Variatielijst voor het eiwitbeperkt, diabetes dieet U heeft een voorbeeld dagmenu voor een eiwitbeperkt, diabetesdieet gekregen. In uw voeding zijn eiwit en koolhydraten van belang. Ook is het van belang een gezonde, gevarieerde voeding te gebruiken met voldoende vitaminen en mineralen. Eiwit Eiwit is een belangrijke voedingsstof; het is een bouwsteen voor al onze lichaamscellen. Door natuurlijke slijtage moeten dagelijks vele lichaamscellen vervangen worden. Daarvoor is iedere dag eiwit nodig, want het lichaam kan er geen reservevoorraad van aanleggen. Bij de stofwisseling van eiwit komt onder ander de afvalstof ureum vrij. Als de nieren dit onvoldoende kunnen uitplassen, blijft er te veel ureum in het bloed achter. Dit kan vele klachten geven, onder andere moeheid, misselijkheid, braken, smaakverandering, jeuk en hoofdpijn. Om deze klachten te voorkomen en/of te verminderen moet de voeding een aangepaste hoeveelheid eiwit bevatten. Dat wil zeggen: voldoende eiwit om bouwstoffen te leveren, maar niet zoveel dat daardoor het ureumgehalte van het bloed te hoog wordt. De diëtist heeft voor u berekend hoeveel eiwit u per dag nodig heeft (zie hiervoor uw voorbeeld dagmenu). Koolhydraten Diabetes mellitus (suikerziekte) is een ziekte waarbij het bloedglucose (bloedsuikergehalte) niet meer binnen de normale waarden wordt gehouden. Glucose heeft iedereen in zijn bloed. Glucose wordt gemaakt uit koolhydraten in de voeding. Koolhydraten is een verzamelnaam voor: zetmeel: o.a. in brood, aardappelen, rijst en peulvruchten melksuiker: o.a. in melk, karnemelk en yoghurt vruchtensuiker: o.a. in fruit en vruchtensappen suiker: o.a. in biet- en rietsuiker en honing Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl Vitamine advies De gezondheidsraad adviseert sommige groepen om vitamine D aan te vullen met een supplement. Vitamine D of cholecalciferol (vitamine D3) is een van de weinige vitamines die het lichaam zelf kan maken. Onder invloed van zonlicht (ultraviolette straling) wordt in de huid vitamine D gevormd. Deze hoeveelheid is niet altijd genoeg voor iedereen. Daarom is ook vitamine D uit eten nodig. Voor sommige groepen is er zelfs het advies dit aan te vullen met een supplement, zie onderstaand schema. Diëtetiek DIET-503 19 mei 2015 pagina 1/6
Aanbevolen extra hoeveelheid vitamine D per dag Vrouwen die: - ouder zijn dan 50 jaar - of onvoldoende buiten komen (< 15 min) - of een donkere huidskleur hebben - of zwanger zijn - of borstvoeding geven Mannen die: - ouder zijn dan 70 jaar - of onvoldoende buiten komen (< 15 min) - of een donkere huidskleur hebben Mensen ouder dan 50 en onvoldoende buiten komen (<15 min) of een donkere huidskleur hebben. Mensen met osteoporose Mensen die in een verzorgings- of verpleeghuis wonen Vrouwen die ouder zijn dan 50 jaar die een sluier dragen Bron: Gezondheidsraad 2009 10 microgram per dag 10 microgram per dag Wilt u een vitaminen-mineralenpreparaat gaan gebruiken? Overleg dan met uw diëtist. De diëtist kan u adviseren welk preparaat het meest geschikt voor u is. Variatielijst Variatie in uw voeding U kunt variatie in uw voeding aanbrengen door iets van uw dagmenu te laten vervallen en hiervoor in de plaats te kiezen uit de variatielijst. Deze vervanging neemt u dan wel op hetzelfde tijdstip. Bijvoorbeeld: U neemt normaal als ontbijt: 1 snee bruinbrood besmeerd met margarine 1 plak kaas 1 glas melk U wilt nu eens een ander ontbijt nemen dan anders. U kijkt dan op deze lijst en ziet dan dat uw ontbijt er ook zo kan uitzien: 2 beschuiten besmeerd met margarine 2 plakken kaas 1 glas vruchtensap Hieronder volgt de variatielijst, waarbij rekening wordt gehouden met de hoeveelheid eiwit en koolhydraten in producten. Diëtetiek DIET-503 19 mei 2015 pagina 2/6
Brood 1 snee bruinbrood (= 3 gram eiwit en 16 gram koolhydraten) kan vervangen worden door: 1 snee volkorenbrood 1 snee witbrood 1 snee donker roggebrood 2 knäckebröd 2 cream crackers 1 sneetje krentenbrood of rozijnenbrood zonder amandelspijs 3 sneetjes stokbrood 2 grote matses of 4 kleine 3 cracottes 2 rijstwafels 1 croissant ½ krentenbol of mueslibol ½ luxe broodje (wit of bruin bolletje) 1 sneetje ontbijtkoek 2 volkoren biscuitjes 3 droge biscuitjes 1 liga Evergreen 1 schaaltje pap zonder suiker, bereid met halfvolle melk en havermout, Brinta of Bambix Boter Boter, margarine, olie e.d. bevatten geen eiwitten en koolhydraten, maar wel veel vet. Het brood kunt u het beste besmeren met dieethalvarine of dieetmargarine. Voor het bereiden van de warme maaltijd kunt u het beste kiezen voor een (dieet) bak- en braadvet of (dieet)margarine uit een fles of een kuipje. Oliesoorten zijn rijk aan onverzadigde vetzuren en zijn goed om met mate te gebruiken. Hartig broodbeleg Kaas 1 plak kaas (= 20 gram) bevat 5 gram eiwit en geen koolhydraten. U kunt zowel gewone kaas als komijnekaas of camembert gebruiken. Ook kunt u maximaal 3 keer per week 1 ei gebruiken in plaats van kaas. Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl Vleeswaren 1 plak vleeswaren (= 20 gram) bevat 3 gram eiwit en geen koolhydraten. In plaats van 1 plak vleeswaren kunt u gebruiken: 1 belegging smeerkaas 1 belegging pindakaas Zoet beleg Voor 1 keer zoet beleg (= 0 gram eiwit en 9 gram koolhydraten) kunt u nemen: appelstroop, appel-perenstroop Diëtetiek DIET-503 19 mei 2015 pagina 3/6
jam. halva-jam, light jam honing, vruchtenhagel fruit zoals plakjes appel, banaan, aardbeien Dranken 1 glas melk (= 5 gram eiwit en 7 gram koolhydraten) kan vervangen worden door: 1 glas karnemelk 1 glas yoghurt 1 glas Biogarde of Biogarde drink naturel 1 glas chocolademelk gemaakt van cacao en melk, eventueel met zoetstof of kant en klare chocolademelk waaraan geen suiker is toegevoegd (GST) 1 glas vruchtenyoghurt of vruchtenyoghurtdrank waaraan geen suiker is toegevoegd (GST) Fruit 1 portie fruit (= 1 gram eiwit en 13 gram koolhydraten) wil zeggen: 1 appel 2 nectarine 1 peer ½ granaatappel 1 sinaasappel 5 lychees 1 grapefruit 1 schijf verse ananas (100 gram) 2 mandarijnen 1 schaaltje aardbeien, kersen, bessen, 7 verse abrikozen frambozen of bramen 1½ perzik 1 flinke schijf meloen (= 200 gram) 3 verse pruimen 1 kleine banaan of ½ banaan ⅓ mango (= 100 gram) 2 kiwi's 15 druiven In plaats van 1 portie fruit kunt u ook nemen: ½ schaaltje tutti frutti (= 25 gram ongeweekte) 3 gedroogde pruimen (= 25 gram ongeweekte) 1 schaaltje appelmoes zonder suiker 1 glas ongezoet vruchtensap (appelsap, bessensap, grapefruitsap, perensap of sinaasappelsap 1 wijnglas (¾ dl) ongezoet druivensap 2 glazen (à 1½ dl) groente- of tomatensap Ongezoet vruchtensap bevat van nature suiker; er is geen extra suiker aan toegevoegd. Het vruchtensap moet dus gebruikt worden in plaats van een portie fruit en is niet vrij toegestaan. Wel vrij toegestaan zijn de light frisdranken. Soep Bouillon kan getrokken worden van vlees, vis, kip, wild, mergpijpje of schenkel, kruiden en groenten. Eventueel kan de bouillon gemaakt worden van bouillontabletten of bouillonpoeder. Voor het gebruik de bouillon zeven, het vlees of schenkel niet in de soep verwerken. Eventueel groente toevoegen. Geen gebruik maken van peulvruchten, aardappelen en bindmiddelen, zoals vermicelli of rijst. Diëtetiek DIET-503 19 mei 2015 pagina 4/6
Vlees, vis of kip Vlees, vis of kip bevat veel eiwit. Op uw dagmenu staat vermeld hoeveel vlees u kunt gebruiken. 50 gram (rauw gewogen) vlees, vis of gevogelte bevat 10 gram eiwit 100 gram (rauw gewogen) vlees, vis of gevogelte bevat 20 gram eiwit In plaats van 50 gram vlees, vis of gevogelte kunt u ook 1 ei of 40 gram kaas gebruiken. Bij de bereiding van vlees, kunt u eventueel een tomaatje, uitje of paprika meebakken of stoven. Aardappelen 1 kleine aardappel (= 1 gram eiwit, 8 gram koolhydraten) kan vervangen worden door: 1 grote lepel aardappelpuree, zonder melk bereid 1 grote lepel gare rijst ½ grote lepel gare macaroni, spaghetti, mie, mihoen, vermicelli ½ grote lepel frites of gebakken aardappelen ½ grote lepel stamppot 1 kop gebonden soep zonder vlees 2 sneetjes stokbrood Groenten 1 portie groenten bevat ongeveer 3 gram eiwit en 6 gram koolhydraten. Van bladgroente (zoals andijvie, witlof) mag het groentenat licht gebonden worden met bloem, maïzena of verkruimelde beschuit of paneermeel. Naast het gebruik van gekookte groente kunt u rauwkost extra nemen, bijvoorbeeld sla, tomaat, komkommer, radijs, rauw witlof en rauwe andijvie. Appelmoes, stoofperen en rabarber zijn geen groentevervangers. U kunt deze voedingsmiddelen wel gebruiken ter vervanging van het nagerecht of een portie fruit. Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl Samengestelde gerechten De hele maaltijd bestaande uit 3 aardappelen, 3 grote lepels groenten en 50 gram vlees (= 16 gram eiwit en 30 gram koolhydraten) kan vervangen worden door: 3 grote lepels nasi goreng zonder ei en zonder vlees + 50 gram vlees of 1 ei 3 grote lepels bami goreng zonder ei en zonder vlees + 1 plak vleeswaren of 1 ei 3½ grote lepels spaghetti bolognese of macaroni met vlees en groenten 2 borden bruine bonen-, erwten- of linzensoep 3 grote lepels chili con carne + 1 grote lepel rijst 5 lepels stamppot zonder vlees + 50 gram vlees 300 gram lasagne ⅓ pizza 1 grote pannenkoek Nagerechten Voor 1 schaaltje vla (= 5 gram eiwit en 22 gram koolhydraten) kunt u kiezen: 1 schaaltje yoghurt met 1 portie fruit 1 schaaltje vruchtenyoghurt Diëtetiek DIET-503 19 mei 2015 pagina 5/6
1 schaaltje Biogarde met 1 portie fruit 1 schaaltje vanilleyoghurt 1 klein schaaltje pudding of pap (125 ml) 2 bolletjes ijs 1 flensje met 1 portie fruit Vrij toegestaan Thee zonder suiker, koffie zonder suiker en melk, water, mineraalwater, light frisdranken, bouillon zonder vlees, limonadesiroop zonder suiker bijvoorbeeld Diaran, Slimpie of limo light. Vragen? Heeft u na het lezen van deze brochure vragen over voeding? Dan kunt u terecht bij de diëtisten van Gelre ziekenhuizen: Naam diëtist: Datum: Gelre Apeldoorn, tel: 055-581 80 80 maandag t/m vrijdag 9.00 12.00 uur en 13.00 14.00 uur Gelre Zutphen, tel: 0575-592 487 maandag t/m vrijdag: 8.30-10.00 uur en 13.00-14.00 uur Vragen van medische aard kunt u het beste stellen aan uw huisarts of specialist. Diëtetiek DIET-503 19 mei 2015 pagina 6/6