Een kunstproject voor groep 5 t/m 8 van het primair onderwijs Als Jeroen Bosch nu zou leven, hoe zou zijn werk er dan uitzien?
We like Bosch 2016 is hét jaar van een van de creatiefste kunstenaars ooit. Vijfhonderd jaar geleden, tot zijn sterfdag in 1516, woonde en werkte de wereldberoemde schilder Jheronimus (Jeroen) Bosch aan de Bossche Markt. Hier maakte hij zijn karakteristieke panelen en tekeningen vol wonderlijke wezens, duivelse dromen en magische monsters. Op geheel eigen wijze verbeeldde hij thema s als verleiding, zonde en rekenschap. Ook nu nog vergapen duizenden museumbezoekers wereldwijd zich dagelijks aan Jheronimus werk. En laten hedendaagse kunstenaars zich inspireren door zijn tomeloze verbeelding. De tijdloze schilderijen van Bosch voeden onze fantasie en tonen ons hoe we ons verhouden tot de grote vragen om ons heen. In het kader van het nationale evenementenjaar Jheronimus Bosch 500 hebben culturele instellingen in Den Bosch diverse educatieve projecten ontwikkeld. Een deel van hun kunst en kennis is verzameld in dit project en op www.klunky.nl samengebracht onder de noemer WE LIKE BOSCH. Rode draad in de educatie is de vraag: Als Jeroen Bosch nu zou leven, hoe zou zijn werk er dan uitzien? Leerlingen maken kennis met het werk van de kunstenaar Jeroen Bosch en worden uitgedaagd om deze vraag op verschillende manieren te onderzoeken en er een eigen antwoord op te formuleren. 2
Onderdelen Koffer: reproductie van het triptiek De Hooiwagen van Jeroen Bosch Kist: hedendaags kunstwerk van Nacho Carbonell 4 lerarenhandleidingen 1 logboek 6 exemplaren van het lees- en kijkboek Schetsboek van Jeroen Bosch 6 detailkaartjes over De Hooiwagen aan een ringetje 3 kaarten met Thinking routines aan een ringetje 2 puzzelspellen Spieken mag! 1 lesbrief bij het lees- en kijkboek Schetsboek van Jeroen Bosch 1 lesbrief met uitleg over Thinking routines 1 lesbrief met een beeldende opdracht voor groep 5/6 Online voor leerlingen op www.klunky.nl (ga naar: We like Bosch): introductiefilmpje over Jeroen Bosch links naar informatieve sites Online voor leerkrachten op www.klunky.nl (ga naar: Voor leraren > We like Bosch; gebruikersnaam: leerkracht, wachtwoord: kunstbalie): introductiefilmpje over Jeroen Bosch downloads van deze handleiding, detailkaartjes bij De Hooiwagen, Thinking routines en lesbrieven enkele pagina s uit Schetsboek van Jeroen Bosch links naar informatieve sites 4
Praktisch Het project blijft minimaal twee weken op school en kan rouleren tussen de groepen 5 t/m 8. Stem het gebruik van de materialen af met uw collega s. Van veel educatieve onderdelen kunt u eventueel extra prints maken vanaf www.klunky.nl (voor leraren). U kunt zelf bepalen welke materialen u gebruikt en hoeveel tijd u vrij maakt voor dit thema. U kunt zich laten inspireren door de lessen verderop in deze handleiding. Bij sommige onderdelen is niveauverschil aangebracht. Echter, van u als leerkracht wordt verwacht dat u de inhoud afstemt op het niveau van de groep. De meeste activiteiten kunnen klassikaal gedaan worden, maar leerlingen kunnen ook zelfstandig werken of in vijf groepjes (roulatiesysteem). Icoon zelfstandig: Icoon groepsverband: Icoon klassikaal: U kunt de onderdelen ook gebruiken voor leerlingen die eerder klaar zijn met een taak van een ander vak. w Activiteiten kunnen gekoppeld worden aan beeldende vorming en geschiedenis (Tijd van steden en staten). Het is aan te raden de leerlingen een eigen schetsboekje of schrift te geven om schetsen en aantekeningen van WE LIKE BOSCH in te verzamelen. Op www.bosch500educatie.nl staan alle educatieve projecten die ontwikkeld zijn in het kader van het Jeroen Bosch Jaar 2016. HANDLEIDING - WE LIKE BOSCH 5
Voorbeelden van een lessenserie U bepaalt zelf welke onderdelen u gebruikt voor uw groep en hoe u de lessen samenstelt. Hieronder staan enkele voorbeelden. Voorbeeld A Les 1 20-30 min. Les 2 90 min. Vertel de groep dat u een koffer heeft ontvangen met een mysterieuze inhoud. Gezamenlijk wordt de koffer geopend en het triptiek (drieluik) De Hooiwagen onthuld. Plaats het werk op een centrale plek in de klas. Herkennen de leerlingen dit schilderij? Laat hen eventueel in groepjes het werk van dichtbij bekijken. Gebruik hiervoorthinking routine 1 Kijken: 10 keer 2. Behalve de koffer is er een kist met diverse onderdelen. U heeft (zogenaamd) nog geen tijd gehad om de inhoud te bekijken en voor te bereiden. Kunnen de leerlingen helpen? In vijf groepjes werken de leerlingen aan de diverse onderdelen met behulp van een schriftje. Ze wisselen na ongeveer 15 minuten. De opdrachten zijn: bekijken introductiefilmpje en links over Jeroen Bosch op www.klunky.nl bespreken De Hooiwagen met de detailkaartjes lezen en bekijken Schetsboek van Jeroen Bosch maken van puzzelspel Spieken mag! in duo s (er zijn 2 exemplaren) (na)tekenen hedendaags kunstwerk van Nacho Carbonell, geïnspireerd op Jeroen Bosch Sluit eventueel klassikaal af met vragen en de belangrijkste ontdekkingen van de leerlingen. 6
Les 3 120 min. Naar aanleiding van de vraag Als Jeroen Bosch nu zou leven, hoe zou zijn werk er dan uitzien? werken de leerlingen aan een beeldende opdracht. Voor groep 5/6 is er een lesbrief. Groep 7/8 kan aan de slag met de onderstaande richtlijnen. Leerlingen kiezen een thema: 1. duivelse monsters; 2. hemel/aarde/hel; 3. de zeven hoofdzonden; 4. fantasierijke bouwseltjes. Vervolgens onderzoeken ze hoe dit thema terugkomt in het werk van Bosch. Hiervoor gebruiken ze internet, het drieluik en het lees-en kijkboek. Van alle ontdekkingen worden aantekeningen, collages of kleine tekeningen gemaakt. Leerlingen kiezen een techniek (bijvoorbeeld fotograferen, schilderen, boetseren, filmen) en maken een kunstwerk over hun thema. Laat hen nadenken over de vraag Als Jeroen Bosch nu zou leven, hoe zou zijn werk er dan uitzien? en eventueel diverse ideeën hierover schetsen. Bespreek eventueel (van tevoren of tussentijds) het kunstwerk van Nacho Carbonell. Welke overeenkomsten zien de leerlingen tussen hem en Jeroen Bosch? Laat hen alle associaties beargumenteren. Iedere leerling of ieder groepje presenteert het werk. In hoeverre ziet de klas waar het werk over gaat? Hoe ben je te werk gegaan? Wat ging goed? Wat zou anders kunnen? De resultaten kunnen op www.klunky.nl geplaatst worden. HANDLEIDING - WE LIKE BOSCH 7
Voorbeeld B Les 1 30 min. Museumbezoek 90 min. Les 2 90 min. Vertoon het introductiefilmpje over Jeroen Bosch op het digibord en introduceer het triptiek De Hooiwagen in de klas. Gebruik eerst een Thinking routine en vervolgens de detailkaartjes bij De Hooiwagen. Met uw groep brengt u een bezoek aan Het Noordbrabants Museum, waar u een museumles volgt over Jeroen Bosch. Meer informatie staat op www.hetnoordbrabantsmuseum.nl. Als verwerking gaat u met uw groep aan de slag met lessuggestie 2 ( Zeven hoofdzonden ) uit de lesbrief Schetsboek van Jeroen Bosch. 8
HANDLEIDING - WE LIKE BOSCH 9
Voorbeeld C Les 1 30 min. Museumbezoek 90 min. Les 2 120 min. U start klassikaal met het hedendaagse kunstwerk van Nacho Carbonell, middels Thinking routine 2 Doordenken: zie, denk en stel een vraag. Vertel vervolgens dat Nacho Carbonell geïnspireerd is door het werk van de beroemde kunstenaar Jeroen Bosch. U toont daarna het triptiek van De Hooiwagen en extra digitale afbeeldingen van kunstwerken van Bosch. Laat de leerlingen bedenken wat de overeenkomsten zijn tussen het werk van Bosch en Carbonell. Ze noteren eerst hun antwoorden in hun schriftje. Met uw groep brengt u een bezoek aan het Stedelijk Museum s-hertogenbosch, waar u een museumles volgt over hedendaagse kunst en de navolgers van Jeroen Bosch. Meer informatie staat op www.sm-s.nl. Naar aanleiding van de vraag Als Jeroen Bosch nu zou leven, hoe zou zijn werk er dan uitzien? werken de leerlingen aan de beeldende opdracht zoals beschreven bij les 3 van voorbeeld A. 10
KunstSelect: werken aan competenties cultuureducatie Kunstbalie ontwikkelde met De Cultuur Loper handvatten ter ondersteuning van het cultuureducatieve programma op school. Een van deze handvatten wordt gevormd door de competenties voor cultuureducatie: reflecterend, onderzoekend en creërend vermogen. Meer informatie hierover vindt u op de website van De Cultuur Loper: www.decultuurloper.nl HANDLEIDING - WE LIKE BOSCH 11
Colofon Teksten: Tim Veldhuis, Het Noordbrabants Museum; Joke Backx, Stedelijk Museum s-hertogenbosch; Margriet van Delft, Muzerije; Annemarie Bon, in opdracht van Uitgeverij Zwijsen; Esther Leenders, Kunstbalie Redactie: Yvette Cordfunke Vormgeving: nonka.nl Illustraties: Marie-José van der Linden