SoaSense Thermometer 1 GGD en Oost-Nederland
Risicogroepen steeds beter bereikt Met genoegen bieden wij u de tweede SoaSense Thermometer van Oost- Nederland (Gelderland en Overijssel) aan. Dit jaar met extra inhoud, want in tegenstelling tot vorig jaar kunnen we de Sense-cijfers nu afzetten tegen de resultaten in 9. Zowel bij Soa als Sense is een duidelijke toename van het zichtbaar. We bereiken de risicogroepen dus steeds beter! Ter opfrissing: sinds zijn de GGD en gestart met het aanbieden van seksualiteitsspreekuren aan jongeren tot 5 jaar, de zogenaamde Senseconsulten. In de regio Oost streven we ernaar om de Soa- en Sense-spreekuren zoveel mogelijk te integreren vanwege de vele raakvlakken tussen Soa- en Sense-onderwerpen. Met deze Thermometer willen we de GGD-poli s en ketenpartners in de soa-bestrijding en seksualiteitszorg informeren over de stand van zaken in Oost-Nederland. De (surveillance)gegevens in deze Thermometer kunnen tevens als inspiratie dienen voor het ontwikkelen van regionaal en lokaal GGD-beleid in de soa-bestrijding en seksualiteitszorg. Namens het hele projectteam wensen wij u veel (lees)plezier en profijt van deze SoaSense Thermometer. Mocht u vragen hebben, schroom dan niet om contact met ons op te nemen. Onze gegevens vindt u achterop deze Thermometer. Hoe werken Soa en Sense samen? Het SoaSense-centrum Oost-Nederland omvat de SoaSense-poli s van alle zes GGD en in Gelderland en Overijssel: GGD Regio Nijmegen, GGD Gelre- IJssel, GGD IJsselland, GGD Regio Twente, GGD Rivierenland en de Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland Midden (VGGM, vóór 11 HGM). In de GGD-regio van Gelderland Midden voert ook het Mildredhuis Sense-spreekuren uit. Doelgroepen Bezoekers uit risicogroepen kunnen op de Soa- Sense-poli s gratis en anoniem terecht voor screening en behandeling van de belangrijkste soa s en al hun vragen over seksualiteit. Deze doel-/risicogroepen zijn: mensen met veel wisselende seksuele contacten, mannen die seks hebben met mannen (MSM), prostituees en prostituanten, mensen die afkomstig zijn uit een gebied waar veel hiv of andere soa s voorkomen, mensen met een partner uit een van de genoemde groepen, en jongeren onder de 5 jaar. Verder is het spreekuur ook bedoeld voor: mensen met klachten gerelateerd aan soa s, mensen die gewaarschuwd zijn of verwezen zijn voor een soa, en mensen die anoniem getest willen worden op soa s. Samenwerking met gemeenten De subsidieregeling Publieke Gezondheid, waaronder de soa- en seksualiteitszorg (Sense) vallen, vormt een aanvulling op de Wet Publieke Gezondheid (WPG). De combinatie met de WPG levert een waardevolle kruisbestuiving op voor het bereiken van de gezamenlijke doelstelling van gemeenten en GGD en: het verbeteren van de seksuele gezondheid van mensen in Oost-Nederland. Activiteiten GGD Preventieve SoaSense-activiteiten die de GGD in dit kader uitvoert, zijn onder andere: voorlichting tijdens JGZ-spreekuren, voorlichtingsactiviteiten op bijvoorbeeld jongerenmanifestaties en scholen, zoals de ROC s, voorlichting aan bezoekers van homo-ontmoetingsplaatsen en homohoreca, voorlichting en screening van prostituees op de werkplek, en assistentie aan huisartsen bij partnerwaarschuwing (voor soa-cliënten). * Per 1-1- is de GGD Noord Veluwe gefuseerd met GGD Gelre-IJssel
Wéér meer Soa-consulten Het aantal Soa-consulten onder risicogroepen in Oost-Nederland en het aantal gevonden soa s is in 1 wederom gestegen. In 9 werden er 11.3 nieuwe Soa-consulten uitgevoerd, in 1 zijn dit er 13.11. Dit is een toename van 3%. Zoals in grafiek 1 te zien is, laten alle GGD en een stijgende tendens zien in het aantal uitgevoerde Soa-consulten. Deze stijging wordt gezien sinds de start van het Soa-centrum in (inmiddels SoaSense-centrum) en is sterker dan de landelijke trend. Landelijk is het namelijk met 13% gestegen ten opzichte van 9. In grafiek is de verhouding van het aantal uitgevoerde Soa-consulten en het aantal inwoners per GGD-regio te zien. GGD Regio Nijmegen heeft de sterkste stijging ten opzichte van 9 doorgemaakt en heeft ook veruit de meeste Soa-consulten per 1. inwoners uitgevoerd. Grafiek 1: Aantal bezoekers van het Soa-spreekuur per GGD (7-1) 35 3 5 15 1 5 Regio Nijmegen Gelre-IJssel IJsselland Regio Twente Rivierenland HGM 7 9 1 Grafiek : Aantal Soa-consulten / 1. inwoners per GGD (7-1) 11 1 9 7 5 3 1 Regio Nijmegen Gelre-IJssel IJsselland Regio Twente Rivierenland HGM 7 9 1
De man-vrouw verdeling is evenwichtig: 5% van het totaal aantal bezoekers van de Soa-consulten is vrouw en 5% man. Ook als we per GGD kijken is deze verdeling gelijk. Onder de bezoekers jonger dan 5 jaar is de verdeling schever: % vrouwen tegenover 3% mannen. Bijna de helft van de bezoekers van de Soa-spreekuren in de regio Oost is jonger dan 5 jaar, landelijk is dit %. Van het totaal aantal mannelijke bezoekers van de Soa-consulten geeft 37% aan homo- of biseksuele relaties te hebben. In de groep mannen jonger dan 5 jaar is dit 19% (grafiek 3). Grafiek 3: Percentage mannelijke bezoekers met homo-/biseksuele voorkeur per GGD (1) 5% 5% % 35% 3% 5% % 15% 1% 5% % Regio Nijmegen Gelre-IJssel IJsselland Regio Twente Rivierenland HGM % van totaal % van jongeren tot 5 jaar Regionale verschillen In 1 werden een of meerdere soa s vastgesteld bij ruim 1% van de bezoekers van de Soa- Sense poli s in de regio Oost. Dit is vergelijkbaar met het landelijke percentage van bijna 1%. De meeste GGD en laten sinds de start van de subsidieregeling Publieke Gezondheid een stijgend aantal bezoekers zien (per 1. inwoners) bij wie één of meer soa s worden vastgesteld (grafiek 5). Het percentage positieve testen gerelateerd aan het aantal nieuwe consulten (grafiek ) varieert van 13% bij GGD Regio Nijmegen tot 17% bij HGM (inclusief Mildredhuis). Als we het per 1. inwoners per GGD (grafiek ) vergelijken met het vindpercentage (grafiek ), valt op dat het vindpercentage voor GGD Regio Nijmegen laag is vergeleken met het per 1. inwoners. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat Nijmegen gemiddeld een jonge populatie heeft. Jongeren vertonen meer risicogedrag dan ouderen, hierdoor zullen ze zich vaker laten testen, maar dit wil niet zeggen dat er vaker een soa wordt vastgesteld.
Grafiek : Soa-vindpercentage gerelateerd aan het aantal nieuwe consulten per GGD (7-1) % 1% 1% 1% % 1% % % % % % Regio Nijmegen Gelre-IJssel IJsselland Regio Twente Rivierenland HGM 7 9 1 Grafiek 5: Aantal bezoekers met een of meer vastgestelde soa s / 1. inwoners per GGD (7-1) 1 1 1 Regio Nijmegen Gelre-IJssel IJsselland Regio Twente Rivierenland HGM 7 9 1 Tabel 1: Aantal vastgestelde soa s in 9 en 1 in % van totaal Stijging chlamydia bij MSM Een overzicht van de belangrijkste vastgestelde soa s in tabel 1 laat zien dat chlamydia, net als in 9, ook in 1 de meest voorkomende soa is bij risicogroepen. 9 1 aantal % aantal % Gonorroe 35 1 339 17 Chlamydia 5 7 15 7 Syfilis 3 3 HIV 3 7 Totaal 15 1 53 1
Uit grafiek blijkt dat er in vergelijking met voorgaande jaren sprake is van een lichte stijging in het percentage positieve chlamydia-testen bij vrouwen en heteromannen. Bij MSM is sprake van een sterkere stijging positieve testen: van % in 9 naar 11% in 1. Het percentage positieve gonorroe-testen (grafiek 7) en syfilis-testen (grafiek ) is ten opzichte van 9 voor alle doelgroepen vrijwel gelijk gebleven. Grafiek : Aantal testen en percentage positieve testen chlamydia (-1) 1 % 7 1 5 3 1 vrouw 9 vrouw 1 vrouw % pos. chlamydia Grafiek 7: Aantal testen en percentage positieve testen gonorroe (-1) 7 1 % 5 1 3 1 vrouw 9 vrouw 1 vrouw % pos. gonorroe
In grafiek 9 is te zien dat het percentage positieve hiv-testen in 1 in alle doelgroepen vrijwel gelijk is gebleven ten opzichte van 9. Landelijk is dit percentage ten opzichte van 9 ook vrijwel gelijk gebleven. Grafiek : Aantal testen en percentage positieve testen syfilis (-1) 7 5 3 1 1 % 1 vrouw 9 vrouw 1 vrouw % pos. syfilis Grafiek 9: Aantal testen en percentage positieve testen hiv (-1) 7 5 3 1 1 % 1 vrouw 9 vrouw 1 vrouw % pos. HIV
Swingers Swingen is een leefwijze waarbij stellen erotische contacten zoeken en hebben met andere stellen of singles. Swingers hebben doorgaans meer seksuele contacten en lopen alleen daarom al meer risico op soa s (bron: www.soaaids.nl). Bij de swingers in de regio Oost is het percentage positieve gonorroe, chlamydia, syfilis en hiv-testen hoger bij de MSM-doelgroep dan bij vrouwen en heteromannen (grafieken 1-13). Het percentage positieve chlamydia-testen in 1 is voor alle swingers-doelgroepen gedaald (grafiek 1). Het percentage positieve gonorroetesten bij de swingers is voor zowel vrouwen als heteromannen gedaald ten opzichte van 9. Bij de MSM-doelgroep is dit percentage ten opzichte van 9 gestegen van % in 9 naar 13% in 1 (grafiek 11). Grafiek 1: Aantal testen en percentage positieve testen chlamydia bij swingers (-1) 7 5 55 5 5 35 3 5 15 1 5 vrouw 9 vrouw 1 vrouw 1 % 1 1 % pos. chlamydia Grafiek 11: Aantal testen en percentage positieve testen gonorroe bij swingers (-1) 7 5 55 5 5 35 3 5 15 1 5 vrouw 9 vrouw 1 vrouw 1 % 1 1 % pos. gonorroe
Opvallend is dat het percentage positieve syfilistesten bij swingers uit de MSM-doelgroep sinds is gedaald van 7% in naar 3% in 1 (grafiek ). Een mogelijke verklaring hiervoor is dat het aantal swingers uit de MSM-doelgroep dat zich laat testen, klein is (<3). Het percentage positieve hiv-testen is sinds redelijk stabiel gebleven in alle swingers-doelgroepen. In 9 was wel sprake van een uitschieter bij de MSM-doelgroep (grafiek 13). Ook dit is weer te verklaren door het kleine aantal swingers uit die doelgroep, dat zich laat testen: één positieve test resulteert al in een uitschieter in de grafiek. Grafiek : Aantal testen en percentage positieve testen syfilis bij swingers (-1) 7 5 55 5 5 35 3 5 15 1 5 vrouw 9 vrouw 1 vrouw 1 % 1 1 % pos. syfilis Grafiek 13: Aantal testen en percentage positieve testen hiv bij swingers (-1) 7 5 55 5 5 35 3 5 15 1 5 1 % 1 1 vrouw 9 vrouw 1 vrouw % pos. HIV
Soa en hiv in Nederland Uit de landelijke soa-registraties blijkt in 1 opnieuw een toename van zowel het als het vindpercentage van soa s op de Soa-poli s. Het percentage bezoekers bij wie een of meer soa s zijn gediagnosticeerd (chlamydia, gonorroe, infectieuze syfilis, hiv of hepatitis B) blijft hoog: bijna 1%. Bij 19% van de MSM-doelgroep en bij % van de vrouwen en heteroseksuele mannen werden een of meer soa s gediagnosticeerd. De toename van het aantal gevonden soa s kan deels verklaard worden door het actievere testbeleid. Uit landelijke registraties van soa-gerelateerde vragen bij huisartsen, blijkt dat vragen over soa s ook in de eerstelijns zorg toenemen. Er zijn aanwijzingen dat - net als in Nederland - in de ons omringende landen meer soa s worden gediagnosticeerd (bron: Thermometer soa en hiv 1, RIVM 11). Etniciteit Bepaalde soa s en hiv komen in sommige delen van de wereld voortdurend voor. Een persoon die afkomstig is uit zo n endemisch gebied, is mogelijk in contact geweest met hiv of andere soa s. Via een triage (vragenlijst) wordt op de SoaSensepoli s geregistreerd of cliënten uit een endemisch gebied komen. Er wordt dan gevraagd tot welke bevolkingsgroep de bezoekers zichzelf rekenen. In grafiek 1 zien we dat het percentage cliënten met een of meer positieve soa s in de regio Oost het hoogste is onder Antillianen, namelijk 33%. Landelijk is dit soa-vindpercentage ook het hoogste onder Antillianen, namelijk %. Aziaten staan in de regio Oost op de tweede plaats: bij 3% van de cliënten die zich tot deze bevolkingsgroep rekenen, zijn een of meerdere soa s gevonden. Grafiek 1: Soa-vindpercentage gerelateerd aan etniciteit (1) 1 35 % 1 1 3 5 1 15 1 1 5 1 % pos. SOA Leeftijd Jongeren onder de 5 jaar maken in de regio Oost een groeiend deel uit van de bezoekers van de SoaSense-poli s. In 1 is 9% van de bezoekers van de SoaSense poli s jonger dan 5 jaar (grafiek 15). In lag dit percentage nog 5% lager. Het percentage jonge bezoekers is in 1 in de regio Oost hoger dan het landelijke percentage van %.
Grafiek 15: Soa-vindpercentage gerelateerd aan bezoekers per leeftijdscategorie (1) 55 5 5 35 3 5 15 1 5 <15 jaar 15-19 - 5-9 3-3 35-39 - 5-9 5- % 1 1 1 1 % pos. SOA Conclusies Soa Oost-Nederland Meer consulten, meer jongeren In 1 is het aantal gevonden soa s wederom gestegen. Epidemiologische cijfers uit de regio Oost komen in grote lijnen overeen met landelijke data. Opvallend is de blijvend sterke groei van het aantal consulten onder risicogroepen in Oost-Nederland; deze groei is sterker dan de landelijke trend. Ook valt op dat de SoaSense-poli s in de regio Oost relatief meer jongeren zien vergeleken met de rest van het land. Meer gevonden soa s In lijn met de groei van het is ook het aantal opgespoorde en behandelde soa s op de SoaSense-poli s in 1 weer toegenomen. Het percentage bezoekers met een of meer gediagnosticeerde soa s (chlamydia, gonorroe, infectieuze syfilis, hiv of hepatitis B) is in Oost-Nederland vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde (1%). Kijkend naar etniciteit, blijkt dat bij de Antilliaanse bevolkingsgroep de meeste soa s worden gediagnosticeerd. MSM-doelgroep scoort hoog Het percentage positieve soa-testen is voor alle soa s, met uitzondering van chlamydia, aanzienlijk hoger bij de MSM-doelgroep dan bij de vrouwen en heteromannen. Ook bij de swingers is het percentage positieve soa-testen, behalve hiv, duidelijk hoger bij de MSM-doelgroep dan bij de heteroseksuele vrouwen en mannen. Chlamydia meest verspreid In de heteroseksuele doelgroep blijkt chlamydia nog steeds de meest voorkomende soa. Chlamydia is ook bij jongeren de meest voorkomende soa. Mogelijk komt dit doordat jongeren meer wisselende seksuele contacten hebben dan ouderen, waardoor de kans op verspreiding groter is. Een andere reden is wellicht het hoge percentage vrouwen (%) onder jongeren die de SoaSense -poli s bezoeken: vrouwen lopen eerder chlamydia op en dat verhoogt dus de kans op het vinden van chlamydia in de jongerendoelgroep. SoaSense-poli s blijven nodig De SoaSense-poli s in Oost-Nederland blijven een belangrijke rol spelen bij de bestrijding van soa s in de provincies Gelderland en Overijssel. Ondanks het actief en laagdrempelig testen op soa s onder risicogroepen en gerichte preventie in deze groepen, blijft de overdracht van soa s aanzienlijk en daarmee bedreigend voor de volksgezondheid.
Sense op stoom In totaal zijn er in 1 in Oost-Nederland bijna 17 Sense-consulten uitgevoerd. Ten opzichte van 9, het eerste jaar waarin de Sense-spreekuren in Oost-Nederland over het hele jaar aangeboden zijn, is het totaal in 1 verdubbeld. Omdat Sense-spreekuren zijn bedoeld voor jongeren, gaan alle Sense-cijfers in deze Thermometer over bezoekers onder de 5 jaar (m.u.v. grafiek ). Uit de cijfers over 1 blijkt dat het Sense-spreekuur steeds beter de jongeren onder de 5 jaar bereikt: 93% van de bezoekers was jonger dan 5 jaar, in 9 lag dit percentage op 9%. Bij iedere GGD/Sense-aanbieder is het ten opzichte van 9 gestegen (grafiek 1). De regionale verschillen in het aantal Sense-consulten worden in grafiek 17 weergegeven. Binnen de GGD-regio s zijn er grote verschillen waarneembaar. Bij GGD Regio Nijmegen en HGM (inclusief Mildredhuis) worden de meeste Sense-consulten uitgevoerd, ongeveer 75 per 1. inwoners. In 9 voerden de Sense-professionals in de regio Oost gemiddeld 5 consulten per 1. inwoners uit, in 1 is dit aantal verdubbeld. Grafiek 1: Aantal Sense-consulten per GGD / Sense-aanbieder (9-1) 5 5 375 35 35 3 75 5 5 175 15 5 1 75 5 5 Regio Nijmegen Gelre-IJssel IJsselland Regio Twente Rivierenland HGM Mildredhuis 9 1 Meer vrouwen dan mannen De man-vrouw verdeling bij de Sense-consulten is scheef: 5% van het aantal bezoekers is vrouw. In 9 was dit percentage %. Hier hangt wellicht mee samen dat bijna de helft van de consulten betrekking heeft op vragen over anticonceptie en (ongewenste) zwangerschap. Ook kan het hoge aantal vrouwen deels te maken hebben met de functie van het Mildredhuis, dat adviezen geeft over anticonceptie en ongewenste zwangerschap en tevens dienst doet als abortuskliniek. Landelijk is de man-vrouw verdeling ook scheef: % van de bezoekers van de Sense-spreekuren is vrouw.
Grafiek 17: Aantal Sense-consulten / 1. inwoners per GGD (9-1) 5 75 7 5 55 5 5 35 3 5 15 1 5 Regio Nijmegen Gelre-IJssel IJsselland Regio Twente Rivierenland HGM* 9 1 * De consulten uitgevoerd door het Mildredhuis, zijn opgenomen in het totaal van HGM. Grafiek 1: Verdeling Sense-consulten naar onderwerp in percentages (9-1) 5% % 35% 3% 5% % 15% 1% 5% % anticonceptie (ongew.) zwanger fertiliteit seksualiteit seks. geweld soa anders 9 1 Anticonceptie nummer 1 Als we kijken naar de thema s van de consulten valt op dat meisjes veruit in de meerderheid zijn als het gaat om vragen over anticonceptie, fertiliteit en (ongewenste) zwangerschap. De meeste vragen van jongens hebben betrekking op seksualiteit en soa s. Grafiek 1 geeft een beeld van de procentuele verdeling van de Sense-consulten die in 9 en 1 zijn uitgevoerd, naar thema. De meeste vragen gaan over anticonceptie. We zien voor 1 dat het percentage vragen met betrekking tot seksualiteit bijvoorbeeld vragen over vrijen, pijn bij het vrijen, klaarkomen en soa s gestegen is ten opzichte van 9.
Grafiek 19: Verdeling Sense-consulten naar onderwerp per Sense-aanbieder (1) 1% 9% % 7% % 5% % 3% % 1% % Regio Nijmegen Gelre-IJssel IJsselland Regio Twente Rivierenland HGM Mildredhuis anticonceptie (ongew.) zwanger fertiliteit seksualiteit seks. geweld soa anders Grafiek : Verdeling Sense-consulten naar leeftijd en geslacht (1) 55% 5% 5% % 35% 3% 5% % 15% 1% 5% % <15 jaar 15 - jaar - 5 jaar > 5 jaar % vrouw % man Veel vragen over anticonceptie en (ongewenste) zwangerschap In 1 heeft 7% van het totaal betrekking op anticonceptie en (ongewenste) zwangerschap. Op de tweede plaats staat het wat algemenere onderwerp seksualiteit : % van het totaal gaat hierover (grafiek 1). Het totaal aantal bezoekers van het Sense-spreekuur onder de 15 jaar (7%) is klein ten opzichte van het totaal aantal bezoekers tussen de 15 en 5 jaar. Niettemin is dit percentage ten opzichte van 9 verdubbeld. In grafiek is te zien dat het Sense-spreekuur zich richt op jongeren tussen de 15 en 5 jaar. Van het totaal aantal meisjes (113) is % tussen de 15 en jaar en bijna 5% tussen de en 5 jaar. Van de 1 jongens is ruim 5% tussen de 15 en jaar en bijna 5% tussen de en 5 jaar.
Artsen en verpleegkundigen De Sense-spreekuren worden uitgevoerd door Sense-opgeleide sociaalverpleegkundigen en artsen. In de meeste gevallen beschikken deze professionals ook over soa-expertise. Bij de GGD en Regio Nijmegen, Rivierenland, Gelre-IJssel, IJsselland en Regio Twente worden de Sense-consulten voor het overgrote deel uitgevoerd door verpleegkundigen. Bij het Mildredhuis ligt de verhouding andersom: hier wordt 7% van de Sense-consulten door een arts verricht. Etniciteit In de regio Oost is ruim 9% van de bezoekers van de Sense-consulten Nederlands. GGD en Regio Twente en Gelre-IJssel krijgen de meeste niet-nederlandse bezoekers op de Senseconsulten, dit percentage ligt tussen de 1 en 15%. Conclusies Sense Oost-Nederland Verdubbeling consulten Ten opzichte van 9, het eerste jaar waarin de Sense-spreekuren in Oost-Nederland over het hele jaar zijn aangeboden, is het totaal aantal consulten bij jongeren onder de 5 jaar in 1 verdubbeld. Hieruit blijkt dat de Sense-consulten een behoefte vervullen, daar waar het gaat om de seksuele gezondheid van jongeren onder de 5 jaar. Net als in 9 zijn in 1 de meest behandelde onderwerpen anticonceptie en seksualiteit. Vooral meisjes en twintigers Het merendeel van de Sense-consulten wordt nog steeds door meisjes bezocht. De grootste groep bezoekers van de Sense-consulten is tussen de 15 en 5 jaar, waarvan de meeste bezoekers ouder zijn dan jaar.
Colofon De SoaSense Thermometer is een uitgave van SoaSense Oost-Nederland en verschijnt 1 keer per jaar. Overname van gegevens is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding. Jaar van uitgave: 11. Tekst, figuren en tabellen Marijke Schagen (stagiaire Radboud Universiteit Nijmegen), Jolanda Terpstra (epidemioloog Soa- Sense Oost-Nederland), Hanna Bos (coördinator Soa Oost-Nederland), Rinske van der Bij (coördinator Sense Oost-Nederland), Annemarie van Daal (projectleider SoaSense Oost-Nederland). Redactieadres GGD Regio Nijmegen, asmits@ggd-nijmegen.nl SoaSense Thermometer 1 GGD en Oost-Nederland