Groene schoolpleinen, gezonde schoolpleinen? Waarom dan wel? Sjerp de Vries
Overzicht Natuur in de leefomgeving <-> Gezondheid en welzijn Mogelijke mechanismen achter de relatie Onderzoek specifiek gericht op kinderen Groen in de woonomgeving en ADHD Groene schoolpleinen Herinrichtingen in Rotterdamse aandachtswijken 2
Nabije natuur <-> Gezondheid & welzijn Wat kan natuur bieden waaraan mensen voor hun gezondheid en welzijn behoefte hebben? Mogelijke mechanismen Regulerende ecosysteemdiensten Luchtkwaliteit verbeteren Hittestress/UV-straling verminderen Wateroverlast voorkomen Culturele ecosysteemdiensten Immaterieel van aard Waarbij contact met ecosysteem (groen) nodig is 3
Culturele ecosysteemdiensten Mogelijke mechanismen 1: ecosysteemdiensten Recreatiemogelijkheden Esthetisch genot (mooie landschappen) Spirituele ervaringen/zingeving Mogelijke mechanismen 2: natuur & gezondheidsonderzoek Stressreductie en herstel concentratievermogen Faciliteren sociale contacten/verbeteren sociaal klimaat Stimuleren lichamelijke activiteit 4
Hartig et al. (2015): review van reviews schema 5
Onderzoek gericht op kinderen: beweging Kinderen met voldoende groen in de woonomgeving spelen iets meer tijd buiten (ca. 10%) Alleen voor jongens is er een relatie tussen buitenspeeltijd en de kans op overgewicht Maar... buitenspelen lijkt meer te doen dan de kans op overgewicht voor jongens te verkleinen Want... voor jongens én meisjes is er een vrij sterke relatie tussen buitenspeeltijd en hun gezondheid 6
Onderzoek gericht op kinderen: ADHD Groen en gebruik ADHD-medicatie Theoretisch veronderstelde causale keten 7
Groen en gebruik ADHD-medicatie: opzet Data Achmea Health Database (vergoedingen) In 2011 ca. 250.000 kinderen tussen 5 en 12 jaar 3,7% gebruikte in dat jaar een ADHD-medicijn Hieraan gekoppeld gegevens over groen in de woonomgeving (binnen 250 m. van huis) Percentage groen grondgebruik (0 100) Kleinere groenelementen in bebouwd gebied (0 250) In statistische analyses gecorrigeerd voor: Geslacht, leeftijd, stedelijkheid buurt, gem. WOZ-waarde woningen, percentage NW-allochtonen, percentage kinderen < 15 jr. 8
Groen en gebruik ADHD-medicatie Hoofdresultaat: Groen binnen 250 m. X WOZ-waarde Als gemiddelde WOZ-waarde Odds ratio Groen < 145 k 0.967 145 185 k 0.973 185 225 k 0.985 225 265 k 0.993 265 305 k 0.996 305 345 k 0.999 > 345 k 1.004 9
Groen en gebruik ADHD-medicatie Additioneel resultaat: groenheid naar WOZ-categorie Gemiddelde WOZ-waarde Groen binnen 250 m. < 145 k 34% 145 185 k 35% 185 225 k 37% 225 265 k 40% 265 305 k 43% 305 345 k 49% > 345 k 52% 10
Groen en gebruik ADHD-medicatie Voorbeeld ultwerking hoofdresultaat Voor WOZ-waarde < 145 k Verschil in groen in de buurt: 45% vs. 25% ruim 10% lagere kans op gebruik ADHD-middel Belangrijkste kanttekening bij het onderzoek Associatie is nog geen causatie Het hebben van ADHD leidt niet per definitie tot het gebruik van een ADHD-middel (hulpzoekgedrag) 11
Groen en ADHD bij kinderen Folder met samenvatting van met onderzoek beschikbaar 12
Intermezzo: jongeren, natuur en stress Vragenlijstonderzoek door Motivaction in opdracht van Stichting waarde onder goed 500 jongeren (16 30 jaar) Conclusies (Van der Lelij & Keuchenius, 2014): Stress speelt een belangrijke rol in het leven van jongeren Meerderheid jongeren is positief over effect van natuur op stressgevoelens Meerderheid ervaart na natuurbezoek minder stress; een vijfde zoekt hiervoor (wel eens) bewust de natuur op Belangrijkste motieven voor natuurbezoek: frisse lucht, mooie omgeving en tot rust komen 13
Groene schoolpleinen: herinrichtingen in Rotterdam Vijf scholen in aandachtwijken 4 experimentele en 1 controle school 3 middenbouwgroepen per school (3, 4, 5) Opzet onderzoek: voormeting (2010), herinrichting (2011), eerste nameting (2012), tweede nameting (2013) Gericht op concentratievermogen en sociaal-emotioneel welzijn (niet op lichamelijke activiteit) Kinderen individueel getest en bevraagd (ca. 300 per meetmoment) 14
Groene herinrichting schoolplein houdt in...? Meer groen en natuurlijke elementen en materialen Betere integratie van het groen: niet alleen decoratie Meer losse onderdelen waarmee gespeeld kan worden Meer variatie in mogelijkheden voor spelen en andere activiteiten Maar... als onderzoekers geen invloed op herinrichting Verschillende ontwerpers en participatieve processen Plus verschillenden uitgangssituatie per school Elke herinrichting is een case op zich! 15
Verwachtingen qua effect herinrichting Kinderen vinden het nieuwe plein leuker dan het oude Op het nieuwe plein zijn kinderen aardiger voor elkaar Na de ochtendpauze kunnen kinderen zich beter concentreren dan voorheen Na de ochtendpauze zijn de kinderen positiever gestemd dan voorheen Bovengenoemde korte-termijn effecten leiden op den duur tot een hoger sociaal-emotioneel welzijn van de kinderen Doordat kinderen via het nieuwe plein meer met natuur in contact komen, voelen ze zich meer op hun gemak met natuur 16
Hildegardisschool: oude (links) en nieuwe (rechts) plein 17
Hildegardis: meer beelden nieuwe plein 18
Nicolaasschool: oude (links) en nieuwe (rechts) plein 19
Nicolaasschool: meer beelden nieuwe plein 20
Beoordeling plein door de kinderen: oud vs. nieuw 21
Beoordeling sociale klimaat op het plein 22
Problemen hebben (welzijn: lagere score is beter) 23
Waarom leidt niet elke groene herinrichting tot een aantrekkelijker schoolplein? Case Theresiaschool Kwam de eerste nameting te vroeg? 24
Case Theresiaschool: speeldrukbestendigheid De boom die in 2012 was geplant (linkerfoto) is bij de tweede nameting verdwenen 25
Case Theresiaschool (3): wateroverlast 26
Conclusies groene herinrichting schoolplein Een groene herinrichting (met tegelijkertijd een groter en gevarieerder plein als resultaat) kán eraan bijdragen dat er minder gepest wordt op het plein. Op termijn kan zo n herinrichting zelfs het algehele welzijn van de kinderen vergroten. Voorwaarde lijkt wel dat de herinrichting in de ogen van de kinderen tot een aantrekkelijk(er) plein leidt: Het plein moet bestand zijn tegen de speeldruk (zonder te veel beperkende maatregelen) Populaire oude spelactiviteiten moeten nog steeds goed mogelijk zijn Gecreëerde verwachtingen moeten worden waargemaakt 27
Slotconclusies Voor kinderen, met name jongens, kán groen in de leefomgeving bijdragen aan een grotere mate van lichamelijke activiteit, m.n. via het bieden van aantrekkelijke en veilige buitenspeelmogelijkheden Contact met natuur heeft wellicht een grotere invloed via een positief effect op het stressniveau en het sociale klimaat, dan via lichamelijke activiteit Groene schoolpleinen zijn niet per definitie beter dan grijze schoolpleinen; belangrijke randvoorwaarden lijken speeldrukbestendigheid, honoreren van gecreëerde verwachtingen, niet teloorgaan van populaire oude spelactiviteiten 28
Dank voor uw aandacht Alterra, Wageningen UR Dr. Sjerp de Vries Postbus 47 6700 AA Wageningen sjerp.devries@wur.nl 29