REVIEW LINKIS OXFAM NOVIB DRAAGVLAK VERSTERKING IN NEDERLAND. Utrecht, 25 juni 2009. Review Linkis Oxfam Novib 1 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

9993 REVIEW LINKIS OXFAM NOVIB DRAAGVLAK VERSTERKING IN NEDERLAND Utrecht, 25 juni 2009 Review Linkis Oxfam Novib 1 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Opdrachtgever : Oxfam Novib Rapport : Review Linkis Oxfam Novib Status : Definitief Pagina s : 79 pagina s Auteurs : Drs. Leo Roggeveen, Stijn Blommerde MSc Datum : 25 juni 2009 Dit document bevat vertrouwelijke informatie en is alleen bedoeld voor Oxfam Novib. Alle informatie is beschermd door copyright en mag niet zonder toestemming van Oxfam Novib of de Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV worden verspreid of gereproduceerd. Review Linkis Oxfam Novib 2 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

REVIEW LINKIS OXFAM NOVIB - DRAAGVLAKVERSTERKING IN NEDERLAND AFKORTINGEN...5 Oxfam Novib reactie van de directie...6 1. INLEIDING...9 1.1. Achtergrond van het onderzoek...9 1.2. Onderzoeksvragen en doelstellingen...10 1.3. Opzet en beperkingen van het onderzoek...11 1.4. Methoden van onderzoek...12 1.5. Opzet van het rapport...14 1.6. Referentiegroep en periode van onderzoek...14 2. HET LINKIS PROGRAMMA VAN OXFAM NOVIB...15 2.1. Linkis Oxfam Novib ontstaansgeschiedenis...15 2.2. Doelstellingen van het programma...15 2.3. Draagvlak activiteiten...15 2.4. Gefinancierde projecten...16 2.5. Linkis activiteiten...16 2.6. Bureaukosten van het Linkisprogramma...17 2.7. Linkis in 2009...17 2.8. Het Linkis-ON loket in relatie tot andere loketten...18 3. RESULTATEN DRAAGVLAKVERSTERKING...19 3.1. Inleiding...19 3.2. De kwantitatieve studie Linkis goedkeuringen 2004-2007...20 3.3. Samenstelling van de respons op de internetenquete...20 3.4. Output: doelgroep van de draagvlakactiviteiten...22 3.5. Output: direct bereik...23 3.6. Output: indirect bereik...25 3.7. Output: meten van bereik...26 3.8. Output: spreiding van bereik...28 3.9. Outcome van draagvlakversterkingsactiviteiten...28 4. TOEGEVOEGDE WAARDE INSTRUMENTEN...32 4.1. Inleiding...32 4.2. Advisering door de programma medewerkers...32 4.3. Capacity building...35 4.4. Linking and learning...38 4.5. Financiering van de projecten...40 5. CONCLUSIES...45 5.1. Inleiding...45 5.2. Onderzoeksvraag 1: Effectiviteit van het Linkisprogramma...45 5.3. Onderzoeksvraag 2 : Toegevoegde waarde van de instrumenten...48 6. AANBEVELINGEN...53 6.1. Inleiding...53 6.2. Resultaten van het Linkis programma...53 6.3. Toegevoegde waarde van de Oxfam Novib instrumenten...53 6.4. Strategische Keuzes...55 6.5. Meetbaar maken van draagvlakeffecten...56 BIJLAGEN...58 Review Linkis Oxfam Novib 3 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Bijlage 1 Terms of reference...59 Bijlage 2 Lijst met geïnterviewden...67 Bijlage 3 Literatuurlijst...68 Bijlage 4 Vragenlijst enquête via internet...70 Bijlage 5 Deelnemers aan de focusgroepen...76 Bijlage 6 Recente draagvlakontwikkelingen...77 Bijlage 7 Ontstaansgeschiedenis Linkis...80 Bijlage 8 Toolbox Kleine projecten...81 Review Linkis Oxfam Novib 4 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

AFKORTINGEN AIV Adviesraad Internationale Vraagstukken CIDIN Centre for International Development Issues Nijmegen COS Centrum voor Internationale Samenwerking C-projecten Kleine projecten, eenmalig en met een begroting van maximaal 100.000 in Nederland en maximaal 50.000 in het Zuiden Fte Rekeneenheid waarin de personeelssterkte of de omvang van een betrekking wordt uitgedrukt (fulltime equivalent) IOB Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie IS Internationale Samenwerking Linkis Laagdrempelige Initiatieven en Kenniscentrum Internationale Samenwerking Linkis/ON Het Linkis loket van Oxfam Novib MFO s Medefinancieringsorganisatie MFS 1 Medefinancieringsstelsel voor de periode 2007-2010 MFS 2 Medefinancieringsstelsel voor de periode 2011-2015 NCDO Nationale Commissie voor Internationale samenwerking en Duurzame Ontwikkeling NNF Novib Nederland Fonds. NNF en SMO zijn in 2004 onder één noemer (Linkis/ON), gebracht. PCM Project Cycle Management P-projecten Grote projecten, meerjarig en met een begroting van meer dan 100.000 in Nederland en meer dan 50.000 in het Zuiden SMO Samenwerkende Maatschappelijke Organisaties. NNF en SMO zijn in 2004 onder één noemer (Linkis/ON), gebracht. SOMO Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen ToR Terms of Reference VBDO Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling Review Linkis Oxfam Novib 5 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

OXFAM NOVIB REACTIE VAN DE DIRECTIE Deze reactie heeft betrekking op het in juni 2009 afgeronde evaluatierapport mbt de Linkis review: Review Linkis Oxfam Novib, draagvlakversterking in Nederland. Het onderzoek is op verzoek van Oxfam Novib uitgevoerd door Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf. Positieve punten en follow up aktiepunten ten aanzien van de manier waarop Oxfam Novib de lessen uit deze evaluatie omzet in strategie en beleid komen in deze management reactie aan de orde. Deze zijn geformuleerd mede naar aanleiding van het IOB onderzoek Draagvlakonderzoek, evalueerbaarheid en resultaten, IOB evaluatie no. 322, april 2009, waar Oxfam Novib een van de geëvalueerde organisaties was. Opvallend zijn de volgende conclusies van de Linkis review: - De instrumenten advisering1, capacity building en linking & learning hebben allemaal een belangrijke bijdrage geleverd aan het bereiken van de resultaten op het gebied van draagvlakversterking van het Linkis programma. Hun werking betreft echter slechts een beperkt gedeelte van het aantal door Linkis partners georganiseerde projecten: advies door programma medewerkers wordt vooral ervaren door de Linkis partners met grote projecten. - Capacity Building en Linking & Learning worden goed gewaardeerd, maar worden hoofdzakelijk ingezet voor migrantenorganisaties. Alle linkispartners (niet alleen migrantenorgranisaties) hebben behoefte van elkaar te leren en hun capaciteit te versterken. Dit kan door linking en learning en capaciteitsversterkering algemener in te zetten. - Financiering is volgens eigen zeggen voor meer dan 83% van de Linkis partners cruciaal. Meer dan de helft van de projecten zou zonder financiering niet zijn uitgevoerd. - De contacten met de linkismedewerkers worden in het algemeen goed gewaardeerd. Wel is er behoefte aan meer en meer gestructureerd contact. Ook constateert de directie van Oxfam Novib de door de evaluatoren gesignaleerde verbeterpunten: - Er kan een duidelijker onderscheid gemaakt worden tussen activiteiten die gericht zijn op armoedebestrijding en die gericht zijn op draagvlakvergroting. Tevens moeten projecten meer handelingsperspectief bieden gericht op concrete gedragsverandering. - Het bereik wordt momenteel gemeten in aantal bereikte mensen. Dit is niet altijd zinvol. Er zou een indicator ontwikkeld moeten worden die recht doet aan de verschillen in intensiteit tussen bijvoorbeeld een artikel in de krant dat diagonaal gelezen wordt en een onderwijsproject waarin leerlingen een week intensief met ontwikkelingssamenwerking bezig zijn. - Maak contactmogelijkheden met Linkismedwerkers beter kenbaar, zodat partners weten wat ze kunnen verwachten. 1 NB advisering (in de zin van dialoog met de partner) dient niet verward te worden met capacity building. Capacity building is een aparte interventiestrategie van Linkis. Review Linkis Oxfam Novib 6 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

- Geef een betere invulling aan het begrip Linkspartner, door partners meer bij Oxfam Novib te betrekken en activiteiten breed open te stellen, in plaats van ze vooral op migrantenorganisaties te richten.. Oxfam Novib constateert dat sommige aanbevelingen van de Linkis Review op dit moment al worden meegenomen in de voorgestelde strategie, waarbij onder andere meer vanuit handelingsperspectief en minder vanuit bewustwordingsperspectief gewerkt wordt. De volgende aanbevelingen uit het IOB draagvlakonderzoek worden ook vanuit Oxfam Novib ondersteund: - Het object van draagvlakversterking (de zaak waarom het gaat) kan bij veel campagnes veel concreter en explicieter gemaakt worden. Hierdoor wordt het beter mogelijk om zowel output als outcome niveau resultaten te meten. - De evaluatie van draagvlakactiviteiten staat nog in zijn kinderschoenen. Zowel kwantitatief als kwalitatief zijn grote verbeteringen mogelijk en noodzakelijk. - De doelmatigheid van draaglakactiviteiten is moeilijk vast te stellen. De relatie tussen kosten en effecten dient veel beter in beeld te worden gebracht. Oxfam Novib heeft in 2008 en 2009 veel aandacht besteed aan de positionering van Oxfam Novib in Nederland. Voorstellen voor veranderingen worden gesteund door de uitkomsten van de IOB evaluatie en de Linkis review. Om onze doelstellingen te realiseren willen we meer ambassadeurs aan ons verbinden, die zich met ons inzetten voor een wereld waarin mensen een zelfstandig bestaan kunnen opbouwen/het zelf kunnen doen. Hiervoor willen we openstaan voor individuen en organisaties, zowel hier als in het zuiden, die zich bij ons wil aansluiten en mee wil doen. We verbinden hen tot een netwerk, waardoor wij hen en zij elkaar snel kunnen mobiliseren om in aktie te komen voor een rechtvaardige wereld. Hierbij is het van belang dat een zo groot mogelijke samenhang tussen de veelheid aan activiteiten wordt gecreeerd en dat de resultaten aantoonbaar zijn. Concreet resulteert deze aanpak in de volgende follow-up akties: 1. Popular campaigning gaat Oxfam Novib verder neerzetten als netwerkorganiatie die mondiaal wil verbinden. Daarbij zal het belang van online activiteiten enorm snel toenemen en worden sociale netwerken de manier waarop contact met de achterban wordt onderhouden en geintensiveerd. Hier ligt de potentie voor een grootse beweging, dat we met al deze ontwikkelingen trendsetter en koploper kunnen zijn in onze sector en het verschil kunnen maken. Bij dit alles is een investering in ICT nodig en een andere manier van denken en werken. Een cultuur van openheid en vertrouwen, waarbij niet alles van te voren wordt dichtgetimmerd, maar achteraf wel goed wordt geevalueerd. Dit denken zal worden geintegreerd in het strategisch plan 2011-2015 alsook waar mogelijk in het jaarplan 2010. 2. Oxfam Novib Linkis zal in het strategieplan 2011-2015 zorgen voor meer samenhang binnen het programma en de Oxfam Novib strategie in Nederland. Linkis projecten zullen hierbij inhoudelijk sterker gelieerd worden aan de (7) gekozen inhoudelijke thema s, en campagnes. Dit zal verder uitgewerkt worden in strategisch plan Nederland. Ook zullen team Linkis en team Akties actiever gebruik Review Linkis Oxfam Novib 7 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

maken van elkaars netwerken om de aansluiting bij onze thema s en campagnes te optimaliseren en het op gedragsverandering gerichte handelingsperspectief van andere actoren te vergroten. Mogelijkheden zullen benut worden om gesubsidieerde activiteiten beter aan te laten sluiten bij de strategische keuzes van bureau popular campaigning. Dit kan onder andere door een deel van het fondsbudget via tenders beschikbaar te stellen. Deze tenders kunnen gerelateerd zijn aan de campagnethema s in een jaar. Voorwaarde is wel dat campagnethema s tijdig bekend zijn en campagne s een lange looptijd hebben. 3. In alle popcam activiteiten, ongeacht of we die zelf uitvoeren of bij partners ondersteunen, zal duidelijk moeten zijn waar de initiatieven zich op richten: kennis, houding en/of gedrag. Eigen campagnes en akties richten zich vooral op informeren en verzamelen van steunbetuigingen. Daarnaast wordt bewust campagne gevoerd rond eerlijk consumeren en eerlijk produceren (denk aan Groene Sint, Eerlijke Bankwijzer en catering op festivals) die mensen oproepen en aanzetten tot gedragsverandering. Voor het vergroten van het aanbod aan concrete mogelijkheden tot gedragsverandering wordt veel samengewerkt met derden (linkispartners, andere organisatisaties) en het stimuleren van doeners en changemakers om eigen initiatieven op te zetten en uit te voeren.activiteiten die geen expliciete gedragscomponent hebben dient aannemelijk gemaakt te worden hoe deze activiteiten een bijdrage leveren aan gedragsverandering. Processen en procedures dienen te worden aangepast om deze samenhang zichtbaar te maken. Om doelmatigheid van de activiteiten te kunnen bepalen zullen naast de outputs ook de inputs (indien uitgevoerd door popcam zelf) systematisch geregistreerd moeten worden. In 2010 zal hiermee een begin gemaakt worden om in te kunnen schatten wat realistisch is voor het nieuwe strategisch plan. 4. Oxfam Novib zal in samenwerking met andere actoren met ervaring op dat gebied (andere Nederlandse organisaties, Oxfam International) methodes ontwikkelen op het gebied van impact meting van popcam activiteiten. Doel hiervan is het beter meetbaar maken resultaten en effecten van zelf uitgevoerde of ondersteunde initiatieven en campagnes. Hierbij wordt onder andere gedacht aan een systeem met nulmetingen, periodieke metingen en evaluaties. In oktober 2009 is hier al een start mee gemaakt door de Nederlandse MFOs, IOB en DVL. In 2010 zal dit, ter voorbereiding voor de nieuwe bedrijfsplanperiode verder uitgewerkt worden. 5. Linkis zal een breder toegankelijk capaciteitsopbouw en linking en learning programma opzetten. Dit programma wordt, opengesteld voor alle linkispartners. Waar relevant kan dit programma ook worden opengesteld voor Doeners. Dit zal plaatsvinden binnen de bestaande financiele mogelijkheden van Linkis. In 2010 gaat Linkis hiermee van start en zal doorwerken in het nieuwe strategische plan 2011-2015. Tevens zal netwerkvorming door Linkis worden gefinancierd, waartoe binnen linkis.nl al een aanzet is gegeven door het, op pilotbasis het opzetten van werknetten2 (deze pilot loopt van juni 2009-sept 2010). 2 Deze werknetten geven geinteresseerden de mogelijkheid om zich rondom een thema online te organiseren. Deze pilot loopt van juni 2009 tot september 2010 en gebeurt in samenwerking met het ministerie van buitenlandse zaken met andere Linkis loketten en met TNO en Youniverz (bedenker van de werknetten). Review Linkis Oxfam Novib 8 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

1. INLEIDING 1.1. ACHTERGROND VAN HET ONDERZOEK 3 Linkis Linkis is een afkorting voor Laagdrempelige Initiatieven en Kenniscentrum Internationale Samenwerking. Linkis is in 2004 opgezet door Oxfam Novib (hierna ook ON ), Cordaid, Hivos, Impulsis, Plan Nederland, NCDO op initiatief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Huidige Linkis organisaties zijn naast Oxfam Novib: Cordaid, Hivos en Impulsis. Linkis is een digitaal informatieloket voor burgers die actief zijn of willen worden binnen internationale samenwerking aldus linkis.nl. Iedere van de bovengenoemde organisaties heeft eigen beoordelingscriteria geformuleerd voor de projecten. Ook verschillende de bijdragen die aan projecten worden toegekend per organisatie. Oxfam Novib onderscheidt kleine en grote projecten die geheel in Nederland 4 worden uitgevoerd en kleine en grote projecten die in het Zuiden 5 worden uitgevoerd en een draagvlak component in Nederland hebben. De COSsen 6 adviseren begeleiden particuliere initiatieven bij het opstellen van hun financieringsaanvragen en opzetten van de projecten. Voor een uitgebreidere beschrijving van het Linkis programma zie bijlage 7 en www.linkis.nl. Aanleiding voor het onderzoek Het Linkis Oxfam Novib programma bestaat 5 jaar en heeft een grote groei doorgemaakt. Er zijn in de periode 2004 2008 833 projecten gefinancierd voor een totaal bedrag van 29,1 miljoen. De projecten zijn door programma medewerkers van Oxfam Novib beoordeeld op input, output en op outcome. Een analyse van het gehele programma heeft echter nog niet plaatsgevonden. Bij Linkis Oxfam Novib worden jaarlijks een groot aantal subsidie aanvragen ingediend. Vanuit de Nederlandse samenleving bestaat grote behoefte om actief te zijn op het terrein van Internationale Samenwerking. Linkis Oxfam Novib reageert door toe- en afwijzing van de subsidie aanvragen. Oxfam Novib wil het Linkis programma actiever en strategischer inzetten 7. Oxfam Novib wil gericht en actief samenwerkingen ontwikkelen met het Linkis programma. Relevantie Deze Linkis review wordt uitgevoerd in een periode dat draagvlakversterking voor ontwikkelingssamenwerking in het brandpunt van de publieke en politieke belangstelling staan. In april 2009 heeft het Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie (hierna IOB ) van het ministerie van Buitenlandse Zaken een rapport uitgebracht waarin ze conclusies trekt over draagvlakversterking op basis van 33 onderzoeksrapporten over dit onderwerp. De minister voor Ontwikkelingssamenwerking geeft zijn visie over o.a. 3 Informatie in par. 1.1 en 1.2 van dit hoofdstuk is voor een groot deel, ook letterlijk, ontleend aan de Terms of Reference voor deze review 4 Grens ligt bij een ON bijdrage van 100.000. 5 Grens ligt bij een ON bijdrage van 50.000. 6 Zie voor de ondersteunende activiteiten van de COSsen op het gebied van Linkis www.cossen.nl 7 Kaderbrief Oxfam Novib 2009 Review Linkis Oxfam Novib 9 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

draagvlakversterking in de periode 2011 2015 zowel in de beleidsnotitie over het MFS 8-2 kader 9 als in een brief van mei 2009 met de titel Modernisering draagvlak ontwikkelingssamenwerking. In bijlage 6 getiteld Recente draagvlakontwikkelingen is een compilatie uit de beleidsbrieven, het IOB rapport en het advies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken opgenomen. Kortweg komt het beleid van de minister binnen het MFS-2 kader (financiering van MFS organisaties in de periode 2011 tot en met 2015) er op neer dat hij draagvlakactiviteiten van MFS organisaties niet zal bekostigen. Hij geeft ook aan dat particuliere initiatieven, die nu bijvoorbeeld via het Linkis-programma worden gesteund,. in de toekomst alleen nog met MFS-middelen (kunnen) worden gefinancierd als de activiteiten direct relevant zijn voor ontwikkelingssamenwerking. In beide gevallen (bij campagnes en particuliere initiatieven) komt draagvlak als afzonderlijke beleidsdoelstelling voor de MFS-organisaties dus te vervallen. 10 Gebruiksdoelen Linkis Oxfam Novib, onderdeel van het bureau Popular Campaigning, zal de uitkomsten van de review gebruiken als input voor aanscherping van de strategie ten aanzien van draagvlakversterking voor Internationale Samenwerking in Nederland. De directie van Oxfam Novib zal de uitkomsten van de review gebruiken voor strategische keuzes met betrekking tot het Linkisprogramma voor het Oxfam Novib bedrijfsplan 2011 2015. 11 1.2. ONDERZOEKSVRAGEN EN DOELSTELLINGEN De Linkis Review is uitsluitend gericht op de draagvlak doelstelling van het Linkis Oxfam Novib programma. De armoededoelstelling voor projecten van Linkispartners in het Zuiden blijft nadrukkelijk buiten beschouwing in dit onderzoek. Eerste onderzoeksvraag: Op welke manier en in welke mate draagt het Linkis/ON programma bij tot het versterken van draagvlak voor internationale samenwerking? M.a.w. wat zijn de resultaten van het Linkis werk op gebied van draagvlakversterking? Is hierbij onderscheid te maken tussen: - grote en kleine projecten? - projecten die zich alleen op Nederland richten (inclusief Omgekeerde Ontwikkelingssamenwerking) en projecten die in hoofdzaak in het zuiden worden uitgevoerd? - particuliere stichtingen en professionele stichtingen zoals productiebedrijven (radio, televisie, theater, publicaties, etc) - initiatieven van migrantenorganisaties en niet-migrantenorganisaties? - bijdragen ten aanzien van kennisvergroting, meningsvorming en gedragsverandering. 8 MFS staat voor Medefinancieringsstelsel 9 Beleidsnotitie Maatschappelijke Organisaties: Samenwerken, Maatwerk, Meerwaarde, Min BuZa, 14 april 2009, p. 17-18 10 Modernisering draagvlak ontwikkelingssamenwerking, Min BuZa, mei 2009, p. 10. 11 De periode 2011 2015 voor het bedrijfsplan loopt parallel met de periode van MFS financiering vanuit het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Review Linkis Oxfam Novib 10 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

De tweede onderzoeksvraag luidt: Welke van de verschillende onderdelen/strategieën van het Linkisprogramma hebben met name een bijdrage geleverd aan het bereiken van de resultaten? En zijn dus effectief gebleken,waarbij een onderscheid gemaakt kan worden tussen de volgende strategieën: - advisering over inhoud en uitvoering van het project, begeleiding bij aanvraag en rapportage, kansen en risicoanalyse - financiering - capacity building (PCM 12, duurzaamheid, gender, etc) - linking and learning Naast conclusies op bovengenoemde vragen, beoogt de review te leiden tot aanbevelingen ten aanzien van: - De strategische keuzes die de effectiviteit en focus van (onderdelen) van het programma kunnen vergroten? Hierbij worden drie verschillende aspecten bekeken: o Zijn er onderdelen die uit het programma beëindigd moeten worden omdat zij geen of te weinig effect hebben en/of niet relevant lijken? o Zijn er onderdelen die uitgebreid zouden moeten worden vanwege hoge effectiviteit en waardering, zo ja, ten koste waarvan? o Zijn er onderdelen die aan het programma zouden moeten worden toegevoegd, zo ja, ten koste waarvan?. - Aanbevelingen over mogelijkheden om het draagvlakeffect van Linkis programma van ON beter meetbaar te maken. Dit in eerste instantie op het niveau van individuele ondersteunde activiteiten, maar mogelijk ook op het niveau van (onderdelen) van het programma. 1.3. OPZET EN BEPERKINGEN VAN HET ONDERZOEK Opzet Voor de uitvoering van de Linkis review zijn verschillende methoden van onderzoek gebruikt: literatuuronderzoek/documentstudie, interviews, een internetenquête, en focusgroepen. Er is gekozen om van al deze methoden gebruik te maken om in korte tijd zowel kwantitatieve informatie (uit de internetenquête en eerder onderzoek) en kwalitatieve informatie uit focusgroepen en interviews te verzamelen. De uitkomsten uit de verschillende bronnen zijn geanalyseerd en met elkaar geconfronteerd. De uitkomsten zijn soms complementair en vaak ook verifiërend en verdiepend ten opzichte van elkaar. De conclusies van het onderzoek zijn gebaseerd op het gewogen oordeel over de bevindingen uit de verschillende bronnen. Beperkingen van het onderzoek - De review betreft slechts één van de doelstellingen van het Linkisprogramma, namelijk de draagvlak doelstelling van ON in Nederland en dus niet de armoededoelstelling van de projecten van de Linkis partners in het Zuiden. - Met Oxfam Novib is afgesproken gebruik te maken van de rapportage Linkis goedkeuringen 2004 2007 Een kwantitatief overzicht van Sara Kinsbergen en Wim Stoffers. Deze rapportage betreft niet de gehele onderzoeksperiode 2004 2008. 12 Project Cycle Management Review Linkis Oxfam Novib 11 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

- Er heeft geen dossier onderzoek plaatsgevonden ook niet op basis van een steekproef. Ook is de doelgroep van de Linkispartners niet door de evaluatoren benaderd om de resultaten bij hen te meten. Hiertoe is besloten op grond van de korte beschikbare doorlooptijd van de review. - Wel is besloten om de resultaten van het Linkis werk op het gebied van draagvlakversterking in kaart te brengen met een enquête onder de Linkispartners. De Linkispartners geven hierin zelf aan wat volgens hen de resultaten van hun activiteiten zijn (zelfrapportage). - Met betrekking tot de omvang van literatuuronderzoek, interviews en focusgroepen wordt verwezen naar de volgende paragraaf. - Uit de enquête blijkt dat veel organisaties de doelstelling en resultaten op het gebied van armoedebestrijding verwarren met de doelstelling en resultaten op het gebied van draagvlakversterking. - Voor een opmerking over de non response bias zie de voetnoot. 13 - In de Terms of Reference is gevraagd om te beoordelen of er programmaonderdelen moeten worden beëindigd of uitgebreid en of er nieuwe onderdelen moeten worden toegevoegd. Er zijn geen onderdelen geïdentificeerd die moeten worden beeïndigd, aangezien de Evaluatiegroep de nut en de noodzaak van alle vier de huidige instrumenten erkent. De Evaluatiegroep doet aanbevelingen om een aantal instrumenten uit te breiden cq. anders in te vullen. Er zijn geen nieuwe instrumenten geïdentificeerd. De beperkingen van het onderzoek staan het trekken van conclusies en het geven van aanbevelingen over het Linkis programma van Oxfam Novib niet in de weg. 1.4. METHODEN VAN ONDERZOEK Uitvoering van het onderzoek De Linkis review is in een periode van zes weken uitgevoerd. In de eerste week zijn oriënterende interviews gehouden. In week twee is documentatie verzameld en bestudeerd, zijn vragenlijsten voor de te houden interviews gemaakt en is de internet-enquête opgesteld en afgestemd met ON. In de volgende twee weken zijn twee focusgroepen voorbereid en 13 De non-response bias is een technische term voor de vertekening die kan ontstaan wanneer de groep respondenten een significant andere mening heeft dan de groep die de enquête niet heeft ingevuld. Vaak wordt aangenomen dat de groep die niet reageert kritischer is, waardoor de enquête een te positief beeld schetst van de werkelijkheid. Er hebben 394 mensen niet gereageerd op de uitnodiging om de enquête in te vullen. Kleine projecten, uitgevoerd in Nederland zijn ondervertegenwoordigd in de steekproef. Dit type organisatie heeft het minst van zich laten horen. Een grote organisatie heeft meer belang bij een goede relatie met Oxfam Novib omdat ze vaak een meerjarige relatie hebben. Een kleine organisatie daarentegen werkt met vrijwilligers en heeft eenmalig subsidie ontvangen. Door duidelijk te vermelden dat de enquêtes anoniem zouden worden verwerkt, is ruimte gecreëerd om een kritische mening te uiten. Hiermee is een deel van de non-response bias voorkomen. Review Linkis Oxfam Novib 12 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

gehouden, is de internetenquête uitgezet en ook gesloten na één reminder en zijn vrijwel alle interviews (zie bijlage 2) gehouden. De laatste twee weken van het onderzoek zijn gebruikt voor het schrijven en bespreken van het conceptrapport en het afronden van het rapport. Methode 1: Literatuur onderzoek Afgesproken is dat tijdens de review gebruik zal worden gemaakt van een tweetal eerder uitgevoerde onderzoeken. Het betreft de rapporten: - Linkis goedkeuringen 2004 2007 Een kwantitatief overzicht, Sara Kinsbergen en Wim Stoffers - Evaluation of Oxfam Novib s Capacity building programme for diaspora organisations, Bruijn, Tom de 2008 Voor hoofdstuk 2 zijn documenten bestudeerd met betrekking tot het Linkis/ON programma, zoals o.a. documenten over de strategie van het loket, de procedures en de structuur. Ook zijn documenten bestudeerd met betrekking tot recente ontwikkelingen, zoals o.a. de brief aan de kamer van minister Koenders over de vernieuwing van het draagvlakbeleid en het rapport van het IOB over de effecten van draagvlakversterking in Nederland. In bijlage 3 is een lijst met voor dit onderzoek gebruikte literatuur opgenomen. Methode 2: Diepte interviews Er zijn in eerste instantie medewerkers geïnterviewd van Oxfam Novib. Daarnaast zijn interviews gehouden met vier vertegenwoordigers van grote projecten. Ook twee collega s van Linkis organisaties bij andere Mede Financierings Organisaties (hierna MFO s ) zijn geïnterviewd. Een deel van de interviews is persoonlijk gehouden, een ander deel heeft telefonisch plaats gevonden. In bijlage 2 is een lijst met geïnterviewde personen te vinden. Methode 3: Enquêtes Voor het versturen van de enquête is gebruik gemaakt van het door Oxfam Novib aangeleverde Linkis bestand met namen en e-mail adressen van gesubsidieerde organisaties. Uitnodiging tot deelname aan de internetenquête is verstuurd uit naam van het hoofd van het bureau Popular Campaigning van Oxfam Novib. In totaal is aan 482 organisaties een uitnodiging tot deelname aan de enquête gestuurd. De respons op deze enquête via internet was 88 (18%). De enquête heeft 7 werkdagen (13 dagen inclusief 2 weekends en twee 2 feestdagen) open gestaan. NB: Ter vergelijk: Er is door de Evaluatiegroep in 2008 een enquête uitgezet onder Particulier Initiatief. Na 7 werkdagen was er een response van 70 op een populatie van 540 (13%). Een herinnering was toen nog niet verstuurd. Deze digitale enquête is na 16 werkdagen gesloten met een respons van 154 (29%). De Linkis partners is gevraagd naar hun algemene oordeel over advisering door de programma medewerker, capacity building en linking en learning. Ook is specifiek gevraagd naar de bijdrage van deze instrumenten (advisering, capacity building en linking en learning) aan draagvlakversterking in Nederland. Dit is in dit rapport dan steeds apart vermeld. Methode 4: Focusgroepen Op 27 mei zijn twee focusgroepen gehouden met organisaties die subsidie van Oxfam Novib ontvangen. Aan de eerste focusgroep werd deelgenomen door 11 organisaties met projecten Review Linkis Oxfam Novib 13 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

in het Zuiden. Aan de tweede focusgroep werd deelgenomen door 7 organisaties met activiteiten uitsluitend in Nederland. Tijdens de focusgroepen is aan de hand van stellingen gediscussieerd over de toegevoegde waarde van de volgende instrumenten van Oxfam Novib: advisering door Oxfam Novib programma medewerkers, capacity building, linking & learning en financiering. 1.5. OPZET VAN HET RAPPORT De opzet en context van het Linkis Oxfam Novib programma is onderwerp van hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 wordt de eerste onderzoeksvraag, de effectiviteitsvraag beantwoord. Hoofdstuk 4 bevat de bevindingen met betrekking tot de toegevoegde waarde van advisering door de programmamedewerkers, capacity building, linking & learning en financiering, de vier ingezette instrumenten. De conclusies zijn opgenomen in het vijfde hoofdstuk en aanbevelingen in het zesde hoofdstuk. 1.6. REFERENTIEGROEP EN PERIODE VAN ONDERZOEK Een referentiegroep, bestaande uit Monica Maassen, Wim Stoffers, Kirsten Tinnemans, Christel de Vries, Nickie Monga (allen ON) en Sara Kinsbergen (promovenda CIDIN) is verschillende malen met de onderzoekers bijeengekomen: eerst ter bespreking van de Terms of Reference, vervolgens om de aanpak van de review de bespreken en tenslotte om het concept rapport te becommentariëren. Ook heeft de referentiegroep haar input gegeven op de final draft. Kirsten Tinnemans van de afdeling Quality & Control heeft de review begeleid vanuit ON en gezorgd voor een ongestoorde voortgang en snelle toegang tot personen en documentatie. De review is uitgevoerd in de periode mei-juni 2009. Review Linkis Oxfam Novib 14 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

2. HET LINKIS PROGRAMMA VAN OXFAM NOVIB 2.1. LINKIS OXFAM NOVIB ONTSTAANSGESCHIEDENIS De één loket gedachte voor het kleinschalig particulier initiatief was de ratio achter een gezamenlijke Linkis programma van de Medefinancieringsorganisaties (MFO s) waaronder Oxfam Novib. Bestaande programma s werden onder een gemeenschappelijke naam gebracht. Bij Oxfam Novib zijn in 2004 het Novib Nederland Fonds (NNF) en Samenwerkende Maatschappelijke Organisaties (SMO) onder de Linkis noemer gebracht. Het NNF financierde activiteiten van Nederlandse Organisaties in Nederland, het SMO projecten van Nederlandse organisaties met hun partners in het Zuiden. Deze projecten structuur is in het huidige Linkisprogramma nog duidelijk herkenbaar. 2.2. DOELSTELLINGEN VAN HET PROGRAMMA Het Linkis Oxfam Novib programma heeft een dubbele doelstelling: - Armoedebestrijding in het Zuiden - Draagvlakversterking voor ontwikkelingssamenwerking in Nederland. Alle door ON gesubsidieerde projecten moeten een draagvlak component bevatten. Voor projecten in het Zuiden moet op een of andere manier ook draagvlak worden gevonden in Nederland. Er zijn binnen het Linkis programma projecten die uitsluitend gericht zijn op activiteiten in Nederland. Oxfam Novib streeft er naar om tenminste 30% van de Linkis middelen in te zetten voor de subsidiëring van migrantenorganisaties. 2.3. DRAAGVLAK ACTIVITEITEN Oxfam Novib hanteert de volgende definitie voor draagvlakactiviteiten 14 : activiteiten die beogen een positieve invloed te hebben op kennis, houding en/of gedrag van een individu ten aanzien van de doelstellingen van ontwikkelings, zoals vormgegeven in de vijf programma s van Oxfam Novib. De vijf programma s van Oxfam Novib zijn gebaseerd op de vijf basisrechten die een ieder mens zou moeten hebben: 1) Recht op een duurzaam bestaan, 2) Recht op toegang tot sociale basisvoorzieningen, 3) Recht op leven en veiligheid, 4) Recht op maatschappelijke en politieke participatie en 5) Recht op een identiteit. Ter illustratie zijn hieronder enkele door de organisaties in de internetenquête aangegeven draagvlakdoelstellingen opgenomen. 14 Terms of Reference Linkis review pag. 9 Review Linkis Oxfam Novib 15 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Enkele door gesubsidieerde organisaties genoemde draagvlak doelstellingen: - Het draagvlak vergroten voor onderwerpen als duurzaamheid, mensenrechten en mondiale vraagstukken onder (nieuwe groepen) belangstellende Nederlanders; - Aandacht vragen bij de bevolking voor de beperkte toegang tot drinkwater, gezondheidszorg en onderwijs. met Ethiopië als voorbeeldland; - Het vergroten van de betrokkenheid van de diaspora en het Nederlandse publiek met de ontwikkelingssamenwerking met Somalië; - Relatie Noord-Zuid door middel van spel overbrengen op kinderen; - Met een massale uitvoering van het Poverty Requiem op indringende wijze aandacht vragen voor wereldwijde honger- en armoede problematiek.. - Jonge mensen op de hoogte brengen van millennium doelen en hen doorverwijzen naar organisaties waar zij ontwikkelingswerk of andere acties kunnen ondernemen; 2.4. GEFINANCIERDE PROJECTEN Vanuit het Oxfam Novib Linkisprogramma zijn tussen 1 januari 2004 en 30 september 2008 833 projecten gefinancierd. 789 projecten (499 in Nederland en 290 in het Zuiden) zijn kleine projecten, dat wil zeggen projecten met een Oxfam Novib budget van maximaal 50.000 voor projecten in het Zuiden en 100.000 voor projecten die geheel in Nederland worden uitgevoerd. Er zijn 44 grote projecten 15, (18 in Nederland en 26 in het Zuiden) gefinancierd. Van het totaal bestede bedrag van 29,1 miljoen is 51% (517 projecten) gegaan naar projecten die alleen in Nederland zijn en nog worden uitgevoerd. Deze projecten bevatten geen directe armoedebestrijding doelstelling (voor projecten in het Zuiden) en zijn dus per definitie gefinancierd om draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking te genereren of in stand te houden. Projecten in het Zuiden ontvangen 49% van de middelen over de periode. Deze projecten hebben een dubbele doelstelling, armoedebestrijding in het Zuiden en draagvlakversterking voor ontwikkelingssamenwerking in Nederland. 2.5. LINKIS ACTIVITEITEN Oxfam Novib ondersteunt de volgende activiteiten die gericht zijn op beïnvloeden van kennis, houding en gedrag ter vergroting van draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking in Nederland. De ondersteunde activiteiten zijn in Nederland: - Kleinschalige eenmalige activiteiten - Meerjarige grootschalige activiteiten - Kleinschalige eenmalige projecten in Nederland waarbij kennis wordt gebruikt uit het Zuiden. - Netwerken van Nederlandse organisaties op basis van thema of regio - Training en capaciteitsversterking In de periode 2004 september 2008 zijn 517 projecten gefinancierd in Nederland. Hieraan is 14,95 miljoen gecommitteerd. 15 Projecten met een omvang groter dan 100.000 in Nederland en 50.000 in het Zuiden. Review Linkis Oxfam Novib 16 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Daarnaast is circa 300.000 jaarlijks besteed aan zogenaamde Actiekosten. De Actiekosten worden besteed aan het organiseren van netwerken (Linking & learning) en subsidiëren en organiseren van trainingen (Capacity Building) Gedurende de periode van de review is circa 1,4 miljoen besteed aan deze acties De ondersteunde activiteiten in het Zuiden zijn: - Kleinschalige eenmalige projecten - Meerjarige grootschalige projecten In de periode 2004 30 september 2008 zijn 316 projecten in het Zuiden gefinancierd. Hieraan is 14,2 miljoen gecommitteerd. 2.6. BUREAUKOSTEN VAN HET LINKISPROGRAMMA De bureaukosten voor het Linkisprogramma voor de periode 2004 tot en met september 2008 bedragen ca 2,2 miljoen. 16 Deze bureaukosten bestaan uit personele kosten (92%): de kosten van de Linkisprogramma medewerkers, secretariële en financiële ondersteuning en de kosten van het bureauhoofd. Daarnaast bedragen de reis- en verblijfkosten 5% en de algemene bureaukosten 2% van het totaal. Ten opzichte van de projectkosten over deze periode van 29,1 miljoen en Actiekosten van 1,4 miljoen (totaal 30,3 miljoen) bedragen de kosten van het bureau 7%. 2.7. LINKIS IN 2009 De onderstaande citaten uit het jaarplan 2009 17 van Oxfam Novib geven een goed beeld van waar Linkis binnen Oxfam Novib nu voor staat. In 2009 gaat het Linkis/Oxfam Novib in Nederland door met financiële en inhoudelijke steun aan initiatieven van Nederlandse organisaties op het gebied van internationale handel, arbeidsomstandigheden, klimaat, voedselcrisis en overboekingen van migranten naar het thuisland. Meerjarige samenwerkingsverbanden lopen door met onder andere Milieudefensie, Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO), de Tropical Commodity Coalition, Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) en Max Havelaar. Ook meerjarige Linkis-projecten in Ethiopië en Ghana worden in 2009 voortgezet. Het project in Papua wordt afgebouwd. Linkis/Oxfam Novib zal in 2009 subsidie ter beschikking stellen aan ongeveer 200 Nederlandse organisaties die samen met een organisatie in een ontwikkelingsland een (kleinschalig) project voor armoedebestrijding opzetten en uitvoeren. Ook kunnen zij subsidie krijgen voor activiteiten in Nederland een debat, festival, onderwijsprogramma, documentaire met interactieve website enzovoort waardoor Nederlanders actief betrokken worden bij thema s als rechtvaardigheid en duurzaamheid. Via omgekeerde ontwikkelingssamenwerking kunnen Nederlandse organisaties leren van ervaringen uit ontwikkelingslanden, bijvoorbeeld op het gebied van microfinanciering, huiselijk geweld en 16 De werkelijke kosten voor 2008 zijn voor driekwart meegenomen in deze berekening. 17 Oxfam Novib, jaarplan 2009, 20 oktober 2008. Eerste citaat van pag. 16 van het jaarplan, tweede citaat van pag. 35. Review Linkis Oxfam Novib 17 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

actief burgerschap. Hierbij zal Oxfam Novib samenwerken met maatschappelijke organisaties in Nederland en met de Hogeschool van Amsterdam. In het Linkis-programma komt extra aandacht voor capaciteitsversterking van organisaties van migranten die projecten willen opzetten en uitvoeren in hun land van herkomst. Naast geld stelt Oxfam Novib nu 18ook trainingen en intensieve begeleiding ter beschikking. Ook zullen diasporaorganisaties worden ondersteund voor hun netwerken en alliantievorming, zowel in Nederland als internationaal. In 2009 zal het Linkis-programma geëvalueerd worden om meer focus te kunnen aanbrengen. 2.8. HET LINKIS-ON LOKET IN RELATIE TOT ANDERE LOKETTEN Er zijn interviews gehouden bij de Linkis loketten van Cordaid en Hivos. Cordaid verstrekt jaarlijks 6 tot 7 miljoen aan subsidies. Er worden 1.000 aanvragen ingediend, waarvan ca. 500 worden goedgekeurd (50%). De kleine projecten hebben een omvang van maximaal 25.000 en de grote projecten hebben een omvang van 25.000 tot 100.000. De personeelssterkte van het loket is 13 fte. Draagvlakversterking in Nederland is geen doelstelling van het Cordaid Linkis programma. Het Linkis loket van Hivos is een stuk kleiner. Jaarlijks wordt er een 0,5 miljoen aan subsidies verstrekt. Er worden 300 aanvragen ingediend en ongeveer 65 projecten goedgekeurd (22%). De gemiddelde subsidie per project is 7.500. De personeelssterkte van het loket is 0.8 fte. Het Linkis loket van Oxfam Novib verstrekt sinds 2005 een steeds groter bedrag aan subsidies. In 2005 werd 5,3 miljoen aan subsidies verstrekt, in 2006 7,3 miljoen, in 2007 7,8 miljoen en in 2008 8 miljoen. In 2008 zijn 480 aanvragen ontvangen, waarvan er 202 zijn goedgekeurd (42%). De kleine projecten krijgen eenmalig subsidie met een omvang van maximaal 100.000 in Nederland en maximaal 50.000 in het Zuiden. De grote projecten ontvangen meerjarig subsidie en liggen boven deze grens. De personeelssterkte in 2008 is 11 fte: 7,8 fte programma medewerkers, 1,2 fte secretariaat, 1 fte financieel medewerker en 1 fte bureauhoofd. Het aantal medewerkers tijdens de review periode 2004-2009 is ongeveer gelijk gebleven. Draagvlakversterkende projecten die in Nederland worden uitgevoerd vallen bij Hivos en Cordaid niet onder het Linkisprogramma zoals bij Oxfam Novib. Bij Hivos zijn deze projecten deel van de afdeling Communicatie. De grote meerjarige programma s/projecten die worden ondersteund door Oxfam Novib voorzien in een behoefte bij organisaties die zelf niet in aanmerking komen voor overheidssubsidie. Sommige van deze projecten richten zich vooral op draagvlakversterking daar een voorbeeld hiervan in Cross Your Borders 19. Andere programma s zijn gericht op draagvlakversterking hier, 20 een voorbeeld hiervan is Stoere Vrouwen. 21 18 Verwezen wordt hier naar de capacity building activiteiten en begeleiding door de programma medewerkers. 19 Zie ook: www.crossyourborders.nl 20 Hieronder wordt aan de hand van twee citaten het conceptuele onderscheid tussen veranderingen daar en veranderingen hier verhelderd: Review Linkis Oxfam Novib 18 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

3. RESULTATEN DRAAGVLAKVERSTERKING 3.1. INLEIDING In dit hoofdstuk worden de resultaten op het gebied van draagvlakversterking gepresenteerd. De onderzoeksvraag die in dit hoofdstuk wordt beantwoord luidt: Op welke manier en in welke mate draagt het Linkis/ON programma bij tot het versterken van draagvlak voor internationale samenwerking? M.a.w. wat zijn de resultaten van het Linkis werk op gebied van draagvlakversterking? Is hierbij onderscheid te maken tussen: - grote en kleine projecten 22? - projecten die zich alleen op Nederland richten (inclusief Omgekeerde Ontwikkelingssamenwerking) en projecten die in hoofdzaak in het zuiden worden uitgevoerd? - particuliere stichtingen en professionele stichtingen zoals productiebedrijven (radio, televisie, theater, publicaties, etc) 23 - initiatieven van migrantenorganisaties en niet-migrantenorganisaties? - bijdragen ten aanzien van kennisvergroting, meningsvorming en gedragsverandering. Er wordt bij de beantwoording van de onderzoeksvraag voortgebouwd op de conclusies van de kwantitatieve studie van Sara Kinsbergen en Wim Stoffers, die in 2008 de resultaten in kaart brachten van het ON/Linkis programma voor de periode 2004-2007 (zie paragraaf 3.2). In de paragrafen die daarop volgen zijn de resultaten uit de internetenquête leidend. In paragraaf 3.3 wordt de respons op de enquête nader bekeken. Daarbij komt de samenstelling van de respons aan de orde en de representativiteit van de respons als steekproef. Duidelijk wordt wat voor soort organisaties met wat voor soort projecten de enquête hebben ingevuld. De volgende paragraaf (3.4) geeft aan wat de doelgroep is van de Linkispartners. 1. Veranderingen daar vereisen draagvlak voor wat ontwikkelingssamenwerking in enge zin. Het betreft dan die activiteiten die (bilaterale, multilaterale en civilaterale) OS-organisaties ondernemen in ontwikkelingslanden met het doel armoede te verminderen. (AIV 2009). 2. [ ] aandacht voor veranderingen hier betreft een nadere uitwerking in Nederland zelf ( ) voor duurzame ontwikkeling en de rol die overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers daarin kunnen en moeten spelen. (AIV 2009) 21 Zie ook: www.stoerevrouwen.nl 22 Grote projecten zijn de zgn P-Projecten, meerjarig en een begroting van meer dan 100.000 Euro. Kleine projecten zijn de zgn. C-Projecten, eenmalige en een begroting van max 100.000 Euro in Nederland en 50.000 Euro in het zuiden. 23 Professionele stichtingen zijn stichtingen die (zonder commercieel oogmerk) een of meerdere medewerkers een betaalde baan verschaffen. Particuliere stichtingen doen dat niet. Review Linkis Oxfam Novib 19 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

In paragraaf 3.5 tot 3.8 wordt ingegaan op het output niveau, en wordt er getoond welke activiteiten er zijn georganiseerd en hoeveel mensen er zijn bereikt met deze activiteiten. Tenslotte worden in paragraaf 3.9, op outcome niveau, de effecten van de draagvlakactiviteiten behandeld. 3.2. DE KWANTITATIEVE STUDIE LINKIS GOEDKEURINGEN 2004-2007 Sara Kinsbergen en Wim stoffers geven aan in het rapport Linkis goedkeuringen 2004-2007 - een kwantitatief overzicht dat het bereik van kleine projecten veel groter is dan het bereik van grote projecten. In de volgende tabel is te zien dat het gemiddelde bereik van een klein project 18,2 (52.064/2.859) keer zo hoog is als het gemiddelde bereik van een groot project. Tabel 1: Kinsbergen, Stoffers (2008) tabel 5 Vervolgens zijn de baten (bereik) tegen de kosten afgezet en wordt geconcludeerd dat de kosten/baten verhouding in termen van bijdrage per begunstigde een factor 196(!) ( 86,45/ 0,44) gunstiger is voor kleine projecten ten opzichte van grote projecten. Onderstaande tabel geeft de verhouding tussen het budget en het bereik. Tabel 2: Kinsbergen, Stoffers (2008) tabel 7 Kinsbergen en Stoffers nuanceren in de conclusie echter het bovenstaande beeld dat ze hebben geconstrueerd aan de hand van de gegevens uit de SAP database van Oxfam Novib. In plaats van conclusies te verbinden aan het beperkte bereik en de relatief hoge bijdrage per begunstigde van grote projecten en projecten in het Zuiden ten opzichte van kleine projecten en projecten in Nederland, stellen ze dat deze verhoudingscijfers tot een verkeerde interpretatie kunnen leiden. De relatief hoge bijdrage per begunstigde voor grote projecten en projecten in het Zuiden is wellicht gerechtvaardigd door een hogere kwaliteit en/of duurzaamheid van de activiteiten. Deze hogere kwaliteit zou bovendien kunnen resulteren in een groter effect. 3.3. SAMENSTELLING VAN DE RESPONS OP DE INTERNETENQUETE Samenstelling De categorie Linkispartners (degenen die van ON een Linkis subsidie ontvangen) is een heterogene groep, die op verschillende manieren kan worden ingedeeld. Review Linkis Oxfam Novib 20 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

In de Terms of Reference wordt gevraagd of er een onderscheid te maken is tussen de resultaten van kleine en grote projecten, projecten in het Zuiden en in Nederland, particuliere en professionele organisaties, migranten en niet-migrantenorganisaties. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de resultaten van zowel de groep als geheel als de resultaten van de verschillende strata. Hieronder wordt in tabel 3 de response per projecttype getoond en in tabel 4 de respons per organisatietype. Tabel 3: Samenstelling van de respons per projecttype Categorie Respons # Respons % Proj. Klein 24 74 84.1% (74/88) Proj. Groot 25 14 15.9% Proj. Zuiden 51 58.0% Proj. Nederland 37 42.0% Tabel 4: Samenstelling van de respons per organisatietype Categorie Respons # Respons % Org. Particulier 26 50 56.8% (50/88) Org. Professioneel 27 38 43.2% Org. Niet-migrant 28 62 70.5% Org. Migrant 26 29.5% Representativiteit De respons op de enquête kan beschouwd worden als steekproef. Is deze steekproef representatief voor de populatie? De Terms of Reference geeft zicht op de samenstelling van de populatie. Tabel 5: Terms of Reference, populatie Categorie # projecten % Proj.: Klein 789 95% (789/833) Proj.: Groot 44 5% Proj.: Zuiden 316 38% Proj.: Nederland 517 62% Org. Migrant 301 32% (301/946 29 ) Org. Niet migrant 645 68% (645/946) 24 Kleine projecten: C-projecten, eenmalig en een begroting van max. 100.000 in Nederland en 50.000 in het Zuiden. 25 Grote projecten: P-projecten, meerjarig en een begroting van meer dan 100.000 in Nederland en meer dan 50.000 in het Zuiden. 26 Particuliere organisaties: Organisaties zonder betaalde medewerkers. 27 Professionele organisaties: Organisaties die (zonder commercieel oogmerk) een of meer medewerkers een betaalde baan verschaffen. 28 Migrantenorganisatie: Uitgangspunt van Oxfam Novib is dat een organisatie zelf bepaalt of het al dan niet een migrantenorganisatie is. 29 Het totaal aantal projecten van 946 is groter dan de 833 projecten, die in de ToR genoemd worden. De 833 projecten hebben betrekking op de periode 1 januari 2004 t/m 30 september 2008. In de periode september t/m december zijn er dus nog 113 projecten uitgevoerd. Review Linkis Oxfam Novib 21 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Als de response percentages uit de enquête worden vergeleken met de populatie percentages van de verschillende strata, valt het volgende op: - Grote projecten zijn oververtegenwoordigd in de steekproef (15,9% t.o.v. 5%) - Projecten, die hoofdzakelijk in het Zuiden zijn uitgevoerd zijn oververtegenwoordigd in de steekproef (58% t.o.v. 37.8%) - Niet-migranten organisaties zijn licht oververtegenwoordigd in de steekproef (70,5% t.o.v. 68%) - Het is niet mogelijk om een uitspraak te doen over de verhouding tussen de steekproef en de populatie voor categorieën particulier/professioneel, omdat de populatiegrootten niet bekend zijn. De populatie van de enquête is een steekproef van de totale populatie. In de enquête is gevraagd naar een beoordeling van het laatst afgeronde project. De organisaties die meerdere projecten hebben afgerond, hebben het laatste project beoordeeld. Als we ervan uitgaan dat de organisaties gemiddeld steeds betere projecten bedenken en uitvoeren, dan zijn de gerapporteerde resultaten aan de positieve kant. 3.4. OUTPUT: DOELGROEP VAN DE DRAAGVLAKACTIVITEITEN De Linkispartners is gevraagd in de enquête welke doelgroep ze hebben bereikt met hun draagvlakactiviteiten. De respondenten konden meerdere antwoorden invullen. De categorieën waaruit de respondenten konden kiezen waren bewust opgedeeld in een aantal specifieke doelgroepen (jongeren, migranten, bedrijfsleven) en een aantal algemene doelgroep (IS geïnteresseerden, en algemeen publiek). Veel respondenten geven aan dat ze zich richten op jongeren (65,9%). Veel respondenten kiezen voor de algemene doelgroep (IS geïnteresseerden, algemene publiek). De meerderheid kiest echter voor de algemene doelgroep in combinatie met de specifieke doelgroep (74, 84,1%). Een beperkte groep kiest alleen voor een algemene doelgroep (14 respondenten (15.9%). Voor deze beperkte groep respondenten kunnen we met zekerheid stellen dat ze geen specifiek doelgroepbeleid hebben. In de categorie anders worden vrouwen en politici het meest (4 keer, beiden 5%) genoemd. Tabel 6: doelgroep van de Linkispartners Doelgroep # % jongeren 58 65,9% migranten 33 37,5% bedrijfsleven 31 35,2% IS geïnteresseerden 46 52,3% algemeen publiek 61 69,3% Anders 21 23,9% Doelgroep per categorie In onderstaande tabel zijn de doelgroepen van de verschillende categorieën Linkispartners weergegeven. Wat opvalt is dat de migranten zich met hun draagvlakactiviteiten richten tot hun eigen achterban en de grote organisaties zich meer dan gemiddeld richten tot jongeren. Review Linkis Oxfam Novib 22 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Tabel 7: doelgroep per categorie doelgroep jongeren migranten bedrijfsleven IS geïnteresseerden Alg. publiek migranten 69,2% 80,8% 26,9% 50,0% 57,7% niet migranten 64,5% 19,4% 38,7% 53,2% 74,2% Nederland 67,6% 43,2% 35,1% 56,8% 75,7% zuiden 64,7% 33,3% 35,3% 49,0% 64,7% klein 62,2% 36,5% 35,1% 52,7% 70,3% groot 85,7% 42,9% 35,7% 50,0% 64,3% 3.5. OUTPUT: DIRECT BEREIK Aantal deelnemers Het directe bereik is gedefinieerd als het aantal deelnemers aan de activiteiten ondernomen door de Linkispartners. De Linkispartners (degenen die van Oxfam Novib subsidie ontvangen uit het Linkis programma) is gevraagd in de internetenquête welke draagvlakactiviteiten zijn ondernomen en hoeveel mensen deelnamen aan de activiteit. In onderstaande tabel zijn de enquête resultaten opgenomen. Tabel 8 Aantal uitgevoerde draagvlakactiviteiten Bereik Activiteit <50 50-250 250-2.500 2.500-10.000 >10.000 Theatervoorstelling 6 3 0 1 0 Debat/conferentie/seminar 24 16 4 0 0 Film 13 3 1 5 1 Onderwijs/educatie 15 9 4 2 0 Campagne 8 9 4 4 3 Festival 6 8 6 2 2 Publicatie 14 12 8 6 4 lobby/beleidsbeïnvloeding 15 5 0 0 0 Omgekeerde OS 11 4 5 0 0 Overig 6 8 2 4 0 De meest voorkomende draagvlakactiviteiten zijn het debat, de publicatie en het onderwijsprogramma. De activiteiten campagne, film en publicatie hebben het grootste bereik. Tabel 9 Aantal deelnemers aan uitgevoerde draagvlakactiviteiten Activiteit # Bereik Bereik (totaal) Theatervoorstelling 10 685 6.850 Debat, conferentie., seminar 44 193 8.500 Film 23 2.322 53.400 Onderwijs/educatie 30 658 19.725 Campagne 28 3.288 92.050 Festival 24 2.588 62.100 Review Linkis Oxfam Novib 23 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Publicatie 44 2.969 130.650 lobby/beleidsbeïnvloeding 20 56 1.125 Omgekeerde OS 20 388 7.750 Overig 20 1455 29.100 In SAP, het Oxfam Novib registratie systeem, wordt het bereik van de verschillende activiteiten ingevoerd zodat er een totaal bereik kan worden berekend. De Evaluatiegroep stelt echter dat dit geen interessante uitkomst oplevert, omdat de eenheden onvergelijkbaar zijn. Een film duurt één tot twee uur en de toeschouwers ondergaan passief de draagvlakactiviteit. Het onderwijsproject van Cross Your Borders duurt drie dagen, en de leerlingen worden uitgedaagd actief aan de slag te gaan met een ontwikkelingsprobleem door het voorbereiden en uitvoeren van een presentatie voor alle deelnemers. De draagvlakactiviteit onderwijs bereikt gemiddeld minder mensen dan de draagvlakactiviteit film (658 t.o.v. 2322), maar sorteert een groter effect, omdat de deelnemers langduriger en actiever betrokken worden bij de ontwikkelingsproblematiek. Door het bereik op te tellen wordt dit onderscheid onzichtbaar gemaakt. Het IOB (2009) geeft aan dat de houdbaarheid van een draagvlakeffect samenhangt met de intensiteit van de draagvlakimpuls die het effect veroorzaakte. Soort draagvlakactiviteiten per categorie In deze paragraaf wordt de vraag beantwoord wat voor soort draagvlakactiviteiten er worden uitgevoerd door verschillende categorieën Linkispartners. In tabel 10 is aangegeven per categorie (groot- klein, Nederland Zuiden, particulier professioneel, migrant niet migrant) en ook gemiddeld voor alle projecten hoe vaak een specifieke draagvlak activiteit wordt uitgevoerd. Tabel 10: Soort draagvlakactiviteiten per categorie Theater Debat Film Onderwijs Campagne Festival Publicatie Lobby Omgekeerd Proj. Klein 17,6% 60,8% 28,4% 39,2% 39,2% 27,0% 59,5% 27,0% 28,4% Proj.Groot 21,4% 64,3% 57,1% 64,3% 35,7% 35,7% 64,3% 42,9% 42,9% Proj. Nederland 21,6% 64,9% 35,1% 43,2% 37,8% 32,4% 51,4% 32,4% 27,0% Proj. Zuiden 15,7% 58,8% 31,4% 43,1% 39,2% 25,5% 66,7% 27,5% 33,3% Org. Particulier 18,0% 62,0% 30,0% 50,0% 44,0% 30,0% 68,0% 26,0% 30,0% Org. Professioneel 18,4% 60,5% 36,8% 34,2% 31,6% 26,3% 50,0% 34,2% 31,6% Org. Migrant 11,5% 76,9% 26,9% 42,3% 46,2% 30,8% 73,1% 34,6% 38,5% Org. Niet-Migrant 21,0% 54,8% 35,5% 43,5% 35,5% 27,4% 54,8% 27,4% 27,4% Gemiddeld 18,2% 61,4% 33,0% 43,2% 38,6% 28,4% 60,2% 29,5% 30,7% Review Linkis Oxfam Novib 24 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Het volgende valt op in deze tabel: - Organisaties met grote projecten ondernemen meer film, onderwijs, lobby en omgekeerde OS activiteiten dan kleine projecten; - Organisaties die hoofdzakelijk actief zijn in Nederland of in het Zuiden ondernemen geen wezenlijk andere draagvlakactiviteiten; - Particuliere initiatieven ondernemen meer onderwijs en campagne activiteiten dan professionele organisaties; - Migrantenorganisaties ondernemen meer debat, publicatie, omgekeerde ontwikkelingssamenwerking en campagne activiteiten dan niet-migranten organisaties. 3.6. OUTPUT: INDIRECT BEREIK 30 Mond-tot-mondreclame en media Het indirect bereik is gedefinieerd als het aantal mensen dat iets te weten is gekomen van een door Linkis/ON gesponsord project via verschillende media, of doordat ze over het project horen via een deelnemer. In de enquête is gevraagd aan de Linkispartners welke media ze hebben ingezet om indirect mensen te informeren over hun project, en hoeveel mensen ze hebben bereikt met deze draagvlakactiviteiten. Tabel 11 Activiteit Ingezette media en bereik Bereik <50 50-250 250-2500 2500-10.000 10.000-100.000 >100.000 Website 12 22 16 13 4 1 Folder, brochure 15 20 17 5 0 1 Raamposter 5 6 2 2 0 0 Nieuwsbrief 12 22 11 5 0 0 Huis aan huis mailing 4 3 0 1 1 0 Tijdschrift 2 6 4 2 6 3 Landelijke krant 1 1 7 7 10 4 Regionale krant 0 3 12 7 8 2 Lokale krant 1 6 13 7 5 2 Landelijke TV uitzending 1 0 3 4 9 4 Regionale TV uitzending 0 3 5 5 6 2 Landelijke radio uitzending 2 3 2 8 9 2 Regionale radio uitzending 2 6 2 6 4 2 Mond-tot-mond reclame 14 20 13 3 1 0 Overig 4 3 2 0 0 1 30 Linkis/ON is gestopt met rapporteren over indirect bereik per 1 januari 2009. Review Linkis Oxfam Novib 25 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

De website, folder en mond-tot-mond reclame werd het meest genoemd. De meeste mensen worden bereikt met de draagvlakactiviteiten tijdschrift, landelijke krant en landelijke radio uitzending. Tabel 12 Het door Linkispartners gerapporteerde indirecte bereik Activiteit # act. bereik/act. bereik Website 68 5.689 386.850 Folder, brochure 58 3.794 258.000 Raamposter 15 281 16.275 Nieuwsbrief 50 3.332 49.975 Huis aan huis mailing 9 536 26.800 Tijdschrift 23 82.106 738.950 Landelijke krant 30 45.807 1.053.550 Regionale krant 32 20.690 620.700 Lokale krant 34 17.580 562.550 Landelijke TV uitzending 21 29.681 1.009.150 Regionale TV uitzending 21 26.599 558.575 Landelijke radio uitzending 26 30.155 633.250 Regionale radio uitzending 22 20.046 521.200 Mond-tot-mond reclame 51 2.726 59.975 Overig 10 3.986 203.300 Voor het indirecte bereik geldt hetzelfde argument als het directe bereik. Het lezen van een artikel in een tijdschrift vraagt een grotere inspanning dan het lezen van een boodschap op een raamposter, afgezien van het feit dat moeilijk is vast te stellen of de lezers daadwerkelijk de moeite nemen om het artikel in het tijdschrift grondig te lezen en de raamposter goed te bekijken. Het potentiële effect van een artikel in een tijdschrift is groter dan het effect van de boodschap op een raamposter. 3.7. OUTPUT: METEN VAN BEREIK De Linkispartners is gevraagd in de enquête hoe ze het bereik per activiteit hebben vastgesteld. De Linkispartners tellen het aantal mailings dat is verstuurd, de inschatting van de medewerkers, en het promotiemateriaal dat is uitgedeeld. Tabel 13 Methode van bereik meting door gesubsidieerde organisaties Methode % Kaartverkoop (bv. debat) 20,5% Kijkcijfers of luistercijfers (bv. radio-interview) 29,5% Inschatting van de medewerkers (bv. lezing, presentatie) 52,3% Percentage van de bezoekersaantallen (bv. festival/evenement) 42,0% Teller of statistieken (bv. website) 31,8% Promotiemateriaal uitgedeeld (bv. folders, flyers, posters) 47,7% Aantal mailings verstuurd (mailings, nieuwsbrief) 59,1% Oplagecijfers (krant, tijdschrift) 38,6% Niet gemeten 11,4% Review Linkis Oxfam Novib 26 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Anders: 6,8% De methoden van bereik meting variëren qua nauwkeurigheid. Kaartverkoop en kijk- en luistercijfers meten de daadwerkelijke deelname aan een activiteit. Bezoekersaantallen, tellers op een website, mailings en oplagecijfers meten niet een mogelijke deelname. - De kaartverkoop en kijk- en luistercijfers meten het aantal deelnemers. - Organisaties die op festivals staan, meten ofwel het aantal bezoekers van de stand of maken een inschatting op basis van het totaal aantal bezoekers. Afgezien van het feit of deze inschatting klopt, varieert de intensiteit van het contactmoment enorm. Het gevolg is dat het standbezoek soms inspirerend kan zijn, en soms nauwelijks effect sorteert. - Een teller of statistiek op een website geeft aan of iemand de website heeft bezocht, niet hoe lang hij de website bezocht. - De aantallen uitgedeelde promotiematerialen, verstuurde mailings, en oplagecijfers van kranten of tijdschriften geeft niet aan of het materiaal gelezen is. Meten van bereik per categorie In deze paragraaf wordt weergegeven hoe de verschillende Linkis partners het bereik meten. In tabel 14 is aangegeven per categorie (groot- klein, Nederland Zuiden, particulier professioneel, migrant niet migrant) en gemiddeld hoe vaak de output van een draagvlak activiteit op een specifieke manier wordt gemeten. Tabel 14: meten van bereik per categorie Kaartverkoop Kijkcijfers Inschatting Bezoekersaantallen Teller Promotiemateriaal Mailings Oplagecijfers Niet Gemeten Anders Proj. Klein 18,9% 25,7% 50,0% 43,2% 31,1% 51,4% 58,1% 33,8% 13,5% 6,8% Proj. Groot 28,6% 50,0% 64,3% 42,9% 42,9% 35,7% 71,4% 71,4% 7,1% 21,4% Proj. Nederland 32,4% 45,9% 59,5% 43,2% 43,2% 48,6% 59,5% 56,8% 13,5% 16,2% Proj. Zuiden 11,8% 17,6% 47,1% 43,1% 25,5% 49,0% 60,8% 27,5% 11,8% 3,9% Org. Particulier 12,0% 18,0% 48,0% 50,0% 28,0% 56,0% 58,0% 32,0% 14,0% 4,0% Org. Professioneel 31,6% 44,7% 57,9% 34,2% 39,5% 39,5% 63,2% 50,0% 10,5% 15,8% Org. Migrant 11,5% 19,2% 69,2% 61,5% 23,1% 50,0% 69,2% 34,6% 0,0% 3,8% Org. Niet-Migrant 24,2% 33,9% 45,2% 35,5% 37,1% 48,4% 56,5% 41,9% 17,7% 11,3% Gemiddeld 20,5% 29,5% 52,3% 42,0% 31,8% 47,7% 59,1% 38,6% 11,4% 6,8% Wat opvalt in deze tabel is: - Kaartverkoop, kijkcijfers of luistercijfers, een teller op een website en oplagecijfers zijn methoden die relatief veel gebruikt worden door de professionele organisaties, organisaties met grote projecten, organisaties actief in Nederland en nietmigrantenorganisaties. - Het meten van bezoekersaantallen van evenementen worden als methode meer ingezet door particuliere organisaties en migrantenorganisaties dan door professionele organisaties en niet migrantenorganisaties. Dit komt overeen met de Review Linkis Oxfam Novib 27 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

soort draagvlakactiviteiten die de organisaties ondernemen: migrantenorganisaties en particuliere organisaties staan vaker op een evenement. - Het tellen van uitgedeeld promotiemateriaal is een methode die wordt ingezet door organisaties met kleine projecten en particuliere initiatieven. - De relatief eenvoudige methoden, inschatting door de projectmedewerkers en het tellen van het aantal mailings, worden door alle categorieën ongeveer in gelijke mate ingezet. - De meeste organisaties doen iets aan het meten van het bereik; de kolom niet gemeten een lage score laat zien. 3.8. OUTPUT: SPREIDING VAN BEREIK In de enquête is gevraagd aan de Linkis partners in welke provincie welk percentage van de draagvlakactiviteiten plaats vond. De onderstaande tabel geeft aan dat de activiteiten vooral plaatsvonden in Noord-Holland, Zuid Holland en Utrecht. Afgezet tegen de bevolking is het aantal draagvlakactiviteiten in vooral Noord-Holland en ook Zuid-Holland aan de hoge kant. Draagvlakactiviteiten in Noord-Brabant en Overijssel zijn lager dan mag worden verwacht op basis van het aantal inwoners. Tabel 15 Spreiding Linkis activiteiten per provincie bereik bevolking 31 verschil Drenthe 2,1% 3,0% -0,9% Flevoland onbekend 2,3% Friesland 2,0% 3,9% -1,9% Gelderland 8,0% 12,1% -4,1% Groningen 1,1% 3,5% -2,4% Limburg 4,6% 6,9% -2,3% Noord-Brabant 5,3% 14,8% -9,5% Noord-Holland 35,8% 16,0% 19,8% Overijssel 0,4% 6,8% -6,4% Utrecht 10,7% 7,3% 3,4% Zeeland 1,6% 2,3% -0,7% Zuid-Holland 28,2% 21,1% 7,1% 100,0% 100,0% 3.9. OUTCOME VAN DRAAGVLAKVERSTERKINGSACTIVITEITEN Naast het bereik van de draagvlakactiviteiten is het zaak om het effect van de activiteiten te meten. Draagvlakversterking is gedefinieerd als het veranderen van kennis, houding of gedrag. Een verandering van kennis, houding en gedrag kan op twee niveaus worden gemeten. Linkis/ON stimuleert met subsidies het Particulier Initiatief om tijd en energie te steken in hun ontwikkelingsproject. Het Particulier Initiatief probeert via draagvlakactiviteiten deelnemers bewust te maken van onrecht en hun betrokkenheid bij ontwikkelingssamenwerking te vergroten. 31 Bron: statline.cbs.nl (2009) Gemiddelde bevolking; geslacht, burgerlijke staat, leeftijd en regio. Review Linkis Oxfam Novib 28 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Enkele door gesubsidieerde organisaties gerapporteerde (draagvlak) projectresultaten zijn opgenomen in het tekstblok hieronder. - Het realiseren van een beter beeld van de problemen en mogelijkheden van jongeren in Afrikaanse steden bij de Nederlandse jeugd. - Mensen vanuit diverse etnische achtergronden raken met op een positieve manier met elkaar in gesprek en ontdekken gemeenschappelijkheden. - Zeer ingewikkeld en feitelijk onmogelijk om te meten. - Toename van het aantal leden/abonnees van 13.000 tot 16.250. - 5000 mensen bereikt in direct contact bij de lezingen en contacten op scholen en bij service clubs. - Meer dan 10.000 kinderen maakten op een speelse wijze kennis met de problematiek Noord-Zuid. Inzet van vrijwilligers en betaalde krachten De subsidies van Linkis/ON stimuleren de Linkispartners om hun tijd en energie te spenderen aan hun eigen project. In de enquête is het aantal vrijwilligers en het aantal betaalde krachten gemeten. In totaal zijn er 1.842 vrijwilligers en 168 betaalde krachten actief geweest in 88 projecten. Per project hebben gemiddeld 21 vrijwilligers en 2 betaalde krachten werk verzet. Tabel 16 Aantal medewerkers per project Totaal Per project Vrijwilligers 1842 20,9 Betaalde krachten 168 1,9 Daarnaast weten de organisaties fondsen te werven, wat duidt op de betrokkenheid van de donateurs. Gemiddeld over de 88 projecten wordt 29,7% aan eigen middelen (niet Oxfam Novib middelen) geworven. Aandacht voor kennis, houding en gedrag Kennis vormt volgens het IOB rapport geen voldoende en zelfs geen noodzakelijk voorwaarde voor een positieve houding ten opzichte van OS. (IOB, 2009) Meer kennis kan leiden tot minder draagvlak. Een emotionele betrokkenheid kan voldoende zijn om betrokken te raken bij ontwikkelingssamenwerking. Gedragsverandering is de kern van het draagvlakversterking. Om zin te hebben moeten activiteiten gericht op de versterking van draagvlak [ ] direct of indirect resulteren in een of ander gedragseffect. Dat gedrag kan allerlei vormen aannemen, zoals stemmen bij verkiezingen, consumeren van producten uit de eerlijke handel, geld geven, vrijwilligerswerk doen, ethisch sparen of beleggen, actievoeren en demonstreren, financieel adopteren, enz. (IOB, 2009) De Linkispartners is gevraagd of ze met hun projecten inzetten op kennisvergroting, meningsvorming of gedragsverandering van de deelnemers. Review Linkis Oxfam Novib 29 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Ze geven zelf aan dat de nadruk ligt op kennisvergroting, en dat relatief minder aandacht wordt besteed aan meningsvorming of gedragsverandering. Tabel 17 Kennis, houding en gedrag Kennisvergroting 47% Meningsvorming 30% Gedragsverandering 23% 100% Aandacht voor kennis, houding en gedrag per categorie In deze paragraaf wordt de aandacht voor kennisvergroting, meningsvorming en gedragsverandering van deelnemers door verschillende categorieën Linkispartners bekeken. In tabel 18 is aangegeven per categorie (groot- klein, Noord Zuid, particulier professioneel, migrant niet migrant) en ook gemiddeld of de projecten gericht zijn op de overdracht van kennis, het beïnvloeden van houding of het aanzetten tot gedragsverandering. Tabel 18: Aandacht voor kennis, houding en gedrag per categorie Kennis Houding Gedrag Proj. Klein 49,1% 27,1% 23,8% 100,0% Proj.Groot 37,3% 41,5% 21,2% 100,0% Proj. Nederland 45,7% 38,3% 16,0% 100,0% Proj. Zuiden 47,8% 23,3% 28,9% 100,0% Org. Particulier 48,4% 22,5% 29,1% 100,0% Org. Professioneel 45,3% 38,5% 16,2% 100,0% Org. Migrant 37,0% 25,6% 37,4% 100,0% Org. Niet-Migrant 51,6% 31,4% 17,0% 100,0% Gemiddeld 45,28% 31,03% 23,70% 100,0% Het volgende valt op: - Gemiddeld zijn de projecten het meest op kennisoverdracht gericht (45%), vervolgens op houding (31%) en tenslotte op gedragsverandering (24%) gericht. - Van alle categorieën projecten geven de migrantenprojecten aan het meest (37%) op gedragsverandering te zijn gericht, gevolgd door particuliere initiatieven (29%). - Vooral grote projecten, projecten in Nederland en professionele organisaties geven aan dat hun draagvlakactiviteiten gericht zijn op houding. - Migrantenorganisaties en particuliere initiatieven geven aan dat ze relatief veel aandacht schenken aan gedragsverandering. Uit de enquête blijkt dat veel organisaties de doelstelling en resultaten op het gebied van armoedebestrijding verwarren met de doelstelling en resultaten op het gebied van draagvlakversterking. 32 32 Voorbeeld 1: Een organisatie streeft de empowerment na van jongeren in Nederland. Als draagvlakresultaat wordt genoemd dat 120 jongeren hulp hebben gehad om van een verslaving af te komen en getraind worden om een toekomst op te bouwen. De organisatie Review Linkis Oxfam Novib 30 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Daarnaast wordt fondsenwerving door migrantenorganisaties en particuliere initiatieven vaak genoemd als draagvlakactiviteit. Meten van kennis, houding en gedrag De betrouwbaarheid van dit antwoord hangt af van de meetmethode van de Linkispartners. Hoe stellen zij vast of hun project bijdraagt aan kennisvergroting, meningsvorming of gedragsverandering? De Linkispartners geven aan dat ze vooral door middel van informele reacties van de deelnemers een beeld vormen van het effect van de draagvlakactiviteit. Opmerkelijk is ook dat een flink deel van de respondenten (18/88, 20.5%) een verandering van kennis, houding en gedrag niet te hebben gemeten. Deze groep heeft geen draagvlakactiviteiten ondernomen, herkennen de drie elementen van draagvlakversterking niet of hebben niet de moeite genomen om het effect van de draagvlakactiviteiten te meten. Tabel 19. Methode meten kennis, houding en gedrag Vragenlijst/enquête 15,9% Informele reacties van deelnemers 42,0% Donaties na activiteit 14,8% Aanmeldingen van vrijwilligers na activiteit 15,9% Verkoopcijfers van producten 2,3% Niet gemeten 20,5% Meten van kennis, houding, gedrag per categorie De professionele organisaties en migrantenorganisaties, organisaties met grote projecten en organisaties met projecten in het Nederland meten de verandering van kennis, houding en gedrag vaker en zorgvuldiger (meer gebruik van formele methoden als vragenlijsten) dan hun tegenpool. Ze zetten daarbij vooral de informele methode (reacties van deelnemers) in, maar ook de meer formele methoden (enquête/vragenlijst). Tabel 20: methode van meten van kennis, houding en gedrag per categorie project vragenlijst informeel donaties vrijwilligers verkoopcijfers niet gemeten Proj. Klein 13,5% 39,2% 14,9% 10,8% 2,7% 20,3% Proj. Groot 28,6% 57,1% 14,3% 42,9% 0,0% 21,4% Proj. Nederland 27,0% 54,1% 10,8% 18,9% 2,7% 18,9% Proj. Zuiden 7,8% 33,3% 17,6% 13,7% 2,0% 21,6% Org. Particulier 10,0% 32,0% 18,0% 10,0% 0,0% 18,0% Org. Professioneel 23,7% 55,3% 10,5% 23,7% 5,3% 23,7% Org. Migrant 23,1% 73,1% 23,1% 34,6% 0,0% 15,4% Org. Niet-migrant 12,9% 29,0% 11,3% 8,1% 3,2% 22,6% Gemiddeld 15,9% 42,0% 14,8% 15,9% 2,3% 20,5% geeft aan dat de draagvlakactiviteiten voor 100% zijn gericht op gedragsverandering. Hier is echter geen sprake van draagvlak verwerven voor ontwikkeling, maar van ontwikkeling zelf. Review Linkis Oxfam Novib 31 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

4. TOEGEVOEGDE WAARDE INSTRUMENTEN 4.1. INLEIDING In dit hoofdstuk wordt de tweede onderzoeksvraag beantwoord. De vraag luidt: Welke van de verschillende onderdelen/strategieën van het Linkisprogramma hebben met name een bijdrage geleverd aan het bereiken van de resultaten? En zijn dus effectief gebleken, waarbij een onderscheid gemaakt kan worden tussen de volgende strategieën: - advisering over inhoud en uitvoering van het project, begeleiding bij aanvraag en rapportage, kansen en risicoanalyse - capacity building 33 (PCM, duurzaamheid, gender, etc) - linking and learning - financiering Met resultaten van het Linkisprogramma in het kader van dit onderzoek wordt alleen gedoeld op draagvlakversterkende activiteiten in Nederland. Achtereenvolgens komen de onderwerpen financiering, advisering door de programma medewerkers, capacity building en linking and learning aan de orde. Eerst wordt het instrument beschreven, vervolgens zijn de bevindingen van het onderzoek uit achtereenvolgens literatuurstudie, enquête, focusgroepen, en interviews opgenomen. 4.2. ADVISERING DOOR DE PROGRAMMA MEDEWERKERS Interviews met Oxfam Novib medewerkers Algemeen Programma medewerkers van Oxfam Novib beoordelen de subsidie aanvragen van organisaties. Een aanvraag is eigenlijk nooit direct volledig en gereed voor goedkeuring. De programmamedewerker neemt contact op met de aanvragende organisatie en geeft advies over het opstellen en verbeteren van een subsidieaanvraag. Dit heeft veelal de vorm van het stellen van kritisch opbouwende vragen met betrekking tot de verschillende onderdelen van de aanvraag. De advisering/begeleiding verschilt in omvang en intensiteit tussen kleine en grote projecten zoals hieronder aangegeven. Kleine projecten Voor de kleine projecten (projecten in Nederland met een ON bijdrage kleiner dan 100.000) en projecten in het Zuiden met een ON bijdrage kleiner dan 50.000) blijft het contact tussen organisatie en programma medewerker van Oxfam Novib veelal beperkt tot het contact rondom de subsidieaanvraag. De programmamedewerker stelt voor het project een zogenoemde toolbox (zie bijlage 8) op. Voor de kleine projecten blijft de toolbox beperkt en deze wordt veelal niet besproken met de subsidie ontvanger. Review Linkis Oxfam Novib 32 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Grote projecten De toolbox voor de grote projecten worden samen met de subsidie aanvragende partij opgesteld. Dit is een intensief proces waarin de programma medewerker door het stellen van kritische vragen de organisaties begeleid om het project goed op te zetten. Het gezamenlijk opstellen van een toolbox kan geruime tijd in beslag nemen. De geïnterviewde vertegenwoordigers van grote projecten geven aan goede inhoudelijke begeleiding van de programmamedewerker te hebben ontvangen. Documentstudie De processen van het Linkis programma binnen Oxfam Novib zijn beschreven in Hoofdstuk 15 van de Processen afdeling Projecten Linkis. Het Linkis/Oxfam Novib projectteam denkt mee en adviseert bij het initiëren en formuleren van projecten, toetst projecten aan het Linkis beleid en doet in de meeste gevallen de goedkeuring. Het team bestaat uit Programmamedewerkers, Financieel Medewerker en Teamsecretaris(sen). Enquête resultaten In de internetenquête zijn een aantal vragen gesteld, stellingen geponeerd over de ervaren advisering door de Oxfam Novib programma medewerker. Achtereenvolgens worden deze vragen hieronder behandeld. Vraag: Heeft u advies en ondersteuning 34 ontvangen van de programmamedewerker van Oxfam Novib bij uw project? 35 59% (52/88) van de enquêteerden geeft aan advies van de Oxfam Novib te hebben ontvangen. 41% (36/88) geeft aan geen advies te hebben ontvangen. De vraag is door alle 88 respondenten beantwoord. NB: De communicatie over het ingediende projectplan en de ingestuurde rapportages wordt door velen waarschijnlijk niet als een adviesrol ervaren. Oxfam Novib geeft daarbij geen adviezen over wat voor plannen organisaties zouden kunnen gaan uitvoeren in een land of over een thema. Dit initiatief wordt nadrukkelijk aan de organisaties zelf gelaten. Stelling: De begeleiding van de programmamedewerker van Linkis Oxfam Novib heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan diverse aspecten van draagvlakversterkende activiteiten. De Linkispartners die advies en ondersteuning ontvingen hebben gereageerd op deze stelling en gaven het volgende aan: - 69% zegt dat ON een belangrijke inhoudelijk bijdrage heeft geleverd. - 44% geeft aan dat ON belangrijk heeft bijgedragen aan het begroten van de activiteiten. - 56% geeft aan dat ON belangrijk heeft bijgedragen bij het organiseren van samenwerken met soortgelijke organisaties op het gebied van draagvlakversterking. 34 Advies en ondersteuning: De programma medewerkers van Linkis adviseren de organisaties over de inhoud en uitvoering van het project, begeleiden de aanvraag en de rapportage en brengen de risico s in kaart. Deze definitie van advies en ondersteuning is ter introductie op de vraag in de internetenquête opgenomen. 35 Betreft een vraag naar advies in brede zin; dus zowel voor activiteiten in het Zuiden als in Nederland. Review Linkis Oxfam Novib 33 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

De geënquêteerden hebben de ondersteuning beoordeeld met een cijfer (op een schaal van 1 tot 10). Gemiddeld komt de waardering uit op een 7.45. Focusgroepen De in de focusgroepen bediscussieerde stelling luidde: De Oxfam Novib programma medewerker heeft onze organisatie goed geadviseerd over het opzetten van onze draagvlakactiviteiten in Nederland. Over deze stelling is als volgt gestemd in de twee focusgroepen. De stemverdeling in de focusgroep met projecten in het Zuiden was als volgt: 4 Ja / zeer eens 0 3 In meerdere mate / eens 2 2 In mindere mate / oneens 5 1 Nee / zeer oneens 3 De stemverdeling in de focusgroep met projecten alleen in Nederland was als volgt: 4 Ja / zeer eens 0 3 In meerdere mate / eens 6 2 In mindere mate / oneens 1 1 Nee / zeer oneens 0 Er is een duidelijk verschil in uitkomst tussen organisaties met projecten in het Zuiden en in Nederland. De organisaties met projecten in het Zuiden (zoals vertegenwoordigd in de focusgroep) hebben overwegend geen advisering ervaren door de programma medewerker over draagvlakactiviteiten in Nederland. Voor de organisaties met projecten in Nederland was dit wel het geval. In de twee tekstblokken hieronder zijn ter illustratie opmerkingen uit de focusgroepen en internetenquête opgenomen over de advisering door de ON programma medewerkers. Door organisaties met projecten in het Zuiden gemaakte opmerkingen over Advisering door de progamma medewerker - Ik heb weinig contact met Oxfam Novib. We hebben zelf de draagvlakactiviteiten georganiseerd. Ik heb van ON geen reacties ontvangen, ook niet op het eindverslag. Maar zonder de bijdrage van Oxfam Novib, die we in één keer hebben ontvangen, hadden we het project niet kunnen uitvoeren. - We hebben goede adviezen ontvangen over de uitvoering van ons project in het Zuiden. Wat ik merk is dat het (NB: het begeleiden van de projecten, Evaluatiegroep) zoveel werk is voor Oxfam Novib. Communicatie met ON is moeilijk. De administratie levert veel werk op voor ON. - Ik ben heel erg goed geadviseerd. Wat ik vervelend vind is teveel verandering van mensen. Ze hadden allemaal verschillende meningen. We waren heel nieuw en wisten niet hoe en wat. Review Linkis Oxfam Novib 34 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Een greep uit de overwegend positief en positief kritische uitspraken door organisaties met projecten in het Nederland over Advisering door de progamma medewerker en de relatie met Oxfam Novib: - Ik heb goede ervaringen met de programma medewerker. Ze dacht mee met het project en ze was duidelijk over wat er in de projectaanvraag moest staan. - In het begin, in de tijd van de projectaanvraag was het contact met de ON medewerkers constructief en positief. In verloop van tijd is dit minder geworden. - Bij het concept heeft ON ons wel erg geholpen. Ze hebben ons geleerd om in de vorm te schrijven waarin het geaccepteerd wordt. Af en toe heb ik gebeld of ik de goede richting op ga. - We hebben praktische hulp ontvangen. We worstelen soms wel met dingen, maar we leggen dit niet op tafel omdat we bang zijn voor subsidiegevolgen. - Ik zou graag een meer proactieve houding van de ON medewerkers willen, maar begrijp dat dit lastig is. Het is dubbel, want aan de ene kant geven we aan een meer behoefte te hebben aan een proactieve houding van ON, maar wij zijn degenen die een subsidie willen. Ik moet wennen aan het idee dan ON gebaat is bij onze activiteiten. We hebben elkaar nodig. Uitkomsten discussie en aangedragen verbeterpunten met betrekking tot de relatie met Oxfam Novib - De contacten met de programma medewerkers worden veelal positief ervaren. Het is daarbij belangrijk dat de programma medewerkers die een project behandelen gedurende de looptijd van het project zoveel als mogelijk de vaste contact persoon blijven. Wisselingen worden als zeer storend en schadelijk voor de relatie met Oxfam Novib ervaren. - De naam Linkis partners suggereert meer dan het nu inhoudt. Een partnership veronderstelt een actievere houding en relatie tussen de partijen. De organisaties willen graag dat Oxfam Novib actiever betrokken is bij de projecten zowel in Nederland als in het Zuiden. - Enkele deelnemers aan de focusgroep met projecten in het Zuiden hadden nog nooit gehoord over de bijbehorende uit te voeren draagvlak activiteiten in Nederland. - Een voorstel dat door veel deelnemers wordt onderschreven is het vormen van een actieve community van Linkis partners op internet. Dit kan wellicht via bestaande structuren (LinkedIn wordt genoemd) worden gerealiseerd. De deelnemers willen van elkaar en Oxfam Novib leren en kennis overdragen. Concurrentie tussen de organisaties wordt hierbij alleen ervaren als het gaat om het prijsgeven van de namen van subsidiegevers. 4.3. CAPACITY BUILDING Algemeen Oxfam Novib organiseert en financiert trainingen voor door de programma medewerkers geselecteerde organisaties. Er is geen algemeen uitnodigingsbeleid voor de trainingen. Het uitnodigingsbeleid van Oxfam Novib is juist bewust selectief. Vooral migranten organisaties worden uitgenodigd om de trainingen te volgen. De hoofddoelstellingen van de capacity building activiteiten zijn: 1) ontwikkelen van vaardigheden, 2) het bouwen van netwerken, 3) empowerment. Review Linkis Oxfam Novib 35 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

De volgende trainingen zijn georganiseerd/gesubsidieerd in de periode 2004 2008: - Project cycle management - Proposal development / projectontwikkeling - Fondsenwerven en mobiliseren achterban - Managing international partnerships - Methodologies and principles of Microfinance - Financial literacy - Strategic planning - Migrant women s Financial coping mechanisms in times of needs - Expert meetings: o Bridging the gap o Building strategic partnerships Aan capacity building en linking & learning wordt in totaal circa 300.000 per jaar uitgegeven met betrekking tot het Linkis programma. 36 De activiteiten van capacity building en linking and learning liggen in het verlengde van elkaar en zijn beide grotendeels gericht op migrantenorganisaties. Capacity building for diaspora organisations In 2008 is een evaluatie uitgevoerd naar de resultaten van het ON capacity building programma voor diaspora organisaties 37. De resultaten van het Capacity Building programma voor elk van de drie hierboven genoemde doelstellingen zijn als volgt: Ontwikkelen van vaardigheden binnen diaspora organisaties 111 leden van 52 organisaties hebben deelgenomen aan de trainingen. De grotere organisaties geven aan dat zij vaardigheden en informatie hebben overgedragen binnen hun organisaties. Met betrekking tot de kwaliteit van de trainingen springen de volgende resultaten in het oog. De trainers passen de trainingen goed aan / maken deze specifiek voor de deelnemers. Een punt van aandacht is zeker het verschillende niveau van de deelnemers. De duur van de trainingen, 3 4 dagen, is goed. Het aantal goedgekeurd project aanvragen komend van diaspora organisatie is gestegen. Enkele organisaties hebben hun project uit kunnen bouwen dankzij de gevolgde trainingen. Bouwen van netwerken tussen diaspora organisaties Er zijn twee thematische, vier regionale en één overkoepelend netwerk voor diaspora organisaties gevormd. Empowerment van diaspora organisaties - Diaspora organisaties nemen nog weinig deel aan de beleidsvormende debatten over ontwikkelingssamenwerking. - Diaspora organisaties zijn nog onvoldoende instaat om toereikende fondsen te werven. 36 Bron: Bureau Popular Campaigning 37 Bruijn, Tom de, Evaluation of Oxfam Novib capacity building programme for diaspora organisations Review Linkis Oxfam Novib 36 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Enquête resultaten In de internetenquête zijn een vragen en stellingen opgenomen over Capacity Building. 22% van de respondenten (19 van de 88) geeft aan één of meerdere keren te hebben deelgenomen aan een door Oxfam Novib georganiseerde of gesubsidieerde training. In totaal hebben deze 19 respondenten aan 55 trainingen deelgenomen. De meest bezochte trainingen zijn: - project cycle management en proposal development/projectontwikkeling: beide 9 keer bezocht, dus door circa de helft van de respondenten die een training hebben bezocht. - fondsenwerving en mobiliseren achterban, managing international partnerships, en methodologies and principles of Microfinance : alle drie 6 keer bezocht dus door één op de drie van de respondenten die een training hebben bezocht. De waardering van de bezochte training in relatie tot draagvlakversterkende activiteiten is als volgt: - voor 58% (11 respondenten) heeft de gevolgde training een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van draagvlakversterkende activiteiten; - ook voor 58% (11 respondenten) heeft de gevolgde training een belangrijke bijdrage geleverd aan fondsenwerving ten aanzien van draagvlak versterkende activiteiten; - voor 53% (10 respondenten) heeft de gevolgde training een belangrijke bijdrage geleverd aan het begroten en het plannen van de draagvlakversterkende activiteiten. De gemiddelde waardering op een schaal van 1 10 die de respondenten geven voor de gevolgde trainingen is een 7,5. Door organisaties met gemaakte opmerkingen over Capacity Building - Ik zie een training over het formuleren van de doelstelling van je project als de basis van draagvlakversterking. Je moet scherp hebben wat je doel is. - 1) Bij trainingen zie je steeds dezelfde groep Waarschijnlijk worden anderen niet uitgenodigd. 2) De dynamiek gaat eraf. Telkens dezelfde groep, dat is niet leuk. - We zouden graag meer een mix willen zien van migrantenorganisaties en autochtone organisaties. Dit geldt zowel voor trainingen als bijeenkomsten. - Ik ben erg tevreden over de project cycle management training. Interviews De door de grote projecten gevolgde project cycle management trainingen werden als erg nuttig en praktisch toepasbaar ervaren. Daarbij was het inspirerend om met een groep gelijkgestemden deze cursussen te volgen. Dilemma Begeleiding afhankelijke subsidie ontvangers Sommige organisaties zijn mede met behulp van de Oxfam Novib financiering opgebouwd. Nu de driejaars termijn van de subsidie afloopt komt ook het voortbestaan van de organisatie in gevaar. De organisaties erkennen de eigen verantwoordelijkheid, maar verwachten van Oxfam Novib begeleiding in het laatste jaar van de subsidie; is er uitzicht op een verlenging en zo nee, kan Oxfam Novib behulpzaam zijn bij het vinden van andere financieringsbronnen. De organisaties willen dat ON hier verantwoordelijkheid in neemt. Als de subsidie na drie jaar wordt verlengd en de organisatie blijft groeien, is er meer mankracht Review Linkis Oxfam Novib 37 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

en professionaliteit vereist. De organisaties willen zowel bij stoppen van de subsidie en ook verdere professionalisering coaching ontvangen. Het Linkis perspectief bij dit vraagstuk is dat ON Linkis professionalisering van organisaties ondersteunt in de zin van trainingen, verbeterde werkmethoden etcetera, maar niet professionalisering in de zin van betere kantoorruimte, apparatuur, secretariële ondersteuning. NB: Sommige organisaties hebben ook moeite met financiering door Oxfam Novib omdat dit hun bewegingsvrijheid lijkt te beperken. 4.4. LINKING AND LEARNING Documentstudie Een van de instrumenten die Oxfam Novib inzet ter vergroting van de effectiviteit van de door haar gesubsidieerde projecten kan worden samengevat in de term linking & learning. Linking & learning omvat een groot aantal netwerk activiteiten voor de ontwikkelingsorganisaties. Uit eerder onderzoek is gebleken dat kleinschalige particuliere initiatieven graag leren door uitwisselen van informatie. 38 De door ON georganiseerde activiteiten zijn onder andere: - jaarlijkse landenbijeenkomst Ethiopië - Uganda country meeting, juni 2007 - Arc mundi debatten (mede door Linkis gefinancierd - Emotivedag, december 2008; Nederlanders leren van Zuidelijke partners - Deelname aan 50 tot 60 netwerkbijeenkomsten, debatten etc. door Linkis medewerkers. Enquête resultaten In de internetenquête is een aantal vragen gesteld over de bijdrage van de Linking & learning aan draagvlakversterking voor ontwikkelingssamenwerking in Nederland. 41% van de respondenten geeft aan deel te hebben genomen aan een linking & learning activiteit. Er is 16 keer deelgenomen aan de Linking & learning dag, 13 keer aan een landenprogramma, ook 13 keer aan Arc Mundi debatten en 12 keer aan de internationale conferentie over remittances. De deelnemers aan de linking & learning activiteiten geven in grote meerderheid (81%) aan dat de bijeenkomsten belangrijk waren voor kennisuitwisseling over draagvlakactiviteiten. 78% geeft aan dat de bijeenkomsten belangrijk waren voor het leggen van contacten/ontstaan van partnerships met relevante soortgelijke organisaties. 56% geeft aan dat de bijeenkomsten hebben geleid tot betere resultaten op het gebied van draagvlakversterkende activiteiten. Voor 44% waren de bijeenkomsten reden om zich aan te sluiten bij of over te gaan tot oprichting van een platform organisatie. 43% (38) van de 88 respondenten gaven een cijfer voor de linking & learning bijeenkomsten. Het meest gegeven cijfer is een 8 (38%), gevolgd door een 7 (33%) en een 6 (17%). 14% beoordeelden de bijeenkomsten met een onvoldoende. Gemiddeld komt de score uit op een 7,2. 38 Openbare samenvatting van Kennisbehoefte particulier initiatief, vraag en aanbod in kaart gebracht, Evaluatiegroep, 31 oktober 2008 Review Linkis Oxfam Novib 38 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Focusgroepen In de twee focusgroepen is gediscussieerd en vervolgens gestemd over de volgende stelling: Deelname aan door Oxfam Novib georganiseerde netwerkbijeenkomsten heeft in belangrijke mate bijgedragen aan onze draagvlakactiviteiten voor ontwikkelingssamenwerking in Nederland. In de focusgroep van organisaties met projecten in het Zuiden is als volgt gestemd: 4 Ja / zeer eens 3 In meerdere mate / eens 3 2 In mindere mate / oneens 1 Niet van toepassing 7 In de focusgroep van organisaties met projecten in Nederland is als volgt gestemd: 4 Ja / zeer eens 1 3 In meerdere mate / eens 1 2 In mindere mate / oneens 1 Niet van toepassing 5 Van de tweede groep hebben twee personen deelgenomen. De overige geven aan hiervoor wel belangstelling te hebben. Ook in de eerste groep waren deelnemers niet op de hoogte van netwerkactiviteiten. De deelnemers zijn positief kritisch over linking & learning zoals georganiseerd door Oxfam Novib. Het initiatief tot dit soort activiteiten is goed, de communicatie over de activiteiten laat veel te wensen over. Ook leent linking & learning zich uitstekend voor digitale netwerken gecombineerd met bijeenkomsten. Er is behoefte om ook via internet of een community vast te stellen wie zich per land, thema, regio waarmee bezig houdt. 39 Ook kunnen netwerkbijeenkomsten beter worden benut als vooraf duidelijk is wie er gaan komen. Ter illustratie zijn hieronder enkele opmerkingen opgenomen uit de focusgroepen en internetenquête over linking en learning. 39 NB: De mogelijkheid om op land en thema projecten te selecteren bestaat al op www.linkis.nl. Review Linkis Oxfam Novib 39 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Door organisaties gemaakte opmerkingen over Linking and Learning - Linking en learning gebeurt niet. Aan het begin van elk jaar moet duidelijk zijn wie met wat bezig is. Als we partners zijn moeten we elkaar ook kunnen vinden. ON zou een platform organisatie moeten zijn. - We willen dat andere organisaties met soortgelijke projecten wat komen vertellen over wat zij doen. ON zou hiervoor een systeem kunnen ontwikkelen zodat overlap en millenniumdoel in een keer zichtbaar zijn. Het zou fijn zijn als we direct konden zien wie zich bijvoorbeeld met water en sanitatie bezig houdt. - We zijn partners en het zou fijn zijn als het iets persoonlijker wordt. - Het is wel goed om te netwerken, maar het is wel business. Als je het vergelijkt met een commercieel bedrijf, dan zijn de andere deelnemers van de netwerkbijeenkomst je concurrenten. - We hebben meegedaan aan een initiatief dat in 2007 gestart is. Voor drie continenten (NB: Afrika, Azië en Zuid-Amerika, Evaluatiegroep) zijn er nu platforms. Ik vind het jammer dat er geen autochtone Nederlanders meedoen. Interviews Uit de gehouden interviews met vertegenwoordigers van grote projecten komt het zelfde beeld naar voren als in de focusgroepen. Sommige hebben deelgenomen aan specifieke bijeenkomsten en hebben deze op prijs gesteld. Anderen waren niet op de hoogte van de bijeenkomsten. 4.5. FINANCIERING VAN DE PROJECTEN Financiering van projecten in periode 2004 30 september 2008 Voor een beschrijving van het Linkisprogramma en de gefinancierde projecten wordt verwezen naar hoofdstuk 2. Bevindingen uit literatuurstudie Aan de gesubsidieerde projecten is de eis gesteld dat tenminste 25% van de middelen door de aanvragende organisatie zelf worden gegenereerd buiten Oxfam Novib om. De precieze verhouding van financiering door Oxfam Novib en derden van de projecten is niet bekend uit de literatuurstudie, maar wel is hierop antwoord gegeven in de internetenquête. Wel is duidelijk dat de meeste projecten zonder financiering door Oxfam Novib of andere subsidiegevers niet zouden zijn uitgevoerd. Het belang van de subsidiering door een MFO als Oxfam Novib is dan ook essentieel voor de uitvoering van de projecten in het Zuiden en de draagvlak activiteiten in Nederland. Enquêteresultaten Percentage van de kosten dat Oxfam Novib bijdraagt aan de projecten De enquête resultaten voor afgeronde en lopende projecten zijn in de onderstaande tabel opgeteld: Tabel 21 Percentage eigen middelen van organisaties voor projecten Review Linkis Oxfam Novib 40 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Percentage eigen middelen Aantal organisaties Percentage 10% 20 36% 20% 12 21% 30% 7 13% 40% 6 11% 50% 3 5% 60% 1 2% 70% 3 5% 80% 3 5% 90% 0 0% 100% 1 2% 56 100% Gemiddelde eigen bijdrage 29% Deel van de kosten besteed aan draagvlak activiteiten In de internetenquête zijn de volgende vragen gesteld met betrekking tot financiering door Oxfam Novib en draagvlakactiviteiten: - Welk deel van de totale projectkosten van het afgeronde project is besteed aan draagvlakactiviteiten in Nederland? - Welk deel van de totale projectkosten van het lopende project zal worden besteed aan draagvlakactiviteiten in Nederland? De vraag over de afgeronde projecten is door 62 organisaties beantwoord. De vraag over de lopende projecten door 25 organisaties. De uitkomsten van de vragen zijn in onderstaande tabel opgeteld. Gemiddeld geven de respondenten op deze vraag 35% van de ontvangen middelen uit aan draagvlakactiviteiten. 40 Tabel 22 Percentage uitgegeven aan draagvlakactiviteiten in Nederland Uitgaven aan draagvlakactiviteiten Aantal organisaties % 10% 45 51,1% 20% 6 6,8% 30% 7 8,0% 40% 2 2,3% 50% 4 4,5% 60% 1 1,1% 70% 4 4,5% 80% 4 4,5% 90% 3 3,4% 40 Onbekend is het bedrag dat door organisaties was begroot voor de draagvlakactiviteiten. Review Linkis Oxfam Novib 41 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

100% 12 13,6% 88 100,00% Gemiddelde uitgave aan draagvlakactiviteiten 36,3% Een verdere uitsplitsing laat het volgende zien: Tabel 23: % van budget/uitgaven voor draagvlakactiviteiten Uitgaven aan draagvlakactiviteiten % in % van het totale budget Projecten in Zuiden 16% Projecten in Nederland 63% Kleine projecten 34% Grote projecten 46% Particuliere initiatieven 21% Professionele organisaties 58% Migranten organisaties 32% Niet-migranten organisaties 38% Gemiddelde uitgaven per project 35% Beoordeling door organisaties van de financiering door Oxfam Novib De vraag over de betekenis van de financiering door Oxfam Novib is door alle aan de enquête deelnemende organisaties (88) beantwoord. De volgende antwoorden springen in het oog: - 83% geeft aan dat zonder financiële ondersteuning de plannen van de organisatie (in Nederland en Zuiden) niet hadden kunnen worden uitgevoerd. - 56% geeft aan dat de organisatie zonder financiële ondersteuning door Oxfam Novib elders financiering had gezocht. Resultaten focusgroepen In de focusgroepen is gediscussieerd aan de hand van stellingen. Vervolgens is door de organisaties over de stelling gestemd. De stelling met betrekking tot financiering was: Financiering/subsidiëring door Oxfam Novib van ons project is essentieel voor onze draagvlakactiviteiten in Nederland. In de eerste focusgroep met 11 door Oxfam Novib gesubsidieerde organisaties die projecten uitvoeren in het Zuiden is als volgt gestemd: 4 Ja / zeer eens 2 3 In meerdere mate / eens 6 Review Linkis Oxfam Novib 42 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

2 In mindere mate / oneens 2 1 Nee / zeer oneens 0 Niet van toepassing 1 In de tweede focusgroep met 7 door Oxfam Novib gesubsidieerde organisaties die projecten alleen in Nederland uitvoeren is als volgt gestemd: 4 Ja / zeer eens 5 3 In meerdere mate / eens 2 In mindere mate / oneens 1 1 Nee / zeer oneens 0 Niet van toepassing 1 Tijdens de discussie en later bij het benoemen van verbeterpunten met betrekking tot de financiering door Oxfam Novib werd nauwelijks de relatie gelegd tussen financiering en draagvlakversterking. De items die wel veelvuldig aan de orde kwamen waren: - Hoe om te gaan met de financiële afhankelijkheid van diverse MFO s? - Het belang van de Oxfam Novib financiering voor het uitvoeren van alle activiteiten van de organisatie. - Het gebrek aan overzicht bij de organisaties met welke subsidievraag je waar terecht kan. In het tekstvak hieronder zijn enkele door organisaties gemaakt opmerkingen over de financiering door ON opgenomen.: Door organisaties gemaakte opmerkingen over financiering door Linkis Oxfam Novib - Het is voor ons belangrijk om te kunnen zeggen dat we door Oxfam Novib worden gefinancierd. Om deze reden willen andere organisaties ons ook wel steunen. - Met betrekking tot de financiële steun van ON heeft onze organisatie twee standpunten. Aan de ene kant betekent subsidie verlies van onafhankelijkheid. ON is namelijk afhankelijk van de steun van BuZa. De Nederlandse overheid staat niet achter de standpunten van onze organisatie. Hier voelen we ons ongemakkelijk bij. Verder zijn sommigen in onze organisatie bang voor professionalisering. Aan andere kant betekent het geld van ON extra mogelijkheden. - Ik vind de afhankelijkheid moeilijk. Ze dwingen je soms om een andere richting op te gaan. Soms ben ik salarissen zelf aan het voorschieten. Als er een positief besluit is, moet Oxfam Novib het geld toch binnen een maand kunnen overmaken. In dit geval heb ik Oxfam Novib constant gebeld. Het besluit bleek nog bij de administratie te liggen. Interviews Uit de interviews gehouden met vertegenwoordigers van grote projecten komt naar voren dat de bijdrage van Oxfam Novib belangrijk is geweest voor de uitvoering van het project. Het feit dat Oxfam Novib een organisatie ondersteunt is een belangrijke steun in de rug bij verdere fondsenwerving. Het is organisaties onvoldoende duidelijk wanneer co-financiering door andere subsidiegevers, waaronder andere MFO s, wel en wanneer dit niet mogelijk is. Review Linkis Oxfam Novib 43 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Review Linkis Oxfam Novib 44 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

5. CONCLUSIES 5.1. INLEIDING In dit hoofdstuk zijn de conclusies opgenomen voor de twee onderzoeksvragen en de deelvragen. De conclusies zijn gebaseerd op de bevindingen zoals opgenomen in de voorgaande hoofdstukken. De Linkis review betreft alleen een review met betrekking tot de draagvlakdoelstelling van het Linkis programma in Nederland en niet de armoedebestrijding in het Zuiden. De bevindingen zijn gebaseerd op documentstudie, interviews, focusgroepen en internet-enquête die allen in een kort tijdsbestek zijn uitgevoerd. Er zijn geen projectdossiers bestudeerd. De kwantitatieve analyse die al eerder was uitgevoerd en die input was voor de review beslaat de periode 2004 2007. 5.2. ONDERZOEKSVRAAG 1: EFFECTIVITEIT VAN HET LINKISPROGRAMMA De eerste onderzoeksvraag luidt: Op welke manier en in welke mate draagt het Linkis/ON programma bij tot het versterken van draagvlak voor internationale samenwerking? M.a.w. wat zijn de resultaten van het Linkis werk op gebied van draagvlakversterking? Is hierbij onderscheid te maken tussen - grote en kleine projecten 41? - projecten die zich alleen op Nederland richten (inclusief Omgekeerde Ontwikkelingssamenwerking) en projecten die in hoofdzaak in het zuiden worden uitgevoerd? - particuliere stichtingen en professionele stichtingen zoals productiebedrijven (radio, televisie, theater, publicaties, etc) 42 - initiatieven van migrantenorganisaties en niet-migrantenorganisaties? 43 - bijdragen ten aanzien van kennisvergroting, meningsvorming en gedragsverandering. Deelvraag 1: Op welke manier draagt het Linkis/ON programma bij tot het versterken van draagvlak voor internationale samenwerking? - Door 833 projecten zijn in de periode 2004-2008 verschillende typen draagvlakactiviteiten uitgevoerd: debat (61,4% van de organisaties), publicatie (60,2%), 41 Grote projecten zijn de zgn. P-Projecten, meerjarig en een begroting van meer dan 100.000 Euro. Kleine projecten zijn de zgn. C-Projecten, eenmalige en een begroting van max. 100.000 Euro in Nederland en 50.000 Euro in het zuiden. 42 Professionele stichtingen zijn stichtingen die (zonder commercieel oogmerk) een of meerdere medewerkers een betaalde baan verschaffen. Particuliere stichtingen doen dat niet. 43 Uitgangspunt van Oxfam Novib is dat een organisatie zelf bepaalt of het al dan niet een migrantenorganisatie is. Review Linkis Oxfam Novib 45 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

onderwijs (43.2%), campagne (38,6%), film (33%), omgekeerde OS (30,7%), lobby (29,5%), festival (28.,4%) theater (18,2%) en overig (30,7%). - De activiteiten waren gericht op specifieke doelgroepen: jongeren (65,9% van de organisaties), migranten (37,5%) en bedrijfsleven (35,2%) Deelvraag 2: In welke mate draagt het Linkis/ON programma bij tot het versterken van draagvlak voor internationale samenwerking? - Deze deelvraag is slechts in beperkte mate te beantwoorden. Dit komt door het aggregatieprobleem. Het is slechts in beperkte mate mogelijk om resultaten van de uiteenlopende projecten op te tellen. In tabel 9 is het bereik per activiteit uitgesplitst voor de respondenten op de internetenquête. - De indicatoren direct bereik, indirect bereik, bereik/budget leveren geen interessante uitkomsten op, omdat de intensiteit van de activiteit niet wordt meegenomen. 44 (In de aanbevelingen wordt een nieuwe indicator geformuleerd om dit probleem te verhelpen.) - Afgezet tegen de bevolking is het aantal draagvlakactiviteiten in Noord-Holland (+19.8%) en Zuid-Holland (+7.1%) aan de hoge kant. Draagvlakactiviteiten in Noord- Brabant (-9.5%) en Overijssel (-6.4%) zijn lager dan mag worden verwacht op basis van het aantal inwoners. - De indicatoren vrijwilligersinzet en de inzet van betaalde krachten en eigen bijdrage zijn interessant. Linkis/ON stimuleert en faciliteert de inzet van vrijwilligers en betaalde krachten. Per project zijn gemiddeld 21 vrijwilligers en 2 betaalde krachten betrokken. Linkis/ON stimuleert fondsenwerving. Ieder project verwerft gemiddeld 29,7% aan eigen middelen. Deelvraag 3: Is hierbij onderscheid te maken tussen bijdragen ten aanzien van kennisvergroting, meningsvorming en gedragsverandering. - De enquêtevraag/indicator waarmee de bijdrage van de Linkis partner aan kennisvergroting, meningsvorming en gedragsverandering gemeten is, geeft een eerste indicatie van de resultaten die mogelijk geboekt zijn. De Linkispartners gaven aan dat ze de nadruk hebben gelegd op kennisvergroting.. De Evaluatiegroep adviseert om aan alle drie de componenten evenveel aandacht te besteden 45, en vergeleken met de huidige situatie dus meer aandacht te besteden aan meningsvorming en gedragsverandering. - De meeste Linkispartners meten kennis houding en gedrag op basis van de informele reacties van de deelnemers aan de draagvlakactiviteiten (42%). Deze methode is niet representatief en leidt snel tot sociaal wenselijke antwoorden. Opmerkelijk is ook dat een flink deel van de respondenten (20,5%) aangeeft dat ze kennis, houding en gedrag niet hebben gemeten. Het meten van het effect van de draagvlakactiviteiten wordt dus nog niet erg serieus opgepakt door de Linkispartners. 44 Voorbeeld: De draagvlakactiviteit onderwijs bereikt gemiddeld minder mensen dan de draagvlakactiviteit film (658 t.o.v. 2322), maar sorteert een groter effect, omdat de deelnemers langduriger en actiever betrokken worden bij de ontwikkelingsproblematiek. Door het bereik op te tellen wordt de intensiteit van de draagvlakactiviteit onzichtbaar gemaakt. 45 Alle drie de componenten, kennis, houding en gedrag zijn relevant. Kennisvergroting zorgt voor een geïnformeerd publiek, meningsvorming faciliteert het publiek bij het maken van keuzes en gedragverandering daagt het publiek uit om de daad bij het woord te voegen. Review Linkis Oxfam Novib 46 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Deelvraag 4: Is hierbij onderscheid te maken tussen grote en kleine projecten? - De organisaties met grote projecten ondernemen relatief veel draagvlakactiviteiten op het gebied van film (+28,8%), onderwijs (+25,1%), lobby (+15,8%) en omgekeerde Ontwikkelingssamenwerking (14,5%). Organisaties met kleine projecten organiseren vooral debatten, publicaties, onderwijsactiviteiten en campagnes. - Grote organisaties richten zich, nog meer dan de gemiddelde Linkis partner, op jongeren (85,7%). - De aandacht lijkt te verschuiven van kennisvergroting naar meningsvorming naarmate het project groeit qua omvang. Deelvraag 5: Is hierbij onderscheid te maken tussen projecten die zich alleen op Nederland richten (inclusief Omgekeerde Ontwikkelingssamenwerking) en projecten die in hoofdzaak in het Zuiden worden uitgevoerd? - Kaartverkoop, kijkcijfers of luistercijfers, een teller op een website en oplagecijfers zijn methoden die relatief veel gebruikt worden door de professionele organisaties, organisaties met grote projecten, organisaties actief in Nederland en nietmigrantenorganisaties. - Tussen projecten in Nederland en het Zuiden zijn verder geen opmerkelijke verschillen gevonden Deelvraag 6: Is hierbij onderscheid te maken tussen particuliere stichtingen en professionele stichtingen zoals productiebedrijven (radio, televisie, theater, publicaties, etc) - Particuliere initiatieven ondernemen relatief meer onderwijs en campagne activiteiten dan professionele organisaties. Deze opmerkelijke conclusie kan worden verklaard door het soort onderwijs en campagneactiviteiten te bestuderen. De onderwijsactiviteit varieert van een sponsoractie op een school tot een onderwijsproject van 3 dagen. Hetzelfde geldt voor een campagne activiteit. - Particuliere initiatieven doen meer aan gedragsverandering dan professionele organisaties. Een verklaring werd gevonden in het feit dat deze organisaties hun projectactiviteiten aanmerken als gedragsverandering, in plaats van hun draagvlakactiviteiten. Daarnaast wordt door particuliere initiatieven vaak fondsenwerving genoemd als draagvlakactiviteit. Deelvraag 7: Is hierbij onderscheid te maken tussen initiatieven van migrantenorganisaties en niet-migrantenorganisaties? - De migranten richten zich met hun draagvlakactiviteiten vooral op hun eigen achterban (80,8%) - Migrantenorganisaties doen meer aan gedragsverandering dan niet-migranten organisaties. Een verklaring hiervoor is dat deze organisaties hun projectactiviteiten aanmerken als gedragsverandering, in plaats van hun draagvlakactiviteiten. Daarnaast wordt door migrantenorganisaties vaak fondsenwerving genoemd als draagvlakactiviteit. Review Linkis Oxfam Novib 47 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

5.3. ONDERZOEKSVRAAG 2 : TOEGEVOEGDE WAARDE VAN DE INSTRUMENTEN De tweede onderzoeksvraag luidt: Welke van de verschillende onderdelen/strategieën van het Linkisprogramma hebben met name een bijdrage geleverd aan het bereiken van de resultaten en zijn dus effectief gebleken? Waarbij een onderscheid gemaakt kan worden tussen de volgende strategieën: - advisering over inhoud en uitvoering van het project, begeleiding bij aanvraag en rapportage, kansen en risicoanalyse 46 - capacity building 47 (PCM, duurzaamheid, gender, etc.), - linking and learning - financiering Hieronder wordt op hoofdlijnen onderzoeksvraag 2 beantwoord. Vervolgens volgt beantwoording voor elk van de vier instrumenten. Tenslotte zijn per instrument de belangrijkste bevindingen opgenomen waarop de conclusies zijn gebaseerd. Beantwoording onderzoeksvraag 2: Hoofdconclusie De instrumenten advisering, capacity building en linking & learning hebben alle een belangrijke bijdrage geleverd aan het bereiken van de resultaten op het gebied van draagvlakversterking van het Linkis programma. Hun werking betreft echter slechts een beperkt gedeelte van het aantal door Linkis partners georganiseerde projecten: advies door programma medewerkers wordt vooral ervaren door de Linkis partners met grote projecten. Capacity Building en Linking & Learning zijn bewust ingezet voor vooral migrantenorganisaties. Financiering is volgens eigen zeggen voor meer dan 83% van de Linkis partners cruciaal. Meer dan de helft van de projecten zou zonder financiering niet zijn uitgevoerd. Deelconclusie advisering door programma medewerkers De organisaties die zijn geadviseerd door een programma medewerker van Oxfam Novib stellen dit advies over het algemeen zeer op prijs. De gemiddelde waardering voor het advies 48 is een 7,5. Er zijn echter veel organisaties (58%) in de enquête die geen advisering/begeleiding door ON zeggen te hebben ontvangen. Voor 41% van de respondenten van de enquête heeft de advisering bijgedragen aan draagvlakversterking in Nederland. Vrijwel alle organisaties willen meer en meer persoonlijk contact met Oxfam Novib. Men zoekt naar betere invulling van het woord partner uit de benaming Linkis partner. Ook heeft men graag een vaste contactpersoon. Deelconclusie bijdrage capacity building aan draagvlakversterking Capacity building is tot op heden vooral gericht op migranten organisaties. De bijdrage aan draagvlakversterking betreft dan ook bijdrage aan draagvlakversterking voor migrantenorganisaties. Deze is aldus de ontvangende organisaties zeker aanwezig. De organisaties waarderen de ontvangen trainingen met gemiddeld een 7,5. De trainingen 46 Middels toolbox methode 47 Het capacity building programma van Linkis Oxfam Novib is al eerder geëvalueerd. Conclusies van deze evaluatie kunnen hier meegenomen worden. 48 In het algemeen, dus niet alleen met betrekking tot draagvlakversterking Review Linkis Oxfam Novib 48 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

hebben bijgedragen aan het vergroten van vaardigheden van diaspora organisaties en het bouwen van netwerken tussen de organisaties. Conclusie bijdrage Linking and Learning aan draagvlakversterking Ook Linking and Learning activiteiten zijn vooral gericht op migrantenorganisaties 49. In dit licht moet de bijdrage aan draagvlakversterking dan ook worden gezien. Dat linking and learning bijdraagt aan draagvlakversterking staat voor de deelnemers aan deze activiteiten wel vast. De algemene waardering voor de Linking en Learning activiteiten is een 7,2. Deelconclusie belang van financiering voor draagvlakversterking Zonder ON financiering was circa 55% van de projecten niet uitgevoerd. Financiering is op zichzelf dus een belangrijke voorwaarde om draagvlakactiviteiten voor ontwikkelingssamenwerking te stimuleren. Advisering door programma medewerkers Het Linkis/Oxfam Novib projectteam denkt mee en adviseert bij het initiëren en formuleren van projecten, toetst projecten aan het Linkis beleid en doet in de meeste gevallen de goedkeuring. Het team bestaat uit Programmamedewerkers, Financieel Medewerker en Teamsecretaris(sen). 50 De bevindingen waarvan de conclusies hieronder zijn opgenomen zijn gebaseerd op de uitkomsten van de internet-enquête, focusgroepen en interviews. Uit de internetenquête 58% van de respondenten op de internetenquête geeft aan geen advisering door Oxfam Novib te hebben ontvangen. De 42% die wel advisering heeft ontvangen / onderkend waardeert dit gemiddeld met een 7,5 (op een schaal van 1-10). 41% van de respondenten geeft aan dat de ON medewerker een belangrijke inhoudelijke bijdrage heeft gegeven met betrekking tot de draagvlakversterkende activiteiten van de organisatie. Uit de focusgroepen Tijdens de focusgroepen bleek dat organisaties met alleen een project in Nederland een belangrijke bijdrage van de ON medewerker hadden ervaren. Voor organisaties met een project in het Zuiden was dit maar voor 2 van de 10 het geval. Uit de interviews De gesubsidieerde organisaties willen intensief en veelvuldig contact met de programma medewerkers. Zij geven aan in de focusgroepen meer invulling van het woord Linkis partner te verwachten. Capacity building Oxfam Novib organiseert en subsidieert trainingen voor door de programma medewerkers geselecteerde (veelal migranten) organisaties. Er is dus geen algemeen uitnodigingsbeleid. In combinatie met de Linking & learning activiteit wordt circa 300.000 per jaar hieraan 49 Het doel van ON is om tenminste 30% van de middelen te gebruiken voor subsidiëring van migrantenorganisaties. 50 Hoofdstuk 15, Processen afdeling Projecten Linkis Review Linkis Oxfam Novib 49 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

uitgegeven. Een voorbeeld van een Capacity Building activiteit zijn de door MDF gegeven Project Cycle Management trainingen. De bevindingen waarvan de conclusies hieronder zijn opgenomen zijn gebaseerd op de uitkomsten van het onderzoek van Tom de Bruijn, de internet-enquête, focusgroepen en interviews. Uit Evaluation of ON capacity building programme for diaspora organisations Uit het onderzoek van Tom de Bruijn cum suis blijkt het volgende. Met betrekking tot twee doelstellingen van capacity building voor diaspora organisaties, namelijk 1) het ontwikkelen van vaardigheden binnen diaspora organisaties en 2) het bouwen van netwerken tussen diaspora organisaties, zijn belangrijke positieve resultaten geboekt. Wat betreft het derde doel, empowerment van diaspora organisaties, wordt geconstateerd dat diaspora organisaties nog weinig deelnemen aan de beleidsvormende debatten over ontwikkelingssamenwerking en dat deze organisaties nog onvoldoende in staat zijn om toereikende fondsen te werven. Uit de internetenquête Van de deelnemers aan de internetenquête had 22% een of meerdere keren deelgenomen aan een Capacity Building activiteit. De waardering voor de gegeven trainingen is hoog. De trainingen hebben voor meer dan 50% van de respondenten bijgedragen aan ontwikkelen, begroten en plannen van hun draagvlakactiviteiten. Voor 58% heeft de training in belangrijke mate bijgedragen aan het fondsenwerven. De waardering voor de gevolgde trainingen op een schaal van 1 tot 10 is een 7,5. Uit de focusgroepen en interviews De focusgroep participanten die hadden deelgenomen aan trainingen (7 van de 18) geven overwegend (5 van de 7) aan dat de trainingen in belangrijke mate hebben bijgedragen aan de opzet van de projectactiviteiten (grotendeels draagvlakactiviteiten) in Nederland. Zowel door migranten als niet-migranten organisaties wordt opgemerkt dat men graag met en van elkaar wil leren. Daarnaast komen de deelnemers aan de trainingen te vaak dezelfde personen tegen waardoor de dynamiek afneemt. Niet/migranten organisaties zouden trouwens ook graag deelnemen aan de trainingen. Linking and learning Linking en learning omvat een groot aantal netwerkactiviteiten )zoals themabijeenkomsten, landendagen en bijdragen aan Arc Mundi debatten voor ontwikkelingsorganisaties. Linking and learning kan niet los worden gezien van het capacity building programma en dit loopt ook soms in elkaar over. Ook tijdens capacity building activiteiten wordt de basis gelegd voor netwerken. De bevindingen waarvan de conclusies hieronder zijn opgenomen zijn gebaseerd op de uitkomsten van de internet-enquête, focusgroepen en interviews. Uit de internet-enquête De linking & learning activiteiten zijn belangrijk voor het uitwisselen van kennis over het organiseren van draagvlakactiviteiten vindt 81% van de respondenten op de internetenquête. 56% geeft daarnaast aan dat ook de resultaten van de draagvlakactiviteiten zijn verbeterd door de linking and learning activiteiten. 44% procent van deelnemers aan een linking and Review Linkis Oxfam Novib 50 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

learning activiteit heeft zich aangesloten bij een netwerk of heeft zelf initiatief genomen een netwerk op te richten. De gemiddelde waardering voor de linking and learning activiteiten is een 7,2. Uit de focusgroepen Van de 18 participanten aan de focusgroepen hebben er 5 deelgenomen aan een linking and learning activiteit. Allen vonden dat deze activiteiten een belangrijke bijdrage hebben geleverd voor hun draagvlakactiviteiten voor ontwikkelingssamenwerking in Nederland. De deelnemers zijn positief kritisch over linking & learning zoals georganiseerd door Oxfam Novib. Het initiatief tot dit soort activiteiten is goed, de communicatie over de activiteiten laat veel te wensen over. Ook leent linking & learning zich uitstekend voor digitale netwerken gecombineerd met bijeenkomsten. Er is behoefte om ook via internet of een community vast te stellen wie zich per land, thema, regio waarmee bezig houdt. 51 Financiering ON heeft in de periode 2004 tot en met 30 september 2008 833 Linkis projecten gesubsidieerd voor een totaal bedrag van 29,1 miljoen. 51% (517 projecten) van de middelen is gegaan naar organisaties die alleen (draagvlak) projecten in Nederland uitvoeren. 49% (31 projecten) is besteed aan Nederlandse organisaties met een project in het Zuiden en een verplichte draagvlakactiviteit in Nederland. De bevindingen waarvan de conclusies hieronder zijn opgenomen zijn gebaseerd op de uitkomsten van de internet-enquête, focusgroepen en interviews. Uit de internet-enquête Uit de enquête blijkt dat de gemiddelde eigen bijdrage (financiering uit andere bron dan ON) bij projecten 29% is. Dit is net boven de 25% eis die aan te subsidiëren projecten wordt gesteld. 35% van het geld wordt door de respondenten op de internet enquête uitgegeven aan draagvlak activiteiten. In onderstaande tabel zijn de uitgaven aan draagvlakactiviteiten gedetailleerd naar projecten in Zuiden en in Nederland, naar grote en kleine projecten, naar uitgaven door particuliere initiatieven en professionele organisaties en naar migranten en niet-migranten organisaties. Tabel 24: % van budget/uitgaven voor draagvlakactiviteiten Uitgaven aan draagvlakactiviteiten % in % van het totale budget Projecten in Zuiden 16% Projecten in Nederland 63% Kleine projecten 34% Grote projecten 46% Particuliere initiatieven 21% Professionele organisaties 58% 51 NB: De mogelijkheid om op land en thema projecten te selecteren bestaat al op www.linkis.nl. Review Linkis Oxfam Novib 51 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Migranten organisaties 32% Niet-migranten organisaties 38% Gemiddelde uitgaven per project 35% Financiering door Oxfam Novib van de projectactiviteiten is voor 83% van de organisaties cruciaal. Zonder deze subsidiering hadden zij de activiteiten niet kunnen uitvoeren. 56% van de organisaties had evenwel bij andere organisaties subsidie aangevraagd als ON niet had gesubsidieerd. Wanneer de helft van deze organisaties hierin zou slagen dan nog blijft voor 55% (83% - 28%) de ON financiering cruciaal. Ondersteuning door Oxfam Novib blijkt ook belangrijk voor het werven van andere sponsoren. Uit de focusgroepen Van de 16 participanten aan de focusgroepen die over financiering een oordeel gaven, geven 13 aan dat de ON financiering essentieel is om de draagvlakactiviteiten uit te kunnen voeren. Velen ervaren de financiële afhankelijkheid als een dilemma. Uit de interviews Grote projecten ervaren de ON bijdrage als een steun in de rug bij fondsenwerving voor andere projecten. Daarnaast onderschrijft men het belang van de ON bijdrage voor het uitvoeren van hun activiteiten. Review Linkis Oxfam Novib 52 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

6. AANBEVELINGEN 6.1. INLEIDING In dit hoofdstuk zijn aanbevelingen opgenomen in relatie tot de in hoofdstuk zes geformuleerde conclusies over de resultaten van het Linkisprogramma (in par. 7.2) en de ingezette instrumenten (7.3). Daarnaast zijn, in overeenstemming met de vragen hierover in de Terms of Reference, in par. 7.4 oplossingsrichtingen opgenomen voor de strategische keuzes waar Oxfam Novib nu voor staat over het Linkis programma. Ook is een eerste aanzet opgenomen in par. 7.5 met suggesties om de resultaten van draagvlakversterkende activiteiten beter meetbaar te maken. 6.2. RESULTATEN VAN HET LINKIS PROGRAMMA Aanbeveling Vraag de Linkispartners om een onderscheid te maken tussen hun inspanningen op het gebied van draagvlak en ontwikkeling armoedebestrijding Het wordt voor Linkis/ON eenvoudiger om de resultaten op het gebied van draagvlakversterking te meten als de Linkispartners zich bewust zijn van het onderscheid tussen draagvlak en ontwikkeling. Een deel van de migrantenorganisaties en particuliere initiatieven verwarren gedragsverandering binnen het kader van armoedebestrijding met gedragsverandering binnen het kader van draagvlakversterking. Aanbeveling Ondersteun projecten die een handelingsperspectief bieden Linkis/ON verlangt van de Linkispartners dat ze de gedragscomponent van hun draagvlakactiviteiten verder uitwerken, door de deelnemers een handelingsperspectief te bieden. Het handelingsperspectief varieert per doelgroep. De consument wordt aangespoord om zijn lifestyle te verandering. Het bedrijfsleven wordt aangespoord tot Maatschappelijk verantwoord ondernemen. De overheid wordt uitgedaagd om coherent beleid te voeren. Burgers worden uitgedaagd om hun mening te verkondigen door middel van hun stemrecht, via een petitie of actie. 6.3. TOEGEVOEGDE WAARDE VAN DE OXFAM NOVIB INSTRUMENTEN Toegevoegde waarde van Advisering programma medewerkers ON Aanbeveling Structureren van contactmomenten met Linkis partners Linkis partners hebben graag en vaak contact hebben met Oxfam Novib medewerkers. Bij grote aantallen projecten zal het gewenste aantal contactmomenten duidelijker moeten worden gestructureerd om betaalbaar te blijven. Hierbij kan worden gedacht aan: - Open communicatie over wat wel en wat niet van het contact met ON kan worden verwacht; - Organiseren van contactdagen, ieder kwartaal één; Review Linkis Oxfam Novib 53 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

- Tenminste inhoudelijk contact bij contractering/goedkeuring van de subsidie aanvraag, in reactie rapportages en bij afsluiting van een project. Aanbeveling Vaste programma medewerker per project Stel een vaste ON Linkis contactpersoon aan voor een project. Organisaties gaven aan dat regelmatig de programma medewerker voor hun project werd gewisseld. De organisaties hebben graag een vaste contactpersoon / begeleider bij Oxfam Novib. Veel tijd gaat verloren wanneer nieuwe contacten moeten worden opgebouwd. Aanbeveling/Overweging Geef meer inhoud aan het begrip Linkis partner Linkis partners verwachten meer van het partnership met Oxfam Novib dan een subsidierelatie en zij willen daar zelf graag in investeren. In hoeverre ziet Oxfam Novib de relatie als een partnership en kan en wil zij hieraan bijdragen? Toegevoegde waarde van Capacity Building Aanbeveling Organiseer trainingen gericht op meetbaar maken van output en outcome van draagvlak activiteiten In deze trainingen wordt ingegaan op het onderscheid tussen kennis, houding en gedrag; het meetbaar maken van de organisatiedoelstellingen; het uitvoeren van een nulmeting voorafgaand aan de start van de activiteiten en het monitoren na afloop. De training is zo ingericht dat organisaties met weinig extra inspanning betere doelstellingen formuleren die vervolgens ook meetbaar blijken (ook door geringe inspanning). Uitdrukkelijk moet een bureaucratisch circus worden voorkomen waarin het hoofdaccent op verantwoording komt te liggen. Verantwoording is niet meer en ook niet minder dan een bij elk project behorend onderdeel, alles in normale proporties ten opzichte van de omvang van het project. Aanbeveling Stel capacity building open voor meer organisaties Capacity building is nu vooral bedoeld voor migrantenorganisaties. Wanneer het doel van capacity building is om bij te dragen aan draagvlakversterking wordt in de huidige vorm slechts een gedeelte van de projecten bereikt. Voor een groter bereik is bredere openstelling noodzakelijk. Zijn duidelijke criteria geformuleerd wanneer een organisatie wel en wanneer niet in aanmerking komt voor deelname aan trainingen? Toegevoegde waarde van Linking en Learning Aanbeveling Creëer actievere netwerken en wordt er onderdeel van Intensiveer de huidige netwerken, neem als Oxfam Novib zelf deel en zorg voor een optimale communicatie. Aanbeveling Creëer communities als digitale ondersteuning van de events Creëer internet communities voor alle netwerkactiviteiten van enige omvang. Participeer in deze communities als partner organisaties naast een eventuele rol als organisator en cofinancier. Toegevoegde waarde van Financiering Aanbeveling Wees bewust van de belangrijke rol van financiering De rol van de Oxfam Novib Linkis financiering is essentieel voor het uitvoeren van de projecten van veel organisaties. Zonder deze financiering worden de projecten naar schatting Review Linkis Oxfam Novib 54 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

55% niet meer uitgevoerd. De financiering voorziet in een belangrijke behoefte waarvoor veelal geen andere middelen beschikbaar zijn. 6.4. STRATEGISCHE KEUZES Het Linkis Oxfam Novib programma heeft een hybride karakter. Het is een programma waarbinnen veelsoortige projecten van verschillende omvang zijn ondergebracht. De loketfunctie en het kenniscentrum samen met de Linkiscollega s wordt maar ten dele ingevuld. Ter verduidelijking van de structuur van het programma zijn een aantal aanbevelingen opgenomen De hieronder opgenomen aanbevelingen zijn niet direct te onderbouwen vanuit de bevindingen en conclusies van het onderzoek. Het betreft hier de denkrichting van de onderzoekers. Aanbeveling Maak duidelijker onderscheid tussen Linkis programma onderdelen Maak een helder onderscheid tussen de vier hoofd onderdelen van het Linkisprogramma. Dit onderscheid betreft o.a. de doelstellingen van de subprogramma s, de in te zetten instrumenten (advisering, capacity building, linking and learning en financiering), de inzet van ON medewerkers en de bekostiging ervan. Analoog aan de opzet in de Terms of Reference kan de onderverdeling worden gemaakt : - Grote projecten in Nederland - Kleine projecten in Nederland - Grote projecten in Zuiden - Kleine projecten in Zuiden NB: Voor zover wij de diverse recente notities van de minister voor OS begrijpen is het scheppen van een helderder Linkis programma ook noodzakelijk om voortzetting van subsidiëring door het ministerie mogelijk te maken. De minister wil in ieder geval geen geld voor draagvlakversterking verstrekken aan MFS organisaties. De grote en kleine projecten in Nederland vallen dan buiten het MFS-2 kader en zullen geheel vanuit andere bronnen gefinancierd moeten worden. Linkis activiteiten kunnen in de toekomst alleen nog met MFS-middelen worden gefinancierd als de activiteiten direct relevant zijn voor ontwikkelingssamenwerking. ( ) komt draagvlak als afzonderlijke doelstelling voor de MFS organisaties te vervallen. 52 Aanbeveling Zorg voor tijdige overdracht van grotere projecten aan regiobureaus Door ondersteuning van Oxfam Novib groeien getalenteerde kleinschalige initiatieven door naar professionelere organisaties die langjarige subsidiëring behoeven. Deze professionalisering zorgt voor vernieuwing, verjonging en innovatie binnen de ontwikkelingssector. Voor dergelijke grotere projecten is overdracht aan de regiobureaus van Oxfam Novib een mogelijke stap. 53 Er is een periode van anderhalf jaar tussen nu en de start 52 Modernisering draagvlak ontwikkelingssamenwerking,, Minister Koenders, mei 2009 53 In hoeverre het niveau van de organisatie ontwikkeling en de thema s van de Linkis projecten aansluiten bij de focus van de projectbureaus is een vraag die bij bespreking van Review Linkis Oxfam Novib 55 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

van het nieuwe MFS kader om de grote meerjarige projecten over te dragen. Uiteraard zijn er grensgevallen waarover apart moet worden besloten of de projecten nog in het Linkisprogramma vallen. Een belangrijk punt van aandacht is de overdracht van de Nederlandse component bij de overdracht van een project. Linkis ondersteunt de Nederlandse organisatie met een partner in het Zuiden. Met overdracht aan een regiobureau wordt gedoeld op een overdracht ook van de Nederlandse component. Dit vraagt dus ook om aanpassingen van de werkwijze van de regiobureaus. Aanbeveling Bouw een draagvlak portefeuille voor elk van de vijf basisrechten Wees selectief bij het ondersteunen van draagvlak initiatieven. Bouw een portefeuille op van projecten voor elk van de vijf basisrechten. Formuleer draagvlakdoelstellingen voor Oxfam Novib als geheel per recht en ken daar een gedeelte van het Linkis budget aan toe. Aanbeveling Maak afspraken met partijen voor geconstateerde leemten Wellicht worden niet voor alle ON doelstellingen met betrekking tot draagvlakversterking subsidieaanvragen ingediend. Wordt dan zelf actief in het benaderen van partijen die de leemten kunnen opvullen. 6.5. MEETBAAR MAKEN VAN DRAAGVLAKEFFECTEN Aanbeveling Meet de vrijwilligersinzet en de inzet van professionals in termen van vrijwilligersuren en fte s In dit rapport wordt de vrijwilligersinzet en de inzet van professionals gemeten in termen van het aantal vrijwilligers en het aantal betaalde krachten die hun tijd en energie hebben gestoken in de activiteiten van de door hen ondernomen projecten. Het aantal vrijwilligers en professionals zegt echter niet zo veel over de inspanning van deze mensen. Daarom adviseert de Evaluatiegroep om het aantal vrijwilligersuren en de fte s van professionals te meten als indicator. Aanbeveling Meet in plaats van het bereik de intensiteit van de draagvlakactiviteit Het meten van het aantal deelnemers, het bereik, is stap 1. De intensiteit van de draagvlakactiviteit moet echter ook worden verdisconteerd in de formule. In plaats van het aantal deelnemers kan het aantal draagvlakuren worden meten. Voorbeeld: Een film heeft een bereik van 1000 bezoekers. De film duurt 1 uur. De film resulteert in 1.000 draagvlakuren. Het onderwijsproject heeft een bereik van 100 scholieren. Het programma duurt 3 dagen en 8 uur per dag. Het onderwijsproject resulteert in 100 x 24 uur = 2.400 draagvlakuren. Aanbeveling Faciliteer een leerproces om kennis, houding en gedrag te meten op projectniveau Door o.a. Cross Your Borders en Euro s voor Vrede zijn evaluatiemethoden om effecten van draagvlakactiviteiten te meten ontwikkeld. Met een meting voor en na het project worden kennisvergroting, meningsvorming en gedragsverandering vastgesteld. overdracht van projecten vanuit Linkis aan de orde zal komen. Alsdan wordt de afweging gemaakt over verdere ondersteuning vanuit de projectbureaus wenselijk is. Review Linkis Oxfam Novib 56 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Laat organisaties samen een geschikte methodiek ontwikkelen om het effect van hun inspanningen te meten. Faciliteer het proces waarbij de grote projecten samen een geschikte evaluatiemethode opzetten en hierbij van elkaar leren. Het meten van de effecten van een draagvlakactiviteit kost een flinke inspanning qua tijd en geld. Die inspanning moet in verhouding staan tot de investering in draagvlakversterking. De professionele organisaties met een groot project in Nederland besteden een groot deel van het budget aan draagvlak. Het zou logisch zijn als zij de koplopers worden op het gebied van effectmeting van hun draagvlakactiviteiten. Voor projecten in het Zuiden is het meten van draagvlakversterking minder relevant, omdat de hoofddoelstelling van het project armoedebestrijding is. Als deze organisaties in staat zijn om goede resultaten te boeken op het gebied van armoedebestrijding in het Zuiden en hier transparant over rapporteren draagt dit bij aan draagvlakversterking voor ontwikkelingssamenwerking. Review Linkis Oxfam Novib 57 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

BIJLAGEN Review Linkis Oxfam Novib 58 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

BIJLAGE 1 TERMS OF REFERENCE Achtergrond De aanleiding voor deze review is tweeledig. 1. Het Linkis/ON programma bestaat nu 5 jaar en is in deze periode sterk gegroeid. Er zijn inmiddels ruim 800 projecten gefinancierd met een totaal budget van bijna 30 miljoen euro. Tot nu toe zijn projecten ieder voor zich beoordeeld op input, output en outcome. Een analyse van het totale programma op deze aspecten heeft echter nog niet plaatsgevonden en is nodig om de relevantie en effectiviteit van het programma te bepalen. 2. Uit het grote aantal aanvragen dat per jaar wordt ingediend blijkt dat het Linkisprogramma voldoet aan een grote behoefte in de Nederlandse samenleving om actief betrokken te zijn bij internationale samenwerking. Tot nu toe is het programma vooral reactief geweest, waarbij ingediende aanvragen werden beoordeeld en al dan niet gefinancierd. In de kaderbrief 2009, heeft de directie van Oxfam Novib aangegeven dat het Linkisprogramma strategischer dient te worden ingezet; dus minder reageren op aanvragen en meer gericht samenwerkingen ontwikkelen. Linkis staat voor Laagdrempelige INitiatieven en Kenniscentrum Internationale Samenwerking en is, op initiatief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, opgezet door de MFOs en de NCDO samen met de COSsen, als financieringsloket voor kleinschalige particuliere initiatieven 54, Lang voordat Linkis ontstond bood Oxfam Novib al mogelijkheden aan maatschappelijke organisaties om actief betrokken te zijn bij internationale samenwerking. Het Novib Nederland Fonds (NNF) faciliteerde activiteiten van Nederlandse organisaties in Nederland en Samenwerkende Maatschappelijke Organisaties (SMO) faciliteerde gezamenlijke projecten van Nederlandse organisaties met hun lokale partners in het Zuiden. Deze facilitering bestond uit financiering, inhoudelijke advisering en linking and learning. Linkis/Oxfam Novib (Linkis/ON) bestaat uit een samenvoeging van het voormalige SMO en NNF en de laagdrempelige, kleinschalige, particuliere initiatieven. Linkis/ON vormt samen met team acties het bureau Popular Campaigning. De doelstelling van het bureau Popular Campaigning is omschreven als het versterken van maatschappelijk draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking en het uitnodigen van mensen en organisaties om een actieve rol te spelen in Novib s streven naar een rechtvaardiger wereld. (beleidsnotitie Linkis, 2004) Team Acties richt zich hierbij voornamelijk op de individuele Nederlandse burger. Het Linkis programma richt zich op Nederlandse organisaties en hun achterban, door financiële en inhoudelijke steun te verlenen aan initiatieven van Nederlandse organisaties die zelf actief (willen) zijn op het gebied van internationale samenwerking. Met het ontstaan van het bureau popular campaigning (en het verdwijnen van de sectie educatie) is meer gebeurd dan een reorganisatie en naamsverandering. Deze ontwikkeling is het gevolg van een veranderde visie op de rol van Oxfam Novib ten aanzien van bewustwording met betrekking tot 54 Inmiddels maken Plan Nederland en de NCDO om uiteenlopende redenen geen onderdeel meer uit van Linkis Review Linkis Oxfam Novib 59 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

ontwikkelingssamenwerking. De sectie educatie, zoals de naam al aangeeft, had met name een informerende (zendende) benadering. Het bureau popular campaigning daarentegen heeft een faciliterende benadering, waardoor Nederlandse organisaties en burgers in staat gesteld worden zelf actief betrokken te zijn bij ontwikkelingssamenwerking. In essentie sluit Linkis aan bij het grote programma van Oxfam Novib. Dit houdt in dat subsidie-aanvragen betrekking moeten hebben op de 5 programma s gebaseerd op de 5 basisrechten. Daarnaast moet het project worden uitgevoerd in Nederland of in een van de programmalanden van Oxfam Novib. Omdat de primaire doelstelling van het linkis programma gelegen is in het vergroten van draagvlak voor internationale samenwerking in Nederland, dienen alle projecten, ook die in het zuiden worden uitgevoerd, een draagvlakgerelateerde activiteit in Nederland te hebben. Dit houdt tevens in dat vanuit een draagvlakperspectief besloten kan worden de programmacriteria voor landen in de regionale programma s enigszins op te rekken 55. In dit verband verdient emotive speciale vermelding. Dit programma is erop gericht Nederlandse organisaties in staat te stellen gebruik te maken van kennis en kunde van organisaties uit ontwikkelingslanden op (nieuwe) onderdelen van hun werkterrein en deze toe te passen in Nederland. (te denken valt aan HIV/Aids voorlichting, integratie, community arts en vele andere terreinen). De eerste drie jaar is het programma in een experimentele vorm ontwikkeld. Nu wordt er samen met andere organisaties (HvA, Movisie, e.a.) gewerkt aan een convenant waarin meerdere organisaties kunnen gaan participeren. Oxfam Novib in Nederland De van oudsher open Nederlandse samenleving ondervindt ingrijpende gevolgen van de huidige globalisering. Door economische banden, familienetwerken, migratie, communicatie, cultuur en reizen is een groot deel van de bevolking wereldburger. Maar hetzelfde proces zet de Nederlandse samenleving ook onder druk. Sinds o.a. 11 september 2001 en de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh staat de sociale cohesie onder druk en Nederland dreigt zijn open blik op de buitenwereld te verliezen. De polarisatie in de wereld en in Nederland zelf, gekoppeld aan de gevolgen van de recente economische recessie, beïnvloedt ook het draagvlak voor internationale samenwerking. Dit draagvlak heeft verschillende dimensies: politieke steun, betrokken (wereld-)burgers, een actief maatschappelijk middenveld en betrokken bedrijven. De politieke steun voor internationale samenwerking blijft in Nederland hoog, maar is minder vanzelfsprekend dan in het verleden. Op dit moment is Nederland binnen Europa echter nog steeds een voortrekker. Nederland haalt als een van de zeer weinige landen in de wereld de norm van 0.7 procent van het bruto nationaal product voor internationale samenwerking, en realiseert zelfs 0,8 procent. Onder politici wordt de discussie over effectiviteit van de hulp scherper. Daarbij wordt internationale samenwerking door (populistisch) rechts gepolitiseerd, waarbij de nadruk wordt gelegd op prioriteiten in de eigen samenleving en het vermeende gebrek aan resultaten. Verschillende politieke partijen zijn voorstander van een (sterke) vermindering van het ontwikkelingsbudget en loskoppeling van het ontwikkelingsbudget van het BNP. De 55 Migrantenorganisaties uit landen waar Oxfam Novib geen programma heeft kunnen bijvoorbeeld wel een project in Nederland uitvoeren. Daarnaast kunnen actieve groepen uit niet-kernlanden projectvoorstellen op aim 2 en aim 3 (die alleen onderdeel uitmaken van het programma in kernlanden) indienen. Review Linkis Oxfam Novib 60 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

partijen die traditioneel steun geven aan internationale samenwerking en het maatschappelijk middenveld hebben hierop geen scherp antwoord. De kwaliteit van de woordvoering op internationale samenwerking en de kwaliteit van het politieke debat laten te wensen over. Een groot deel van de Nederlandse burgers is (zeer) betrokken bij internationale samenwerking. Tegelijkertijd blijkt echter ook dat veel mensen inhoudelijk slechts oppervlakkig op de hoogte zijn. De steun voor de omvang van het ontwikkelingsbudget en voor particuliere initiatieven is onverminderd hoog, maar steeds minder vanzelfsprekend. Er is in toenemende mate publiek debat over de effectiviteit van internationale samenwerking in het algemeen en de grote ontwikkelingsorganisaties in het bijzonder. Vooral na de succesvolle acties van de Samenwerkende Hulporganisaties (SHO) voor de slachtoffers van de tsunami en de aardbeving in Pakistan wil het publiek meer horen over resultaten van de hulp. Ook zijn burgers zelf betrokken bij projecten en activiteiten. Vooral jongeren tonen toenemende betrokkenheid, maar doen dit op andere wijze dan de vorige generatie. Mogelijk gemaakt door nieuwe, interactieve, technologieën tonen jongeren hun betrokkenheid op kortdurende en snel wisselende wijze: vandaag een reactie op een internetforum en volgende maand een foto op een festival. Migranten en vluchtelingen zijn een duidelijke exponent van een globaliserende wereld. Hun toenemende betrokkenheid bij internationale samenwerking blijkt uit het stijgend aantal projecten dat wordt opgezet en uitgevoerd door migrantenorganisaties en de behoefte om nadrukkelijker te participeren in het ontwikkelingsdebat zoals dat in Nederland wordt gevoerd. Daarnaast sturen migranten grote sommen geld naar hun familie in de landen van herkomst. Het maatschappelijk middenveld op het terrein van internationale samenwerking is breed vertakt, vooral thematisch. De gezamenlijkheid in Nederland is niet sterk, en ontwikkelt zich maar moeizaam, mede onder invloed van de druk op zichtbaar te zijn, eigen merken te versterken en particuliere fondsen te werven. Het huidige Medefinancieringsstelsel MFS I draagt hieraan bij door de 25%-regel voor non-dgis-middelen. Tezelfdertijd biedt de verbeterende internationale communicatie kansen voor het maatschappelijk middenveld. Door de nieuwe media ontstaat steeds betere toegang tot informatie en deze informatie is niet alleen voorbehouden aan westerse groeperingen. Er is een groeiend aantal kleine particuliere organisaties op het gebied van internationale samenwerking, Veelal zijn deze charitatief van aard, maar een deel is ook geïnteresseerd in duurzaamheid, empowerment en ownership. Deze organisaties zijn vaak geïnteresseerd in samenwerking met de grote ontwikkelingsorganisaties. Internationale samenwerking is niet het exclusieve domein van maatschappelijke organisaties. Het bedrijfsleven ontplooit steeds meer activiteiten op het terrein van armoedebestrijding. Meer bedrijven zijn zich bewust van hun ketenverantwoordelijkheid in de wereldsamenleving en geven daar uiting aan in hun kernactiviteiten, daartoe gestimuleerd door maatschappelijke druk via burgerinitiatieven, media-attentie en consumentenacties. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is dan ook niet alleen meer window dressing, maar raakt de hele bedrijfsvoering. Bedrijven zetten vaker commerciële activiteiten op die in ontwikkelingslanden de lokale werkgelegenheid en kennisoverdracht bevorderen. Of ze sluiten partnerschappen met overheden en maatschappelijke organisaties, waar expertise en lokale relatienetwerken elkaar kunnen versterken. Review Linkis Oxfam Novib 61 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Binnen deze context richt Linkis zich met name op Nederlandse organisaties en Nederlandse burgers. Deze organisaties en burgers op hun beurt zijn echter ook weer actief in de politiek of met het bedrijfsleven. Als zodanig kan het Linkisprogramma niet exclusief aan een of enkele van bovenstaande dimensies gekoppeld worden. Het Linkis programma Ten aanzien van draagvlak wordt een onderscheid gemaakt tussen passief en actief draagvlak (NCDO). Verder wordt een onderscheid gemaakt tussen kennis, houding, (opinie) en gedrag (Develtere). Van passief draagvlak is sprake wanneer men ergens positief tegenover staat, maar hier verder niets mee doet. Pas wanneer deze houding resulteert in gedragsverandering is sprake van actief draagvlak. Uiteindelijk gaat het bij het Linkisprogramma om deze gedragsverandering. Volges Azjen en Fischbein (theory of planned behaviour) is ons gepland gedrag goed te beïnvloeden, maar beslaat het slechts 5% van ons gedrag. Het grootste deel van ons gedrag (95%) is echter automatisch en wordt dus niet over nagedacht. Toch is dit automatische gedrag ook te beïnvloeden, maar op veel minder directe wijze. Het veranderen van automatisch gedrag kan door dit om te vormen in gepland gedrag. Belangrijke technieken hierbij zijn priming (het gebruiken van stimuli die invloed hebben op het gedrag) en herhaling. Hoe vaker iets wordt gezegd, hoe groter de kans dat het wordt overgenomen. De conclusie die hieruit getrokken kan worden is dat de directe invloed van kennisvergroting en opinievorming op gedragsverandering slechts beperkt is omdat die zich met name richten op gepland gedrag. Voor het indirect beïnvloeden van gedrag is het echter cruciaal. Wanneer niet constant impulsen worden gegeven om gepland gedrag te vertonen ten aanzien van duurzaamheid en rechtvaardigheid zal er op dit terrein weinig veranderen. Voor het realiseren van haar doelstelling beschikt Linkis/ON over een ruim scala aan activiteiten, die zich richten op zowel kennis, houding als gedrag als verschillende aspecten van draagvlak. - Het financieren en adviseren van organisaties bij het uitvoeren van hun (kleinschalige) eenmalige activiteiten in Nederland. Hierbij valt te denken aan debatten, theatervoorstellingen, publicaties, documentaires etc. Deze activiteiten (evenals de meerjarige variant) zijn vooral gericht op opinievorming en gedragsverandering. - Het financieren en adviseren van organisaties voor het uitvoeren van hun meerjarige activiteiten in Nederland. Hierbij valt te denken aan onderwijsprogramma's, coalities op het gebied van eerlijke handel en arbeidsomstandigheden. - Het financieren en adviseren van organisaties voor het uitvoeren van kleinschalige, eenmalige projecten in ontwikkelingslanden, samen met een lokale partner in het zuiden. Deze activiteiten (evenals de meerjarige variant) zijn naast het faciliteren van actieve betrokkenheid en kennisvergroting ook gericht op directe armoedebestrijding. Dit zijn wat in de volksmond linkisprojecten heten. - Het financieren en adviseren van organisaties voor het uitvoeren van meerjarige, grootschaliger projecten in ontwikkelingslanden, samen met een lokale partner in het zuiden. - Het financieren en adviseren van organisaties voor het uitvoeren van (hoofdzakelijk) kleinschalige, eenmalige projecten in Nederland, waarbij kennis wordt gebruikt uit het zuiden. Deze activiteiten zijn vooral gericht op Review Linkis Oxfam Novib 62 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

houding en opinievorming ten aanzien van internationale samenwerking. - Netwerken (nationaal en internationaal) van Nederlandse organisaties op basis van thema en/of regio. - Training en capaciteitsversterking van Nederlandse organisaties, zodat deze beter in staat zijn hun doelstellingen te realiseren en /of hun zuidelijke partners te begeleiden. Linkis/ON staat (onder voorwaarden) open voor alle Nederlandse organisaties zonder commercieel oogmerk, die geregistreerd zijn bij de Kamer van Koophandel. Migrantenorganisaties spelen hierbij een steeds belangrijkere rol, omdat zij een relatief nieuwe actor zijn op het terrein van internationale samenwerking. Er zijn geen aparte allocaties voor migrantenorganisaties, maar in het Linkis/ON beleid is wel vastgelegd dat minimaal 30% van de goedgekeurde projecten uit deze groep afkomstig moet zijn. Daarnaast is er een speciaal op migrantenorganisaties gericht deel van het capaciteitsopbouw programma. Tussen 1 januari 2004 en 30 september 2008 heeft Linkis in totaal 833 projecten gefinancierd met een totaal budget van 29,146,575 in de volgende verdeling Aantal linkis projecten naar regio en omvang (2004-2008) land Grote projecten Kleine projecten Totaal Absoluu t % Absoluut % Absoluut % Nederlan d 18 2 499 60 517 62 Zuiden 26 3 290 35 316 38 totaal 44 5 789 95 833 100 Budget Linkisprojecten naar region en omvang (2004-2008) land Grote projecten Kleine projecten Totaal Absoluut % Absoluut % Absoluut % Nederland 3,293,512 11 11,658,912 40 14,952,424 51 Zuiden 7,678,950 26 6,515,201 22 14,194,151 48 totaal 10,972,462 37 18,174,112 62 29,146,575 99 95% van de goedgekeurde projecten zijn kleine projecten (eenmalig, met een budget van max. 50.000 euro in het zuiden en 100.000 euro in Nederland). Qua budget vormen deze kleine projecten 62% van het programma. Gemiddeld over de jaren is ongeveer de helft van de projecten uitgevoerd in Nederland en de andere helft in het zuiden. Hierin vindt echter wel een verschuiving plaats, waarbij steeds meer projecten zich exclusief op Nederland richten. In 2008 vond 2/3 van de goedgekeurde projecten plaats in Nederland. Doelstelling van de review Het Linkisprogramma heeft een dubbele doelstelling. Naast het vergroten van het draagvlak voor internationale samenwerking in Nederland wil het een bijdrage leveren aan armoedebestrijding in het Zuiden. Directe armoedebestrijding is de kerntaak van de afdeling projecten en vindt vooral plaats door rechtstreekse financiering van organisaties in het Zuiden. Om deze financiering via een Nederlandse organisatie te laten verlopen, moet daarin een meerwaarde zitten. Deze meerwaarde ligt in Nederland zelf. Allereerst kunnen de Review Linkis Oxfam Novib 63 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Nederlandse partners aspecten van internationale samenwerking onder de aandacht brengen en houden van de Nederlandse samenleving. Daarnaast bieden zij mogelijkheden aan andere Nederlanders om zelf actief betrokken te zijn bij internationale samenwerking. Er zijn verschillende onderzoeken gedaan ( Chelladurai, 2006; Kamara & Bakhuisen, 2008; Kinsbergen, 2007 Schulpen, 2007) waaruit blijkt dat veel projecten van het particulier initiatief op verschillende onderdelen kwalitatief sterk verbeterd kunnen worden. Linkis biedt (als derde meerwaarde) particuliere organisaties de mogelijkheid om te profiteren van de kennis die aanwezig is bij onder andere Oxfam Novib. Linkis zal de uitkomsten van deze review gebruiken als input voor verdere aanscherping van onze strategie t.a.v. draagvlakversterking in Nederland. In lijn met de kaderbrief zal de directie de uitkomsten van deze review gebruiken voor strategische keuzes voor het bedrijfsplan 2011-2015 t.a.v. het Linkis programma. Deze review is uitsluitend gericht op de Nederlandse component (de draagvlakdoelstelling) van het LINKIS/ON programma. De effecitviteit van de armoedebestrijdingsactiviteiten in het zuiden blijft buiten beschouwing. Bij draagvlak ten aanzien van ontwikkelingssamenwerking kunnen twee aspecten worden onderscheiden, namelijk draagvlak en ontwikkelingssamenwerking, concepten waarover vooralsnog veel discussie bestaat. In lijn met het Oxfam Novib beleid wordt in deze review onder draagvlakactiviteiten het volgende verstaan: activiteiten die beogen een positieve invloed te hebben op de kennis, houding en/of gedrag van een individu ten aanzien van de doelstellingen van ontwikkelingssamenwerking, zoals vormgegeven in de vijf programma s van Oxfam Novib. 56 Deze review gaat met name in op de effectiviteit van het LINKIS programma op het gebied van draagvlak (resultaten) en de effectiviteit van de strategische keuzes die daaraan ten grondslag hebben gelegen (bijdrage Oxfam Novib): De effectiviteit van het programma kan op twee verschillende niveaus geanalyseerd worden. Het eerste niveau zijn de organisaties die de activiteiten uitvoeren. Het tweede niveau zijn de deelnemers aan de uitgevoerde activiteiten. Deze analyse richt zich in de eerste plaats op de organisaties die de activiteiten uitvoeren. Waar mogelijk zullen ook de deelnemers aan de activiteiten in de analyse betrokken worden. De eerste onderzoeksvraag is daarom: Op welke manier en in welke mate draagt het Linkis/ON programma bij tot het versterken van draagvlak voor internationale samenwerking? M.a.w. wat zijn de resultaten van het Linkis werk op gebied van draagvlakversterking? Is hierbij onderscheid te maken tussen - grote en kleine projecten 57? 56 Recht op een duurzaam bestaan, recht op toegang tot sociale basisvoorzieninge (m.n. onderwijs en gezondheidszorg recht op leven en veiligheid, recht op maatschappelijke en politieke participatie en recht op een identiteit (m.n. gender en minderheden). 57 Grote projecten zijn de zgn P-Projecten, meerjarig en een begroting van meer dan 100.000 Euro. Kleine projecten zijn de zgn. C-Projecten, eenmalige en een begroting van max 100.000 Euro in Nederland en 50.000 Euro in het zuiden. Review Linkis Oxfam Novib 64 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

- projecten die zich alleen op Nederland richten (inclusief Omgekeerde Ontwikkelingssamenwerking) en projecten die in hoofdzaak in het zuiden worden uitgevoerd? - particuliere stichtingen en professionele stichtingen zoals productiebedrijven (radio, televisie, theater, publicaties, etc) 58 - initiatieven van migrantenorganisaties en niet-migrantenorganisaties? 59 - bijdragen ten aanzien van kennisvergroting, meningsvorming en gedragsverandering. Daartoe zal het volgende o.a. achterhaald dienen te worden: * In hoeverre zijn Linkispartners van Oxfam Novib in Nederland zich bewust van hun rol ten aanzien van draagvlakversterking voor ontwikkelingssamenwerking? * Monitoren en evalueren Linkispartners het effect van hun bijdrage aan draagvlakversterking.? En zo ja, op welke manier? De tweede onderzoeksvraag is: Welke van de verschillende onderdelen/strategieën van het Linkisprogramma hebben met name een bijdrage geleverd aan het bereiken van de resultaten? En zijn dus effectief gebleken, - Waarbij een onderscheid gemaakt kan worden tussen de volgende strategieën: - advisering over inhoud en uitvoering van het project, begeleiding bij aanvraag en rapportage, kansen en risico-analyse 60 - financiering - capacity building 61 (PCM, duurzaamheid, gender, etc), - linking and learning Naast conclusies op bovengenoemde vragen, beoogt de review te leiden tot aanbevelingen ten aanzien van: 1. De strategische keuzes die de effectiviteit en focus van (onderdelen) van het programma kunnen vergroten? Hierbij worden drie verschillende aspecten bekeken: a. Zijn er onderdelen die uit het programma beeindigd moeten worden omdat zij geen of te weinig effect hebben en/of niet relevant lijken? b. Zijn er onderdelen die uitgebreid zouden moeten worden vanwege hoge effectiviteit en waardering, zo ja, ten koste waarvan? 62. c. Zijn er onderdelen die aan het programma zouden moeten worden toevoegd, zo ja, ten koste waarvan?. 2. Aanbevelingen over mogelijkheden om het draagvlakeffect van Linkis programma van ON beter meetbaar te maken. Dit in eerste instantie op het niveau van individuele ondersteunde activiteiten, maar mogelijk ook op het niveau van (onderdelen) van het programma. 58 Professionele stichtingen zijn stichtingen die (zonder commercieel oogmerk) een of meerdere medewerkers een betaalde baan verschaffen. Particuliere stichtingen doen dat niet. 59 Uitgangspunt van Oxfam Novib is dat een organisatie zelf bepaalt of het al dan niet een migrantenorganisatie is. 60 Middels toolbox methode 61 Het capacitybuilding programma van Linkis Oxfam Novib is al eerder geevalueerd. Conclusies van deze evaluatie kunnen hier meegenomen worden. 62 Het is namelijk niet waarschijnlijk dat de middelen in het komend jaar of in het nieuwe bedrijfsplan zullen toenemen, een uitbreiding van onderdelen van het programma zal dus moeten leiden tot inperking van andere onderdelen. Review Linkis Oxfam Novib 65 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Methodologie Bij het uitvoeren van dit onderzoek dient er rekening mee gehouden te worden dat er momenteel veel onderzoek gedaan wordt naar de betrokkenheid van particulier initiatief bij internationale samenwerking. Er bestaat daardoor al veel primair en secondair materiaal, maar er bestaat ook een gevaar voor een zekere enquetemoeheid bij de organisaties. Daarnaast kleeft er een aantal problemen aan draagvlakonderzoek, zoals het attributieprobleem (wat is het specifieke effect van een specifieke activiteit of groep van activiteiten) en het aggregatieprobleem (wat is het cumulatieve effect van alle activiteiten). De te hanteren methodologie zal primair moeten leiden tot inzicht in de visie en perceptie van de partners, aangevuld met illustraties aan de hand van case studies en kwantitatieve onderbouwing vanuit SAP (het administratieve systeem van Oxfam Novib). Een statistisch verantwoorde kwantitatieve analyse op het niveau van individuen van het draagvlakeffect van linkisprojecten valt ivm beschikbare tijd en middelen buiten de mogelijkheden van deze review. Gegevens worden verzameld door middel van: - Bestudering van achtergrondmateriaal (de consultant krijgt bij aanvang van het onderzoek materiaal aangereikt). - Bestudering van (een selectie van) projectaanvragen en rapportages. - Bestudering van SAP data (i.e. het administratieve registratie systeem van Oxfam Novib) - Interviews met partnerorganisaties en mogelijk enkele deelnemers aan gefinancierde activiteiten. - Interviews met medewerkers van Oxfam Novib (directie, middenkader en programmamedewerkers) - Interviews met externen (onder andere collega Linkisloketten, ministerie van buitenlandse zaken) De eindrapportage omvat maximaal 30 pagina s kerntekst, exclusief samenvatting en annexen. De conceptrapportage wordt voor finalisering besproken met de opdrachtgever. Het onderzoek wordt begeleid door een stuurgroep bestaande uit: Monica Maassen: Directeur Campagnes a.i. Wim Stoffers: Hoofd Popular Campaigning (Linkis) Nickie Monga: Programma medewerker Linkis Christel de Vries: Programma medewerker Linkis Kirsten Tinnemans: Stafbureau Quality & Control Sara Kinsbergen: promovenda CIDIN De stuurgroep onderhoudt op verschillende momenten contact met de evaluator. Rol van de stuurgroep is overleg en agreement over: - Vaststellen van de ToR - Goedkeuring evaluatie approach van de review - bespreking van het conceptrapport - vaststelling van het definitieve rapport. - Formuleren follow up Daarnaast kunnen zowel de stuurgroep als de evaluator voorstellen indienen voor tussenoverleg. Review Linkis Oxfam Novib 66 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

BIJLAGE 2 LIJST MET GEÏNTERVIEWDEN Oxfam Novib - Monica Maassen directielid Campagnes a.i. - Wim Stoffers hoofd bureau Popular Campaigning (Linkis) - Christel de Vries programma medewerker Linkis - Nickie Monga programma medewerker Linkis - Bastiaan Kluft programma medewerker Linkis Hivos - Marianne van der Pol programma medewerker Linkis, Hivos Cordaid - Josta ten Broeke programma verantwoordelijke Particulier Initiatief, Cordaid (Linkis) Eurosvoorvrede - Dorieke Looije programma coördinator Stichting DIR - Sanne Nagelhout project coördinator UCP - Ghada Zeidan programmaleider UNOY - Programma medewerker Begeleidingscommissie van de Linkis review - Monica Maassen directielid Campagnes a.i. - Kirsten Tinnemans medewerker Quality & Control - Wim Stoffers hoofd bureau Popular Campaigning - Christel de Vries programma medewerker Linkis - Nickie Monga programma medewerker Linkis - Sara Kinsbergen promovenda CIDIN Review Linkis Oxfam Novib 67 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

BIJLAGE 3 LITERATUURLIJST AIV (2009) Ontwikkelingssamenwerking: nut en noodzaak van draagvlak. Briefadvies http://www.minbuza.nl/binaries/kamerbrieven-bijlagen/2009/mei/470dvl-bijlage-aiv--- briefadvies.pdf Blaauwberg (2006) Tussen 'leuk meegenomen' en 'echt meedoen'. Evaluatie van de front offices voor particuliere projectaanvragers in de ontwikkelingssamenwerking Bruijn, Tom de (2008) Evaluation of Oxfam Novib's capacity building programme for diaspora organisations Buza (2009) Maatschappelijke organisaties. Samenwerken, maatwerk, meerwaarde. Beleidsnotitie Buza (2009) Modernisering draagvlak ontwikkelingssamenwerking. Brief Hart, Marieke het (2009) De kracht van verbinding. Vijfentwintig jaar COS Zeeland IOB (2009) Draagvlakonderzoek. Evalueerbaarheid en resultaten Kinsbergen, Sara (2008) Linkis goedkeuringen 2004-2007. Een kwantitatief overzicht Linkis.nl (2005) projectverslag over de periode 2004 tot juli 2005 Linkis.nl (2006) projectverslag over de periode juli 2005 tot december 2006 Linkis.nl (2007) projectverslag over 2007 Linkis.nl (2009) Wat vindt u op Linkis.nl. (http://www.linkis.nl) Linkis/ON (2004) Beleidsnotitie Novib/Linkis Linkis/ON (2004) Novib beoordeling financiele + inhoudelijke verantwoording Linkis/ON (2004) Verslag van de 3e directievergadering Linkis/ON (2005) Counterpart and project description Linkis/ON (2005) Popular campaigning in 2005 Linkis/ON (2005) The Netherlands - Linkis Linkis/ON (2006) Goedkeuringsformulier Linkis/ON (2006) Hoofdstuk 15 van de processen afdeling Projecten. Linkis Linkis/ON (2006) Kenschets Review Linkis Oxfam Novib 68 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Linkis/ON (2007) Performance registration results - stichting DIR Linkis/ON (2008) Beoordeling kansen en risico's Linkis/ON (2008) Linkis richtlijnen voor rapporteren C-projecten met jaarrekening en accountantsverklaring Linkis/ON (2008) Migration and development briefing note Linkis/ON (2008) Modification annual reporting guidelines Linkis/ON (2008) Tijdschrijven per 22 mei 2008 Linkis/ON (2009) Excel lijst met aanvragen Linkis/ON (2009) Goedkeuringen en overmakingen Linkis/ON (2009) Inhoudsopgave dossier Linkis/ON (2009) Intakeformulier Linkis/ON (2009) Lijst met Linkis medewerkers Linkis/ON (2009) Lijstje met bijeenkomsten Linkis/ON (2009) Lijstje met trainingen Linkis/ON (2009) Met Linkis de toekomst in Linkis/ON (2009) Subsidies via Linkis (http://www.oxfamnovib.nl/id.html?id=3819) Maassen (2008) Modification annual reporting guidelines Oxfam Novib (2003) Core concepts in Novib's policy Oxfam Novib (2006) Overzicht classificatiegegevens project Oxfam Novib (2008) Counterpart analytical file Oxfam Novib (2008) Jaarrekening 2008 Oxfam Novib (2008) Jaarverslag 2008 Oxfam Novib (2009) Classification of counterpart Oxfam Novib (2009) Classification system. Instructions and definitions Oxfam Novib (2009) The guidelines for core country evaluations Review Linkis Oxfam Novib 69 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

BIJLAGE 4 VRAGENLIJST ENQUÊTE VIA INTERNET Introductie Welkom bij de enquête behorende bij de evaluatie van het Linkis programma. De evaluatie wordt uitgevoerd door de Evaluatiegroep (zie ook http://www.evaluatiegroep.nl) in opdracht van Oxfam Novib. Deze enquête is één van de methoden die de Evaluatiegroep inzet om de relevantie en effectiviteit van het Linkis programma vast te stellen. De uitkomsten van de evaluatie zullen door Linkis/Oxfam Novib worden gebruikt voor aanscherping van hun beleid en het Linkis programma. De enquête is uitsluitend gericht op de draagvlakdoelstelling van het Linkis programma. De effectiviteit van de armoedebestrijdingsactiviteiten in het Zuiden blijft buiten beschouwing. De enquête is daarom gericht op draagvlakversterkende activiteiten die uw organisatie in het Nederland heeft uitgevoerd. Als uw organisatie meerdere projecten heeft uitgevoerd, die door Linkis/Oxfam Novib zijn gesubsidieerd, dan heeft de enquête alleen betrekking op het laatst afgeronde project. Indien uw organisatie nog geen project heeft afgerond, heeft de enquête betrekking op het lopende project. Alle vragen hebben betrekking op de volgende periode: start van het project tot en met 2008. Het beantwoorden van de vragen duurt ongeveer 20 minuten. De antwoorden op de enquête worden anoniem verwerkt en uw medewerking heeft daardoor geen invloed op de (subsidie)relatie met Linkis/Oxfam Novib. Als u vragen of opmerkingen heeft of (technische) problemen ondervindt bij het invullen van de enquête kunt u contact opnemen met Stijn Blommerde van de Evaluatiegroep via stijn.blommerde@evaluatiegroep.nl of via 030-2669677. De eerste 30 respondenten ontvangen een Oxfam Novib attentie. Definities In de enquête komen een aantal begrippen naar voren die enige uitleg behoeven. Hieronder worden ze beschreven. Draagvlakversterkende activiteiten: Activiteiten die beogen een positieve invloed te hebben op de kennis, houding en/of gedrag van Nederlandse burgers ten aanzien van de doelstellingen van Internationale Samenwerking. Voorbeelden: Een door uw organisatie uitgevoerde tentoonstelling, debat, of campagne. Kennisvergroting: Burgers in Nederland informatie verschaffen, bijvoorbeeld door middel van een tentoonstelling of lezing Meningsvorming Burgers in Nederland uitdagen om hun mening te verkondigen, bijvoorbeeld door middel van een debat. Gedragsverandering: Burgers in Nederland uitdagen om de mening om te zetten in daden, bijvoorbeeld door uit te leggen wat je concreet kunt doen voor een betere wereld. Review Linkis Oxfam Novib 70 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Internationale Samenwerking Internationale Samenwerking is de moderne variant van Ontwikkelingssamenwerking, waarbij wordt erkend dat ook thema's als klimaatverandering en veiligheid een rol spelen. Noorden, Zuiden: Met het Noorden wordt Nederland bedoeld en met het Zuiden wordt het partnerland/ontwikkelingsland bedoeld. Beschrijving van uw organisatie 1. Is uw organisatie te omschrijven als een migrantenorganisatie of een niet migrantenorganisatie? - 2. Is uw organisatie een particuliere stichting of een professionele stichting? - 3. Welk percentage van het budget heeft uw organisatie besteed aan overhead? Beschrijving van uw project 4. Vult u deze enquête in voor een afgerond project of voor een nog lopend project? - 5. Wat waren de doelstellingen van uw afgeronde project? - 6. Wat was de startdatum van uw afgeronde project? - 7. Wat was de duur van uw afgeronde project? - 8. Werden de activiteiten van uw afgeronde project hoofdzakelijk in Nederland of het Zuiden uitgevoerd? - 9. Hoe groot was de financiële bijdrage van Linkis/Oxfam Novib aan uw afgeronde project? - 10. Welk percentage van de kosten van het afgeronde project droeg u bij uit eigen middelen? - 11. Welke deel van de totale projectkosten van het afgeronde project is besteed aan draagvlakactiviteiten in Nederland? Dezelfde vragen werden gesteld voor een afgerond project Medewerkers en partners De volgende vragen hebben betrekking op het aantal medewerkers actief binnen uw organisatie op het gebied van draagvlakversterking in Nederland en de samenwerking met partners op dit gebied. 12. Hoeveel vrijwilligers werken binnen uw organisatie aan draagvlakversterking voor Internationale Samenwerking? - 13. Hoeveel betaalde krachten werken binnen uw organisatie aan draagvlakversterking voor Internationale Samenwerking? - Review Linkis Oxfam Novib 71 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

14. Werkt uw organisatie samen met andere organisaties of instellingen aan draagvlakversterking voor Internationale Samenwerking? organisaties of instellingen: kennisinstellingen (universiteiten, scholen), overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties - 15. Met wat voor soort organisatie(s) werkt u samen aan draagvlakversterking voor Internationale samenwerking? Meerdere antwoorden mogelijk o overheidsinstelling o kennisinstelling (school, universiteit) o bedrijfsleven o met een andere maatschappelijke organisatie 16. Met hoeveel organisaties werkt u samen aan draagvlakversterking voor Internationale samenwerking? - 17. Met hoeveel personen binnen deze organisaties (in totaal) werkt u samen aan draagvlakversterking voor Internationale samenwerking? Bereik De volgende vragen hebben betrekking op het bereik van de door uw organisatie ondernomen draagvlakversterkende activiteiten binnen het kader van uw project. Ga uit van de periode: Start van het project tot en met 2008. 18. Welke doelgroep(en) heeft uw organisatie met de draagvlakactiviteiten bereikt? (meerdere antwoorden mogelijk) o jongeren o migranten o bedrijfsleven o IS geïnteresseerden (IS=Internationale Samenwerking) o het algemene publiek o n.v.t., project in voorbereiding o Andere doelgroep(en): Direct bereik 19. Hoeveel mensen hebben deelgenomen aan de draagvlakactiviteiten, die door uw organisatie zijn uitgevoerd in Nederland? o Theatervoorstelling o Debat, conferentie, seminar o Film o Onderwijsprogramma/educatie o Campagne o Festival o Publicatie o lobby/beleidsbeïnvloeding o 'Omgekeerde ontwikkelingssamenwerking' (kennis uit Zuiden ingezet in NL) o Overig o nvt, project in voorbereiding Indirect bereik 20. Hoeveel mensen heeft u bereikt via de media of mond-tot-mond reclame in Nederland? Review Linkis Oxfam Novib 72 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

o Website o Folder, brochure o Raamposter o Nieuwsbrief o Huis aan huis mailing o Tijdschrift o Landelijke krant o Regionale krant o Lokale krant o Landelijke TV uitzending o Regionale TV uitzending o Landelijke radio uitzending o Regionale radio uitzending o Mond-tot-mond reclame (familie, vrienden, collega's e.a.) o Overig o N.v.t., project nog in voorbereiding 21. Hoe heeft uw organisatie het bereik van de draagvlakactiviteiten gemeten? o Kaartverkoop (bv. debat) o Kijkcijfers of luistercijfers (bv. radio-interview) o Inschatting van de medewerkers (bv. lezing, presentatie) o Percentage van de bezoekersaantallen (bv. festival/evenement) o Teller of statistieken (bv. website) o Promotiemateriaal uitgedeeld (bv. folders, flyers, posters) o Aantal mailings verstuurd/gelezen (mailings, nieuwsbrief) o Oplagecijfers (krant, tijdschrift) o Niet gemeten o nvt, project in voorbereiding o Anders: 22. In welke provincie(s) vonden welk percentage van de draagvlakversterkende activiteiten van uw organisatie plaats? (Zorg ervoor dat het totaal uitkomt op 100%) Resultaten Uw organisatie heeft afspraken gemaakt met Linkis/Oxfam Novib met betrekking tot de te behalen resultaten (milestones) en heeft gerapporteerd over de behaalde resultaten van uw draagvlakversterkende activiteiten in Nederland. 23. We willen u vragen of uw organisatie de twee belangrijkste resultaten kan weergeven in woord en waar mogelijk ook in getal. Ga uit van de resultaten in de periode: Start van het project tot en met 2008. Resultaten in termen van kennis, houding en gedrag 24. Wat was de bijdrage van uw activiteiten in Nederland ten aanzien van kennisvergroting, meningsvorming en gedragsverandering van Nederlandse burgers? - 25. Hoe heeft uw organisatie kennisvergroting, meningsvorming en/of gedragsverandering gemeten? o Vragenlijst/enquête o Informele reacties van deelnemers o Donaties na activiteit o Aanmeldingen van vrijwilligers na activiteit o Verkoopcijfers van producten Review Linkis Oxfam Novib 73 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

o Niet gemeten o N.v.t., project in voorbereiding o Anders: Bijdrage van specifieke Linkis strategieën Strategie 1: Financiering 26. Zonder financiële ondersteuning van Linkis/Oxfam Novib... o had mijn organisatie de plannen niet uit kunnen voeren o had mijn organisatie hetzelfde kunnen doen als het nu gedaan heeft o had mijn organisatie elders financiële ondersteuning gezocht Strategie 2: Advies en ondersteuning De programmamedewerkers van Linkis adviseren de organisaties over de inhoud en uitvoering van het project, begeleiden de aanvraag en de rapportage en brengen de kansen en risico's van het project in kaart. 27. Heeft uw organisatie advies en ondersteuning ontvangen van de programmamedewerker van Linkis/Oxfam Novib bij uw project? 28. Stelling: De begeleiding van de programmamedewerker van Linkis/Oxfam Novib heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan o Inhoudelijke vormgeving van draagvlakversterkende activiteiten o Begroten van de draagvlakversterkende activiteiten o Samenwerking met soortgelijke organisaties op het gebied van draagvlakversterking 29. Kunt u met een cijfer een oordeel geven over de advisering en ondersteuning door de programmamedewerker van Linkis/Oxfam Novib? Strategie 3: Capacity Building Linkis/Oxfam Novib subsidieert en/of organiseert verschillende trainingen met onderwerpen als Project Cycle Management and Planning, 'financial literacy' en 'managing international partnerships'. 30. Heeft uw organisatie deelgenomen aan een trainingen, georganiseerd of gesubsidieerd door Linkis/Oxfam Novib? 31. Aan welke van onderstaande training(en), gesubsidieerd of georganiseerd door Linkis/Oxfam Novib, heeft uw organisatie deelgenomen? 32. Stelling: De training(en) van Linkis/Oxfam Novib heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan o Ontwikkeling van draagvlakversterkende activiteiten o Begroten van draagvlakversterkende activiteiten o Plannen van draagvlakversterkende activiteiten o Fondsenwerving ten bate van draagvlakversterkende activiteiten o Bovengenoemde verbetering van projectontwikkeling, begroting, planning en/of fondsenwerving heeft geresulteerd in betere projectresultaten op het gebied van draagvlakversterking. Review Linkis Oxfam Novib 74 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

33. Kan uw organisatie met een gemiddeld cijfer een oordeel geven over de gevolgde trainingen van Linkis/Oxfam Novib? Strategie 4: Linking & Learning Linkis/Oxfam Novib subsidieert en organiseert verschillende bijeenkomsten om Linkispartners in staat te stellen om van elkaar te leren,zoals het landenprogrammas, Country meetings, de Linking&learning dag of een themadag. 34. Heeft uw organisatie deelgenomen aan een bijeenkomst, georganiseerd of gesubsidieerd door Linkis/Oxfam Novib? 35. Aan welke van onderstaande bijeenkomsten, gesubsidieerd of georganiseerd door Linkis/Oxfam Novib, heeft uw organisatie deelgenomen? Meerdere antwoorden mogelijk. 36. Stelling: De bijeenkomst(en) van Linkis/Oxfam Novib heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan o Kennisuitwisseling op het gebied van draagvlakversterking o Het leggen van contacten met relevante soortgelijke organisaties en het ontstaan van partnerships o De aansluiting bij een platform of de oprichting van een platform o Bovengenoemde verbetering van kennisuitwisseling en/of samenwerking heeft geleid tot betere projectresultaten op het gebied van draagvlakversterking 37. Kunt u met een cijfer een oordeel geven over de bijgewoonde bijeenkomsten van Linkis/Oxfam Novib? U heeft zojuist de vier strategieën beoordeeld van het Linkis/Oxfam Novib programma. 38. Zijn er nog bepaalde zaken die u heeft gemist in het contact met Linkis/Oxfam Novib? 39. Op welke punten kan het Linkis/Oxfam Novib programma worden verbeterd? Tot slot U bent aan het einde gekomen van de enquête. 40. Heeft u nog een vraag of opmerking naar aanleiding van deze enquête? Review Linkis Oxfam Novib 75 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

BIJLAGE 5 DEELNEMERS AAN DE FOCUSGROEPEN De volgende organisaties hebben deelgenomen aan de focusgroep bijeenkomsten op 27 mei: Focusgroep organisaties met project in het Zuiden: - Stichting Vond - Awdal development organisation - Mafed - Redeem Foundation - Stichting Reragkura - Stichting Videoletters - Nederlands Palestina Komitee - Stichting leren van elkaar/ Leren van de beste - Stichting Promolat/ Nocitas - Vialisa - Stichting You are Kind Focusgroep organisaties met project in Nederland - SCSF (Soedanese migranten netwerk) - CNN (Congolese migranten organisatie) - Afro-Euro Foundation - Stichting Wonder: Stichting stoere vrouwen - Stichting Globalogical - Go for Africa - Een ander Joods geluid Review Linkis Oxfam Novib 76 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

BIJLAGE 6 RECENTE DRAAGVLAKONTWIKKELINGEN Beleidsnotitie Maatschappelijke Organisaties In deze beleidsnotitie van april 2009 van het Ministerie van Buitenlandse Zaken wordt aangekondigd dat 63, met betrekking tot draagvlakactiviteiten, geen subsidies beschikbaar worden gesteld voor projecten en activiteiten die gericht zijn op fondsenwerving. Ter ondersteuning van draagvlakactiviteiten zal een restrictief beleid worden gevoerd. (zie hieronder De visie van de minister voor ontwikkelingssamenwerking ). Het IOB rapport In het IOB rapport no. 322 van april 2009 worden de volgende conclusies getrokken over 33 onderzochte draagvlakactiviteiten die in 2007 door NCDO, Cordaid, Hivos, ICCO, Oxfam Novib en de afdeling DVL/IS van het ministerie van Buitenlandse Zaken zijn uitgevoerd: Doeltreffendheid Voor draagvlakactiviteiten met abstracte doelstellingen is het praktisch gezien ondoenlijk om met enige nauwkeurigheid vast te stellen in hoeverre beoogde resultaten zijn behaald. Bij draagvlakinterventies met concrete doelen is dat beter mogelijk, vooral naarmate de doelgroep scherper wordt afgebakend, de toegediende draagvlakimpuls intenser is en het geboden handelingsperspectief duidelijker. Deze combinatie van factoren wordt in de praktijk vooral aangetroffen in draagvlakactiviteiten gericht op jongeren. Dat draagvlakeffecten door middel van evaluatie kunnen worden vastgesteld, betekent overigens lang niet altijd dat dat ook gebeurt. De bestudering van de 33 geïnventariseerde activiteiten laat met betrekking tot de huidige evaluatiepraktijk op het gebied van draagvlakversterking geen andere conclusie toe dan dat deze nog in de kinderschoenen staat. Daardoor is er nog veel ruimte voor verbetering. Niet alleen in kwantitatieve zin (evaluatiefrequentie- en reikwijdte), maar vooral in kwalitatief opzicht (validiteit en betrouwbaarheid). Doelmatigheid De tekortkomingen in de evaluatiekwaliteit manifesteren zich duidelijk in de onmogelijkheid een oordeel te vormen over de doelmatigheid van de onderzochte draagvlakactiviteiten aan de hand van de beschikbare onderzoeksrapporten. Dit is een gevolg van het feit dat geen van deze evaluatieve onderzoeken een relatie heeft gelegd tussen de uitgegeven middelen en vastgestelde draagvlakeffecten. Aangezien normen voor kosten/baten-verhoudingen zich alleen via de verzameling en vergelijking van overeenkomstige praktijkgevallen kunnen ontwikkelen, zullen dergelijke standaarden ook niet tot stand kunnen komen zolang confrontatie van kosten met opbrengsten bij evaluaties van draagvlakactiviteiten achterwege blijft. Relevantie Doelen met een concreet en actiegericht karakter, zoals die bijvoorbeeld worden geformuleerd in combinatie met lobbycampagnes vóór of tegen iets, hebben ontegenzeglijk baat bij de mobilisatie van actieve steun door middel van draagvlakactiviteiten. In die gevallen kan het draagvlakeffect bij de doelgroep worden gezien als een voorwaarde voor het bereiken van het campagnedoel en is het dus bij uitstek relevant. Die duidelijkheid is niet 63 Pag. 18 van de beleidsnotitie Review Linkis Oxfam Novib 77 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

bereikbaar bij abstracte draagvlakobjecten. Dat komt niet alleen doordat bij dergelijke doelen concrete handelingsperspectieven met registreerbare gedragsuitingen plegen te ontbreken, waardoor het buitengewoon lastig wordt om vast te stellen of zich überhaupt een draagvlakeffect heeft voorgedaan. Van meer belang is dat, zelfs als men een positief draagvlakeffect veronderstelt, het onzeker blijft wat een abstract draagvlakobject als het ontwikkelingssamenwerkingsbeleid daaraan heeft. Internationale vergelijkingen, bijvoorbeeld binnen de OESO, wijzen er niet op dat het regeringsbeleid en de omvang van de begroting voor ontwikkelingssamenwerking afhankelijk zijn van de omvang van een maatschappelijk draagvlak. Dit plaatst vraagtekens bij nut en noodzaak van draagvlak voor abstracte doelen en dus bij de relevantie ervan. Het advies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken In mei 2009 verscheen van de Adviesraad Internationale Vraagstukken het briefadvies Ontwikkelingssamenwerking: nut en noodzaak van draagvlak. Hieronder zijn de hoofdpunten uit samenvatting en aanbevelingen 64 voor zover zij direct over draagvlak gaan verkort weergegeven: - Hoewel politiek draagvlak voor OS niet meer vanzelfsprekend is blijkt het maatschappelijk draagvlak voor OS en haar doelen onveranderd sterk. - Onderscheid moet worden gemaakt tussen draagvlak voor veranderingen hier, in Nederland en draagvlak voor veranderingen daar, in het Zuiden. 65 - Voor draagvlak versterking is een duidelijk, transparant en efficiënt en coherent OS beleid voorwaarde. - Versterking van draagvlak voor projecten in het Zuiden wordt het best verkregen door transparant verantwoording af te leggen over positieve en negatieve projectresultaten. - Activiteiten gericht op fondsenwerving moeten worden uitgesloten van subsidiering. - Voorkomen moet worden dat draagvlakversterking onderdeel wordt van concurrentie tussen OS organisaties. De visie van de minister voor ontwikkelingssamenwerking In zijn brief getiteld Modernisering draagvlak ontwikkelingssamenwerking geeft minister Koenders zijn visie op draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking. Onder draagvlak verstaat hij, in lijn met de definitie van prof. Develtere de al dan niet door kennis gedragen houding en actie ten aanzien van een bepaald onderwerp. De minister geeft een beleidsreactie op het IOB rapport en schets een nieuwe structuur waarin hij o.a. ingaat op bekostiging van het Linkis programma. Tenslotte geeft hij aan hoeveel en waaraan hij geld voor draagvlakversterking in de periode 2011 2015 zal besteden. Beleidsreactie op het IOB rapport Op basis van het IOB onderzoek komt de minister voor ontwikkelingssamenwerking tot de volgende conclusies 66 : 64 Pag. 17 en 18 uit het briefadvies 65 Onder de veranderingen hier wordt o.a. gedacht aan het beïnvloeden van consumentengedrag en duurzame ontwikkeling. 66 Overgenomen of geparafraseerd van pag. 7 en 8 van de brief Modernisering draagvlak ontwikkelingssamenwerking Review Linkis Oxfam Novib 78 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

- Draagvlakinterventies met een concreet doel en een duidelijk handelingsperspectief bieden de grootste kans vruchten af te werpen. - Doelen met een concreet en actiegericht karakter hebben baat bij draagvlak activiteiten. Draagvlakactiviteiten gericht op jongeren zijn relatief vaak succesvol. - Goed geoperationaliseerde doelstellingen en concrete beschrijving van beoogde resultaten ontbreken veelal. - Omdat het veel particuliere initiatieven aan kennis ontbreekt is een kenniscentrum noodzakelijk dat coacht en adviseert. Bekostiging van het Linkisprogramma Met betrekking tot het Linkis programma wordt het volgende gesteld: Particuliere initiatieven, die nu bijvoorbeeld via het Linkis-programma worden gesteund, kunnen in de toekomst alleen nog met MFS-middelen worden gefinancierd als de activiteiten direct relevant zijn voor ontwikkelingssamenwerking. In beide gevallen (bij campagnes en particuliere initiatieven) komt draagvlak als afzonderlijke beleidsdoelstelling voor de MFSorganisaties dus te vervallen. In de Beleidsnotitie Maatschappelijke Organisaties: Samenwerken,. Maatwerk, Meerwaarde van 14 april 2009 Subsidiering van draagvlak activiteiten Het ministerie stelt voor de periode 2011 2015 19 miljoen per jaar beschikbaar voor draagvlakversterkende activiteiten. Deze middelen worden besteed aan jongeren, kleine particuliere initiatieven en netwerkinitiatieven. Subsidiekaders moeten op korte termijn worden geformuleerd. Wie de subsidies zal verstrekken is nog niet besloten. Met betrekking tot subsidiering van kleine particuliere initiatieven stelt hij het volgende: De regering wil blijven doorgaan met het faciliteren van kleine OS-initiatieven van particulieren, maar wel verzakelijking en professionalisering stimuleren. Het gaat hier immers om initiatieven die een eigen inhoud geven aan het mondiaal burgerschap. De activiteiten mogen zoals voorheen ook buiten Nederland in ontwikkelingslanden plaatsvinden, maar of deze voor subsidiëring in aanmerking komen, hangt uiteindelijk af van de mate waarin de activiteit bijdraagt aan verandering van kennis, houding en gedrag in Nederland. In die gevallen waarin activiteiten plaatsvinden in ontwikkelingslanden vind ik dat er aantoonbaar een brug geslagen moet worden tussen daar en hier. Verder moet er een duidelijke betrokkenheid zijn van de lokale bevolking en sprake zijn van positieve effecten op de situatie in ontwikkelingslanden. Ik wil de huidige subsidieprogramma s zoals die thans bij de NCDO zijn ondergebracht stroomlijnen tot één (beperkter) fonds. Tevens zal ik het initiatief nemen om tot een gedragscode voor dit soort initiatieven te komen. Subsidies kunnen alleen verstrekt worden voor activiteiten. Instellingssubsidies worden niet verleend. Per activiteit is er een maximum van 100.000 per jaar aan subsidie. De bijdrage vanuit draagvlakgelden voor OS bedraagt maximaal 60%. In het subsidiekader zullen de modaliteiten verder worden uitgewerkt. Review Linkis Oxfam Novib 79 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

BIJLAGE 7 ONTSTAANSGESCHIEDENIS LINKIS 67 De naam Linkis staat voor Laagdrempelige Initiatieven en Kenniscentrum voor Internationale Samenwerking. In Linkis werken adviserende en financierende organisaties samen om uw activiteiten te steunen en om zo internationale samenwerking toegankelijk te maken voor iedereen. Als u een eigen ontwikkelingsproject wilt opzetten kunt u bij Linkis terecht voor advies. Linkis helpt u een keuze te maken tussen de organisaties die projecten financieel ondersteunen. Gratis advies bij het ontwikkelen van een project wordt gegeven door de regionale COSsen (Centra voor Internationale Samenwerking) die zijn gevestigd in de regio s Friesland, Groningen, Gelderland, Overijssel, Flevoland, Noord Holland, Haaglanden, Rijnmond en Midden Holland, Zuid Holland Zuid, Utrecht, Brabant, Zeeland en Limburg. Financiële ondersteuning vindt u bij: Cordaid, Impulsis (het samenwerkingsverband van Edukans, ICCO en Kerk In Actie.), Oxfam Noviben Hivos. Iedere organisatie hanteert eigen criteria en een maximum eigen bijdrage die kan oplopen tot 100.000 per project. Linkis biedt ook een overzicht van alle reeds gefinancierde kleinschalige projecten. Deze zijn te vinden in de projectengids. Naast het opzetten van een eigen project, zijn er ook andere mogelijkheden om zelf actief te worden binnen internationale samenwerking. Deze vindt u onder het kopje zelf doen. Kortom, Linkis.nl is het digitale informatieloket voor burgers die actief zijn of willen worden binnen internationale samenwerking. Ontstaan van Linkis Linkis is ontstaan in 2002. Het groeiend aantal verzoeken van burgers aan het ministerie van Buitenlandse Zaken om subsidie te ontvangen voor hun eigen kleinschalige project, was hiervoor de aanleiding. Een aantal grote ontwikkelingsorganisaties besloot burgers te helpen. Het digitale informatieloket www.linkis.nl is het resultaat van de samenwerking tussen deze organisaties. In 2007 is het project Linkis ondergebracht bij Partos. Partos is de branchevereniging voor particuliere internationale samenwerking in Nederland. Binnen Partos houdt de stuurgroep Linkis toezicht op de activiteiten die voor de uitbouw van Linkis.nl worden ondernomen. 67 Deze informatie over Linkis is grotendeels overgenomen van Linkis.nl Review Linkis Oxfam Novib 80 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

BIJLAGE 8 TOOLBOX KLEINE PROJECTEN De toolbox is kort samengevat een opportunity en risico analyse van het project waarvoor subsidie wordt gevraagd. Deze analyse gaat aan de goedkeuring van een project vooraf. In de toolbox Kleine projecten worden de volgende vragen beantwoord / wordt ingegaan op de volgende thema s: - Hoe draagt het initiatief bij aan strategische ontwikkelingsfinanciering, beleidsbeïnvloeding, draagvlak vergroting en publieksmobilisatie? - Hoe past het initiatief binnen de algemene criteria en de regionale en thematische focus? - In hoeverre draagt dit project bij aan rechtvaardigheid tussen mannen en vrouwen? - Kansen van het project - Risico s verbonden aan het project - De beoordeling door de ON programma medewerker - Doelen van het project - ZMV categorisering van het project - Type activiteit - Aanvullende contract voorwaarden Voor de kleine projecten blijft de toolbox beperkt en deze wordt veelal niet besproken met de subsidie ontvanger. Review Linkis Oxfam Novib 81 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV

Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV Vondellaan 56, Utrecht Postbus 67, 3500 AB Utrecht Telefoon: 030 2667699 E-mail: info@evaluatiegroep.nl Internet: www.evaluatiegroep.nl Review Linkis Oxfam Novib 82 Evaluatiegroep Overheid en Bedrijf BV