TlB Jaarverslag 2008
Kerncijfers bedragen in miljoenen euro s 2006 2005 2004 Financieel Eigen vermogen 204 200 124 120 102 Aantal certificaathouders 11.797 12.084 9.039 9.271 8.231 Toevertrouwde middelen 2.077 1.617 1.356 1.072 897 Aantal rekeningen 169.517 130.644 102.318 87.989 79.468 Kredieten 1.270 1.019 854 665 548 Aantal 9.381 6.181 3.977 3.682 3.255 Balanstotaal 2.363 1.885 1.539 1.222 1.026 Fondsen in beheer * 1.378 1.429 1.282 1.080 797 Totaal in beheer gegeven vermogen 3.741 3.314 2.821 2.302 1.823 Totaal baten 73,7 59,2 45,9 36,6 30,2 Bedrijfslasten -55,5-47,7-36,8-29,3-22,4 Waardeveranderingen van vorderingen -3,2 0,6-0,3 0,5-2,0 Waardeveranderingen van deelnemingen -1,0 Bedrijfsresultaat voor belastingen 14,0 12,1 8,8 7,8 5,8 Belastingen bedrijfsresultaat -3,9-3,1-2,7-2,5-2,2 Nettowinst 10,1 9,0 6,1 5,3 3,6 Solvabiliteit (BIS-ratio) ** 13,0% 16,8% 13,5% 14,3% 15,3% Bedrijfslasten /totaal baten 75% 81% 80% 80% 74% Rendement eigen vermogen in % 5,0% 5,6% 5,0% 5,0% 3,6% Per aandeel (in euro s) Intrinsieke waarde ultimo 70 70 69 67 67 Nettowinst *** 3,51 3,85 3,40 3,37 2,39 Dividend 1,95 1,95 1,80 1,65 1,50 Sociaal Aantal medewerkers ultimo **** 475 397 349 301 264 Uitstroom 14% 18% 20% 19% 17% Percentage vrouwen met managementfunctie 29% 33% 33% 36% 32% Opleidingskosten per fte in euro s 1.235 1.189 971 1.061 1.236 Verhouding hoogste /laagste salaris 7,7 7,3 7,0 6,8 6,5 Milieu Milieubelasting in eco Mpt per fte ***** 4.702 4.283 4.349 4.331 4.546 Emissie CO 2 (1.000 kg) 1.778 1.454 1.163 1.013 957 Compensatie CO 2 100% 100% 100% 100% 100% * Inclusief fondsen in beheer bij gelieerde partijen die niet in de consolidatie worden betrokken. ** Vanaf 2008 wordt de solvabiliteit berekend volgens de nieuwe Bazel II richtlijnen. Het vergelijkende cijfer over 2007 is aangepast. *** De winst per aandeel is berekend over het in het boekjaar gemiddeld aantal uitstaande aandelen. **** Betreft alle medewerkers in dienst van Triodos Bank NV, exclusief medewerkers in dienst van de joint venture Triodos MeesPierson. Daarnaast is het cijfer van 2007 gecorrigeerd ten opzichte van het jaarverslag 2007. ***** In 2008 zijn externe en tijdelijke medewerkers voor het eerst meegenomen in de berekening. Het cijfer van 2007 is herberekend ter vergelijking.
Triodos Bank nv JAARVERSLAG 2008 BELANGRIJKE DATA VOOR DE AANDEELHOUDER EN CERTIFICAATHOUDERS TRIODOS BANK Algemene Vergadering van Aandeelhouders 15 mei 2009 Ex-dividenddatum 18 mei 2009 Betaaldatum dividend 20 mei 2009 Omslag: Detail, bestaande uit wol en zijde, van het viltwerk dat Claudy Jongstra maakte voor het internationale hoofdkantoor van Triodos Bank in Zeist. Verbinden door de kracht van natuurlijk materiaal De vilten werken van Claudy Jongstra worden internationaal toegepast binnen architectuur en kunst. Niet alleen vanwege de esthetische waarde van haar werk, maar ook vanwege de unieke kwaliteiten en eigenschappen van de wolvezel, zoals het verbeteren van de akoestiek in ruimtes. Vilt is daarnaast vuilwerend, warmte-isolerend, elastisch, geurabsorberend en oersterk. Claudy Jongstra werd wereldberoemd door haar stoffen voor de Jedi ridders uit The Phantom Menace, de film waarmee de Star Wars trilogie opent. Op 6 maart 2009 opende zij de tentoonstelling Fashioning Felt in het Cooper-Hewitt National Design Museum in New York. Cradle to cradle is een visie van waaruit Studio Claudy Jongstra werkt. Alle schakels in het arbeidsproces zijn in eigen beheer: van schaapskudde tot ververij met verfstoffen van eigen planten uit de botanische tuin. Foto: Peter Cuypers. TlB
Inhoud 4 Organisatiestructuur 5 Duurzaam bankieren 7 Bericht van de Raad van Commissarissen 9 Verslag van de Directie 19 Triodos Bank Nederland 23 Triodos Bank België 27 Triodos Bank Verenigd Koninkrijk 31 Triodos Bank Spanje 35 Triodos Private Banking 39 Triodos beleggingsfondsen 46 Overzicht balanstotalen 47 Risicomanagement en compliance 55 Corporate governance 59 Stakeholder dialoog 62 Kerncijfers per land en business unit 66 Kredietverlening per sector 71 Jaarrekening 2008 Triodos Bank NV 121 Bericht van het Bestuur van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank 123 Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank 124 Raad van Commissarissen Triodos Bank 126 Directie Triodos Bank 127 Bestuur Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank 129 Sociaal jaarverslag 135 Milieujaarverslag 142 Verificatieverklaring 143 Over dit verslag 144 GRI overzicht 147 Colofon 148 Adressen
Organisatiestructuur Triodos Groep per 1 januari 2009 Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank Triodos Bank Retail Banking Investment Management Private Banking Nederland Verenigd Koninkrijk België Energy & Climate - Ampere Equity Fund - Triodos Renewables for Development Countries - Triodos Renewables Europe Fund - Triodos Groenfonds 50% Triodos MeesPierson Sustainable Investment Management Spanje Duitsland (agentschap) Emerging Markets - Triodos Microfinance Fund - Triodos Fair Trade Fund - Triodos Fair Share Fund - Stichting Hivos-Triodos Fonds - Stichting Triodos Doen Real Estate - Triodos Real Estate Development - Triodos Real Estate Investment Management - Triodos Vastgoedfonds Socially Responsible Investment (SRI) & Culture - Triodos Values Pioneer Fund - Triodos Values Equity Fund - Triodos Values Bond Fund - Triodos Meerwaardefonds - Triodos Cultuurfonds - Triodos FIDO - SRI Research Private Equity - Triodos Ventures - Triodos Ventures Capital Investment Management Verenigd Koninkrijk - Triodos Renewable Energy Fund - Triodos Opportunities Fund - Private Placements 4 TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008
Duurzaam bankieren Triodos Bank financiert bedrijven, instellingen en projecten met een meerwaarde op sociaal, milieu en cultureel gebied, daartoe in staat gesteld door spaarders en beleggers die kiezen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en een duurzame samenleving. Onze missie is Bij te dragen aan een samenleving waarin levenskwaliteit wordt bevorderd en menselijke waardigheid centraal staat. Het voor mensen, bedrijven en organisaties mogelijk te maken bewust met geld om te gaan en daarmee duurzame ontwikkeling te bevorderen. Onze klanten van duurzame financiële producten en een goede service te voorzien. ONZE AMBITIE Triodos Bank wil menselijke waardigheid, zorg voor de aarde en de kwaliteit van leven in het algemeen bevorderen. Met als sleutelbegrippen: maatschappelijk verantwoord ondernemen, transparantie en bewust omgaan met geld. Triodos Bank brengt duurzaam bankieren in de praktijk. Dat betekent op de eerste plaats dat de bank diensten en producten aanbiedt die duurzaamheid direct bevorderen. Geld speelt daarbij een sturende rol. Bewust omgaan met geld betekent investeren in een duurzame economie. Daarmee wordt op een bewuste wijze aan een kwalitatief betere samenleving gewerkt. ONZE MARKTEN ONZE KERNACTIVITEITEN Triodos Bank wil haar missie en strategie als duurzame bank op drie verschillende manieren realiseren. DUURZAME DIENSTVERLENER Een bankklant wil niet alleen duurzame producten en diensten, maar ook een goede prijsstelling en een adequate service. Triodos Bank is van mening dat deze belangrijke klantwaarden niet los van elkaar gezien kunnen worden. Dit betekent concreet dat de bank streeft naar het aanbieden van een passend pakket aan bancaire diensten waarmee duurzame ontwikkeling wordt bevorderd. De bank streeft met deze strategie naar een brede klantenbasis, een combinatie van particulieren en bedrijven die nadrukkelijk voor een integrale bankrelatie met Triodos Bank kiezen. Overigens verschilt het dienstenpakket per land waar Triodos Bank is gevestigd, mede afhankelijk van de ontwikkelingsfase waarin de betreffende vestigingen en bijkantoren zich bevinden. PRODUCTVERNIEUWER Een tweede strategische doelstelling is de productontwikkeling en het uitzetten van innovatieve producten via distributiekanalen van derden en de bank zelf. De missie van de bank en de maatschappelijke meerwaarde spreekt direct uit het product. In Nederland is deze ontwikkeling vergevorderd. Zowel Triodos Meerwaardefondsen, Triodos Groenfonds, Triodos Vastgoedfonds als Triodos Cultuurfonds worden via andere banken aan een breed publiek aangeboden. Met de lancering van fondsen vanuit Luxemburg is de basis gelegd voor een Europese distributie. Inmiddels komt de groei van deze fondsen voor meer dan 50% voor rekening van distributie door derden. Door deze ontwikkeling worden de producten van Triodos Bank bij een groter publiek bekend. OPINIELEIDER Triodos Bank wil het publieke debat over thema s als levenskwaliteit, maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaam bankieren bevorderen. Met meer dan 25 jaar ervaring wil de bank in het maatschappelijk krachtenveld mede richting geven aan duurzame ontwikkeling. De resultaten van dit publieke debat reiken veel verder dan de eigen activiteiten van de bank. Triodos Bank heeft met haar visie en aanpak internationaal naam gemaakt. Met deelname aan het publieke debat wordt zichtbaar waar Triodos Bank voor staat en wat haar visie is ten aanzien van belangrijk maatschappelijke ontwikkelingen. De identiteit van Triodos Bank speelt hierbij een belangrijke rol en geeft inhoud aan het merk Triodos Bank. TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008 5
Bericht van de Raad van Commissarissen AAN DE AANDEELHOUDER EN CERTIFICAATHOUDERS Hierbij leggen wij aan u voor de jaarstukken 2008 bestaande uit onder andere het verslag van de directie, de jaarrekening en de overige gegevens. De jaarrekening over 2008 is goedgekeurd door kpmg Accountants nv. De accountantsverklaring is op pagina 119 opgenomen in dit jaarverslag. De werkzaamheden van de Raad van Commissarissen bestaan in de eerste plaats uit het toezicht houden op en het bespreken van de ontwikkeling van de bank aan de hand van de schriftelijke kwartaalrapportages van de Directie van Triodos Bank. Daarnaast is de raad nauw betrokken geweest bij de strategische besluitvorming van de bank. In dat verband heeft ze haar goedkeuring verleend aan het businessplan 2009-2011 en het openen van een bijkantoor in Duitsland. Uiteraard is ook de kredietcrisis regelmatig onderwerp van gesprek geweest. Het verheugt de raad dat Triodos Bank zich daarin goed staande weet te houden. De raad kent een Audit Committee en een Nomination and Compensation Committee. Het Audit Committee is driemaal bij elkaar geweest in het bijzijn van de cfo als vertegenwoordiger van de Directie van Triodos Bank en de afdeling Interne Audit. Daarnaast is er eenmaal in afwezigheid van de directie gesproken met de interne auditor en de externe accountant. In 2008 waren er geen bijzondere aandachtspunten te noemen. Het Nomination and Compensation Committee heeft zich met het beloningspakketten van de directie beziggehouden en heeft voorstellen aan de raad voorgelegd. Aangezien er geen sprake is van bonussen en opties bij de Directie van de Triodos Bank, zijn de werkzaamheden beperkt. In 2008 heeft een strategiebijeenkomst plaats - gevonden waaraan de leden van de raad, de leden van het bestuur van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank (saat) en het senior management van de bank hebben deel - genomen. Tijdens deze bijeenkomst is met elkaar van gedachten gewisseld over de lange termijn perspectieven van de bank, met name tegen de achtergrond van de financiële en economische crisis. De Raad van Commissarissen is eenmaal bij elkaar gekomen buiten de aanwezigheid van de directie, waarbij het eigen functioneren, de relatie tot de Directie van Triodos Bank en het functioneren van de directie werden besproken. In het algemeen wordt het functioneren positief beoordeeld. Op een aantal onderdelen heeft de raad afspraken gemaakt over verbeteringen en veranderingen. Het besluit om voorafgaand aan elke vergadering een presentatie met betrekking tot een deelactiviteit van Triodos Bank te laten geven is in 2008 uitgevoerd is uitermate zinvol voor de raad bij het uitoefenen van haar functie. De raad krijgt daardoor een beter inzicht in de verschillende activiteiten, alsmede een beter contact met de leden van het management die direct aan de statutaire directie rapporteren. De raad is in 2008 uitgebreid met de heer Marcos Eguiguren, die de financiële en bancaire kennis binnen de raad heeft versterkt. Zijn kennis van de Spaanse markt is een welkome aanvulling. Wij stellen voor om aan de Directie van Triodos Bank en de Raad van Commissarissen over het jaar 2008 décharge te verlenen voor de vervulling van hun taken. Volgens het rooster van aftreden zijn de termijnen van een drietal leden van de raad verstreken. Mevrouw M. van Boeschoten is aan het einde van haar tweede termijn en stelt zich niet herbenoembaar. Zij zal worden voorgedragen voor een benoeming in het bestuur van saat. De raad is verheugd dat Marjatta van Boeschoten haar kennis en ervaring ter beschikking wil blijven stellen van Triodos Bank en is haar zeer erkentelijk voor de bijdrage die zij gedurende acht jaar als commissaris heeft geleverd. Als opvolger wordt voorgesteld de heer D. Carrington te benoemen. David Carrington is zelfstandig adviseur op het gebied van finan - cieel beleid en liefdadigheid. Hij is zeer bekend Microfinancieringsbank Mibanco in Peru heeft inmiddels ruim 450 duizend leningklanten. Een van hen is José Antonio Ccencho Limache, die dankzij kredieten van Mibanco zijn bedrijf heeft kunnen opbouwen. Triodos Fair Share Fund, Triodos-Doen en Hivos-Triodos Fonds zijn aandeelhouders van Mibanco. TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008 7
met een aantal sectoren waarin Triodos Bank actief is en heeft daarnaast een uitgebreid netwerk. De heer Frank is aan het einde van zijn eerste termijn en stelt zich herbenoembaar. De raad ondersteunt de herbenoeming van Marius Frank. Ten slotte is de heer Voortman aan het einde van zijn tweede termijn en ook hij stelt zich herbenoembaar. De raad ondersteunt ook de herbenoeming van Hans Voortman voor een laatste termijn. Zeist, 25 februari 2009 Hans Voortman, voorzitter Vlak voor het ter perse gaan van dit jaarverslag is bekend geworden dat mevrouw T. Bahlmann door de Nederlandse Staat is voorgedragen als lid van de Raad van Commissarissen van de ing Groep. Dat betekent dat zij zal terugtreden als lid van de Raad van Commissarissen van Triodos Bank. Wij vinden het uiteraard spijtig dat Tineke Bahlmann de Raad gaat verlaten, maar respecteren haar besluit om deze nieuwe functie, van groot maatschappelijk belang, te gaan vervullen. 8 TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008
Verslag van de Directie In 2008 is de kredietcrisis met volle kracht doorgebroken en beheerst in alle opzichten de maatschappelijke agenda. In het jaarverslag over 2007 spraken we nog in termen van risico en afnemend vertrouwen in de financiële producten, zoals sub-prime hypotheken. In met name de tweede helft van 2008 heeft deze ontwikkeling geleid tot een financiële crisis van aanzienlijke omvang. Dat de overheid zo krachtig heeft moeten ingrijpen om het bankwezen op de been te houden, was in 2007 nog niet denkbaar. Met als gevolg een fundamentele discussie over het functioneren van het financiële stelsel en de rol van banken. Het is inmiddels volstrekt duidelijk dat banken in het streven naar steeds meer winst veel te grote risico s hebben genomen. Deze risico s zijn pijnlijk zichtbaar geworden in de extreem hoge voorzieningen die de banken hebben moeten treffen. Wat er onder meer toe heeft geleid dat de koers van veel beursgenoteerde banken is teruggevallen naar het niveau van begin jaren negentig. Triodos Bank belegt niet in complexe financiële producten en heeft uit dien hoofde dan ook geen voorzieningen hoeven te treffen. TRANSPARANT BANKMODEL Omdat de maatschappelijke discussie nu over de rol van banken zelf gaat, voelt Triodos Bank zich direct aangesproken. De omvang van Triodos Bank is weliswaar beperkt, maar het succes van ons beleid is niet onopgemerkt gebleven. De huidige crisis toont aan dat het niet zozeer om groot of klein gaat, maar om het businessmodel zelf. Triodos Bank heeft altijd bewust gekozen voor een transparant, relatief eenvoudig bankmodel waarbij spaargeld wordt gebruikt voor de kredietverlening aan duurzame ondernemingen. Daarnaast biedt de bank een aantal beleggingsfondsen aan waarbij de belegger weet in welke sector hij belegt, bijvoorbeeld duurzame energie of microfinaciering, en daar ook bewust een bijbehorend risico neemt. Omdat een bank werkt met spaargeld van derden is een stevig buffervermogen en voldoende liquiditeit van groot belang. Dat beperkt een bank in het aangaan van bepaalde risico s en is volgens Triodos Bank een essentieel onderdeel van wat een bank wil en behoort te zijn: een instituut waar men op kan vertrouwen. Dit beleid heeft Triodos Bank in praktijk gebracht en maakt de bank sterk in deze crisis. MAATSCHAPPELIJKE FUNCTIE BANKEN De oorzaak van de kredietcrisis en de rol van banken kan ons op verschillende manieren iets leren. Het is niet alleen een kwestie van een tijdelijke tegenslag in een op zich succesvol financieel stelsel. Daarvoor is het ingrijpen van de overheid te substantieel en de maatschappelijke schade te groot. Het is daarom van groot belang dat naar het financieel systeem zelf wordt gekeken, naast het verbeteren van het risicomanagement en het toezicht daarop. Regelmatig is te horen dat de banken vergeten zijn dat zij naast hun eigen winststreven ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben. Als het ware een nuts -functie vervullen. Iets wat voor Triodos Bank een natuurlijk gegeven is, blijkt voor veel banken een nieuwe gedachte waaraan men moet wennen. Vooral banken met een beursnotering die het als hun opdracht zagen uitsluitend maximale aandeelhouderswaarde te realiseren, kunnen dat korte termijn streven niet zo makkelijk in overeenstemming brengen met het bijdragen aan maatschappelijk belangen op lange termijn. Hoge winsten en daarmee hoge beurskoersen be - palen het succes. Ook van medewerkers en directieleden die hun bonus daaraan hebben ge - koppeld. Voor niet-beursgenoteerde banken, zo - als de coöperatieve banken en ook Triodos Bank, speelt die eenzijdige oriëntatie op aandeelhouders - waarde niet. Voor deze banken geldt dat de klant - waarde en de maatschappelijke waarde voorop staat en is winst het resultaat van een goede be - drijfsvoering. Opvallend is dat in deze categorie banken zich in de crisis zonder overheidssteun overeind wisten te houden. De vraag die gesteld moet worden, is of het systeem van de beurs op mondiaal niveau en alleen gericht op aandeelhouderswaarde, wel te verzoenen is met de maat - schappelijk functie van banken. Daar zal de financiële sector, de toezichthouders, de overheid en de politiek zich over moeten uitspreken. DE NIEUWE BANK De Nieuwe Bank, zo zouden we de bank willen noemen die als een phoenix uit de as van deze TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008 9
crisis herrijst. De Nieuwe Bank heeft een aantal kenmerken die het vertrouwen van het publiek in het bankwezen kunnen herstellen. Belangrijkste verandering is dat deze Nieuwe Bank stakeholder-gedreven zal moeten zijn. Klanten, medewerkers en aandeelhouders en de brede maatschappelijk agenda (bijvoorbeeld de verduurzaming van de economie) zijn de stakeholders waar de Nieuwe Bank zich op moet richten. Binnen dat kader zal de Nieuwe Bank meer kijken naar lange termijn relaties dan korte termijn transacties. Bonussen spelen een zeer beperkte rol. De Nieuwe Bank richt zich primair op sparen en kredietverlening. Investment Banking, de activiteiten waarmee hoog risicodragende investeringen worden gedaan, kan zich geen bank meer noemen en de activiteiten kunnen niet meer de continuïteit van het gewone bankbedrijf in gevaar brengen. Betalingsverkeer behoort nu nog bij het kern - bedrijf van een bank, maar het is goed mogelijk dat deze nutsfunctie door een neutrale partij wordt uitgevoerd. Uiteraard met de garantie van de overheid. Een gezonde bloedsomloop, daarmee is de omloop van geld in de samen leving zonder meer te vergelijken, is te belangrijk om aan het vrije spel van de markt over te laten. Transparantie is en blijft van groot belang en dat geldt zeker voor de activiteiten en producten van de Nieuwe Bank. Een beursnotering voor de Nieuwe Bank is niet gewenst, omdat hiermee teveel het belang van de aandeelhouders wordt benadrukt. Velen zullen Triodos Bank in deze omschrijving herkennen. Dat is natuurlijk niet verwonderlijk gezien de maatschappelijke missie van de bank. Het feit dat banken zoals Triodos Bank al meer dan 28 jaar volgens dit principe succesvol opereren, maakt de geloofwaardigheid groot. Het zijn ook bouwstenen voor andere banken die zich willen omvormen tot en zich willen richten op het kernbedrijf van een bank: sparen en lenen en het adviseren van cliënten in het omgaan met geld en risico. KLIMAATCRISIS IS FUNDAMENTELER De kredietcrisis staat niet op zichzelf. De wereld kampt met een aantal fundamentele vraagstukken waarvan de kredietcrisis waarschijnlijk de makkelijkste is om te overwinnen. De klimaatcrisis is veel fundamenteler. Deze crisis dringt steeds meer door in het bewustzijn van burgers, politiek en bedrijfsleven. Nieuwe prognoses zijn slechter dan de vorige en de termijn om nog iets te kunnen doen neemt af tot zo n tien tot vijftien jaar, volgens de deskundigen. De klimaat problematiek is vooral een energiecrisis. De transitie van olie, kolen en gas naar wind, biomassa en zonne-energie gaat nog te langzaam. Hoopgevend is dat zowel de Europese Unie als de nieuwe Amerikaanse president, Barack Obama, duurzame energie tot een belangrijk investeringsdoel hebben gemaakt. De thema s klimaat en milieu zijn geen luxe - zaken meer die, als het economisch slecht gaat, even geen aandacht en ondersteuning krijgen. Integendeel, men ziet het als een kans om overheidsbestedingen ter stimulering van de economie te koppelen aan de groene investeringsagenda. Dat is op zich pure winst. Er wordt niet voor niets gesproken over een Global Green New Deal naar voorbeeld van de New Deal die de recessie in de jaren dertig van de vorige eeuw moest keren. Triodos Bank kiest voor duurzame energie. Op de korte termijn is dat windenergie, verantwoorde biomassa en zonne-energie. In zonneenergie ziet Triodos Bank op langere termijn de echte op lossing voor het energievraagstuk. Zonlicht is een oneindige bron van energie en de toepassingen van zonne-energie zijn zeer breed. Zonne cellen integreren in bouwmaterialen is zo n voorbeeld. Zonne-energie kan decentraal worden toegepast wat een belangrijk geopolitiek voordeel oplevert. En bovenal, zonne-energie laat de aarde met rust. We ontvangen het en zetten het direct om in energie. Zonder dat het eerst neerslaat in planten om zich vervolgens over tijdperken heen om te vormen in olie of gas. Triodos Bank kiest niet voor kernenergie. De CO2-emissie is weliswaar minimaal, maar de afvalproblematiek, de vervuiling en water - gebruik bij de winning zijn absoluut niet duurzaam. Naast de energiecrisis is er ook sprake van een grondstoffencrisis. Het gebruik van grondstoffen voor consumentengoederen is fenomenaal gestegen. Op redelijk korte termijn is de voorraad van een belangrijk aantal grondstoffen echter uitgeput. De maakindustrie staat daarom voor een grote uitdaging om de kringloop van de productie te sluiten. Dat wil zeggen dat het hergebruik van grondstoffen drastisch zal moeten toenemen. In de komende tien jaar zal er in deze innovatiebehoefte krachtig moeten worden ge ïnvesteerd. Triodos Bank ziet dat als een 10 TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008
belang rijke sector om met zowel risicodragend kapitaal als met bankfinanciering betrokken te zijn. De voedselcrisis is het afgelopen jaar enigszins geluwd, maar heeft aan fundamentele problematiek niet ingeboet. De concurrentie tussen het gebruik van gewassen voor brandstof en voor voedsel is minder omdat de economische crisis de olieprijzen onder druk heeft gezet. Er is minder vraag naar biobrandstoffen. Maar dat is slechts tijdelijk. De voedselcrisis is een complex vraagstuk. Het gaat om kwaliteit en kwantiteit. Dat laatste heeft ook gevolgen voor de samenstelling van het voedselpakket. De landbouw heeft ook te maken met het probleem van biodiversiteit, ziekteresistentie en bodemvruchtbaarheid. Alle drie nemen af. Ze zijn het resultaat van een sterk geïndustrialiseerde landbouw waar monoculturen op de korte termijn meer op brengsten leveren, maar op de langere termijn voor grote problemen zorgen. De toepassing van genetisch gemodificeerde gewassen en zaden dragen daar aan bij. Moderne landbouw zou zich vooral moeten richten op wat er in de natuur aan mogelijkheden besloten ligt, niet hoe we die kunnen manipuleren. In de biologische landbouw is dat het uitgangspunt. Gezonde planten groeien op een gezonde grond en dragen op die manier bij aan de gezondheid van mens en dier. Dat laatste is onder meer het afgelopen jaar gebleken uit een wetenschappelijk onderzoek dat mede door Triodos Bank is gefinancierd. De biologische landbouw is en blijft voor Triodos Bank een belangrijke sector. De groei van het aantal biologische bedrijven en het toenemende bewustzijn bij de consument over de kwaliteit dat het biologisch product met zich meebrengt, zal zich ook de komende jaren versterkt manifesteren, zo verwacht de bank. KAPITAAL, ARBEID EN NATUUR Triodos Bank richt zich met haar kredietverlening op de reële economie. Over het belang van die reële economie zijn we ons door de kredietcrisis veel bewuster geworden. Niet geld met geld verdienen, maar juist het ondersteunen en het financieren van de reële economie is de taak van banken. Nader beschouwd is de kredietcrisis misschien wel de gezonde correctie op een alles overwoekerende factor kapitaal en het rendement dat daarop gemaakt moet worden. We hebben geleerd dat in de moderne economie het voortbrengen van goederen en diensten altijd een combinatie is van de productiefactoren arbeid, natuur en kapitaal. De factor kapitaal heeft zich de laatste honderd jaar sterk geëmancipeerd. Het werd als de belangrijkste productiefactor gezien omdat met kapitaal het organiseren van het productieproces met de bijbehorende kennis kon worden gefinancierd. Peter Blom: De rol van banken in de samenleving staat door de financiële crisis ter discussie. Er is behoefte aan een nieuw bank concept waarbij de maatschappelijke functie meer op de voorgrond staat en het beroep van bankier weer dienend wordt. Totdat de factor kapitaal zich losmaakt van de reële economie. Los van de productiefactoren natuur en arbeid. We scheppen meer kapitaal dan nodig is en laten het steeds sneller circuleren. En we beginnen te geloven dat het circuleren zelf een waardescheppende factor is. Geld met geld verdienen. De kredietcrisis leert ons dat kapitaal alleen samen met arbeid en natuur tot een zinvolle productiviteit kan leiden. We zijn in dat opzicht weer bij zinnen gebracht en daarmee weer bij het wezenlijke vraagstuk van vandaag de dag: hoe zetten we alle drie de productiefactoren zodanig in dat er een duurzame economie ontstaat? Dit is de vraag die we ons in deze tijd moet stellen en waar Triodos Bank een concrete mogelijkheden wil bieden om dat in de praktijk te brengen. Maximale winst moet maximale duurzaamheid worden. BEHAALDE RESULTATEN Triodos Bank staat voor een duurzame ontwikkeling waarin aandacht voor de levenskwaliteit van mensen centraal staat. Levenskwaliteit betreft niet alleen het welzijn van mensen zelf, maar ook de onderlinge sociale relaties en de manier waarop we met de natuur omgaan. Levenskwaliteit staat zeker niet tegenover TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008 11
succesvol ondernemerschap en financieel rendement, maar plaatst deze in een breder perspectief. Juist dat is de toegevoegde waarde van Triodos Bank. De maatschappelijke en economische ontwikkeling onderstreept de belangstelling voor de kwalitatieve, mens- en natuurgeoriënteerde benadering van Triodos Bank. Dat vertaalt zich in de verbreding en verdieping van activiteiten van de bank. De groei van de kredietportefeuille bedroeg eur 251 miljoen. Dit is lager dan de verwachte groei van eur 295 miljoen. De kredietportefeuille groeide minder sterk door de daling van de pond sterling, waardoor de kredietportefeuille van de Britse vestiging weliswaar in ponden groeide met 13%, maar in euro s met 13% afnam. Daarnaast is de groei via het Duitse agentschap achtergebleven bij de verwachtingen. Pierre Aeby: Triodos Bank zorgt ervoor dat geld de wederzijdse afhankelijkheid tussen spaarder en kredietnemer zichtbaar maakt. Zonder deze verbinding gaat het alleen nog om het hoogste rendement. Dan loopt het financiële systeem uiteindelijk vast. Op hoofdpunten zijn in 2008 de volgende resultaten geboekt: Het balanstotaal van Triodos Bank is met 25% gegroeid tot eur 2,4 miljard. De verwachting was een groei van 15 tot 20%. De financiële crisis en met name de problemen bij banken hebben veel spaarders doen besluiten over te stappen naar Triodos Bank. Vooral in Nederland en België heeft dat tot extra groei geleid. De gezamenlijke omvang van de Triodos beleggingsfondsen is licht gedaald. De verwachting begin 2008 was nog een groei van 20 tot 25%. De financiële markten zijn in een neerwaartse spiraal terecht gekomen. Triodos beleggingsfondsen die beleggen in ondernemingen met een beursnotering, hebben zich maar ten dele aan die neergang kunnen onttrekken. Daarbij valt op dat er geringe uitstroom plaatsvond. De waardedaling van deze fondsen werd gecompenseerd door de instroom en/of waardestijging bij fondsen zoals Triodos Fair Share Fund, Triodos Groenfonds en Triodos Cultuurfonds. Tegen het licht van de marktontwikkelingen is de bank zeer tevreden met deze resultaten. Het bedrag dat in totaal aan de bank en fondsen werd toevertrouwd steeg met 13% tot eur 3,7 miljard. De toevertrouwde middelen stegen met eur 460 miljoen. Dat is beduidend hoger dan de eur 350 miljoen die aan groei werd verwacht. Deze groei is gerealiseerd ondanks de daling van de euro waarde van de toevertrouwde middelen van de Britse vestiging met 13%. Het aantal klanten over alle vestigingen van de bank is met 25% gegroeid. De verwachte groei lag tussen de 15% en 20%. De bank heeft eind 2008 totaal 191.000 klanten. Het netto resultaat bedraagt eur 10 miljoen. Het resultaat over 2008 is 13% hoger dan over 2007. Het resultaat is hoger dan verwacht. Het resultaat wordt overigens geflatteerd door een eenmalige koers winst op valuta s. Deze koerswinst werd gerealiseerd door indekkingen tegen koersfluctuaties van de Britse pond in relatie tot de activiteiten in het Verenigd Koninkrijk. Het operationeel resultaat is stabiel. De kwaliteit van de dienstverlening is verder verbeterd. Er is veel aandacht besteed aan de introductie van de betaalrekening in Nederland. Volgens plan kunnen klanten van Triodos Bank Nederland sinds begin 2008 online betalen, sparen en beleggen. Triodos Bank Verenigd Koninkrijk heeft internet sparen geïntroduceerd en hoopt daarmee een impuls aan de groei van het aantal klanten te geven. Triodos Bank België heeft veel nieuwe spaarders geworven en zag ook de belangstelling voor private banking dienstverlening toenemen. Triodos Bank Spanje heeft vier jaar na de start voor het eerst bijgedragen aan de winst van de bank. De bank opende een nieuw kantoor in Sevilla. Het agentschap Triodos Finanz GmbH heeft zich vooral met de voorbereiding van een 12 TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008
vestiging van de bank in Duitsland bezig - gehouden. De kredietportefeuille is daarom zeer beperkt gegroeid. Overzicht toevertrouwde middelen per vestiging bedragen in miljoenen euro s 31.12.2008 31.12.2007 bedrag % bedrag % Management. De integratie van de activiteiten zal tot meer synergie leiden, daar waar het kennis en ervaring op het gebied van fondsbeheer, fondsdistributie en investeringen betreft. De juridische fusie zal in juni 2009 plaatsvinden. Het aantal medewerkers is in 2008 gegroeid met 20% tot 475. Het ziekteverzuim is volgens verwachting op 2,4% uitgekomen (2007: 1,9%) en is daarmee onder de 2,5% gebleven, dat als bovengrens wordt gehanteerd. Nederland 970,2 47 678,6 41 België 572,2 28 414,7 26 Verenigd Koninkrijk 359,0 17 414,4 26 Spanje 175,3 8 109,1 7 Totaal 2.076,7 100 1.616,8 100 Het belangrijkste aandachtspunt van het milieuprogramma van 2008 was het verminderen van papierverbruik per fte en het stimuleren van het gebruik van de fiets voor woon-werk verkeer. Door de groei van het aantal klanten en medewerkers van de bank is het papierverbruik echter gestegen naar 7% per fte (2007: 2%). Overzicht toevertrouwde middelen per categorie bedragen in miljoenen euro s 31.12.2008 31.12.2007 bedrag % bedrag % Spaargelden zonder vaste termijn 1.039,4 50 959,2 59 Spaardeposito s 595,4 29 302,6 19 Overige toevertrouwde middelen 441,9 21 355,0 22 Totaal 2.076,7 100 1.616,8 100 Begin 2008 is volgens plan Triodos Sustainable Trade Fund succesvol geïntroduceerd. Met dit fonds wil de bank de financiering van fair trade handelsstromen bevorderen. Het gaat om risicodragende leningen die mede door een buffer - kapitaal (dat door een aantal stichtingen ter beschikking is gesteld), kan worden verleend. Het fonds heeft eind 2008 een financierings - capaciteit van eur 10 miljoen. In oktober 2008 is besloten om de entiteiten Triodos Fonds Management bv en Triodos Investment Management bv te fuseren en voort te zetten onder de naam Triodos Investment TRANSPARANTIE EN VERSLAGLEGGING Sinds 2001 maakt Triodos Bank gebruik van de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (gri). gri is in 1997 opgericht door de Verenigde Naties en de Coalition for Environmentally Responsible Economics (ceres). gri wil duurzaamheidsverslaglegging op een consequente wijze inrichten en daarmee prestaties objectiveren en de vergelijkbaarheid bevorderen. Triodos Bank is een organisational stakeholder van gri. In dit jaarverslag wordt gebruik gemaakt van de G3 (versie 3) richtlijnen. DUURZAAMHEIDSBELEID De overwegingen op het gebied van duurzaamheid zijn in alle gelederen van Triodos Bank terug te vinden en vormen een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering. Bij alle activiteiten die de bank onderneemt worden de sociale en milieuaspecten meegewogen in de beslissingen. In tegenstelling tot veel ander organisaties heeft Triodos Bank daarom geen aparte afdeling die zich continu bezighoudt met duurzaamheid of Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (mvo). Om de duurzaamheid van de producten en diensten te kunnen waarborgen werkt Triodos Bank met specifieke criteria. De bank hanteert daarbij zowel positieve (stimulerende) criteria als negatieve (uitsluiting)criteria. De negatieve criteria sluiten leningen of beleggingen uit in sectoren of activiteiten die schadelijk zijn voor de maatschappij. Door de positieve criteria worden koplopers geïdentificeerd en gestimuleerd TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008 13
om bij te dragen aan een duurzame samenleving. Tweemaal per jaar worden deze criteria getoetst en eventueel aangepast. Ook heeft Triodos Bank voor de interne organisatie duurzame uitgangspunten geformuleerd. Deze zijn terug te vinden in de Business Principles. Alle genoemde duurzaamheidscriteria zijn te vinden op de websites van Triodos Bank. PRODUCTEN EN DIENSTEN De producten en diensten van Triodos Bank bieden beleggers en spaarders de mogelijkheid nieuwe en bestaande ondernemingen en instellingen te financieren die bijdragen aan een beter milieu of die een sociale of culturele meerwaarde realiseren. Potentiële kredietnemers worden eerst beoordeeld op hun maatschappelijke meerwaarde op gebied van hun sociale, milieuof culturele aspecten. Dat kan om een marginale toetsing gaan als een potentiële kredietnemer in een erkende duurzame sector actief is. Is dit niet het geval, dan wordt dit aspect nader bekeken en eventueel advies ingewonnen. Vervolgens wordt de financieel-economische haalbaarheid getoetst en wordt bepaald of een financiering bancair verantwoord is. De criteria waarop Triodos Bank ondernemingen toetst zijn te lezen op de websites van Triodos Bank. behoudprojecten. SOCIALE ECONOMIE (21%, 2007: 23%) Leningen aan ambachtelijke bedrijven, vernieuwend ondernemerschap en dienstverlening met een duidelijk sociaal belang, inclusief de financiering van microkredietinstellingen in ontwikkelingslanden en eerlijke handel (fair trade) met het Zuiden. Producten als Max Havelaar koffie, cacao en bananen, wereldwinkels en maatschappelijke organisaties op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. CULTUUR & WELZIJN (30%, 2007: 35%) Kleine kredietverlening aan instellingen actief in onderwijs, gehandicapten- en gezondheidszorg en kunstenaars. Voorwaarde binnen deze sector is dat de mens in het beleid centraal staat. Sectorverdeling kredietverlening Triodos Bank 2008 Natuur & Milieu (47%) Cultuur & Welzijn (30%) Sociale economie (21%) Overig (2%) KREDIETVERLENING De groei van de kredietportefeuille is een be - langrijke indicator voor de impact die Triodos Bank heeft op het verduurzamen van de economie. Alle sectoren waar de bank zich op richt, worden als duurzaam gekwalificeerd en de ondernemingen en projecten die daartoe behoren, dragen bij aan het realiseren van de missie van de bank. In 2008 was er geen aanleiding om het duurzaamheidgehalte van de verschillende sectoren tegen elkaar af te wegen en daar een kernbeleid op te baseren. De bank blijft zich concentreren op de bestaande sectoren waarin de bank inmiddels een aanzienlijke expertise heeft opgebouwd. NATUUR & MILIEU (47%, 2007: 40%) Projecten op het gebied van duurzame energie, zoals windenergie- en waterkracht projecten. Verder biologische en biologisch-dynamische landbouw: van landbouwbedrijven tot productverwerking, groothandelsondernemingen en natuurvoedingswinkels. Tenslotte milieutechnologie zoals kringloopbedrijven en natuur - De bovenstaande kredietsectoren geven de belangrijkste sectoren aan waar Triodos Bank bij betrokken is. De sectoren worden zowel door Triodos Bank als door investerings- en beleggingsfondsen van de bank gefinancierd. De kredietportefeuille groeide in 2008 met 25% (2007: 19%) tot eur 1.270 miljoen. Deze groei van eur 251 miljoen is lager dan de verwachting van eur 295 miljoen. De oorzaak is voor het grootste deel te wijten aan een daling van de eurowaarde van de kredietportefeuille in het Verenigd Koninkrijk als gevolg van de waardedaling van het Britse pond. De groei van de vraag naar duurzame energie zorgt voor een stijgend aandeel van de financieringen van windturbines en zonnepanelen en in mindere mate van kleinschalige biomassa- en hydro-elektrische projecten. De kredietportefeuille als percentage van het bedrag aan toevertrouwde middelen is gedaald tot 61% (2007: 63%). Triodos Bank streeft naar een kredietportefeuille gerelateerd aan de toevertrouwde middelen van 70%. De kwaliteit van de kredietportefeuille is 14 TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008
goed gebleven, ondanks het feit dat de toevoeging aan de voorzieningen aanzienlijk is toegenomen, maar nog wel binnen de gehanteerde doelstelling blijft. Toch is het een indicatie dat de recessie ook de kredietportefeuille van Triodos Bank heeft aangegrepen. SPAREN EN BETALEN Spaargelden stellen Triodos Bank in staat om ondernemingen en instellingen met een maatschappelijke meerwaarde te financieren. De groei van de toevertrouwde middelen is een belangrijke indicator van het vermogen van de bank om voldoende middelen aan te trekken voor de kredietverlening aan bedrijven en projecten in duurzame sectoren. Het totaalbedrag aan toevertrouwde middelen, bestaande uit spaarreke - ningen, spaardeposito s/termijn rekeningen en tegoeden in rekening-courant/zichtrekeningen, groeide in 2008 met eur 460 miljoen, een stijging van 28% (2007: 19%). Er was een groei van eur 350 miljoen verwacht. Daarmee is de doelstelling ruim overtroffen. Alle vestigingen hebben bijgedragen aan deze groei. Vooral Nederland en België hebben een sterke groei laten zien. Door spaarders van Triodos Bank de mogelijkheid te bieden om een gedeelte van de rente die zij ontvangen te bestemmen voor een goed doel, worden jaarlijks vele maatschappe - lijke organisaties ondersteund. In 2008 ontvingen 133 organisaties (2007: 503) in totaal een bedrag van eur 1,2 miljoen (2007: eur 0,9 miljoen) aan schenkingen. BELEGGEN Naast sparen en betalen is beleggen binnen Triodos Bank een belangrijke activiteit. Wel is de duidelijke groei van de afgelopen jaren tot stilstand gekomen. Vooral de fondsen die beleggen in beursgenoteerde ondernemingen zijn sterk getroffen door de algemene malaise in de markt. Beleggen gebeurt via beleggingsfondsen of beleggingsinstellingen die de naam Triodos dragen en beheerd worden door Triodos Bank, maar geen onderdeel uitmaken van de balans van de bank. De fondsen publiceren zelfstandig een jaarverslag en hebben elk hun eigen Algemene Vergadering van Aandeelhouders. In 2008 zijn er dertien beleggingsfondsen waarin door particulieren belegd kan worden. Het bedrag dat aan de gezamenlijke Triodos beleggingsfondsen is toevertrouwd, daalde in 2008 met 6% tot eur 1.218 miljoen. Ultimo 2007 was dat bedrag eur 1.292 miljoen. FINANCIËLE RESULTATEN De inkomsten van de bank zijn in 2008 met 25% gegroeid tot eur 74 miljoen (2007: eur 59 miljoen). Triodos Investment Management en Triodos Fonds Management hebben samen bijgedragen aan de inkomsten met een bedrag van eur 15 miljoen (2007: eur 13 miljoen). De provisie-inkomsten bedragen in 2008 33% van de totale baten (2007: 34%). Michael Jongeneel: Triodos Bank werkt continu aan de verbetering van de (ict) dienstverlening, bijvoorbeeld de toegankelijkheid via internet, zodat we alle klanten in deze tijden van sterke groei goed kunnen blijven bedienen. De kosten zijn toegenomen als gevolg van de groei van de activiteiten met name op het gebied van de betaalrekening in Nederland, de personeelskosten en door de toegenomen druk van regelgeving. Ook de onverwachte forse groei van het aantal klanten heeft extra druk gelegd op de klantenservice. De verhouding bedrijfslasten ten opzichte van de totale baten ligt in 2008 op 75% (2007: 81%). Dit percentage is geflatteerd door een eenmalige koerswinst op valuta s. Het streven is om de komende jaren dit percentage omlaag te brengen door verdere groei, waardoor de kosten over een groter volume verdeeld kunnen worden. De nettowinst steeg met 13% tot eur 10,1 miljoen (2007: eur 9,0 miljoen). De winst per aandeel, berekend over het in het boekjaar gemiddeld aantal uitstaande aandelen, bedraagt eur 3,51 (2007: eur 3,85), een daling van 9%. De winst staat ter beschikking van de aandeelhouder. De bank stelt voor een dividend te betalen van eur 1,95 per aandeel (2007: eur 1,95). De pay outratio (het gedeelte van de winst dat als dividend TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008 15
wordt uitgekeerd) komt daarmee op 56% (2007: 51%). De winstdoelstelling op middellange termijn is 7% op het eigen vermogen van de bank. De volwassen vestigingen (Nederland, België en het Verenigd Koninkrijk) hebben aangetoond dat niveau te kunnen bereiken. Door nieuwe investeringen is de groei onder de 7% gebleven. De vestiging in Spanje heeft in 2008 het break-even punt behaald en zal naar verwachting over enkele jaren ook een rendement van 7% realiseren. De activiteiten van Triodos Fonds Management en Triodos Investment Management dragen bij aan het resultaat. De bijdrage aan de winst van Triodos Fonds Management is aanzienlijk gedaald door teruglopende volumes van met name de fondsen die beleggen in beursgenoteerde ondernemingen. Triodos Investment Management, die beleggingsfondsen voor institutionele beleggers beheerd, heeft een aanzienlijk beter resultaat geboekt dan verwacht. De termijn (twee tot vijf jaar) waarop de winstdoelstelling van 7% betrekking heeft, is ook afhankelijk van kansen die Triodos Bank wil benutten in de markt. De komende jaren staat het thema duurzame ontwikkeling sterk in de belangstelling. In de huidige markt moet deze winstdoelstelling met de nodige voorbehouden worden omkleed. Een verslechterend economisch klimaat kan tot bovengemiddelde afboekingen op de kredietportefeuille leiden en daarmee het realiseren van de winstdoelstelling verder op afstand brengen. Overzicht aantal certificaten per certificaathouder bedragen in miljoenen euro s Het aantal certificaathouders is licht gedaald van 12.084 tot 11.797. Het eigen vermogen groeide met 2% van eur 200 miljoen naar eur 204 miljoen. Het onderhouden van een interne markt voor de aan- en verkoop van certificaten van aandelen heeft in 2008 goed gefunctioneerd. De intrinsieke waarde per certificaat van aandeel bedraagt eind 2008 eur 70 en bleef gelijk ten opzichte van eind 2007. De solvabiliteitsratio (bis-ratio) wordt met ingang van 2008 berekend volgens de Bazel ii richtlijnen en daalde van 16,8% aan het eind van 2007 tot 13,0% aan het eind van 2008. Dit percentage is ruim boven het wettelijk minimum van 8%. De invoering van de nieuwe richtlijnen leidt niet tot merkbare veranderingen ten aanzien van onze mogelijkheden voor krediet - verlening. Er is uit principiële overwegingen geen aandelenoptieregeling voor medewerkers, leden van de Directie van Triodos Bank, leden van de Raad van Commissarissen en bestuursleden van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank. Gezien de waarden van Triodos Bank vindt de bank een optieregeling geen passend instrument om prestaties te belonen. VOORUITZICHTEN 2009 Het balanstotaal van Triodos Bank zal naar verwachting tussen de 15 en 20% groeien tot ongeveer eur 2,8 miljard. Er wordt een groei van de kredietportefeuille verwacht van ruim eur 300 miljoen. De toevertrouwde middelen zullen naar verwachting met ongeveer eur 400 miljoen groeien. Deze verwachtingen zijn door de financiële crisis aanzienlijk minder betrouwbaar dan in voorgaande jaren. Vooral de ontwikkelingen op de rente- en kapitaalmarkt en de concurrentie op de spaarmarkt met vaak irreële hoge rente vergoedingen zijn van grote invloed op groei. Triodos Bank heeft een gezonde groeiambitie, maar niet tegen elke prijs. Certificaat- Eigen houders vermogen 1-50 6.347 6.704 7,7 8,3 51-500 4.879 4.849 52,9 53,3 501-1.000 388 363 18,4 17,7 1.001 en meer 183 168 125,2 120,9 Totaal 11.797 12.084 204,2 200,2 In alle vestigingen wordt gestreefd naar een verdere groei van het aantal klanten. Voor de gehele bank wordt een groei van het aantal klanten verwacht van 15 tot 20% tot een totaal van ruim 220.000 klanten. Onvoorziene omstandigheden buiten beschouwing gelaten, verwacht de bank over 2009 een positief resultaat te behalen. De hoogte van het resultaat zal in grote mate afhankelijk zijn van de ontwikkelingen op de geld- en kapitaalmarkt 16 TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008
en de nog onzekere gevolgen van de recessie op de kredietportefeuille. Er is door de directie een positief besluit ge - nomen over het openen van een vestiging in Duitsland. De Raad van Commissarissen heeft met dit besluit ingestemd. De toestemming van de Toezichthouder wordt in de loop van 2009 verwacht. Vervolgens verwacht de bank eind 2009 een bijkantoor in Frankfurt te kunnen openen. Triodos Investment Management verwacht in 2009 het nieuwe Triodos Microfinance Fund voor institutionele en particuliere beleggers te lanceren. Daarnaast wordt de introductie van een vastgoedfonds voor institutionele beleggers verwacht. De bank zal in 2009 meer dan ooit actief bijdragen aan het maatschappelijk debat over de rol en betekenis van banken in de samenleving. Zeist, 25 februari 2009 Directie Triodos Bank Pierre Aeby* Peter Blom*, voorzitter Michael Jongeneel * Statutair directeur TRIODOS BANK - JAARVERSLAG 2008 17
Matthijs de Haan heeft sinds vijf jaar een biologische melkveehouderij met 85 melkkoeien in Ingen, Nederland. Het bedrijf heeft twee melkrobots aangeschaft. Melken met een robot heeft een positief effect op de uiergezondheid, de melkproductie en het welzijn van de koe. Triodos Bank Nederland maakte deze investering mogelijk.