Bewonersbelangen bij renovatie in bewoonde staat Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 1/41
Inhoud aanpak aantal acceptabel badkamer belangen beperkt beter bewoners bewonersbelangen bewoonde comfort complex concept deel energiebesparing extra factoren gebruik gedaan geheel gemaakt gevel goed grote huidige huurders huurverhoging installaties invloed jaar jaren 60 en 70 keuken keuze kwaliteit maatregelen maken mee mensen minder mogelijk naast nemen nieuwe onderzoek oplossing overlast plaats project punten renovatie respondenten rol Slim&Snel sociale staat technische tijd uitgevoerd uitvoering vaker verbetering verschillende vervangen voornamelijk werkzaamheden woningbouwcorporatie woningeigenaren woningen Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 2/41
Aanleiding jaren 60 en 70 woningen woningen moeten langer mee gaan vraag naar woonkwaliteit neemt toe energielasten nemen toe renovatie geeft veel overlast voor bewoners Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 3/41
Slim & Snel Seriematig renoveren van 60 en 70 jaren woningen minimaal 45% energiebesparing 50 jaar levensduurverlenging bewoners maximaal 5 dagen uit de woning Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 4/41
Onderzoeksgebied Past oplossing bij budget en tijdsplanning (standaard) technische oplossingsconcepten Lost het alle technische problemen op Belemmeringen tussen oplossing en woning woningrenovatie Financiële haalbaarheid Levensduurverlenging Waardeontwikkeling Energiebesparing woningbouwcorporatie Overlast bewoner Uitvoerbaar in bewoonde staat Sluit het aan bij bewonerswensen Verbetering wooncomfort Gelijk blijven woonlasten Bewoners enthousiasmeren Omgaan met verkochte woningen Sluit het aan bij bewonersgedrag Uitvoerbaar als niet alle woningen meedoen bewoners Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 5/41
Probleemstelling Voor hoog niveau renovatie met een grote energieambitie is het moeilijk om de benodigde 70% instemming van huurders te krijgen en eventueel verkochte huurwoningen uit het te renoveren complex mee te nemen. Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 6/41
Doelstelling Inzicht in: kwaliteit woning belangen bewoners»» afstemming proces»» afstemming ontwerp»» afstemming uitvoering»» versoepeling van het proces om bewoners mee te krijgen voor renovatie Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 7/41
Centrale onderzoeksvraag Hoe kan het proces, de technische oplossing en de uitvoering van de renovatie aangepast worden zodat belemmeringen om te kiezen voor een renovatie voor bewoners worden verminderd? Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 8/41
Deelvragen Welke punten van seriematig gebouwde woningen uit de jaren 60 en 70 dienen verbeterd te worden om deze te laten voldoen aan de huidige woonwensen, minimaal 45% energiebesparing en een levensduurverlenging? Welke aanpakken worden nu gehanteerd om jaren 60 en 70 woningen te verbeteren? Welke belangen hebben de bewoners bij een renovatie? Welke factoren, en in welke mate, zijn van invloed op de keuze van bewoners voor een renovatie? Onder welke omstandigheden wil en kan een bewoner in de woning blijven wonen en wanneer gaat de voorkeur uit naar (tijdelijk) verhuizen? Hoe kunnen belangen van bewoners in het renovatieproces, de oplossing en de uitvoering worden meegenomen zodat bewoners eerder instemmen met een renovatie? Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 9/41
Verwachte oplossing Samensmelting techniek en bewonersbelangen Bewonersbelangen Comfort Energiebesparing Gezond binnenklimaat Technische oplossingen Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 10/41
Oplossingsgebied Bewonersbelangen bij renovatie Meekrijgen bewoners Proces Meename sociale problematiek Instellingsverandering Communicatie Werken vanuit kansen Bewonersbelangen Comfort Energiebesparing Gezond binnenklimaat Technische oplossingen Uitvoer volgens planning Werken naar behoeften Verkorting uitvoeringstijd Overlast vermindering Voorkomen dagelijkse ergenissen Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 11/41
Onderzoeksvragen Interviews experts renovatiesystemen Literatuurstudie technische aspecten woningen en renovatie oplossingen Literatuurstudie bewonerswensen, belangen en gedrag Voorlopige beantwoording onderzoeksvragen Evaluatie uitgevoerde renovatieprojecten interview woningbouwcorporatie interview bewoners Bevindingen uit projecten in voorfase renovatie interview uitvoerer interview andere experts in proces Bevindingen uit anderzins interessante projecten Aanscherping beantwoording onderzoeksvragen Verfijnen en generaliseren bij woningeigenaren Vereniging Eigen Huis landelijke enquête woningeigenaren Aanpak hoog niveau renovatie in bewoonde staat Hoe bewonersbelangen in het renovatieproces, het ontwerp en de uitvoering meegenomen kunnen worden zodat er minder belemmeringen zijn voor bewoners en ze eerder kiezen voor een renovatie Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 12/41
Literatuurstudie Onderzoeksvragen Interviews experts renovatiesystemen Literatuurstudie technische aspecten woningen en renovatie oplossingen Literatuurstudie bewonerswensen, belangen en gedrag Voorlopige beantwoording onderzoeksvragen Evaluatie uitgevoerde renovatieprojecten interview woningbouwcorporatie interview bewoners Bevindingen uit projecten in voorfase renovatie interview uitvoerer interview andere experts in proces Bevindingen uit anderzins interessante projecten Aanscherping beantwoording onderzoeksvragen Verfijnen en generaliseren bij woningeigenaren Vereniging Eigen Huis landelijke enquête woningeigenaren Aanpak hoog niveau renovatie in bewoonde staat Hoe bewonersbelangen in het renovatieproces, het ontwerp en de uitvoering meegenomen kunnen worden zodat er minder belemmeringen zijn voor bewoners en ze eerder kiezen voor een renovatie Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 13/41
Literatuurstudie woningen Kenmerken jaren 60 en 70 woningen slechte thermische schil --> energielabel E, F en G laag comfort slechte kwaliteit binnenklimaat gehorig relatief klein, voornamelijk badkamer slechte toegankelijkheid matige uitstraling Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 14/41
Literatuurstudie renovatiemogelijkheden Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 15/41
Literatuurstudie bewonersbelangen Huidige aanpak gebrek aan integrale aanpakken renoveren naar label B probleemgerichte aanpak bewonerscommissie betrekken 70% instemming nodig Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 16/41
Literatuurstudie bewonersbelangen Belangen bewoners dagelijks zien en ervaren woning en leefomgeving Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 17/41
Literatuurstudie bewonersbelangen Factoren bij instemming uitgangsituatie woning uitgangsituatie bewoner verandering aan de woning vervulling woonwensen invloed van bewoner in het proces sociale invloed uitvoering en regelwerk overlast en overlastbeperking financiële factoren Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 18/41
Projecten Onderzoeksvragen Interviews experts renovatiesystemen Literatuurstudie technische aspecten woningen en renovatie oplossingen Literatuurstudie bewonerswensen, belangen en gedrag Voorlopige beantwoording onderzoeksvragen Evaluatie uitgevoerde renovatieprojecten interview woningbouwcorporatie interview bewoners Bevindingen uit projecten in voorfase renovatie interview uitvoerer interview andere experts in proces Bevindingen uit anderzins interessante projecten Aanscherping beantwoording onderzoeksvragen Verfijnen en generaliseren bij woningeigenaren Vereniging Eigen Huis landelijke enquête woningeigenaren Aanpak hoog niveau renovatie in bewoonde staat Hoe bewonersbelangen in het renovatieproces, het ontwerp en de uitvoering meegenomen kunnen worden zodat er minder belemmeringen zijn voor bewoners en ze eerder kiezen voor een renovatie Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 19/41
Bevindingen renovatieprojecten De Kroeven - Roosendaal passiefhuis niveau 1 dag onbewoonbaar 15 dagen in woning bewoners over algemeen tevreden klachten over warmte/binnenlucht klachten over gehorigheid Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 20/41
Bevindingen renovatieprojecten Prinses Beatrixlaan - Voorburg van portiek naar galerij geluidsoverlast nieuw trappenhuis lange uitvoeringstijd slechte afwerking in woning Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 21/41
Bevindingen renovatieprojecten Biddinghuizen deels koopwoningen toepassing nieuwe installaties geen huurverhoging seniorenwoningen vergroot vergroting eengezinswoningen niet overwogen bewoners vinden het niet mooi Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 22/41
Bevindingen renovatieprojecten De Rembrandtflat - Zwolle collectieve installaties beïnvloeding energiegebruiksgedrag continu lawaai tijdens renovatie geluidsoverlast buren Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 23/41
Bevindingen renovatieprojecten Blue Print woningen na 10 jaar toe aan renovatie grotendeels koopwoningen uitvoering in één dag Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 24/41
Bevindingen renovatieprojecten Koningvrouwen van Landlust geen renovatie in bewoonde staat intensieve bewonersbegeleiding oplossing aangepast aan bewoners Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 25/41
Bevindingen renovatieprojecten Wandelmeent - Hilversum bewoners wensen innovatieve duurzame maatregelen stranden bij professionals en probleemaanpak Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 26/41
renovatieprojecten Bij huurverhoging grotere betrokkenheid Grotere betrokkenheid --> grotere tevredenheid Ontevredenheid:»» slecht verloop proces»» dagelijkse ergenissen Grootste overlast: vernieuwen keuken/badkamer, maar dit willen bewoners ook het liefst Grootste overlast in flats: lawaai Overlast op rand van acceptabel Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 27/41
renovatieprojecten Effectieve renovatie Procesverbeteringen en meename woonbehoeften Installatietechnische verbeteringen Bouwtechnische verbeteringen Tijd Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 28/41
Landelijke enquête woningeigenaren Onderzoeksvragen Interviews experts renovatiesystemen Literatuurstudie technische aspecten woningen en renovatie oplossingen Literatuurstudie bewonerswensen, belangen en gedrag Voorlopige beantwoording onderzoeksvragen Evaluatie uitgevoerde renovatieprojecten interview woningbouwcorporatie interview bewoners Bevindingen uit projecten in voorfase renovatie interview uitvoerer interview andere experts in proces Bevindingen uit anderzins interessante projecten Aanscherping beantwoording onderzoeksvragen Verfijnen en generaliseren bij woningeigenaren Vereniging Eigen Huis landelijke enquête woningeigenaren Aanpak hoog niveau renovatie in bewoonde staat Hoe bewonersbelangen in het renovatieproces, het ontwerp en de uitvoering meegenomen kunnen worden zodat er minder belemmeringen zijn voor bewoners en ze eerder kiezen voor een renovatie Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 29/41
Reden voor energiebesparende maatregel 60% 50% 40% 30% 20% 10% totaal jaren '60/'70 0% Energielasten Comfort Milieu Anders Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 30/41
Factoren die meespelen in keuze Invloed op comfort Invloed op binnenklimaat Invloed op energierekening Effectieviteit maatregel Hoogte investering Invloed op maandelijkse lasten Verwachte woonduur Waardeontwikkeling woning Terugverdientijd Energiecampagne Invloed uit geluidsoverlast Financieringsconstructie Ervaringen kennissen/buren Invloed op uiterlijk Verwachte energieprijsstijging EPA advies Subsidie Invloed op ruimtegebruik Bezoek voorbeeldwoningen Warmtefoto Woonlastengarantie 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% totaal jaren '60/'70 Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 31/41
Belemmeringen voor renovatie 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Niet noodzakelijk Lengte terugverdientijd Hoogte investering Maatregelen niet effectief Verwachte woonduur Teveel moeite qua tijd/inspanning Kennis woningverbeteringen Teveel regelwerk Verwachte overlast Aanvraagprocedure subsidies Aanvraagprocedure vergunningen Vrees nieuwe onvolkomenheden Kennis energiebesparingen Verwachte uitvoeringstijd Ongewenste bijeffecten Niet weten hoe aan te pakken Ontsierende effecten Slechte ervaringen totaal jaren '60/'70 Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 32/41
Kansrijke situaties directe compensatie investering collectief initiatief buurt warmtefoto subsidie aanbod gemeente goede ervaringen anderen gratis EPA advies bezoek voorbeeldwoning stijging energieprijzen aanbod aannemer aanbod woco Directe compensatie investering aanbod vakantie 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% ja misschien nee weet ik niet Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 33/41
Acceptabele terugverdientijd 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 1 jaar 2 jaar 3 jaar 4 jaar 5 jaar 6 jaar 7 jaar 8 jaar 9 jaar 10 jaar 11 jaar 12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar 19 jaar 20 jaar 21 jaar 22 jaar 23 jaar 24 jaar 25 jaar weet ik niet al plannen geen plannen Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 34/41
Acceptabele uitvoeringstijd 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Al plannen Geen plannen Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 35/41
Acceptatie overlast 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% gas/water/elektriciteit toilet (wel chemisch/gedeeld) badkamer keuken op gezette tijden thuis zijn 2 of meerdere kamers geluidsoverlast overal werkmensen in woning vuil en rommel 1 kamer niet acceptabel 1 dag 1 week 2 weken 1 maand maakt niet uit weet ik niet Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 36/41
Aanpakbeschrijving Onderzoeksvragen Interviews experts renovatiesystemen Literatuurstudie technische aspecten woningen en renovatie oplossingen Literatuurstudie bewonerswensen, belangen en gedrag Voorlopige beantwoording onderzoeksvragen Evaluatie uitgevoerde renovatieprojecten interview woningbouwcorporatie interview bewoners Bevindingen uit projecten in voorfase renovatie interview uitvoerer interview andere experts in proces Bevindingen uit anderzins interessante projecten Aanscherping beantwoording onderzoeksvragen Verfijnen en generaliseren bij woningeigenaren Vereniging Eigen Huis landelijke enquête woningeigenaren Aanpak hoog niveau renovatie in bewoonde staat Hoe bewonersbelangen in het renovatieproces, het ontwerp en de uitvoering meegenomen kunnen worden zodat er minder belemmeringen zijn voor bewoners en ze eerder kiezen voor een renovatie Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 37/41
Aanpak renovatie in bewoonde staat Proces Van probleem- naar kansenaanpak Vraag huurverhoging 100% instemming Energiebesparing niet ter compensatie huurverhoging, maar middel om andere behoeften te behartigen Betrek bewoners intensief vanaf begin Gebruik en uiterlijk Laat bewoners het vooraf ervaren Bewonersbelangen bij renovatie Meekrijgen bewoners Proces Meename sociale problematiek Instellingsverandering Communicatie Werken vanuit kansen Bewonersbelangen Comfort Energiebesparing Gezond binnenklimaat Technische oplossingen Uitvoer volgens planning Werken naar behoeften Verkorting uitvoeringstijd Overlast vermindering Voorkomen dagelijkse ergenissen Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 38/41
Aanpak renovatie in bewoonde staat Renovatieoplossing Behoeften en gebruik bewoners als uitgangspunt Verwerk energiebesparingsmaatregelen integraal Prefabriceer zoveel mogelijk Flexibele oplossing Ronde dakvorm voorzetwand oude woningscheidende muur Verwerking ventilatie in gevelelementen Dak niet op woningscheidende muur laten rusten Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 39/41
Aanpak renovatie in bewoonde staat Uitvoering Proefwoning Vermijdt zoveel mogelijk werkzaamheden in woning Afwerking in woning goed en zorgvuldig Eén dag onbewoonbaar acceptabel Enkele dagen erom heen voorbereiding en afwerking s Nachts normaal bruikbaar Geen dingen half af voor weekend/vakantie Voorkom stof en geluidsoverlast (in meergezinswoningen) Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 40/41
Vragen? Eefje van der Werf - P5 presentatie - SHT lab - 27 juni 2011 41/41