitwisselen lesmaterialen collegiale kennisuitwisseling individuele trajectplanning intake en assessment opslag stageverslagen stagebegeleiding stageplaatsen aanmelding voor toetsen aanmelding voor cursussen studieplanning voor studenten aanleggen studentportfolio's verzuimregistratie van studenten volgen uitstroom studenten registratie leerroute registratie studieresultaten 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 2.3 De voorbereiding op het latere beroep van studenten Op alle lerarenopleidingen vo/bve worden studenten voorbereid op het gebruik van ict in hun toekomstig beroep. Op de hbo-lerarenopleidingen bestaat de voorbereiding op het beroep volgens de ict-coördinatoren vooral uit de ontwikkeling van ict-rijke onderwijsproducten, praktijkopdrachten met ict en een module/cursus voor ict-basisvaardigheden en didactische vaardigheden. Daarnaast wordt op ruim de helft van de hbo-lerarenopleidingen ook gewerkt met stageopdrachten. Uit de ICTonderwijsmonitor 2001-2002 onder hbo-lerarenopleidingen bleek inderdaad dat studenten op deze manier worden voorbereid op het beroep. De conclusie was wel dat dit overwegend fragmentarisch gebeurt, dat er nog onvoldoende aandacht is 13
voor didactische vaardigheden en dat studenten nog weinig praktijkervaring opdoen met ict in de stage. Op de universitaire lerarenopleidingen bestaat de voorbereiding op het beroep vooral uit stage- en praktijkopdrachten met ict en uit de ontwikkeling van ict-rijke onderwijsproducten. Lerarenopleidingen Vo/bve 2.5 Voorbereiding studenten op ict-gebruik in later beroep, volgens de ict-coördinatoren, in procenten (meerdere antwoorden mogelijk), voor het hbo (n=7), voor het wo (n=5) en totaal (n=12) hbo wo totaal geen specifieke voorbereiding op ict gebruik in het latere beroep 0 0 8 speciale ict-cursus(sen)/module(n) basisvaardigheden 86 20 58 speciale ict-cursus(sen)/module(n) didactische vaardigheden 71 20 50 praktijkopdrachten met ict 86 80 83 ontwikkeling ict-rijke onderwijsproducten 100 60 83 stageopdrachten met ict 57 100 75 voorbereid op andere wijze 14 20 17 Er is op de lerarenopleidingen meestal geen sprake van een eenduidige voorbereiding van studenten op het gebruik van ict in de lespraktijk. Dit houdt in dat studenten een verschillende voorbereiding kunnen krijgen. Deze is vaak docent- of vakgebonden. Dit blijkt ook uit de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002. Op bijna de helft van de hbo-lerarenopleidingen komt het overigens wel voor dat de voorbereiding voor de hele lerarenopleiding hetzelfde is. Lerarenopleidingen Vo/bve 2.6 Organisatie voorbereiding op beroep, volgens ictcoördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=7), voor het wo (n=5) en totaal (n=12) hbo wo totaal voor hele lerarenopleiding hetzelfde 43 0 25 verschilt per unit 0 0 0 verschilt per vak 29 60 42 verschilt per docent 0 40 17 anders georganiseerd 29 4 0 17 totaal 100 100 100 Door afronding telt het totaal niet altijd op tot 100 procent. 4 Er worden twee manieren genoemd: (a) de ict-basisvaardigheden worden op de hele lerarenopleidingen op dezelfde wijze aangeboden en daarnaast is er per vak een verschillend aanbod; (b) studenten moeten in het portfolio aantonen over bepaalde competenties te beschikken. 14
Ontwikkeling ict-rijke onderwijsproducten Alle lerarenopleidingen vo/bve houden zich bezig met de ontwikkeling van ict-rijke onderwijsproducten. Op de hbo-lerarenopleidingen gebeurt dit altijd door docenten én studenten. Op de universitaire lerarenopleidingen is dit meestal ook het geval. Op één universitaire lerarenopleiding zijn uitsluitend docenten betrokken bij de ontwikkeling en op één universitaire lerarenopleiding uitsluitend studenten. Lerarenopleidingen Vo/bve 2.7 Ontwikkeling van ict-rijke onderwijsproducten op de lerarenopleidingen, volgens de ict-coördinatoren, in procenten (n totaal=12, n hbo=7, n wo=5) hbo wo totaal ja, door studenten 0 20 8 ja, door docenten 0 20 8 ja, door studenten en docenten 100 60 83 nee 0 0 0 totaal 100 100 100 15
16
3 Ict-vaardigheden en deskundigheidsbevordering docenten In dit hoofdstuk gaan we achtereenvolgens in op het vaardigheidsniveau van docenten en op activiteiten gericht op deskundigheidsbevordering. Ict-vaardigheden Net als vorig schooljaar beheerst een ruime meerderheid van de docenten aan lerarenopleidingen vo/bve de ict-basisvaardigheden (zoals tekstverwerken, e-mail, internet). In het wo beheersen relatief meer docenten (97 procent) de ict-basisvaardigheden dan in het hbo (72 procent). Circa de helft van de docenten aan lerarenopleidingen vo/bve beheerst de vaardigheid om ict didactisch in te passen in hun lessen. In het hbo ligt dit met 46 procent lager dan op de universitaire lerarenopleidingen (62 procent). Wel is het percentage docenten aan hbo-lerarenopleidingen dat ict-didactisch vaardig licht gestegen ten opzichte van vorig schooljaar. Lerarenopleidingen Vo/bve 3.1 - De mate waarin de docenten op de lerarenopleidingen onderstaande ict-vaardigheden beheersen, volgens de ict-coördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=7), voor het wo (n=5) en totaal (n=12) basisvh. hbo wo totaal didactische vaardigheden basisvh. didactische vaardigheden basisvh. didactische vaardigheden niet 4 21 1 12 3 18 in geringe mate 24 34 2 26 15 31 in voldoende mate 48 28 46 43 47 34 in ruim voldoende mate 24 18 51 19 35 19 totaal 100 100 100 100 100 100 Door afronding telt het totaal niet altijd op tot 100 procent. Deskundigheidsbevordering Deskundigheidsbevordering van docenten kan een belangrijke rol spelen bij het verwerven van vaardigheden. Aan de ict-coördinatoren is gevraagd een schatting te geven van het percentage docenten dat dit schooljaar de eigen deskundigheid heeft bevorderd. Over de genoemde percentages is een gemiddelde berekend. Naar schatting heeft circa een kwart van de docenten zich geprofessionaliseerd op het gebied van de ontwikkeling van ict-rijk of webbased lesmateriaal. Eén op de vijf docenten werd deskundiger op het gebied van de didactische toepassing van ict. De 17
verschillen tussen hbo- en universitaire lerarenopleidingen zijn klein. Van de docenten aan hbo-lerarenopleidingen heeft circa een kwart de eigen deskundigheid in ictbasisvaardigheden vergroot. Ict-basisvaardigheden krijgen op de universitaire lerarenopleidingen weinig aandacht, maar daar zijn vrijwel alle docenten dan ook bekwaam. Lerarenopleidingen Vo/bve 3.2 - Percentage van de docenten dat deskundigheid heeft bevorderd dit schooljaar, volgens de ict-coördinatoren, voor het hbo (n=7), voor het wo (n=4-5) en totaal (n=11-12) gemiddelde hbo gemiddelde wo gemiddelde totaal deskundigheid ict-basisvaardigheden bevorderd 24 6 18 deskundigheid didactische toepassing ict bevorderd 18 22 20 deskundigheid ontwikkeling ict-rijk of webbased lesmateriaal bevorderd 26 28 26 Lerarenopleidingen kunnen de deskundigheidsbevordering van docenten op allerlei manieren stimuleren. Alle hbo-lerarenopleidingen hebben een eigen scholingsaanbod en de meeste laten docenten ondersteunen door ict-deskundigen. Ook krijgen docenten op de meeste hbo-lerarenopleidingen tijd voor deskundigheidsbevordering. Een andere manier om deskundigheidsbevordering te stimuleren is het uitvoeren van ict-projecten die aansluiten bij de behoeften van docenten. Dit gebeurt op tweederde van de hbo-lerarenopleidingen. In de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 is geconstateerd dat aandacht voor ict in het personeelsbeleid kan bijdragen aan de implementatie van ict. De meeste hbo-lerarenopleidingen zeggen dat zij minimumeisen stellen aan de ict-vaardigheden van docenten. Daarnaast maakt ict-deskundigheidsbevordering op tweederde van de hbo-lerarenopleidingen deel uit van integraal personeelsbeleid en maakt het op de helft van de hbolerarenopleidingen regelmatig deel uit van het persoonlijk ontwikkelingsplan en/of functioneringsgesprekken. Het beeld is ten opzichte van vorig jaar vrij constant gebleven. Het belangrijkste verschil is dat minder hbo-lerarenopleidingen ictdeskundigheidsbevordering integreren in het personeelsbeleid c.q. de functioneringsgesprekken 5. Verder is ook een lichte daling waarneembaar in de hbolerarenopleidingen die scholing in didactische vaardigheden verplicht stellen. Het percentage lerarenopleidingen met een eigen scholingsaanbod en dat docenten tijd geeft voor deskundigheidsbevordering is daarentegen licht toegenomen. De universitaire lerarenopleidingen nemen vergelijkbare stimulerende maatregelen als de hbo-lerarenopleidingen. Ze maken er wel minder gebruik van. De belangrijkste maatregel, die door de meeste universitaire lerarenopleidingen wordt toegepast, is de ondersteuning door ict-deskundigen. Daarnaast maakt op ruim de helft van de lerarenopleidingen ict-deskundigheidsbevordering deel uit van het persoonlijk ontwikkelingsplan en/of functioneringsgesprekken. 5 Uit interviews die in het kader van de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 op de hbo-lerarenopleidingen zijn afgenomen bleek al dat de cijfers uit de quick scan erg geflatteerd waren. Waarschijnlijk is het beeld nu meer reëel. 18
Lerarenopleidingen Vo/bve 3.3 Regelmatig/vaak gebruikte activiteiten om ictgebruik docenten te stimuleren, volgens de ict-coördinatoren, in procenten (totaal n=10-12, hbo n=5-7, wo n=5) Totaal HBO WO andere maatregelen om ict-deskundigheidsbevordering te stimuleren ict-deskundigheidsbevordering maakt deel uit van persoonlijk ontwikke-lings-plan en/of functionerings-gesprekken docent ict-deskundigheidsbevordering maakt deel uit van integraal personeels-beleid minimumeisen voor wat betreft ict-vaardigheden waarover docenten moeten beslissen lerarenopleiding heeft eigen ict-scholingsaanbod uitvoering van ict-projecten die aansluiten bij behoefte docenten verplichte deskundigheidsbevordering in didactische ict-vaardigheden verplichte deskundigheidsbevordering in ict-basisvaardigheden docenten worden ondersteund door ict-deskundigen docenten krijgen tijd/worden vrijgeroosterd om ict in te voeren docenten krijgen tijd voor deskundigheidsbevordering 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 19
20
4 Ict-beleid In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de relatie tussen de onderwijskundige visie en ict-beleid. Tevens wordt besproken welke aspecten van invloed zijn op de invoering van ict en welke activiteiten lerarenopleidingen ondernemen om de invoering van ict te stimuleren. Onderwijskundige visie Uit de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 blijkt dat de implementatie van ict gebaat is bij sturing vanuit een onderwijskundige visie. In 2002-2003 heeft het merendeel van de hbo- en universitaire lerarenopleidingen een visie op ict die in belangrijke mate of volledig is afgeleid van het onderwijskundig beleid (vergelijk tabel 4.1). Er is één universitaire lerarenopleiding waarbij de relatie tussen de visie op ict en het onderwijskundig beleid beperkt is. Volgens de ict-coördinatoren van de meeste lerarenopleidingen draagt ict ook in redelijke tot sterke mate bij aan de realisatie van de onderwijskundige doelen (vergelijk tabel 4.2). Lerarenopleidingen Vo/bve 4.1 Visie/doelstellingen met betrekking tot ict op de lerarenopleidingen vo/bve, volgens de ict-coördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=7), voor het wo (n=5) en totaal (n=12) hbo wo totaal in beperkte mate afgeleid van onderwijskundig beleid 0 20 8 in belangrijke mate afgeleid van onderwijskundig beleid 100 60 83 volledig afgeleid van onderwijskundig beleid 0 20 8 totaal 100 100 100 Door afronding telt het totaal niet overal op tot 100 procent. Lerarenopleidingen Vo/bve 4.2 Mate van bijdrage van ict aan de realisatie van onderwijskundige doelen, volgens de ict-coördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=7), voor het wo (n=5) en totaal (n=12) hbo wo totaal niet 0 0 0 gering 14 20 17 redelijk 57 80 67 sterk 29 0 17 totaal 100 100 100 Door afronding telt het totaal niet overal op tot 100 procent. 21
Factoren bij invoering ict Verschillende factoren zijn van invloed op de invoering van ict. Aan de ict-coördinatoren is gevraagd aan te geven welke factoren volgens hen een sterke invloed hebben. Zowel op de hbo-lerarenopleidingen als op de universitaire lerarenopleidingen lijken vooral de ict-vaardigheden van docenten van invloed te zijn. Daarnaast melden bijna alle universitaire lerarenopleidingen ook een sterke invloed van de houding van docenten. Andere factoren lijken er minder toe te doen. Het toekomstbeeld van de universitaire lerarenopleidingen is redelijk vergelijkbaar 6. De hbo-lerarenopleidingen verwachten dat de relatie tussen onderwijskundige visie en ict, alsmede het ict-beleid van de opleiding, de komende jaren aan invloed zullen winnen. Lerarenopleidingen Vo/bve 4.3a Mate waarin onderstaande aspecten op de hbolerarenopleidingen vo/bve van invloed zijn op de invoering van ict nu en in de toekomst, percentage "(zeer) veel". Schaal van 1 (zeer veel invloed) tot 7 (weinig invloed). Voor (zeer) veel zijn 1 + 2 samengenomen. Volgens ict-coördinatoren, in procenten, (n=6 bij toekomst, n=7 bij nu) nu percentage "(zeer) veel" toekomst percentage "(zeer) veel" de houding van docenten 29 0 de relatie tussen onderwijskundige visie en ict 29 83 educatieve software 0 0 ict-beleid van de opleiding 29 50 ict-infrastructuur 29 0 de cultuur van de opleiding 29 17 ict-vaardigheden, scholing van docenten 43 33 6 De verschuivingen lijken groter dan zij in werkelijkheid zijn. De aantallen zijn immers gering. Wanneer één universitaire lerarenopleidingen van mening verandert, betekent dit een verschuiving van 20 procent. 22
Lerarenopleidingen Vo/bve 4.3b Mate waarin onderstaande aspecten op de universitaire lerarenopleidingen vo/bve van invloed zijn op de invoering van ict nu en in de toekomst, percentage "(zeer) veel". Schaal van 1 (zeer veel invloed) tot 7 (weinig invloed). Voor (zeer) veel zijn 1 + 2 samengenomen. Volgens ict-coördinatoren, in procenten (n=5) nu percentage "(zeer) veel" toekomst percentage "(zeer) veel" de houding van docenten 80 40 de relatie tussen onderwijskundige visie en ict 20 40 educatieve software 40 20 ict-beleid van de opleiding 20 40 ict-infrastructuur 40 40 de cultuur van de opleiding 0 20 ict-vaardigheden, scholing van docenten 80 40 Ict-investeringsplan Net als vorig schooljaar heeft een meerderheid van de hbo-lerarenopleidingen een ict-investeringsplan. Twee hbo-lerarenopleidingen zeggen een dergelijk plan niet te hebben. Van de universitaire lerarenopleidingen die hebben deelgenomen aan het onderzoek hebben de meeste geen ict-investeringsplan. Lerarenopleidingen Vo/bve 4.4 Heeft de opleiding een ict-investeringsplan, volgens de ict-coördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=7), voor het wo (n=5) en totaal (n=12). hbo wo totaal nee 29 80 50 ja, begroting voor korte termijn 29 0 17 ja, inclusief meerjarenbegroting 43 20 33 totaal 100 100 100 Door afronding telt het totaal niet overal op tot 100 procent. 23
24
5 Infrastructuur, hardware en beheer Dit hoofdstuk beschrijft de stand van zaken met betrekking tot de infrastructuur en het beheer. Belangrijke onderwerpen zijn de studentcomputerratio, de storingsgevoeligheid van het netwerk en cijfers met betrekking tot de vervanging van computers. 5.1 Het computerpark Voor we ingaan op de kenmerken van de computers op de lerarenopleidingen vo/bve, zetten we eerst uiteen hoe de ict-infrastructuur georganiseerd is. Lerarenopleidingen Vo/bve 5.1 Gebruik ict-infrastructuur hogeschool of universiteit, volgens de ict-coördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=7), voor het wo (n=5) en totaal (n=12) hbo wo totaal uitsluitend overkoepelende voorzieningen 29 40 33 deels eigen, deels overkoepelende voorzieningen 71 60 67 totaal 100 100 100 Bijna driekwart van de hbo-lerarenopleidingen en 60 procent van de universitaire lerarenopleidingen kan gebruik maken van eigen voorzieningen én van overkoepelende voorzieningen. De overige lerarenopleidingen vo/bve hebben uitsluitend overkoepelende voorzieningen van de hogeschool of universiteit tot hun beschikking. Ten opzichte van vorig schooljaar is dit vrijwel gelijk gebleven. Bijna de helft van de hbo-lerarenopleidingen die gebruik maken van overkoepelende voorzieningen heeft in redelijke of sterke mate inspraak in beslissingen omtrent de aanschaf en/of vervanging van hardware en software. De inspraak in software is gedaald ten opzichte van vorig jaar. Gebrek aan inspraak wordt door bijna de helft van de hbo-lerarenopleidingen als een redelijk tot groot probleem gezien (zie figuur 5.12). De universitaire lerarenopleidingen met overkoepelende voorzieningen hebben minder vaak inspraak dan de hbo-lerarenopleidingen. Bij de aanschaf van software hebben ze helemaal geen of in beperkte mate inspraak. Het gebrek aan inspraak wordt niet of nauwelijks als een probleem ervaren. 25
Lerarenopleidingen Vo/bve 5.2a Mate van inspraak in beslissingen omtrent hardware, volgens de ict-coördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=7), voor het wo (n=5) en totaal (n=12) hbo wo totaal geen inspraak 14 0 8 in beperkte mate 43 80 58 in redelijke mate 14 20 17 in sterke mate 29 0 17 totaal 100 100 100 Lerarenopleidingen Vo/bve 5.2b Mate van inspraak in beslissingen omtrent de programmatuur, volgens de ict-coördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=7), voor het wo (n=5) en totaal (n=12) hbo wo totaal geen inspraak 0 60 25 in beperkte mate 57 40 50 in redelijke mate 14 0 8 in sterke mate 29 0 17 totaal 100 100 100 Computers voor onderwijsdoeleinden: aantal, kenmerken en studentcomputerratio Bij de lerarenopleidingen vo/bve die over eigen voorzieningen beschikken is nagegaan welke voorzieningen het betreft. Alle lerarenopleidingen vo/bve, die eigen voorzieningen hebben, beschikken over moderne voorzieningen. Alle computers zijn van het type Pentium I of hoger en zijn aangesloten op internet. Er is in 2002-2003 op de lerarenopleidingen vo/bve gemiddeld één computer beschikbaar voor twaalf studenten. Dit lijkt een enorme verslechtering ten opzichte van vorig jaar, toen de studentcomputerratio één op zes was. Het verschil wordt echter veroorzaakt door twee lerarenopleidingen die vorig jaar niet meededen aan het onderzoek en dit jaar wel. Wanneer die twee lerarenopleidingen buiten beschouwing worden gelaten is er gemiddeld één computer beschikbaar voor iets meer dan acht studenten. Ook dan is er ten opzichte van vorig jaar sprake van een lichte stijging van de studentcomputerratio. Deze wordt veroorzaakt door twee lerarenopleidingen waar het aantal studenten licht is gestegen en het aantal computers is gedaald. Op de hbo-lerarenopleidingen delen gemiddeld elf studenten één computer. Wanneer de ene hbo-lerarenopleiding die vorig jaar niet heeft meegedaan buiten beschouwing wordt gelaten is de gemiddelde studentcomputerratio 4,1 (zie tabel 5.3a in de bijlage). Voor de universitaire lerarenopleidingen zijn vanwege het lage aantal (n=3) geen gemiddelden berekend. 26
Lerarenopleidingen Vo/bve 5.3 Studentcomputerratio, ict-werkplekratio studenten en docenten op alle lerarenopleidingen vo/bve, volgens de ict-coördinatoren (n=8) studentcomputerratio ict-werkplekratio studenten ict-werkplekratio docenten gemiddelde ratio 12 * 17 1 minimum ratio 4 1 1 maximum ratio 24 51 1 * Wanneer twee lerarenopleidingen die vorig jaar niet mee hebben gedaan buiten beschouwing worden gelaten is de studentcomputerratio 8,5. Het minimum bedraagt dan 4,3 en het maximum 13,7. De studentwerkplekratio ziet er dan als volgt uit: gemiddeld 13,2; minimum 6,8 en maximum 21,9. De docentwerkplekratio is vergelijkbaar. Naast de studentcomputerratio is ook de ict-werkplekratio voor studenten en docenten berekend. Daaruit blijkt dat elke docent over een eigen pc kan beschikken en dat gemiddeld zeventien studenten samen een ict-werkplek delen. Kosten ict-werkplek Aan de ict-coördinatoren is gevraagd een inschatting te maken van de kosten voor een ict-werkplek. Het gaat daarbij uitsluitend om kosten voor hardware en meubilair. De kosten voor beheer zijn als het goed is niet meegenomen in de schatting. Aangezien het gaat om een schatting moeten de cijfers voorzichtig gehanteerd worden. De ingeschatte kosten voor ict-werkplekken zijn op de hbo-lerarenopleidingen iets gedaald ten opzichte van vorig jaar. Een ict-werkplek voor studenten kostte vorig jaar gemiddeld 1450 en nu 1270. De kosten voor een ict-werkplek voor docenten bedroegen vorig jaar naar schatting gemiddeld 1441 en nu 1310. De kosten voor een ict-werkplek voor het wo zijn niet berekend, omdat slechts één universitaire lerarenopleiding de vraag heeft beantwoord. Lerarenopleidingen Vo/bve 5.4 Geschatte kosten ict-werkplek voor studenten en docenten, volgens de ict-coördinatoren, in euro's, voor het hbo (n=5) en totaal (n=6-7) minimum maximum gemiddeld kosten ict-werkplek voor student hbo 1250 1300 1270 kosten ict-werkplek voor student totaal 1250 3500 1641 kosten ict-werkplek voor docent hbo 1250 1500 1310 kosten ict-werkplek voor docent totaal 1250 4500 2007 27
Laptops Bij de hbo-lerarenopleidingen met eigen voorzieningen zijn de meeste computers (94 procent) desktops en is gemiddeld zes procent van de computers een laptop. Op de universitaire lerarenopleidingen met eigen voorzieningen zijn zelfs helemaal geen laptops. De universitaire lerarenopleidingen voeren dan ook geen gericht beleid op het aanschaffen van laptops. Van de hbo-lerarenopleidingen doet 40 procent dit wel (was vorig jaar de helft). Van de twee hbo-lerarenopleidingen die gericht beleid voeren op het aanschaffen van laptops is gemiddeld veertien procent van de aanwezige computers een laptop. Intern computernetwerk Alle onderzochte hbo-lerarenopleidingen maken gebruik van een intern netwerk. Meestal maken zij gebruik van een netwerk voor de hogeschool of hebben ze de beschikking over een eigen intern netwerk én het netwerk van de hogeschool. Een meerderheid van de universitaire lerarenopleidingen gebruikt eveneens een intern netwerk. Eén universitaire lerarenopleiding zegt geen intern netwerk te gebruiken. Lerarenopleidingen Vo/bve 5.5 Beschikking over intern netwerk volgens ictcoördinatoren, in procenten, voor het hbo (n=7), voor het wo (n=5) en totaal (n=12). hbo wo totaal geen gebruik intern netwerk 0 20 8 intern netwerk voor de hele lerarenopleiding 14 20 17 intern netwerk voor de hele hogeschool/universiteit intern netwerk voor de lerarenopleidingen én hogeschool/universiteit 43 40 42 43 20 33 totaal 100 100 100 Het al dan niet gebruiken van een intern netwerk zegt nog weinig. Belangrijk is wie er toegang hebben tot het interne netwerk en vanaf welke locatie. Op de hbo- en universitaire lerarenopleidingen zelf hebben alle directieleden, ict-beheerders, docenten én studenten toegang tot het interne netwerk. Van buitenaf heeft echter nog lang niet iedereen toegang tot het interne netwerk. Uit de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 is gebleken dat dit een belangrijke doelstelling is voor de hbo-lerarenopleidingen vo/bve. Het wordt gezien als een belangrijke randvoorwaarde voor tijd- en plaatsonafhankelijk onderwijs. Naar nu blijkt is deze doelstelling nog niet overal gerealiseerd. Op 43 procent van de hbo-lerarenopleidingen hebben alle directieleden, alle ict-beheerders en alle docenten en alle studenten van buitenaf toegang tot het interne netwerk. Vorig jaar lag dat met 67 tot 77 procent hoger. Bij de overige hbo-lerarenopleidingen heeft niemand toegang tot het interne netwerk, behalve één lerarenopleiding waarvan een selecte groep ict-beheerders van buitenaf toegang heeft tot het interne netwerk. 28