Kleuterwiskunde stimuleert ontluikend gevoel voor cijfers

April 2007 13 Voor de gebruikers van de methode Alles telt s e r v i c e b u l l e t i n 4 Rekenen is spelen met getallen 5 Speels rekenmateriaal 6 7 Slimme oplossing voor Marokkaanse sommen Nieuw! Digitale toetsen bij Alles telt Kleuterwiskunde stimuleert ontluikend gevoel voor cijfers Rekenen is leuk! Dat is de insteek van kleuterwiskunde. Alles telt maakt kinderen nieuwsgierig naar getallen. Dat doet de methode op een speelse manier. Met voorbeelden die aansluiten op de dagelijkse belevingswereld van kleuters. Schoolverbeteringsdeskundige Kees Vernooy en onderwijsadviseur en kleuterspecialist Yvonne Leenders, geven uitleg over het belang van kleuterwiskunde. 8 Korte berichten Uit onderzoek blijkt dat slechts vijf procent van de kinderen lijdt aan getalblindheid. Leren rekenen is volgens de onderzoekers vooral een kwestie van aandacht voor en oefenen met getallen. Kees legt uit: Rekenen kan iedereen aanleren. Leerkrachten kunnen kinderen daarbij helpen. Sterker nog, door actief betrokken te zijn bij getalspelletjes en samen met kinderen te oefenen met meten, wegen en rekenen, kunnen zij vaak al in de kleuterklas inschatten welk kind een sterk gevoel heeft voor getallen en wie minder. Het doel van wiskunde in de kleuterklas is dat jonge kinderen voorbereid zijn wanneer ze naar groep 3 gaan. Lees verder op pagina 2

I n h o u d Pagina 1 Pagina 4 Pagina 5 Pagina 6 Kleuteronderwijs stimuleert ontluikend gevoel voor cijfers Alles telt bij u op school Extra bij Alles telt Ingezonden brief vervolg Kleuterwiskunde stimuleert ontluikend gevoel voor cijfers Gebruikt u Alles telt groep 1-2 nog niet? Vraag dan nu een zichtzending aan via de antwoordkaart achterin het servicebulletin. Kleutermap Alles telt De methode Alles telt volgt een thematische manier van werken, vertelt Yvonne. De kleutermap biedt handvatten voor de invulling van rekenwiskundige activiteiten die zijn ingebed in spelsituaties én in de drie basisstructuren van het kleuteronderwijs. Alles telt houdt ook rekening met de tussendoelen en einddoelen voor het rekenwiskundig onderwijs in groep 1 en 2. Met behulp van de bijbehorende evaluatie- en observatie-instrumenten kan een leerkracht de ontwikkeling van kinderen volgen. Daarnaast geeft de methode adviezen voor de kinderen die zich trager ontwikkelen. Ook bevat de kleutermap een cd met reken -liedjes en een computerprogramma waarin de school als digitale leeromgeving is gebruikt. Pagina 7 Pagina 8 C o l o f o n NIEUW bij Alles telt: digitale toetsen Korte berichten Servicebulletin Alles telt is een uitgave van. Hoofd- en eindredactie Taalent Tekstschrijvers Met dank aan Kees Vernooy, Yvonne Leenders, Elly van Duijnhoven, Per Lenssen, Fiep, Susan, Chi, Renee, Simone Doeven, Mark Verdam, Femmelies Minnema, Hans Hornstra Vormgeving Crossings Communications Fotografie Martin Hogeboom Drukwerk ARS Grafische Producties & Communicatie Redactieadres t.a.v. Liane Verheul l.verheul@thiememeulenhoff.nl Spelenderwijs Kees: Aandacht voor kleuterwiskunde helpt mogelijke leerachterstanden op latere leeftijd te verkleinen. Alles telt besteedt op een speelse manier aandacht aan hoeveelheden, gewicht en lengte. Voor kinderen die moeilijk kunnen meekomen, kunnen soms werkbladen uitkomst bieden. Yvonne: Jonge kinderen leren spelend en ze leren vooral als de oefeningen betekenis voor ze hebben. Daarom raad ik aan activiteiten te kiezen die tot de verbeelding spreken. Er zijn veel manieren denkbaar om extra te oefenen met kinderen. In de supermarkt bijvoorbeeld kunnen ouders en verzorgers kinderen uitnodigen om de appels al tellend in de zak te stoppen of mee te beslissen hoeveel croissants gekocht moeten worden. Thuis kunnen de kinderen meehelpen met tafel dekken en bepalen hoeveel kopjes, schotels, borden, vorken en messen er nodig zijn. Telspelletjes Deze methode werkt omdat kleuters onbewust al volop bezig zijn met de ontwikkeling van getalbegrip, vervolgt ze. Leerkrachten hebben hierin vooral een stimulerende functie en kunnen kinderen uitdagen om nieuwe rekenwiskundige vaardigheden te verkennen, zonder ze te overvragen. Alles telt reikt ideeën aan. De methode biedt tal van oefeningen. Zoals het opzeggen van een telversje tijdens het verstoppertje spelen: een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien wie niet weg is, is gezien. Ik kom! Een andere methode is het naspelen van tellen. Tel samen de potloden of de knikkers. Symboliseer het tellen eventueel met de vingers. Welke methode werkt, hangt af van de ontwikkeling van het kind. Zet in elk geval nooit op te hoog niveau in. Dat geeft over het algemeen niet het gewenste effect. Jonge kinderen geven dit zelf overigens vaak heel duidelijk aan: wanneer een activiteit hen niet aanspreekt, te weinig uitdaging biedt of als ze zich onzeker voelen, dan neemt de betrokkenheid af en komt er niet uit wat de leerkracht ervan had verwacht. Kracht van herhaling Kleuteronderwijs is gebaseerd op spelend leren in betekenisvolle situaties, maar ook op duidelijkheid en systematiek. In de kleutergroepen hanteren leerkrachten hiervoor drie basisstructuren: het dagrooster, het werken in hoeken en het werken met thema s. Bij het aanbieden van kleuterwiskunde is dezelfde structuur geboden. Yvonne: Af en toe de dagen tellen, heeft geen zin. Volgens de deskundigen zit de kracht juist in de herhaling. Een ander belangrijk onderdeel in de rekenwiskundige ontwikkeling van kinderen is het leren van elkaar. Kinderen kunnen elkaar helpen tijdens rekenactiviteiten, waardoor de leerkracht meer kan observeren in de groep. Er zijn hierdoor meer mogelijkheden voor vroege signalering en extra ondersteuning voor de kinderen die dat nodig hebben. Deel succeservaringen Naast het gebruik van een goede rekenmethode blijft de professionaliteit van de leerkracht noodzakelijk. Kees: In de praktijk blijkt dat nog lang niet alle kleuterklassen voldoende aandacht besteden aan kleuterwiskunde. Leerkrachten kunnen ook elkaar stimuleren en luisteren naar elkaars succeservaringen. Daaruit kunnen prachtige ideeën ontstaan die voor hun klas werken. De kleutermap Alles telt is vooral effectief inzetbaar wanneer leerkrachten beseffen hoe belangrijk kleuterwiskunde is voor de ontwikkeling van het kind en dat zij daar actief aan kunnen bijdragen. Geen kind is immers te jong om te leren rekenen. 2 3

Alles Telt bij u op school Rekenen is spelen met getallen De kleuters van groep 1-2 van basisschool De Lanteerne in Nijmegen kunnen tellen als de beste. Leerkracht Elly van Duijnhoven bedenkt creatieve oefeningen om de kinderen spelenderwijs kennis te laten maken met wiskunde. Sommige daarvan zijn gebaseerd op Alles telt, andere bedenkt ze zelf: haar pictogrammen geven aan wanneer het tijd is voor het kringgesprek of speelkwartier en verjaardagen worden keurig bijgehouden op een feestelijke cijferslinger. Extra Van rekenkaarten tot tangram: rekenmaterialen die tellen Veel leerkrachten zoeken extra en vooral speels materiaal om hun leerlingen mee te laten oefenen. De auteurs van Alles telt hebben een aantal oefenspellen uitgekozen die goed bij deze methode passen. Hoeveel bouwstenen zijn er nodig om bovenin de schoorsteen te komen?, vraagt juf Elly. Massaal steken de kleuters van groep 1-2 hun vingers in de lucht. Sander roept twintig, Ruben doet er nog eentje bij en Gijs roept vol overtuiging negentig. Ruben zit het dichtst bij het goede antwoord. Het zijn er dertig. En nu gaan we de omtrek van de schoorsteen meten, zegt juf Elly. Misschien is hij wel twee kindjes breed. Ga er maar eens omheen staan en geef elkaar de hand. Heel slim merken de kinderen op dat juf Elly de schoorsteen wel in haar eentje kan omhelzen. Ze hebben gelijk. Applaus voor juffrouw Elly!, roept de klas in koor. Meten en wegen Aandacht voor kleuterwiskunde is niet nieuw. Was het kleuteronderwijs vroeger gericht op getallen, tegenwoordig komen ook begrippen als meten en wegen vaker aan de orde. Elly van Duijnhoven vindt dit een logische ontwikkeling. De meeste kinderen maken al op jonge leeftijd kennis met grootheden en hoeveelheden. Via de media, computerspellen of door oudere broers en zussen. Als leerkracht speel ik in op deze ontwikkelingen door naast getallen ook veel aandacht te besteden aan termen als meer en minder of groter en kleiner. Daarbij doe ik regelmatig een beroep op de kleutermap van Alles telt. Daarin staan handige tips en lessuggesties. Alles telt Kinderen die enthousiast meedoen in de klas en wiskunde ook echt leuk vinden, mogen al oefenen met optellen en aftrekken, vervolgt ze. Wiskundig inzicht of niet, het gaat er om dat je kinderen uitdaagt om zelf na te denken over een opdracht. Aan de leerkracht de taak om lessen te bedenken die aansluiten op de belevingswereld van kinderen. Alles telt biedt daarvoor goede aanknopingspunten. De opdrachten die ik uitkies, passen altijd bij een thema dat ik op dat moment behandel. Meten via stroken papier in het zand, pas ik bijvoorbeeld toe in de piratenhoek. Ook staan er opdrachten beschreven die zijn gekoppeld aan de feestdagen, zoals het tellen van paaseieren ter voorbereiding van Pasen. Creatieve lessuggesties Elly ziet veel voordeel in de volledigheid van de methode Alles telt. Vooral voor beginnende leerkrachten kan de lesmethode een goede houvast zijn. De creatieve lessuggesties worden aangevuld met moeilijkere opdrachten en observeerpunten. Een nadeel is dat er voor sommige opdrachten veel materialen nodig zijn, die we hier op school niet altijd hebben. Die koop ik verspreid over het schooljaar in. Wat betreft de ontwikkeling van de zorgkinderen, op de bijgeleverde registratieformulieren hou ik precies bij wat het niveau is voor per kind. Oefenen met rekenkaarten Met de rekenkaarten kunnen kinderen op hun eigen niveau en tempo kennis maken met allerlei sommen. Een set bevat twaalf rekenoefeningen die oplopen in moeilijkheidsgraad. Op die manier kunnen kinderen zelfstandig aan de oefeningen werken. Daarnaast kunnen de rekenkaarten prima worden gebruikt als huiswerkopdracht en bij remedial teaching. De rekenkaarten zijn verkrijgbaar voor de groepen 3 t/m 8. Dimensies: meer dan blokken bouwen Het gaat erom dat kinderen een andere manier van kijken en denken ontwikkelen. Oefenen met dimensies werkt als volgt: op een doorzichtig scherm is een blokkenbouwsel afgebeeld. Vanachter het (transparante) scherm kunnen de kinderen op een plattegrond de aanzichten van het bouwsel nabouwen. Hoewel de afbeeldingen standaard driedimensionaal zijn getekend, kunt u natuurlijk ook zelf een tekening maken met tweedimensionale aanzichten. Hiermee verhoogt u de moeilijkheidsgraad. Als extra oefening kunt u leerlingen de opdracht geven om het bouwsel dat zij zien zelf na te tekenen. Extra inzicht in de uitkomst dankzij de Wescal Geven de meeste rekenmachines klakkeloos antwoord op elke rekenvraag, de rekenmachine van Wescal is een goed hulpmiddel bij het leren rekenen voor kinderen in het basisonderwijs. In tegenstelling tot de meeste apparaten heeft de display van deze rekenmachine twee regels. Op de bovenste regel staat de hele som afgebeeld, bijvoorbeeld: 1 + 2 x (5 3): 2. Op de tweede regel vervolgens het antwoord. Deze rekenmachine geeft de kinderen dus ook inzicht in de manier waarop de uitkomst tot stand komt. Tangram nog steeds geliefd Oeroud, dat wel, maar tangram is nog steeds een geliefd hulpmiddel bij het rekenen. Het tangram bestaat uit zeven basisvormen. Het is de bedoeling om uit die zeven vormen een vierkant, driehoek, parallellogram, trapezium of een andere geometrische figuur te maken. Er zijn oneindig veel figuren mogelijk. Tangram heeft echter ook een rekenfunctie. U kunt leerlingen op een figuratieve manier laten oefenen met breuken. Hetzelfde geldt voor de Evolute-spellen: deel een vierkant, driehoek en een cirkel in stukken en benoem de breuken. De magie van de spiegel-experimenteerkist Met het speciale spiegelboek ontdekken de kinderen spelenderwijs relaties tussen aantallen en geometrische figuren. De figuren veranderen naarmate kinderen het spiegelboek openen en sluiten. 4 5

Ingezonden brief Slimme oplossing voor Marokkaanse sommen Op het eerste gezicht lijkt integratie een thema dat vooral wordt besproken tijdens lessen cultuur- en maatschappijleer. Maar groep 8 van basisschool De Toverbal in Venray maakte tijdens de rekenles kennis met een stukje Arabische cultuur. Fiep, Susan, Chi en Renee bedachten een originele oplossing voor de Marokkaanse som uit het rekenboek van Alles telt, groep 8. Alles telt besteedt in elke groep aandacht aan buitenlands rekenen. Leerkrachten zijn vervolgens vrij om die lessen naar eigen inzicht in te vullen. Per Lenssen, leerkracht groep 8 van basisschool De Toverbal: In mijn rekenlessen vind ik het belangrijk dat leerlingen zelf zoeken naar de juiste oplossing. En soms levert dat verrassende resultaten op. Tijdens het uitrekenen van de Marokkaanse sommen kozen Fiep, Susan, Chi en Renee voor heel eigen strategie. Vol trots schreven zij een e-mail naar de redactie van waarin zij uitleggen hoe ze tot de juiste oplossing zijn gekomen. De uitkomst We hebben een manier ontdekt waarop je som 5 kunt uitrekenen uit Heeft u of hebben uw leerlingen ook een andere of creatieve oplossingen of leuke ideeën ter aanvulling op Alles telt? Stuur dan een berichtje naar het onderstaande redactieadres: t.a.v. Liane Verheul l.verheul@thiememeulenhoff.nl. het leerlingenboek Alles telt groep 8, blok 2, les 11. Dit zijn Marokkaanse sommen. Wij denken dat de uitleg, die in de handleiding van de meester staat, niet de enige mogelijkheid is. Neem bijvoorbeeld de som 26 + 38. Om tot de uitkomst 64 te komen, halen we eerst de tientallen uit de som en tellen die bij elkaar op (20 + 30 = 50). Vervolgens doen we hetzelfde met de eenheden (6 + 8= 14). Bij deze uitkomst scheid je vervolgens weer de tientallen van de eenheden. (50 + 10) + 4 = 60 + 4 = 64. Dit werkt bij alle sommen zo, aldus de rekenwonders van groep 8. Knappe koppen Het leuke aan dit soort lessen vindt Per dat de leerlingen niet alleen inzicht krijgen in verschillende oplossingen, maar dat de les ook echt van henzelf wordt. Allochtone kinderen vinden het leuk om hardop te tellen in hun moedertaal. Andere leerlingen zijn razend enthousiast om een oplossing te bedenken voor de buitenlandse sommen. Op die manier krijgt een les veel meer inhoud. En nog belangrijker: de hele klas is hartstikke trots op al die knappe koppen. Nieuw bij Alles telt: digitale toetsen! Binnenkort kan het nakijken van toetsen veel sneller en eenvoudiger. In schooljaar 2007 2008 zijn de digitale toetsen van Alles telt beschikbaar, waardoor leerkrachten met één druk op de knop een overzicht krijgen van de resultaten. Dat is wel zo prettig. Voor leerlingen en leerkrachten. De toetsdruk neemt toe en daarmee ook de tijdsdruk om alle toetsen na te kijken. De digitale toetsen zijn dus vooral ontwikkeld om aan de wensen van leerkrachten tegemoet te komen. Bovendien voldoen de nieuwe toetsen aan de eisen van deze tijd. Door de huidige foliotoetsen te digitaliseren wordt het onderwijs via computers nog meer versterkt. Als aanvulling op het huidige pakket van Alles telt ontwikkelt digitale toetsen (voor elk blok één) per leerjaar en de maatwerktoetsen voor de groepen 5 8. In totaal verschijnen er 60 toetsen en een rapportagesysteem voor leerkrachten. De digitale toetsen van Alles telt zijn, inclusief afbeeldingen en tabellen, direct afgeleid van de vertrouwde papieren toetsbladen. Ook de scores van leerlingen die de toets op papier maken, kunnen in de digitale leerkrachtmodule ingevoerd worden. Snelle resultaten Het digitale toetsingsysteem werkt eenvoudig. De leerling maakt de toets niet meer op papier, maar op de computer. De antwoorden worden direct verwerkt in een apart gedeelte dat alleen toegankelijk is voor de leerkracht. Met een druk op de knop verschijnt er een overzicht van alle resultaten per leerling en geeft de beveiligde module automatisch de De digitale toetsen van Alles telt: score aan. Als extra voordeel geeft de nieuwe digitale toets ook direct een indicatie van leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. Hierdoor kunnen leerkrachten direct na de uitkomst van de toets bepalen welke route de leerlingen moeten volgen. Een deel van de groep gaat aan de slag met herhalingsbladen, anderen werken aan de verrijkingsopdrachten. De zwakkere leerlingen kunnen rekenen op extra hulp van de leerkracht. Een demonstratie van de digitale toetsen kunt u vinden op www.allestelt.nl. sluiten naadloos aan op het lesmateriaal van de methode Alles telt zijn makkelijk en snel inzetbaar zijn tijdbesparend geven de mogelijkheid tot digitale rapportage en advies Eerste reacties tijdens de NOT Tijdens de Nationale Onderwijs Tentoonstelling (NOT) was er veel aandacht voor de nieuwe digitale toetsen van Alles telt. Simone Doeven, Mark Verdam en Femmelies Minnema, docenten van Basisschool Schatrijk in Zaandam: Wij gebruiken Alles telt al en keken al uit naar de komst van de digitale toetsen. Die verrijken de methode en passen bij het nieuwe leren. Leerlingen die de lesstof beheersen, en dus toe zijn aan een toets, kunnen die nu zelfstandig maken. Ondertussen kun je als leerkracht extra aandacht besteden aan kinderen die moeite hebben met rekenen. Een voordeel van de toetsen voor de onderbouw is dat elke opgave wordt ingesproken. Hierdoor kunnen kinderen die moeite hebben met lezen toch een toets maken. Verder zijn we erg te spreken over de duidelijke instructie voor de leerkrachten. Hans Hornstra, schoolhoofd Sint-Petrusbasisschool in Diemen: Wij werken pas een half jaar met Alles telt en dat bevalt geweldig. De belangrijkste reden? Kinderen vinden rekenen weer leuk. Alles telt heeft een heldere structuur en een prettige lay-out. Ik ben speciaal naar de stand van gekomen om de digitale toetsen te bekijken. Zoals ik de toetsen nu zie, geven ze een directe analyse van de resultaten en kunnen de kinderen op hun eigen tempo vooruit werken. Hoe bestelt u de digitale toetsen? U kunt de digitale toetsen alvast bestellen via de antwoordkaart in dit servicebulletin. Vanaf juni 2007 zijn de toetsen verkrijgbaar. 6 7

Korte berichten Wat vindt u van dit servicebulletin? hoort graag van u hoe dit servicebulletin bevalt. Wat vindt u van de onderwerpen, de rubrieken de tips en de artikelen? Vindt u ze te lang, of juist te kort? En leest u het gehele bulletin, of slechts enkele rubrieken? En maakt u wel eens gebruik van onze tips? Ook praktische tips, verzoeken of leuke ideeën van uw kant zijn altijd welkom. Laat het ons weten. U kunt uw reacties richten aan basisonderwijs ter attentie van Liane Verheul,, 3501 DE in Utrecht. Mailen kan natuurlijk ook: l.verheul@thiememeulenhoff.nl. Alles telt posterpakket Het optelbord, het tafelbord en het overzicht van het metriek stelsel die achterin de leerlingenboeken van Alles telt staan, zijn nu op posterformaat verkrijgbaar. Een handig hulpmiddel bij uw lessen! Deze posters, aangevuld met een poster met de getallen 1 tot en met 10, zijn als pakket verkrijgbaar. De optelposter geeft systematisch alle optellingen met de getallen 1 tot en met 10 weer. De tafelposter is een weergave van alle tafelsommen van 1 tot en met 10. Het optelbord en het tafelbord kunt u gebruiken om uw leerlingen te helpen bij het leren van de sommen. Op de poster met het metriek stelsel worden lengte, oppervlakte en gewicht in één klap duidelijk. Bestel nu dit posterpakket via de bestelkaart in dit servicebulletin. Posterpakket Alles telt 978 90 06 63000 8 64,90 Alles telt Implementatieplan Het implementatieplan van Alles telt is een overzicht van de leerstappen die binnen een leerlijn worden gezet. Dit implementatieplan laat in tabelvorm zien in welke les welke leerstap voorkomt. U kunt het implementatieplan aanvragen via de bestelkaart in dit servicebulletin. Meer informatie Met vragen over de methode Alles telt kunt u terecht bij de medewerkers van de Informatielijn: info.bao@thiememeulenhoff.nl. Downloaden Servicebulletin Heeft u extra servicebulletins nodig, of wilt u oude bulletins nog eens nalezen? Dat kan. Ga naar onze website www.allestelt.nl en download dit bulletin. Ook kunt u hier de eerder verschenen versies van het bulletin vinden. T (030) 239 21 11 F (030) 239 22 93 E info.bao@thiememeulenhoff.nl I www.thiememeulenhoff.nl I www.allestelt.nl 978 11 112 4059 2 3221 8