Nederlandse economie in zicht Herstel na aarzelend begin 14 Economisch Bureau Nederland 1 juli 14 Economie krimpt in eerste kwartaal % k-o-k 1-1 - -3 5 6 7 8 9 1 11 1 13 14 BBP-groei Herstel na aarzelend begin 14 De economie beleeft dit jaar een moeizame start. Het BBP nam in het eerste kwartaal met,6% in omvang af. De krimp bleek op basis van een nieuwe statistische rekenmethode echter bescheidener dan gedacht. Volgens eerdere berichten op basis van de oude rekenmethode was de economie in het eerste kwartaal nog gekrompen met 1,4%. De activiteit zal naar verwachting vanaf het tweede kwartaal toenemen. De exportsector profiteert van de toename van de wereldhandel. Verder zien ondernemers de toekomst weer met vertrouwen tegemoet. Het hogere capaciteitsbeslag nodigt uit tot extra investeringen, welke met enige vertraging op de arbeidsmarkt zullen doorwerken. Het vooruitzicht van verbeterde arbeidsmarktvooruitzichten in combinatie met een meer solide pensioenstelsel ondersteunt het consumentenvertrouwen, al heersen er bij gezinnen zorgen ten aanzien van de eigen financiële situatie. Een belangrijke oorzaak van deze zorgen vormt de restschuldproblematiek. Desondanks zit de woningmarkt het sentiment minder in de weg dan voorheen. De woningmarkt veert op. Wanneer het herstel doorzet, zal de rem op de consumptie vanuit de woningmarkt minder worden. De verwachting is dan ook dat de consumptie vanaf 15 weer een stijging zal optekenen. De sterkere binnenlandse dynamiek maakt de economie minder afhankelijk van het buitenland. De hogere BBP-groei is bovendien gunstig voor de overheidsfinanciën. Omdat het begrotingstekort sinds vorig jaar royaal onder de Europese grens van 3% ligt, is Nederland ontslagen uit de Buitensporigtekortprocedure. Ook op langere termijn zijn de vooruitzichten voor de overheidsfinanciën volgens de berekeningen van het Centraal Planbureau gunstig. Tegen deze achtergrond zijn er voor de regering goede redenen om weer prioriteit te geven aan de groei.
Nederlandse economie in zicht - Herstel na aarzelend begin 14 1 juli 14 Nederlandse economie Philip Bokeloh 383 6 57 BBP-groei eerste kwartaal opwaarts herzien De economie beleefde dit jaar een moeizame start. Het BBP nam in het eerste kwartaal met,6% in omvang af ten opzichte van het voorgaande kwartaal. De krimp was echter bescheidener dan aanvankelijk gedacht. Volgens eerdere berichten was de economie in het eerste kwartaal nog gekrompen met 1,4%. Een reden voor de herziening is de lagere inschatting van het BBP in het voorgaande kwartaal. Nog belangrijker is echter dat voor de berekening van het BBP nieuwe gegevens worden gebruikt die voorheen niet beschikbaar waren en dat het BBP op basis van een nieuwe internationale richtlijnen wordt vastgesteld. Het BBP valt op basis van de aanvullende data en de nieuwe richtlijnen op jaarbasis EUR 4 mld hoger uit dan eerder verondersteld. Economie begint jaar zwak met krimp BBP % k-o-k 1-1 - -3 5 6 7 8 9 1 11 1 13 14 BBP-groei De activiteit zal naar verwachting vanaf het tweede kwartaal toenemen. De exportsector profiteert van de toename van de wereldhandel. De vraag uit het buitenland stijgt. Overheden hoeven na de ingrijpende saneringen minder te bezuinigen. Verder is de noodzaak om de broekriem aan te halen bij gezinnen en bedrijven kleiner geworden, omdat hun vermogensposities zijn verbeterd. Tot slot helpt het ruime monetaire beleid de rente laag te houden. Dat stimuleert de consumptie en de investeringen. In het eerste kwartaal is internationale bedrijvigheid enigszins achtergebleven bij de verwachting als gevolg van weersomstandigheden in de VS. Zodra de nadelige invloed daarvan uit de cijfers is verdwenen, zal de mondiale conjunctuuropleving meer vorm krijgen. Het Europese bedrijfsleven kan hier extra van profiteren indien de euro verder in waarde daalt. Meer vertrouwen bij ondernemers Ondernemers zien de toekomst met meer vertrouwen tegemoet. De PMI-index staat nu al ruim een jaar boven een waarde van 5, wat duidt op een toename van de activiteit. Vooral de sub-indicator voor de exportorders staat hoog. Ook op basis van CBS-cijfers is de stemming onder ondernemers in de industrie nu al vier maanden op rij voorzichtig positief. Daar is ook reden toe, want de winstgevendheid verbetert en er gaan veel minder bedrijven failliet. Verder is de industriële productie vanaf oktober onafgebroken gestegen op jaarbasis. De bezettingsgraad in de industrie is in het tweede kwartaal voor het eerst sinds 11 de 8%-grens gepasseerd. Het hogere capaciteitsbeslag nodigt uit tot extra investeringen. Nu eerder uitgestelde projecten alsnog hun beslag krijgen, geeft inhaalvraag de investeringen een extra impuls. In april lag het volume bedrijfsinvesteringen in vaste activa bijna 6% hoger dan in dezelfde maand een jaar geleden. De stijging is ECB verlaagt rentetarief naar recordlaag niveau % 7 6 5 4 3 1 4 6 8 1 1 14 Marginaal tarief ECB 1 jrs kapitaalmarktrente Bron: Datastream Sterke toename van het producentenvertrouwen Index 1-1 - -3 4 6 8 1 1 14 Producentenvertrouwen
3 Nederlandse economie in zicht - Herstel na aarzelend begin 14 1 juli 14 behalve aan de extra investeringen in machines, installaties en computers ook te danken aan de investeringen in de bouw. Na jaren van malaise toont de bouwsector weer voorzichtig tekenen van leven. De toename van de bedrijfsinvesteringen werkt met enige vertraging door op de arbeidsmarkt. De eerste signalen van verbetering zijn de stijging van het aantal vacatures en het hogere aantal gewerkte uitzenduren. Sinds kort daalt zowaar ook de werkloosheid. In februari was op basis van de internationale definitie 7,3% van de beroepsbevolking werkloos. In mei nog maar 7,%. Het is echter te vroeg om te juichen. De daling van de werkloosheid is niet zozeer het gevolg van een toename van de werkgelegenheid. Alleen in mei was daar sprake van. De belangrijkste oorzaak van de werkloosheidsdaling is vooralsnog de krimp van de beroepsbevolking. Sommige werkzoekenden staken hun speurtocht naar werk, omdat zij het perspectief op een baan hebben verloren. Wanneer de stijging van de werkgelegenheid in de tweede helft van het jaar doorzet, zullen hun kansen op werk toenemen en kunnen zij hun speurtocht hervatten. Naarmate de arbeidsmarkt krapper wordt, zal er ook meer ruimte komen voor loonsverhogingen. De combinatie van extra werkgelegenheid en hogere lonen leidt tot een hernieuwde stijging van het besteedbaar inkomen. Besteedbaar inkomen weer omhoog Na jaren achtereen te zijn gekrompen neemt het besteedbaar inkomen nu al toe dankzij de uitzonderlijk lage inflatie en de verbeterde financiële stabiliteit van het pensioenstelsel. Als gevolg van saneringsmaatregelen en koersstijgingen op de financiële markten zijn de dekkingsgraden van pensioenfondsen gestegen. De urgentie om de pensioenuitkeringen te verlagen en de pensioenpremies te verhogen is daarmee minder groot. Ondanks de verbeterde dekkingsgraden zijn recent aanvullende maatregelen doorgevoerd om de toekomstbestendigheid van het pensioenstelsel te vergroten. Pensioenfondsen moeten hogere buffers aanhouden, dienen hun dekkingsgraad te berekenen op basis van de gemiddelde rente van het voorgaande jaar in plaats van de dagrente, en krijgen meer tijd om te herstellen van schokken. Deze maatregelen maken het stelsel robuuster voor tijdelijke schokken, maar geven ze nog geen antwoord op de vraag hoe het stelsel te verenigen met de flexibilisering van de arbeidsmarkt, de financiering van de zorg en de inrichting van de woningmarkt. Het vooruitzicht van meer baan- en inkomenszekerheid in combinatie met een meer solide pensioenstelsel voedt het consumentenvertrouwen. Hoewel er nog altijd iets meer pessimistisch dan optimistisch gestemde consumenten zijn, is het sentiment sinds vorig jaar zomer duidelijk verbeterd en ligt nu boven het langjarig gemiddelde. Terwijl de economische Werkloosheid relatief laag in Europees perspectief % beroepsbevolking 15 1 5 4 6 8 1 1 14 Nederland Duitsland België Eurozone Bron: Eurostat Minder pensioenfondsen in het nauw % 16 3 14 4 1 16 1 8 8 7 8 9 1 11 1 13 14 Dekkingsgraad Aantal fondsen met dekkingsgraad onder 15% Bron: DNB Sentiment onder gezinnen aanmerkelijk verbeterd index 5 5-5 -5 4 6 8 1 1 14 Consumentenvertrouwen
4 Nederlandse economie in zicht - Herstel na aarzelend begin 14 1 juli 14 situatie positiever stemt, heersen er nog altijd zorgen ten aanzien van de eigen financiële situatie. Een belangrijke oorzaak hiervan vormt de restschuldproblematiek. Ruim 1,4 miljoen huishoudens hebben een huis dat onder water staat. Desondanks zit de woningmarkt het sentiment minder in de weg dan voorheen. Sinds begin 13 is het vertrouwen in de woningmarkt gestegen. Aanvankelijk vertaalde dit zich alleen in een stijging van het aantal transacties. Vanaf april dit jaar zitten echter ook de prijzen weer in de lift. Wanneer het herstel doorzet, zal de woningmarkt minder een rem op het sentiment en de consumptie zetten dan voorheen. De verwachting is dan ook dat de consumptie na jaren van daling vanaf 15 weer een stijging zal optekenen. De sterkere binnenlandse dynamiek maakt de economie minder afhankelijk van de vraag uit het buitenland. Duidelijke verbetering overheidsfinanciën De overheidsfinanciën zullen profiteren van de hogere BBPgroei. De btw-inkomsten nemen toe wanneer de binnenlandse bestedingen stijgen. Het begrotingstekort zal dit jaar niettemin toenemen ten opzichte van vorig jaar, omdat het cijfer van vorig jaar door tijdelijke factoren zoals de baten van de G4- veiling opwaarts is vertekend. Het begrotingstekort ligt sinds 13 royaal onder de Europese grens van 3% van het BBP, reden waarom Nederland is ontslagen uit de Buitensporigtekortprocedure. Een extra steun in de rug vormt de opwaartse herziening van het BBP. Hierdoor blijkt de schuld 5 procentpunt lager dan gedacht. Met 69% van het BBP komt de overheidsschuld al aardig in de buurt van de Maastrichtnorm van 6%. Huizenprijzen stijgen weer na jarenlange daling % joj 6 3-3 -6-9 -1 5 6 7 8 9 1 11 1 13 14 Prijsindex bestaande woningen /Kadaster Situatie overheidsfinanciën aanmerkelijk verbeterd % BBP 8 7 6 5 4 5 6 7 8 9 1 11 1 13 14 15 Overheidsschuld (l.a.) Begrotingssaldo (r.a.), ramingen over 14 en 15 ABN AMRO Bank - -4-6 Tegen deze achtergrond zijn er voor de regering goede redenen om prioriteit te geven aan stimulering van de groei. Dit geldt eens temeer daar ook op langere termijn de vooruitzichten voor de overheidsfinanciën gunstig zijn. Het begrotingstekort zal volgens het Centraal Planbureau op de lange duur omslaan in een bescheiden overschot van,4% van het BBP. De verbetering is vooral te danken aan de geleidelijke verhoging van de pensioenleeftijd. Met behulp van het overschot kan de overheidsschuld in 8 zijn afgelost. Of dit daadwerkelijk zal lukken, valt vanzelfsprekend nog te bezien. De eerste beer op de weg is al gespot. Zo is het onduidelijk of de doelstelling van de bezuinigingen in het openbaar bestuur daadwerkelijk wordt gehaald. De fusie van gemeenten is volgens onderzoekscentrum Coelo van de Rijksuniversiteit Groningen geen panacee. Ervaringen uit het verleden leren dat de beoogde schaalvoordelen zelden worden gehaald. Kerncijfers Nederlandse economie 1 13 14 15 % mutaties BBP -1.6 -.7.5 1.5 Particuliere consumptie -1.5-1.6 -.5.5 Overheidsconsumptie -1.6 -. -.. Investeringen -6. -3.9 4.5 4. Uitvoer 3.. 3.1 4.5 Invoer.8 1. 3.7 4.5 Consumentenprijzen (CPI).5.5 1. 1.5 Lonen 1.6 1. 1. 1.6 niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking) 6,4 8,3 8,7 8,4 Idem internationale definitie 5,3 6,7 7,1 6,9 Lopende rekening (% BBP) 8,9 1, 9,8 1, Saldo overheid (% BBP) -4, -,3 -,7 -,1 Herziene cijfers zijn gecursiveerd, Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
5 Nederlandse economie in zicht - Herstel na aarzelend begin 14 1 juli 14 APPENDIX 1, TABEL MACRO-INDICATOREN Kerncijfers Nederlandse economie 11 1 13 13 14 14r 15r Kwartaal 3 Kwartaal 4 Kwartaal 1 Kwartaal % mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k BBP 1,8-1,6 -,7,,5 -,6,5 1,5 Particuliere consumptie -1,1-1,5-1,6 -,,4 -,9 -,5,5 Overheidsconsumptie, -1,6 -, -,6,9 -,7,, Investeringen 6,1-6, -3,9 3, 3,8-1,3 4,5 4, Uitvoer goederen & diensten 4, 3,,,8,4 1, 3,1 4,5 Invoer goederen & diensten 4,,8 1,,6,9 1,6 3,7 4,5 Consumentenprijzen (CPI - % j-o-j),5,5,5,8 1,6 1,1 1, 1, 1,5 Lonen (part, sector, % j-o-j) 1,4 1,6 1, 1, 1, 1, 1,1 1, 1,6 Niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,4 6,4 8,3 8,6 8,4 8,7 8,6 (mei) 8,7 8,4 idem internationale definitie 4,4 5,3 6,7 7, 7, 7, 7, (mei) 7,1 6,9 Producentenvertrouwen (ultimo) -1,3-5,6,1 -.4,1 1,1,7 Consumentenvertrouwen (ultimo) -37-39 -17-3 -17-7 - Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Kerncijfers internationale economie 11 1 13 13 14 14r 15r Kwartaal 3 Kwartaal 4 Kwartaal 1 Kwartaal % mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k BBP eurozone 1,6 -,6 -,4,3,1,3 1,3 1,8 BBP Duitsland 3,4,9,5,3,4,8,1,3 BBP Verenigde Staten 1,8,8 1,9 1,,7 -,7 1,8 3,8 Niveaus USD per EUR (ultimo) 1,9 1,3 1,38 1,35 1,38 1,38 1,37 1,3 1, Korte rente eurozone (%, 3m-euribor, ultimo) 1,4,,3,,3,3,,1, Lange rente, 1jr Bund (%, Duitsland, ultimo) 1,8 1,3 1,9 1,8 1,9 1,6 1,3 1,8,4 Lange rente, Nederland (%,1jr staats, ultimo), 1,5,,, 1,7 1,5,,6 Olieprijs Brent (USD/barrel, gemiddelde) 111,4 111,7 18,7 11,4 19,3 18,3 19,7 1 95 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
6 Nederlandse economie in zicht - Herstel na aarzelend begin 14 1 juli 14 APPENDIX, TABEL MESO-INDICATOREN APPENDIX. TABEL MESO-INDICATOREN Kerncijfers Nederlandse economie naar sector 13 14 14r 15r Algemeen 11 1 13 Kwartaal 3 Kwartaal 4 Kwartaal 1 Kwartaal PMI (ultimo,index > 5 = groei) 46, 49,6 57, 55,8 57, 53,7 5,3 Bedrijfsfaillissementen (totaal uitgesproken) 6.866 8.339 9.49.4.3.3 65 (mei) Index Wereldhandel, ultimo 18,4 18, 133,7 13,6 133,7 13,9 134,7 (apr) Agrifood Omzet v oedings- en genotmiddelenind. (% j-o-j) 9,8 -,3 7,5 7,8 8,5,3 1,9 (apr) Productie voedings- en genotmidd.ind. (% j-o-j) 1,6 -,4 3, 4,1 4,,1 -,6 (apr) Export voedings- en genotmiddelen (% j-o-j) 7,5 3,7 6,8 7, 3,8 3,7,1 (apr) Producentenprijzen voedingsmidd. (% j-o-j; ult) 1,1 3, 1,3 -,3-1,1,1 -,4 (mei) Bouw en onroerend goed Omzet bouw ex cl. projectontw. (% j-o-j) 4,3-6,9-4,4-4,6 1,1 4,7 1,3 (apr) -1,5 Verleende nieuwbouwvergunningen ( mld) 1,1 8,6 6,5 1,5, 1,9,6 Bouwproductie (volumes, % j-o-j) 4,3-8,4-4,5-3,1,3 8,8 4,1 (apr) Aantal maanden productie in portefeuille 6, 5,6 5,3 5,3 5,3 5,6 Aantal woningtransacties 1.739 117.61 11.49 8.95 35.968 8.963.746 Prijs koopwoningen (% j-o-j) -,4-6,5-6,6-4,6-4,3-1,5,7 Detailhandel Retail verkopen (waarde, % j-o-j),7-1, -,1-1,7-1,6 -, 3,3 (apr) -,5,5 Retailprijs (% j-o-j),1, 1,8,,1 -, -,3 (apr) 1 Omzet supermarkten (% j-o-j),1 3,,1,9,5 -,6 6,8 (apr),5 3,5 Autoverkopen (x1) 555,8 5,4 416,8 9, 115,7 17,3 93,335 43 Industrie Dagproductie (% j-o-j) 3,3 -,7-1,1-1,1 1,4 3,5,5 (mei) 3 3,5 Bezettingsgraad (% ) 79,6 77,9 78,4 77,4 (jul) 78,4 (okt) 79,6 (jan) 8, (apr) Orders in maanden werk, ultimo* 3, 3, 3,3 3, 3,3 3,4 3,5 Oordeel voorraden, ultimo*,3 4,7 1, 3,5 1,,3 3,1 Technologie, Media & Technologie Omzet telecommunicatie (% j-o-j) -,7-1,9-4,1-3, -4,1-3,7% Omzet reclamebureaus (% j-o-j) -4,5-5,8-4,1-5,3,3 6,5% Omzet IT dienstverlening (% j-o-j) 3, -3, -,7 -,9 3,3 7,7% Transport & Logistiek Omzet Transport & Logistiek (% j-o-j) 4,3 3,1,7 1, 1,3 1,5 Baltic Dry Index (ultimo) 1.738 699.77.3.77 1.36 85 Goederenvervoer Schiphol (tonnen x1) 1.53 1.483 1.531 11 (t/m sep) 1531 (t/m dec) 366 (t/m mrt) 667 (t/m mei) Sentiment transport (ultimo) -8,9-1,8 9,7-3,8 19,1 -,8 (jun) Zakelijke dienstverlening Oordeel omzet 3-mnds, ultimo* -1, -14,4-4,4 13, -4,4 15,3 -,5 Aantal uitzenduren ABU (% j-o-j) 5-4 -3-3 (per.9) + (per.13) 4 (per.) 8 (per 6) -,5-1, Omzet ABU (% j-o-j) 6 - -1-1 (per.9) +3 (per.13) 4 (per.) 8 (per 6) * saldo positieve en negatieve antwoorden (%) Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Nederland
7 Nederlandse economie in zicht - Herstel na aarzelend begin 14 1 juli 14 Overige publicaties van ABN AMRO Economisch Bureau: Nederlandse Economie in zicht verschijnt elke maand en gaat in op macro- en meso-economische ontwikkelingen. Overige periodieke publicaties van het Economisch Bureau zijn onder meer: Macro Weekly Visie op rente en euro Macro Visie EM Visie Sector Monitoren Visie op Sectoren Woningmarktmonitor Quarterly Commodity Outlook Wekelijkse publicatie over actuele mondiale ontwikkelingen op het terrein van macro-economie en financiële markten. De publicatie komt uit in het Nederlands en het Engels. Maandelijkse update over renteontwikkelingen in de eurozone en Nederland en de koers van de euro. Kwartaalpublicatie over conjuncturele ontwikkeling in industrielanden en opkomende markten. Tevens worden prognoses gegeven van onder meer BBP-groei, inflatie, werkloosheid en begrotingstekort. (Oók Engelstalig.) Kwartaalpublicatie over opkomende economieën. (Oók Engelstalig.) Rapport met sector specifieke economische ontwikkelingen. Op dit moment zijn er zeven Sector Monitoren: Agrifood, Bouw, Industrie, Retail, TMT (Technologie, Media & Telecommunicatie), Transport & Logistiek en Zakelijke dienstverlening. Jaarlijkse sectorupdate waarin Sector & Commodity Research zijn visie geeft op brancheontwikkelingen en omzetverwachtingen. In de VoS 14 worden 11 sectoren en 76 branches besproken in factsheets van twee pagina s. In mei is de VoS 14 gepubliceerd. Kwartaalpublicatie over ontwikkelingen op de Nederlandse woningmarkt. Kwartaalrapport dat de prijsvooruitzichten voor grondstoffen weergeeft voor zowel de korte (drie maanden) als de lange termijn (t/m 16). Ingegaan wordt op prijzen van energie, metalen en agrarische grondstoffen. Een korte samenvatting verschijnt ook in het Nederlands. Altijd op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in de economie en in uw sector: download de Markets Insights app in de App Store. Lees meer over het Economisch Bureau op: https://insights.abnamro.nl/category/economie/ Dit document is samengesteld door ABN AMRO, Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie en sectoren, ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie, Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld, Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen, U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is, Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie, De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien, Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels, Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product met inachtneming van alle mogelijke risico s past bij uw investeringen, De waarde van beleggingen kan fluctueren, In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst, ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen, Alle rechten voorbehouden,