INITIATIEFVOORSTEL Onderwerp : Herinrichting voormalige vuilstort aan Ketelsteeg in Zaltbommel Datum raadsvergadering : 26 September 2013 Nummer postregistratie : Inlichtingen bij Tel.nr. Email : : : Sjaak Komen, CDA 06-53944396 skomen@zonnet.nl Voorstel 1. Een speelbos op de voormalige vuilstort aan de Ketelsteeg in Zaltbommel in te richten en de eerste aanplant nog deze collegeperiode te realiseren; 2. Voor inrichting (deels) de jaarlijkse Boomplantdag aan te wenden ; 3. Ter realisatie, participatie en beheer van het speelbos slimme samenwerkingsverbanden op te zetten met de Provincie Gelderland, Staatsbosbeheer, scholen, verenigingen en instellingen; 4. In te stemmen met de inzet van reeds beschikbare financiële middelen voor dit plan en subsidiemogelijkheden te onderzoeken bij de provincie Gelderland; Inleiding Provincie Gelderland Gelderland telt meer dan 700 vuilstortlocaties die niet meer als zodanig worden gebruikt. Samen beslaan ze een oppervlakte van ongeveer 920 hectare. De provincie Gelderland wil de herontwikkeling graag stimuleren, omdat het zonde is om zoveel ruimte onbenut te laten. Veel stortplaatsen lenen zich immers prima voor herontwikkeling, aldus de provincie in een rapport over stortlocaties. (http://www.gelderland.nl/ecache/def/18/951.html) De provincie wil zoveel mogelijk van de 700 oude vuilstortplaatsen in de provincie een tweede leven geven. Als stadspark, parkeerplaats of zonnepanelenpark. Gemeenten en andere grondeigenaren krijgen hulp bij de herontwikkeling. Een aantal stortplaatsen is inmiddels herontwikkeld tot zonnepanelenpark, stadspark, natuurgebied, parkeerplaats en op sommige locaties is een sporthal of bedrijfshal gebouwd. Die projecten zijn naar tevredenheid uitgevoerd en leverden geen onverwachte milieuproblemen op. De provincie wijst gemeenten actief op de mogelijkheden van oude stortplaatsen op hun grondgebied en wil hen begeleiden in dat traject. Ideeën zijn er genoeg. Van recreatie, natuur en bedrijfsterrein tot energiewinning door windmolens of zonnecellen. Ook is het mogelijk om een voormalige stortplaats in te zetten voor de teelt van energiegewassen, zoals wilg, populier of maïs.
Gemeente Zaltbommel De vuilstort aan de Ketelsteeg in Zaltbommel is van 1956 tot 1985 in gebruik geweest als vuilstortplaats. Naderhand heeft de vuilstort als grondopslag gediend, inmiddels is deze geheel afgedekt en afgewerkt. Het terrein bevindt zich in het grensgebied van de gemeente Zaltbommel (met de gemeente Maasdriel) en biedt via de dijk en onderliggende straten voor zowel bewoners als toeristen te voet en per fiets een verlaten en zeer onaantrekkelijke indruk. De voormalige vuilstort vertoont niet langer haar nadelige eigenschappen, maar maakt een saaie en verlaten indruk. Waar de gemeente aan de ene uiterste grens met slot Loevestein een parel van een afbakening heeft, biedt de andere uiterste grens van de gemeente zicht op afvalverwijdering in de vorm van de Milieustraat, afvalwaterreiniging en een voormalige vuilstort. De gemeente Zaltbommel verdient aan deze kant van de gemeente een gedeeltelijke herinrichting die meer in lijn ligt met de omliggende natuur. Een herinrichting waarbij voor jong en oud, voor bewoners en recreanten, die hier de locatie passeren, de mogelijkheid ontstaat om op een rustplek te genieten van de inspirerende omgeving direkt aan de Waal Doel / meetbaar effect Het doel is om de vuilstort aan de Ketelsteeg in Zaltbommel in te richten als speelbos. Herinrichtingsplan In een tijd van bezuinigingen en voortdurende onzekerheid over belangrijke zaken zoals bijvoorbeeld het realiseren van een nieuw zwembad en het voortbestaan van de Poorterij met de theaterfunctie, is het belangrijk om de bewoners van de gemeente Zaltbommel tegen de financiële stroming in, een project aan te bieden dat wel gerealiseerd kan worden. De kracht van dit project kan worden versterkt door burgerparticipatie. Men kan het speelbos jaar op jaar letterlijk zien groeien tot een volwaardige nieuwe locatie waar men tot in lengte van jaren van kan genieten. Voordeel van een mogelijk gefaseerde aanpak, is dat niet het volledige investering direct beschikbaar hoeft te zijn en er anderzijds tijd en ruimte blijft bestaan voor aanvullende initiatieven en er stap voor stap een volgroeid Speelbos ontstaat. Het is de bedoeling dat het huidige college nog de uitvoering voortvarend ter hand neemt en de eerste boom plant, waarna zij de schop na de verkiezingen in 2014 doorgeeft aan het volgende college. De voormalige vuilstort is geheel afgedekt en afgewerkt en in afwachting van herinriching. Met de ligging aan de Waal in nabijheid van de stad enerzijds en het natuurgebied de Kil van Hurwenen anderzijds, is de heuvel met de afmetingen en het glooiend karakter een unieke locatie voor het inrichten van een speelbos. De twee hondenverenigingen (HSV De Bommelerwaard en Reddingshonden Vereniging Rivierenland) dienen een plek te behouden binnen het projectgebied. Gelet op het oorspronkelijk gebruik van het terrein moet gedacht worden aan bovengrondse inrichting wat voor de inrichting van een speelbos dus geen belemmering vormt. In de directe omgeving van de Milieustraat en de Afvalwaterzuivering wordt deze locatie met de herinrichting letterlijk gerevitaliseerd en nieuw leven ingeblazen op een wijze die voor de hele leefgemeenschap en mogelijk daarbuiten aantrekkelijk wordt. Een eventuele directe ontsluiting vanaf de dijk naar het speelbos zal niet alleen voor bewoners, maar ook voor passerende toeristen op de fiets, de mogelijkheid bieden om ook van die kant uit gebruik te maken van de aantrekkelijke mogelijkheden die het speelbos biedt. Vaste elementen als een uitkijktoren op het hoogste punt met zicht over de Waal en de uiterwaarden mag in dat kader, evenmin als een doolhof, dan ook niet ontbreken. 2
Argumenten 1.1 Overkoepelend ontwerp Om te komen tot een succesvol en gedragen uitvoering van de herinrichting wordt het college meegegeven om bij de realisatie, in overleg en samenwerking met de diverse doelgroepen (zoals bijvoorbeeld scholen, verenigingen en omwonenden), tot een integraal ontwerp van het speelbos te komen. Voor het proces dat hieraan ten grondslag ligt kan bijvoorbeeld een vergelijk getrokken worden met de realisatie van de Torentuin. 1.2 Een speelbos draagt bij aan meer beweging van kinderen Steeds meer kinderen hebben overgewicht. Recente publicaties vermelden dat 15% van de jeugd in de leeftijd tussen 2 en 25 jaar in Nederland aan overgewicht lijdt. Uit eerder onderzoek (Alterra) is gebleken dat in wijken met groen minder dikke kinderen wonen dan in vergelijkbare wijken zonder groen. Meer dan de helft van de jongeren gaat nooit naar een natuurgebied, park of dierentuin. Terwijl kinderen binnenshuis op tv de natuur leren kennen als spectaculair en spannend, komen ze buitenshuis schrale grasveldjes en plantsoenen tegen. Bovendien dragen auto s op straat niet bij aan een veilige speelomgeving. Kinderen spelen minder buiten, groene speelplekken worden schaarser. Het speelbos biedt een oplossing voor het gebrek aan speelruimte voor kinderen, vooral in de stedelijke omgeving van de stad Zaltbommel. Spelen in de natuur is niet alleen gezond, maar ook leuk en uitdagend, Bovendien leren kinderen mede hierdoor al vroeg de natuur kennen en waarderen en dat maakt de kans groter dat zij op latere leeftijd de natuur een warm hart toedragen. De natuurlijke inrichting van een speelbos daagt kinderen uit te spelen met de natuur en die verder te onderzoeken. De naam speelbos is eigenlijk een verzamelnaam voor alle soorten natuur die zijn ingericht om te spelen. Andere namen die gebruikt worden zijn: speelnatuur, natuurspeelbos, natuurspeelplaats, natuurspeelzone, natuurspeeltuin, natuurspeelruimte e.a. Speelbos benadrukt echter het spannende element aan het speelterrein voor kinderen, waar meer mag dan in de straat tussen de auto s, huizen en druk verkeer. De speelvoorzieningen zelf moeten passen bij het karakter van het natuurlijke speelbos en de kinderen uitdagen de natuur verder te onderzoeken. Het is in voorliggende voorstel zeker niet de intentie om de boomdichtheid te evenaren van de Veluwe. De aanplant moet ruimte laten voor zichtlijnen en activiteiten op particulier initiatief zolang de rust en veiligheid niet in geding komen. 1.2 Het speelbos leert kinderen zich verder te ontwikkelen Het educatieve element moet niet worden onderschat en kan worden versterkt door de mogelijkheden die het Speelbos kan bieden aan scholen en combinatiefunctionarissen, die hier zeker op het gebied van flora en fauna, maar ook op andere terreinen, in het Speelbos activiteiten kunnen ontplooien. Het speelse element kan verder worden aangewend door betrokkenheid van verenigingen zoals de Scouting die hier geheel passend in de natuur speelse elementen kunnen inrichten, waarbij beweging en beleving boeiend samengaan. 1.3 Het speelbos kan de recreatieve functie van Zaltbommel versterken Het speelbos kan toegevoegde waarde bieden aan gemeente Zaltbommel op gebied van toerisme, zeker indien de inrichting van het speelbos een aantal elementen bevat dat ook passerende toeristen te voet of per fiets als aantrekkelijk worden ervaren. De hoogte van de locatie en de directe ligging aan de dijk en de Waal biedt de unieke gelegenheid om een observatiepost of uitkijktoren op te richten, die aantrekkelijk is voor passanten. Ontsluiting van het speelbos en haar speelelementen 3
vanaf de dijk kan het gebruik van het speelbos en de speelelementen inclusief een observatiepost stimuleren. 1.3 Het speelbos leent zich voor activiteiten voor jong en oud Het is niet de bedoeling dat het Speelbos alleen door kinderen wordt gebruikt, maar gestreefd moet worden dat de locatie ook door volwassenen en zelfs vakantiegangers die in de omgeving verblijven wordt bezocht. Scouting, families en scholen kunnen in het speelbos een ideale plek voor hun activiteiten vinden. Tot een van de aanvullende mogelijkheden behoort ook de creatie van een in het landschap passend auditorium waarmee het uitvoeren van openluchtvoorstellingen mogelijk wordt gemaakt, met het bos of de Waal als uniek decor. Dit heeft als bijkomend voordeel dat kostbare zaalhuur in dit geval achterwege kan blijven en de uitvoerende vereniging aan de kaartverkoop enige inkomsten kan genereren. 2.1 De jaarlijkse Boomplantdag is een uitgelezen kans om bomen op de locatie te planten en daarmee het speelbos verder uit te breiden Het is jaarlijks een vraag waar de bomen tijdens de Boomplantdag moeten worden geplaatst. Deze vraag blijkt in de praktijk zelfs niet altijd eenvoudig te beantwoorden. Met de inrichting van een speelbos waarvoor mogelijk niet direct alle financiele middelen beschikbaar zijn om de gehele aanplant in een keer te realiseren, kan de jaarlijkse Boomplantdag worden aangewend om zowel een goede bestemming te hebben voor bomen en struikgewas, als wel de participatie en betrokkenheid van de schooljeugd te vergroten bij de realisatie van het speelbos. Tevens heeft de gemeente bij de inrichting van het speelbos de gelegenheid volwassen bomen te herplaatsen indien deze elders in de gemeente plaats moeten maken voor woningbouw of andere herinrichting. Op deze manier kunnen de bomen worden gespaard en brengt de gemeente een vorm van duurzaam ondernemen in de praktijk. 3.1 Slimme samenwerkingsverbanden Voor het uitvoeren en beheren van het integrale herinrichtingsplan, dient het college een beheersconstructie in het leven te roepen, die als verantwoordelijk lichaam als één aanspreekpunt dient. Kosten voor de aanleg en het onderhoud kunnen omlaag gebracht worden door slimme constructies. Er bestaan voorbeelden van Speelbossen waar leerlingen van het Voortgezet Speciaal Onderwijs de gemeente wekelijks helpen met klussen als maaien en schilderen. Er bestaan elders in het land ook samenwerkingsverbanden met een kinderboerderij, of waar bewoners met een taakstraf helpen bij het opruimen van rommel. Misschien is een agrarier in de omgeving bereid het regelmatig maaiwerk uit te voeren, of zijn schapen er wil laten grazen. Middels het werk met werk principe kan bijvoorbeeld ook gestreefd worden naar samenwerking met Capreton / natuurwacht en deze laten participeren in aanleg en onderhoud. 4.1 Financien M.b.t. de afwerking van de voormalige vuilstortplaats Ketelsteeg zijn de volgende dekkingsmiddelen in principe beschikbaar: - 218.000,-- (reserve) - 107.000,-- (voorziening uit artikel 12 gelden) 4
4.2 Aanleg- en inrichtingskosten De aanleg- en inrichtingskosten van speelbossen van Staatsbosbeheer varieren van 25.000 tot 150.000 EURO. Met deze kostenindicatie van Staatsbosbeheer zou, ook in geval van verminderde beschikbare middelen, een aanvang gemaakt kunnen worden met de inrichting. Voor beheer en onderhoudskosten geeft Staatsbosbeheer als richtlijn 7% van de kosten van aankoop en inrichting. 4.3 Kostenvermindering Door rekening te houden met de natuurlijke omstandigheden zoals de hoogteverschillen, die op deze plek bijzonder aanwezig en zo kenmerkend zijn, kunnen de kosten laag worden gehouden. De kosten van de inrichting zijn mede afhankelijk van de gewenste voorzieningen. Voor een speelbos waarbij vooral de natuur het spel vormt, hoeven minder kosten gemaakt te worden voor de aanschaf van speeltoestellen. 4.4 Onderhoudsvriendelijk Gestreefd kan worden naar een onderhoudsvriendelijke herinrichting waarbij de speelelementen die worden ingebracht in principe natuurlijk van aard zijn en niet of nauwelijks onderhoud vereisen. Dit scheelt zowel in aanschafkosten als in de exploitatielasten. Het is belangrijk en essentieel dat op een natuurspeelplek wordt gestreefd naar speelelementen waarbij gebruik gemaakt wordt van natuurlijke elementen zoals liggende boomstammen als zitbank, of een vrijwel snoeivrij doolhof dat is opgezet m.b.v. snoeihout als alternatief voor een kostbare haag. 4.6 Boomplantdag Als goed voorbeeld van slimme constructie voor de inrichting kan worden gedacht aan de aanwending van de jaarlijkse Boomplantdag. Enerzijds wordt hiermee de betrokkenheid van scholen en scholieren gegarandeerd, maar kan ook het jaarlijks terugkerende karakter van de Boomplantdag een stevige impuls leveren aan de uitbreiding van het Speelbos; ook al zou de jaarlijkse Boomplantdag maar ten dele voor het Speelbos worden aangewend. Kanttekeningen 1.1 Milieutechnisch De provincie is verantwoordelijk voor nazorg op voormalige stortplaatsen. Dat houdt in dat de provincie de locatie moet controleren, de kwaliteit van het grondwater in de gaten houdt en afdeklagen moet vervangen, als dat nodig is. Bovendien vallen activiteiten op voormalige stortplaatsen onder de provinciale bevoegdheden op basis van de Wet bodembescherming (Wbb). De bodem op de voormalige vuilstort van Zaltbommel is afgedekt en afgewerkt. 1.2 Geen acute problemen Er zijn geen acute milieuproblemen bekend op de Gelderse stortplaatsen. Herontwikkeling is overigens een goed moment om de mileuproblematiek nog eens te onderzoeken. Het opzetten van een speelbos hoeft geen probleem te vormen. In de gemeente Heemstede is in 2011 reeds een speelbos ingericht op voormalige vuilstort Meermond. Er bestaan ook voorbeelden waar men van de voormalige vuilstort een inbreidingslocatie heeft gemaakt (Plan Kleine Tonge), of waar men op een voormalige stortplaats een hypermoderne fabriek heeft geplaatst (Plan Deco). Naast de vele golfbanen die in het land zijn ingericht op voormalige vuilstortplaatsen, is zeer recentelijk een pitch & putt-baan op de voormalige belt aan de Liemersweg in Doetinchem geopend. 5
1.3 Risico Speelvoorzieningen zijn kant-en-klaar te koop, maar kunnen ook zoals voor het speelbos zelf ontworpen zijn; zoals een grote boomstap als voorleestroon, of als klimboom. Het is aan te raden om vooraf met een keuringsinstantie te overleggen of het ontworpen toestel aan de veiligheidseisen voldoet. Alle speelvoorzieningen moeten voldoen aan de eisen van het Warenwetbesluit attractie- en speeltoestellen. Volgens de wet zijn speelvoorzieningen opstallen. Voor de bezitter van een opstal geldt een risico-aansprakelijkheid. Zolang de normen van het Warenwetbesluit attractie- en speeltoestellen in acht worden genomen, is het risico voor de beheerder (de gemeente)beperkt.. 1.4 Draagvlak omwonenden Omwonenden hebben mogelijk hun bedenkingen bij een speelbos m.b.t. mogelijke overlast van jongeren. De verwachting is echter dat de inrichting van het speelbos niet gericht is op de categorie jongeren die doorgaans in de bebouwde kom voor overlast zorgen. Ook lijkt de ligging te ver buiten de bebouwde kom om hier overlast te verwachten. Speelbossen kunnen daarentegen ook juist bijdragen aan het verminderen van de overlast in wijken, doordat kinderen een plek hebben waar ze zich kunnen uitleven. 1.5 Groeimodel Het is een feit dat een bosrijke omgeving met bomen, struiken, de onontbeerlijke spelelementen als uitkijktoren, doolhof en bijbehorende infrastruktuur niet in een enkel jaar volgroeid is; zeker niet als er vanaf een kale omgeving moet worden opgebouwd. Het speelbos zal letterlijk via een groeimodel van jaar op jaar aangroeien tot een uiteindelijk volmaakt en natuurlijk speelterrein met een bosachtige omgeving. Het is juist dit groeimodel dat goed past in de huidige financiele situatie waarin de gemeente pas op de plaats moet maken als het op financiele investeringen aankomt. Hiermee is het groeimodel voor dit speelbos een unieke mogelijkheid en mooi voorbeeld hoe ook in deze tijd een plan gefaseerd kan worden gerealiseerd. Uitvoering Planning Eerste aanplant nog te realiseren tijdens de huidige collegeperiode en eerstkomende Boomplantdag geheel te benutten voor de inrichting. Communicatie De provincie op de hoogte stellen van de plannen en relevante zaken bespreken als milieuaspecten, subsidiemogelijkheid en verdere samenwerking bij de uitvoering. Verenigingen en scholen op de hoogte stellen en peilen van belangstelling voor taakvervulling eenmalig, of frequent, in wel of niet slimme samenwerkingsverbanden. Buurt informeren over het besluit en betrekken bij de aktiviteiten. Evaluatie / controle Bijlagen Hoogtefoto met locatie aanduiding Moodboard Nieuw Hoogtepunt in de Bommelerwaard Artikel Nederland telt steeds meer natuurspeeltuinen AD d.d. 14 augustus 2013 http://beheer.nisb.nl/cogito/modules/uploads/docs/61361343222698.pdf 6
Ter inzage in de leeskamer NAAM EN ONDERTEKENING INDIENER INITIATIEFVOORSTEL De heer J.C. Komen Fractie CDA In het reglement van orde (artikel 36) en de spelregels voor de Carrousel en raadsvergadering in nieuwe raadsperiode (16 maart 2006) is het volgende over initiatiefvoorstellen bepaald: 1. Een initiatiefvoorstel moet om in behandeling genomen te kunnen worden schriftelijk bij de voorzitter* worden ingediend. 2. De voorzitter plaatst het voorstel op de agenda van de eerstvolgende vergadering, tenzij de schriftelijke oproep hiervoor reeds verzonden is. In dit laatste geval wordt het voorstel op de agenda van de eerstvolgende vergadering geplaatst. 3. De behandeling van het voorstel vindt plaats tijdens het onderdeel FORUM van de raadsvergadering, tenzij de raad oordeelt dat het voorstel met het oog op de orde van de vergadering tezamen met een ander geagendeerd voorstel of onderwerp dient te worden behandeld, het voorstel eerst dient te worden behandeld in de Carrousel of voor advies naar het college dient te worden gezonden. In dat laatste geval bepaalt de raad in welke vergadering het voorstel opnieuw geagendeerd wordt. 4. De raad kan voorwaarden stellen aan de indiening en behandeling van een voorstel, niet zijnde een voorstel voor een verordening. (* noot: via de griffier) 7
8