Handreiking Toetsen contractparagraaf overbelading motorvoertuigen Afspraken over hoe de in de vraagspecificatie vermelde contractparagraaf overbelading van motorvoertuigen ten behoeve van werkzaamheden van Rijkswaterstaat wordt getoetst. Datum 15 juli 2013 Status Definitief Versie 1.0
Distributielijst Organisatie Naam Telefoon Rol RWS-GPO Rudy van Bemmel 088-7972045 Senior adviseur inkoop RWS-GPO Paul Feitz 088 7972245 Senior adviseur inkoop Aanmelden voor distributielijst kan bij auteur. Dit ten behoeve van updates. Pagina 2 van 16
Colofon Uitgegeven door Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving (WVL) Informatie Jan Hordijk Telefoon (+31) 06 216 696 37 Uitgevoerd door Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving (WVL) Opmaak Jan Hordijk Datum 15 juli 2013 Status Definitief Versienummer 1.0 Versiebeheer Versie Status Datum Auteur Toelichting 0.1 Werkdocument 05-12-2012 J. Hordijk Initieel document 0.9 Concept 01-07-2013 J. Hordijk Concept 1.0 Definitief 15-07-2013 J. Hordijk Definitief Pagina 3 van 16
Inhoud 1. Inleiding 5 1.1 Identificatie en scope 5 1.2 Doelstelling 5 1.3 Nut en noodzaak 5 1.4 Overbelading en wetgeving 6 1.5 Basisprincipes Systeemgerichte Contractbeheersing 6 2. Contractparagraaf overbelading 7 2.1 Overbelading motorvoertuigen 7 2.2 Toelichting op contractparagraaf 8 3. Toetsen contractparagraaf 9 3.1 Inleiding 9 3.2 Procestoets overbelading 9 3.3 Wettelijke normen maximum gewichten 10 3.4 Voorbeeld begeleidingsbrief transport 11 3.4 Koppelen aan doelstelling Rijkswaterstaat 14 3.5 WVL informeren over uitkomst toets en sanctionering 14 3.6 Weigh In Motion als instrument om te toetsen 14 Bijlage A: NEN-EN-ISO 9001+C1 16 Pagina 4 van 16
1. Inleiding 1.1 Identificatie en scope Dit document is bedoeld voor contracttoetsers van Rijkswaterstaat die opdrachtgevend betrokken zijn bij de uitvoering van werkzaamheden waarbij motorvoertuigen worden ingezet die een totaal toegestane maximum massa hebben die groter is dan 12 Ton. In de praktijk betekent dit de zware vrachtauto s waarmee bijvoorbeeld zand en asfalt vervoerd worden. Dit document is van toepassing op alle contracten waarin de contractparagraaf Overbelading motorvoertuigen is opgenomen. Deze contractparagraaf is op basis van een opdracht vanuit het Dagelijks Bestuur Rijkswaterstaat opgenomen in contracten die gaan over de uitvoering van werkzaamheden voor Rijkswaterstaat. 1.2 Doelstelling Het document heeft als doel om de handelwijze bij toetsen contractparagraaf overbelading motorvoertuigen te verduidelijken en de contractmanager te voorzien van concrete handvatten om de opdrachtnemer te beoordelen en het toetsdocument ten aanzien van deze paragraaf op te maken. Comply-or-explain De in dit document beschreven handelwijze geldt als comply-or-explain afspraak binnen Rijkswaterstaat die is gerelateerd aan het proces aanpak overbelading wegvervoer. 1.3 Nut en noodzaak Rijkswaterstaat ondervindt als wegbeheerder negatieve gevolgen van overbeladen vrachtverkeer in de vorm van schade aan infrastructuur en verkeersonveilige situaties. Het herstellen van deze schade zorgt bovendien voor verkeershinder. Om deze negatieve gevolgen te verminderen wordt overbelading in het wegvervoer op verschillende manieren bestreden. Eén van de instrumenten is expliciet maken van overbelading in contracten. Dit is noodzakelijk omdat overbelading in transporten voor GWW werken veelvuldig voorkomt. Uit een analyse van transporten uitgevoerd met bulk vrachtauto s actief in het grondverzet blijkt dat ruim 40% van de voertuigen te zwaar beladen zijn. In onderstaande figuur een voorbeeld. Pagina 5 van 16
1.4 Overbelading en wetgeving Veel contractmanagers geven aan dat overbelading al in de wetgeving vastgelegd is en er om die reden geen noodzaak zou zijn om dit op te nemen in contracten. Het is een feit dat iedere aannemer zich aan de wet dient te houden. Bovendien is een aannemer meestal in het bezit van een ISO9001 certificaat waarin expliciet wordt benoemd dat gewerkt wordt onder vigerende wet- en regelgeving (bijlage A). Desondanks komt overbelading veel voor in de Grond- Weg en Waterbouw (GWW) sector. Om die reden is een buitengewone aanpak vereist. Omdat Rijkswaterstaat indirect opdrachtgever is van veel zware transporten voor diverse projecten kan met behulp van systeemgerichte contractbeheersing (SCB) de hoofdaannemer worden gevraagd om aan te tonen dat het risico op overbelading tijdens de uitvoering van de werkzaamheden beheerst wordt. 1.5 Basisprincipes Systeemgerichte Contractbeheersing Onder contractbeheersing wordt verstaan: alle activiteiten die door de opdrachtgever in zowel de fasen van de contractvoorbereiding als de contractrealisatie worden uitgevoerd, die er op gericht zijn om zeker te stellen dat de eisen uit het contract (de overeenkomst) worden nagekomen en dat de risico s voor de opdrachtgever aantoonbaar beheerst worden. Zoals in paragraaf 1.4 vermeld is het risico op overbelading in transporten in de GWW sector hoog en zijn de gevolgen voor Rijkswaterstaat groot. De opdrachtnemer heeft invloed op de beheersing van het risico op overbelading en om die reden is overbelading input voor contractbeheersing. Het primaire doel is dat de contractbeheersing efficiënt en effectief (gericht op toprisico s van de opdrachtgever) is. De verantwoordelijkheid voor het voldoen aan eisen in het contract ligt bij de opdrachtnemer. De opdrachtnemer beheerst zijn project en kan het voldoen aan de eisen van (deel)producten aantonen met de registraties die zijn opgenomen in zijn verificatieen keuringsplan en de daaruit afkomstige rapporten. Het belangrijkste element van het kwaliteitsmanagement van de opdrachtnemer is dat hij zelf zijn processen beschrijft, risico s beheerst, tijdig afwijkingen signaleert, tijdig passende (correctieve, corrigerende en/of preventieve) maatregelen neemt en dit hele proces regelmatig evalueert. De opdrachtnemer moet kunnen aantonen dat de cirkel van Deming (plan-docheck-act) werkt op zijn project. Pagina 6 van 16
2. Contractparagraaf overbelading 2.1 Overbelading motorvoertuigen Artikel X.Y. Overbelading motorvoertuigen X.Y.1 X.Y.2 X.Y.3 X.Y.4 De massa van een beladen (motor)voertuig, dat ten behoeve van de Werkzaamheden wordt ingezet, mag de toegestane maximum massa, als vermeld op het kentekenbewijs en/of kentekenregister, niet overschrijden. De Opdrachtnemer dient een registratie bij te houden van (motor)voertuigen, met een volgens het kentekenbewijs en/of kentekenregister maximum massa van meer dan 12.000 kg, die in het kader van de Werkzaamheden worden ingezet voor het vervoer over de openbare weg van bouwmaterialen, vrijgekomen materialen (waaronder afvalstoffen) en materieel. In de administratie dienen ten minste te zijn vastgelegd: 1. het voorkenteken van het (motor)voertuig; 2. het achterkenteken van het (motor)voertuig of voertuigcombinatie; 3. de toegestane maximum massa per (motor)voertuig(combinatie); 4. de totale massa na beladen (motor)voertuig; 5. de datum, het tijdstip en de locatie van de weging; 6. eventueel de massa van het materieel dat is vervoerd; 7. de afwijking op de toelaatbare maximum massa; 8. de beladingsgraad (de totale massa na laden / de toegestane maximum massa * 100%, afgerond op 1 decimaal). Indien de Opdrachtgever constateert dat de toegestane maximum massa van een ingezet (motor)voertuig is overschreden, verbeurt de Opdrachtgever, voor iedere overschrijding per (motor)voertuig, een onmiddellijk opeisbare en niet voor matiging vatbare boete die volgend op de constatering van de overtreding wordt opgelegd. Het bedrag van de boete bedraagt: 105% < X < 110% 350,00 110% X < 115% 525,00 115% X < 120% 700,00 120% X < 125% 875,00 125% X < 130% 1.050,00 130% X < 135% 1.225,00 135% X < 140% 1.400,00 X 140% 5.000,00 waarbij X = de totale massa na laden / de toegestane maximum massa * 100%. X.Y.5 De Opdrachtgever zal bij elke geconstateerde overschrijding waarbij een boete is opgelegd de met handhaving belaste autoriteiten inlichten. Voor overbelading van (motor)voertuigen is dit de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Pagina 7 van 16
2.2 Toelichting op contractparagraaf X.Y.1: Voor iedere personenauto, aanhanger en vrachtwagen is een toegestane maximum massa (TMM) vastgesteld. Dat staat vermeld in het kentekenbewijs of (bij vrachtwagens) in het kentekenregister van de oplegger. Weegt het voertuig meer, dan is er sprake van overbelading en dat is strafbaar. X.Y.2: Overbelading veroorzaakt onevenredig veel schade aan infrastructuur door zware aslasten en totaalgewichten. Dit veroorzaken van schade geldt alleen voor zware motorvoertuigen met een TMM groter dan 12.000 kg. In de GWW sector komt overbelading veelvuldig voor. Massa wordt uitgedrukt en gemeten in kg. Dit houdt in dat bij een toegestane massa van 20.000 kg er sprake is van overbelading bij een massa van 20.001 kg. Indien de massa in tonnen uitdrukt wordt (20 ton) zou er pas sprake zijn van overbelading bij een massa vanaf 20.499 kg, want 20.499 kg is afgerond 12 ton. X.Y.3: Om te kunnen controleren of er tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden niet overbeladen is rondgereden houdt opdrachtnemer een registratie bij van de transporten ten behoeve van de werkzaamheden. Daarbij is het essentieel dat zowel het voor- als achterkenteken genoteerd wordt om te kunnen achterhalen wat de toegestane maximum massa van het voertuig of de voertuigcombinatie is. X.Y.4: De handhaving op overbelading van motorvoertuigen is belegd bij de ILT. De Inspectie constateert en, gebaseerd op de wettelijke grondslag, verbaliseert conform publiek recht. Rijkswaterstaat sluit als opdrachtgever een privaatrechtelijke overeenkomst en legt, in het geval van overbelading, op basis van het contract de aannemer een boete op. Het ne bis in idem beginsel is om bovenstaande reden niet van toepassing. Dit beginsel komt op tegen dubbele vervolging of bestraffing van een persoon. Niemand mag twee keer voor hetzelfde gestraft worden, is de regel. In dit geval is er echter geen sprake van twee op wettelijke grondslag gebaseerde boetes die, in een onwaarschijnlijk scenario, aan dezelfde persoon opgelegd worden. In het geval van een opgelegde boete op basis van de in dit document beschreven contractparagraaf, is er sprake van privaatrecht en kan op basis van het contract een boeteclausule worden afgesproken tussen contractpartijen. Rijkswaterstaat heeft voor de hoogte van de boete gekozen om aan te sluiten bij de wettelijke grondslag die gehanteerd wordt door de Inspectie. Om die reden wordt ook een marge van 5% (http://wetten.overheid.nl/bwbr0025777/) op de toegestane maximum massa van een motorvoertuig gehanteerd. Deze marge wordt enerzijds gehanteerd omdat de massa van de lading tijdens het vervoer kan toenemen als de lading nat wordt. Anderzijds is een marge noodzakelijk, omdat vaak voorafgaand aan het transport niet exact kan worden bepaald of de as(stel)lasten en/of de totale massa voldoen aan de wettelijk eisen. X.Y.5: Opdrachtgever zal bij elke geconstateerde overschrijding waarbij een boete is opgelegd de Inspectie Leefomgeving en Transport inlichten en bij de Inspectie melding maken van overbelading motorvoertuigen: - Telefonisch via 088 489 00 00. Op werkdagen van 8.30 tot 17.00 uur bereikbaar. - Via internet: http://www.ilent.nl/contact/contactformulier.aspx Pagina 8 van 16
3. Toetsen contractparagraaf 3.1 Inleiding Het naleven van de contractuele verplichting door de opdrachtnemer wordt getoetst door het uitvoeren van een geplande mix van systeem-, proces- en producttoetsen. Deze toetsen leveren een oordeel op over het functioneren van het project- en kwaliteitsmanagement van de opdrachtnemer. Voor het uitvoeren van toetsen maakt de contractmanager gebruik van voor dit doel opgeleide toetsers (lead-auditors en auditors). Indien de impact van een toets dat verlangt laat de (lead-)auditor zich bijstaan door een deskundige adviseur. Deze adviseur is bij WVL beschikbaar. 3.2 Procestoets overbelading Een procestoets is een toets op het functioneren van de processen die de opdrachtnemer heeft beschreven in het projectmanagementplan en afgeleide deelplannen (projectkwaliteits-, werk-, keurings-, test- of verificatieplannen). In de procestoets moeten de volgende aspecten terugkomen: input- outputrelaties; gebruik van middelen; aansturing van het proces; beheersing van de risico s in het proces; functioneren van de Deming-cirkel binnen het proces. Een procestoets kan in deze gehouden worden door de registratie van de transporten te beoordelen op basis van de beladingsgraad van individuele vervoersbewegingen. Iedere vervoersbeweging waarbij de beladingsgraad de 105% overschrijdt, komt in aanmerking voor een boete en is een negatieve bevinding. Pagina 9 van 16
3.3 Wettelijke normen maximum gewichten De bepalingen voor belading van vrachtwagens staan in de Regeling Voertuigen (RV) en de Wet Wegvervoer Goederen (WWG). Iedere vrachtwagen heeft z'n eigen maximum massa, die in Nederland nooit meer dan 50 ton mag bedragen (60 ton voor rijdende werktuigen). Ook heeft iedere vrachtwagen z'n eigen maximum aslast, die vaak per as verschilt. Bedrijfswagen (max 12m lengte) Totale maximum massa bedrijfsauto: 50.000 kg Trekker met oplegger (max 16,5m lengte) Totale maximum massa samenstel: 50.000 kg Vrachtwagen met aanhangwagen (max 18,75m lengte) Totale maximum massa samenstel: 50.000 kg Enkele as 10.000 kg Enkele aangedreven as 11.500 kg Pagina 10 van 16
3.4 Voorbeeld begeleidingsbrief transport In de praktijk is achteraf moeilijk te controleren of aan de regeling voertuigen is voldaan tijdens het transport. De meest eenvoudige controle is de controle op de toegestane maximum massa van de ingezette bedrijfsauto of het ingezette samenstel voor het transport van goederen. Pagina 11 van 16
Het voorbeeld in de begeleidingsbrief betreft het voertuig BZ-HD-47. Een eenvoudige zoekopdracht bij de RDW levert de informatie uit het kentekenbewijs op. Deze informatie kan uiteraard ook uit het betreffende kentekenbewijs zelf worden gehaald. Controlemogelijkheid: https://ovi.rdw.nl/ Een analyse van deze informatie leidt tot het volgende: 1. Dit voertuig betreft een opleggertrekker en heeft geen laadvermogen. 2. De massa van het leeg voertuig is 8.255 kg. 3. De opleggertrekker mag een geremde oplegger trekken van 41.745 kg. 4. Dit betekent dat het samenstel maximaal (8.255 + 41.745 =) 50.000 kg mag wegen. 5. De weegbon vermeld een totaal gewogen gewicht van 53.560 kg. 6. Dit is 3.560 kg te zwaar, ruim 7% overbelading. 7. Bij een staandehouding door de Inspectie Leefomgeving en Transport of de KLPD zou deze overtreding leiden tot een proces-verbaal ter hoogte van 350 Euro. Indien onbekend is met welke oplegger het transport is uitgevoerd, kan in het geval van een trekker oplegger combinatie alleen worden uitgegaan van de maximaal toegestane totale massa van 50.000 kg. Op basis daarvan is dit transport overbeladen. Pagina 12 van 16
Het is bekend dat bij dit transport een oplegger gebruikt werd met het kenteken OK-69-ZP. Dat biedt de mogelijkheid om te kunnen controleren of het daadwerkelijke laadvermogen van het samenstel wel 50.000 kg is. Controlemogelijkheid: https://ovi.rdw.nl/ Een analyse van de informatie over de oplegger leidt tot het volgende: 1. Dit voertuig betreft een kipper en heeft een laadvermogen van 32.950 kg. 2. De toegestande maximum massa van deze oplegger is 39.000 kg. 3. De trekker heeft een lediggewicht van 8.255 kg. 4. Dit betekent dat het samenstel maximaal (8.255 + 39.000 =) 47.255 kg mag wegen. 5. De weegbon vermeld een totaal gewogen gewicht van 53.560 kg. 6. Dit is 6.305 kg te zwaar, ruim 13% overbelading. 7. Bij een staandehouding door de Inspectie Leefomgeving en Transport of de KLPD zou deze overtreding leiden tot een procesverbaal ter hoogte van 525 Euro en de maatregel af- of overladen. Pagina 13 van 16
3.4 Koppelen aan doelstelling Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat heeft de doelstelling om de overbelading terug te dringen naar maximaal 10%. Conform deze doelstelling kan het resultaat van een procestoets op overbelading alleen een positieve uitkomst hebben indien het aantal transporten dat in aanmerking komt voor een boete lager is dan 10%. 3.5 WVL informeren over uitkomst toets en sanctionering WVL dient op de hoogte te worden gesteld van de uitkomsten van de proces toetsen op overbelading en wat er met de uitkomsten is gedaan door ON. WVL rapporteert een algemeen beeld over de effectiviteit van dit instrument in de voortgang aanpak overbelading wegvervoer aan het Bestuur Rijkswaterstaat. 3.6 Weigh In Motion als instrument om te toetsen Het Weigh In Motion (WIM) netwerk is bedoeld als hulpmiddel bij het meten van aslasten van motorvoertuigen op het hoofdwegennet met als doel om te handhaven op overbelading. Een voorbeeld van een WIM meetpunt is te zien in onderstaande figuur. Figuur: Een Weigh In Motion meetpunt op de A15 Rechts t.h.v. 91,600 De aanwezigheid van het WIM netwerk op de infrastructuur van Rijkswaterstaat biedt wellicht kansen om ook als toetsinstrument ingezet te worden, omdat op kenteken niveau een analyse mogelijk is van een ingezet motorvoertuig. Een overzicht van de 20 WIM meetpunten is te vinden in onderstaande figuur, het landelijke WIM netwerk. Het is mogelijk om, indien daartoe aanleiding bestaat, de informatie uit weegpunten te gebruiken om de transporten die uitgevoerd zijn voor GWW projecten, te analyseren. Pagina 14 van 16
Figuur: landelijk dekkend Weigh In Motion netwerk Pagina 15 van 16
Bijlage A: NEN-EN-ISO 9001+C1 Deze internationale norm stimuleert een procesbenadering bij het ontwikkelen, invoeren en verbeteren van de doeltreffendheid van een kwaliteitsmanagementsysteem, om de klanttevredenheid te verhogen door te voldoen aan de eisen van klanten. Een organisatie moet, wil zij doeltreffend functioneren, vele onderling verbonden activiteiten vaststellen en besturen. Een activiteit of reeks activiteiten waarbij gebruik wordt gemaakt van middelen, en die wordt bestuurd om input om te kunnen zetten in output, kan worden beschouwd als een proces. Vaak vormt de output van het ene proces direct de input voor het volgende proces. Daarnaast kan de methodologie die bekend staat als Plan-Do-Check-Act (PDCA) worden toegepast op alle processen. PDCA kan kort worden beschreven als volgt: - Plan: het vaststellen van de doelstellingen en processen die nodig zijn om resultaten te bereiken die in overeenstemming zijn met de eisen van klanten en het beleid van de organisatie; - Do: het invoeren van de processen; - Check: het monitoren en meten van processen en producten ten opzichte van beleid, doelstellingen en eisen voor het product alsmede het rapporteren van de resultaten; - Act: het treffen van maatregelen om de procesprestaties continu te verbeteren. Realiseren van het product De organisatie moet de processen die nodig zijn voor het realiseren van het product plannen en ontwikkelen. Planning van de productrealisatie moet consistent zijn met de eisen van de andere processen van het kwaliteitsmanagementsysteem. Bij het plannen van de productrealisatie moet de organisatie, voor zover van toepassing, het volgende bepalen: - door de klant gespecificeerde eisen, met inbegrip van de eisen voor afleverings- en nazorgactiviteiten; - eisen die niet door de klant zijn gesteld, maar die wel nodig zijn voor gespecificeerd of beoogd gebruik, waar dat bekend is; - eisen vanuit wet- en regelgeving van toepassing op het product; en - alle aanvullende eisen die door de organisatie noodzakelijk worden geacht. Pagina 16 van 16