Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg
Inhoudsopgave Wat we willen bereiken 5 1. Over dit werkprogramma 1.1. Beleidsprioriteiten VWS 8 1.2. Onze thema s 9 1.3. Onze doelgroepen 11 1.4. Kennis verspreiden 12 1.5. Opzet werkprogramma 13 2. Kennisinfrastructuur 2.1. Vier functies 17 2.2. Onderdelen infrastructuur 17 2.3. Kennisinfrastructuur wordt kennisnetwerkstructuur 19 2.4. Transitie naar kennisnetwerkstructuur 19 3. Themagerichte Programma s 3.1. Persoonsgerichte zorg 22 3.2. Medewerkers in de zorg 24 3.3. Kwaliteit en doelmatigheid 26 3.4. Wijkgericht werken 29 Bijlagen: - Kenniskaart thema s - Kenniskaart totaaloverzicht - Concept meerjarenplanning De in de kantlijn geplaatste tekst in paars geeft de relaties met andere partijen aan. Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 3
4 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
Wat we willen bereiken In dit werkprogramma beschrijven we onze activiteiten voor 2015 gefinancierd uit de instellingssubsidie van VWS. Ons programma sluit aan bij vragen uit de sector en bij de beleidsprioriteiten van het ministerie. Het is afgestemd met de activiteiten van andere kennispartners. Maar het is vooral geïnspireerd door de nieuwe noties over gezondheid en hoe we daar vanuit een maatschappelijk perspectief aan kunnen werken. Zorg is méér dan professionele zorg. Zorg is ook zorgzaamheid. Mogelijk maken dat mensen met langdurende ziekten of beperkingen hun eigen leven kunnen inrichten. Dat is een zorg van professionals én nietprofessionals. Van burgers, patiënten en cliënten, mantelzorgers en vrijwilligers. Kortom: van gewone mensen. Met idealisme en realisme We zoeken in dit werkprogramma het samenspel tussen deze actoren op, met idealisme en realisme. We weten dat de zorg en de zorgzaamheid die we voorstaan niet zomaar, vanzelf ontstaan. We weten ook dat wij maar één speler zijn in het complexe veld van zorg en ondersteuning. Vilans is de speler die zich richt op kennis waarmee medewerkers de zorg kunnen verbeteren en de veranderingen vorm kunnen geven zodat goede zorg weer van de samenleving wordt en in de samenleving komt. Ons uiteindelijke doel is dat mensen ondanks beperkingen zelf kunnen bepalen hoe ze hun leven leiden. Dat betekent niet dat we verantwoordelijkheden over de schutting mogen gooien en mensen aan hun lot overlaten onder het mom van zelfredzaamheid. Gedeelde verantwoordelijkheid We geloven in persoonsgerichte zorg, in eigen regie en in eigen verantwoordelijkheid van cliënten en patiënten. We geloven ook dat professionals een belangrijke rol hebben om die verantwoordelijkheid goed vorm te geven en dat het vaak een gedeelde verantwoordelijkheid moet zijn. Dat is een uitdaging voor zorgmedewerkers en burgers. Een uitdaging waar veel ongerustheid over bestaat nu de hervorming van de langdurende zorg voor de deur staat. Die ongerustheid wordt gevoed door zorgen over kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg. Veranderende zorg, veranderende samenleving Maar er is ook een breed gedragen notie dat we een andere kant op moeten. Die notie willen wij vormgeven, mét oog voor de zorgen die er leven. Waar we naar toe moeten is duidelijk, maar hoe we er moeten komen is de grote vraag, zo werd dat verwoord tijdens een bijeenkomst van de Programmaraad van Vilans. De hervorming vraagt dan ook niet alleen een verandering van de zorgsector - intra- én extramuraal - maar ook van de samenleving. Een breed begrip, dat wij hanteerbaar maken door projecten uit te voeren in de wijk : een microkosmos waar veel elementen uit de professionele zorg, de informele zorg en de samenle- Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 5
ving in bredere zin bij elkaar komen. Daar krijgen de veranderingen een concrete uitwerking. Vanuit deze visie kiezen we voor vier invalshoeken: Persoonsgerichte zorg Medewerkers in de zorg Kwaliteit en doelmatigheid Wijkgericht werken Bruikbare en onderbouwde oplossingen Samen met het veld - in de breedste zin van het woord - ontwikkelen we vernieuwende en praktijkgerichte kennis en versnellen we de processen die nodig zijn om die kennis met succes door te voeren in de praktijk. We werken aan vraagstukken die vragen om bruikbare en zo goed mogelijk onderbouwde oplossingen, die we soms via innovaties leren kennen, soms door jarenlange goede praktijken. We ontsluiten en verspreiden de kennis die dit oplevert. We maken daarin een onderscheid tussen onze programmatische activiteiten en onze basiskennisfunctie. Onze basis-kennisfunctie bestaat uit elementen die de programma-activiteiten aanvullen en versterken - Vilans Virtueel (Vilans.nl), de kennispleinen en de databanken (zoals de Hulpmiddelenwijzer en de Databank effectieve interventies). De basis-kennisfunctie leidt tot generieke, breed toepasbare kennis en wordt zo weer met het veld gedeeld, doorontwikkeld en onderhouden. De programmatische activiteiten bestaan uit projecten met een meerjarige gestructureerde aanpak over thema s en vraagstukken die vanuit praktijk, beleid, onderzoek en onderwijs relevant zijn. In 2015 bouwen we de thema s verder uit en zullen we kennisontwikkeling en -verspreiding voor een deel regionaal organiseren. Regionaal vinden veel vernieuwende vormen van kennisontwikkeling plaats die we graag helpen verdiepen, versnellen en verspreiden. Met onze activiteiten willen we ons maatschappelijk rendement vergroten. We willen een bijdrage leveren aan een samenleving waarin ieder mens zo zelfstandig mogelijk zijn of haar eigen leven kan leiden, waar hij of zij ook verblijft. Een leven met of zonder ziekte of beperking, in de samenleving of in een zorginstelling, maar in ieder geval met verantwoordelijkheid voor zichzelf en voor de ander. 6 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
1. Over dit werkprogramma Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 7
In dit werkprogramma beschrijven we onze activiteiten voor 2015 gefinancierd uit de instellingssubsidie van VWS. We laten zien hoe dit programma aansluit bij de vragen uit de sector, bij de beleidsprioriteiten van het ministerie en hoe het is afgestemd met de activiteiten van andere kennispartners. Ons belangrijkste uitgangspunt staat beschreven in onze visie: samen met het veld vernieuwende en praktijkgerichte kennis ontwikkelen en de processen versnellen die nodig zijn om die kennis met succes door te voeren in de praktijk. Dat versnellen is nu nóg belangrijker, want het zorglandschap verandert ingrijpend. Nieuwe wetgeving speelt daarop in maar stelt ook nieuwe eisen. Taken en verantwoordelijkheden verschuiven. Burgers blijven langer thuis wonen en krijgen meer eigen regie. De rol van professionals verschuift daarbij steeds vaker van zorgend naar coachend. Niettemin blijft vakbekwaamheid van belang. Zorgaanbieders gaan meer samenwerken om zorg op maat te kunnen bieden. Gemeenten worden verantwoordelijk voor de ondersteuning van kwetsbare mensen in de samenleving en zorgverzekeraars voor de nieuwe functie wijkverpleging. Slimme technologie krijgt een steeds grotere rol. Dat vraagt om een visie voor de langere termijn en - daarvan afgeleid - heldere doelen voor de korte termijn. Dat vraagt ook om een gedegen kennisinfrastructuur en meerjarige thematische programma s. Al deze onderdelen komen in ons werkprogramma aan bod. Visie Vilans 1. 1. Beleidsprioriteiten VWS We hebben nota genomen van de Kennisagenda van VWS voor 2015, afgeleid van de Kennisagenda 2020 en de recent uitgebrachte beleidsbrieven van VWS: Van systemen naar mensen (8 februari 2013), Kwaliteit in verzorgings- en verpleeghuizen (12 juni 2014) en ehealth en zorgverbetering (2 juli 2014). Elementen waar wij vooral bij aansluiten: Het zorgaanbod inrichten vanuit het perspectief van de cliënt, gericht op optimaal functioneren in de maatschappelijke context. Samen met de cliënt besluiten nemen. Samenwerken in de wijk met verschillende disciplines en maatschappelijke sectoren. Doelmatig werken met behoud van kwaliteit: slim kiezen en verspilling tegengaan. Een gezonde arbeidsmarkt met goed toegeruste medewerkers. Decentralisatie: inspelen op de verschuiving van verantwoordelijkheden. Innovatiecultuur: tijdig vernieuwen, onder andere op het gebied van ehealth. Kwaliteit bieden in de samenleving en institutionele settings als zelfstandigheid in de samenleving niet meer mogelijk is. VWS Kennisagenda 2015 8 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
1.2. Onze thema s Met de instellingssubsidie van VWS werken we aan vraagstukken die breed in de sector en toenemend in de samenleving spelen en die vragen om innovatieve, bruikbare en zo goed mogelijk onderbouwde oplossingen. We ontsluiten en verspreiden de kennis die dit oplevert. Vilans is daarin de onafhankelijke partij. Niet alleen tussen, maar ook mét praktijk, beleid, wetenschap en onderwijs. We werken, met publiek en privaat geld, aan een toekomstbestendige samenleving die passende zorg en ondersteuning kan bieden aan kwetsbare mensen. Dit staat ook zo beschreven in ons Ondernemingsplan 2012 2015. In dit werkprogramma beschrijven we wat we in het kader van de instellingssubsidie doen. Het omvat daarom maar een deel van onze activiteiten. Een aantal activiteiten met een hoge prioriteit pakken we op met andere middelen, bijvoorbeeld binnen In voor Zorg! Dat geldt ook voor kwaliteit in verpleeghuizen, vrijheidsbeperking in de langdurende zorg, mantelzorgondersteuning, doelmatigheid en transitievraagstukken. Dit werkprogramma schetst hoe wij programmatisch, meerjarig aan thema s werken en hoe wij langdurig kennis delen met praktijk en onderwijs. Hoewel het programma sterk de beleidsactualiteit weerspiegelt, richten wij ons vooral op de trends die aan de beleidsontwikkelingen ten grondslag liggen. Het gaat ons om goede zorg nu en op de lange termijn; niet alleen de transitie, maar vooral ook de transformatie. Toekomstbestendig maken langdurende zorg Persoonsgerichte zorg Zorgaanbod dat afgestemd is op persoonlijke wensen en doelen van mensen in hun maatschappelijke context zorgt ervoor dat zij beter omgaan met hun aandoening en zich verantwoordelijker voelen voor hun gezondheid (daar waar dat kan). De zorgverlener krijgt ook een rol als coach. Cliënt of het cliëntsysteem en zorgverlener nemen samen beslissingen. Met persoonsgerichte zorg willen we de zorg betaalbaar én goed houden, en aan laten sluiten bij wat voor mensen met langdurige aandoeningen belangrijk is. Medewerkers in de zorg Medewerkers zijn een belangrijk en krachtig kapitaal in de langdurende zorg. Eisen en verwachtingen aan hen veranderen doordat meer gewerkt wordt vanuit de eigen kracht en (on)mogelijkheden van cliënten. Dat betekent dat de rol van de zorgmedewerker verandert. Naast zijn zorgverlenende taken krijgt hij een belangrijke rol als expert en coach. De cliënt wordt ervaringsdeskundige en regisseur. Daarmee verandert ook de rol van zorgaanbieders. Zij rusten hun medewerkers toe en ondersteunen hen in datgene waar ze goed in zijn: waarde toevoegen aan het leven van mensen met een hulpvraag. Kwaliteit en doelmatigheid Minder collectieve financiering, scheiding van wonen en zorg en korting op collectieve uitgaven. Kortom: meer doen met minder middelen met behoud van of Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 9
zelfs met een betere kwaliteit. Dat vraagt van zorgmedewerkers nog meer dan nu effectief en professioneel handelen terwijl hun taken vaak complexer worden. Dat betekent: werkprocessen slimmer inrichten, onnodige zorghandelingen opsporen en terugdringen, werken aan meer veiligheid en inzet van slimme technologie, en een goed samenspel met de naaste omgeving. Wijkgericht werken Mensen gaan meer voor zichzelf en voor elkaar zorgen. Wijkgericht werken, dicht bij huis, in samenwerking met een wijkteam en met de informele zorg. Dat vraagt aanpassingsvermogen, veerkracht en nieuwe organisatievormen bij de burger en de andere actoren (zowel professionals als zorgaanbieders) in wijk, dorp en stad. Dat vraagt ook om nieuwe (technologische) oplossingen die langer thuis wonen mogelijk maken. In hoofdstuk 3 werken we deze thema s verder uit. 10 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
1.3. Onze doelgroepen Bijdragen aan goede zorg is niet ons enige doel. Vilans ondersteunt een maatschappelijke ontwikkeling waarin kwetsbare mensen de plaats hebben die hen toekomt. Waarin zorg en ondersteuning van de samenleving is en niet alleen van de direct betrokken mantelzorgers en beroepskrachten. We werken daaraan door professionele medewerkers in de langdurende zorg van de juiste kennis te voorzien. Aandacht voor onderwijs In de langdurende zorg heeft 80% van de medewerkers een Mbo-opleiding. Daarom leggen we in ons werkprogramma het accent op nieuwe - evidence of practice based - kennis voor deze groep. Veranderingen in de praktijk die vragen dat zorgmedewerkers anders handelen, vinden hun verankering ook in de opleidingen. In het dagelijkse werk en in opleidingen moet een belangrijk deel van de veranderingen een plaats krijgen. In de uitvoering van ons werkprogramma maken we daarom verbinding met ontwikkelingen als regionalisatie, herijking van de beroepenstructuur en burgerinitiatieven. Onze eerdere initiatieven op dit gebied (kennisbundels op de website Zorg voor Beter VVT en de participatie van ouderen in het Mbo-onderwijs via het Nationaal Programma Ouderenzorg) worden veel geraadpleegd en gebruikt. Deze initiatieven breiden we de komende jaren verder uit. Om het kwaliteitsniveau voor de hele sector te verhogen richten we ons ook op kennis voor de hoger opgeleide professionals. en werkveld Onze primaire doelgroepen zijn ook in 2015 zorgprofessionals en zorgaanbieders (management, staf) en met de transitie als uitgangspunt deels ook welzijnsprofessionals, gemeenteambtenaren, zorgverzekeraars en mensen die de informele zorg ondersteunen. Zij werken in de ouderenzorg, gehandicaptenzorg en de zorg voor chronisch zieken. Intramuraal, bij mensen thuis of in vormen van beschermd of begeleid wonen. In de ontwikkeling van nieuwe kennis wordt cocreatie met gebruikers zoals burgers en cliënten steeds belangrijker. Lastige vraagstukken die om innovatieve oplossingen vragen kunnen we niet oplossen zonder gebruikers erbij te betrekken. In die zin veranderen we samen met de sector. Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 11
1.4. Kennis verspreiden Om de kennis op onze inhoudelijke thema s te delen, sluiten wij aan op vier niveaus (figuur 1). Zo zorgen we ervoor dat de kennis zijn weg vindt naar de praktijk van zorgprofessionals, organisaties, gemeenten en verzekeraars. En, andersom, dat deze kennis uit de praktijk komt en weer gevoed en verder ontwikkeld wordt. De kennisinfrastructuur is dan ook een belangrijk onderdeel van ons werkplan (zie hoofdstuk 2). Deze zorgt ervoor dat de kennis die we met anderen verzamelen, verrijken en valideren publiek beschikbaar komt (verspreiden). Onze inzet: verbinding maken met lokale en regionale samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld in kenniswerkplaatsen. Zo voorkomen we dat op verschillende plaatsen dezelfde kennis wordt ontwikkeld of dat goede evidence of practice based kennis verborgen blijft in één instelling of regio. Ook helpt het om de kennis dáár te krijgen waar die zijn moet: in het primaire proces tussen cliënt en zorgprofessional, gefaciliteerd door de organisatie. Verbinding zoeken met lokale en regionale samenwerkingsverbanden 4. samenleving 3. organisatie 2. medewerker 1. cliënt en naasten Figuur 1 12 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
1.5. Opzet werkprogramma We vinden het belangrijk datgene te doen waar behoefte aan is. We signaleren kennislacunes en spelen daarop in, net als op ontwikkelingen in samenleving en zorg en de richting die deze ontwikkelingen naar ons idee op zouden moeten gaan. Maatschappelijke vragen staan dus centraal. Vragen die richting geven aan ons werk en die we met organisaties en professionals in de praktijk en bij branche-, beroeps-, patiënten- en cliëntenorganisaties uitwerken. In dit werkprogramma maken we een onderscheid tussen onze programmatische activiteiten en onze basis-kennisfunctie. De programmatische activiteiten bestaan uit projecten met een meerjarige gestructureerde aanpak over thema s en vraagstukken die vanuit praktijk, beleid, onderzoek en onderwijs relevant zijn. Onze basiskennisfunctie bestaat uit elementen die de programma-activiteiten aanvullen en versterken - Vilans Virtueel (Vilans.nl), de kennispleinen en de databanken (zoals de Hulpmiddelenwijzer en de Databank effectieve interventies). De basiskennisfunctie leidt tot generieke, breed toepasbare kennis en wordt zo weer met het veld gedeeld, doorontwikkeld en onderhouden (zie hoofdstuk 2). Onze voorstellen hebben we afgestemd met de directie Langdurige Zorg van VWS en met andere kennisorganisaties op en rond ons werkterrein, zoals ZonMw, het Sociaal Cultureel Planbureau, MOVISIE, het Nederlands Jeugdinstituut, het Trimbosinstituut, RIVM, het Kwaliteitsinstituut en het NIVEL. Daarnaast hebben we met vertegenwoordigers van het NPCF, V&VN, ActiZ, Zorgverzekeraars Nederland en andere veldpartijen onze prioritering besproken. Ten slotte heeft ook de Programmaraad van Vilans het werkprogramma tegen het licht gehouden en van advies voorzien. Maatschappelijke vragen staan centraal Samenwerken met patiënten, cliënten en burgers Programmatische activiteiten en basiskennisfuncties ZonMW, het Sociaal Cultureel Planbureau, Movisie, het NJi, Trimbosinstituut, RIVM, het Kwaliteitsinstituut en NIVEL. Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 13
14 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
2. Kennisinfrastructuur Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 15
Onze kennisinfrastructuur verbindt onze kennispleinen en databanken met onze programmatische activiteiten. De kennisinfrastructuur vervult een complementaire rol aan leveranciers van wetenschappelijke kennis zoals universiteiten, hogescholen en organisaties binnen de landelijke kennisinfrastructuur (ZonMw, RIVM, SCP, RVZ/RMO, Nivel en universiteiten en hogescholen). Door activiteiten met elkaar te verbinden, versterken we onze publieke bijdrage en vormen we een katalysator voor het decentraliseren van kennis in de langdurende zorg. Zo benutten we ieders kracht en functie en helpen we dubbelingen voorkomen. Om de kennisinfrastructuur toekomstbestendig te maken, zoeken we steeds naar coeigenaarschap, co-creatie en co-financiering met andere partijen. Het Kennisplein Zorg voor Beter VVT en het Kennisplein Gehandicaptensector zijn daar voorbeelden van. In 2015 willen we de verbinding en het samenspel van Vilans met lokale, regionale en landelijke kennisontwikkeling uit onderzoek én uit de praktijk verbeteren en versnellen. We willen meer impact teweegbrengen. Het zogenoemde kennislemniscaat, een gedachtegoed dat we delen met MOVISIE en het NJi, biedt daar voor een goed uitgangspunt (figuur 2). Universiteiten, hogescholen en organisaties binnen landelijke infrastructuur Coeigenaarschap, cocreatie en cofinanciering met andere partijen Figuur 2: Kennislemniscaat 16 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
2.1. Vier functies De kennisinfrastructuur van Vilans vervult vier belangrijke functies. 1. Vindplaats Waar medewerkers en organisaties gemakkelijk betrouwbare kennis en informatie kunnen vinden en waar ze zelf aan bij willen dragen. 2. Leerplaats Waar we kennis met handelen verbinden: mensen helpen met het aanleren van nieuw gedrag en zorgorganisaties ondersteunen in hun transformatieproces. 3. Broedplaats Waar we werken aan innovatie en beweging. We stimuleren koplopers, voeren het debat over de toekomst van langdurende zorg, zetten inspiratiebijeenkomsten op en gaan experimenten aan. 4. Werkplaats Waarin we samen met het veld kennis toepasbaar maken zodat iedereen kan profiteren van nieuwe oplossingen. Kenniswerkplaatsen zijn een beproefd middel gebleken om vragen uit werkveld en beleid aan te pakken. In een kenniswerkplaats: is het praktijkvraagstuk steeds het uitgangspunt; worden problemen gekoppeld aan onderzoek en onderwijs; is sprake van grote wederkerigheid. 2.2. Onderdelen kennisinfrastructuur De basis van onze kennisinfrastructuur bestaat uit elementen die elkaar aanvullen en versterken: Vilans.nl, de Infolijn, het Kennisplein Gehandicaptensector, het Kennisplein Zorg voor Beter VVT, het Kennisplein Chronische Zorg, de Hulpmiddelenwijzer en de databank Effectieve interventies. Daarnaast benutten we onze kennisinfrastructuur voor landelijke programma s, zoals het Nationaal Programma Ouderenzorg en naar verwachting het Nationaal Programma Gehandicapten. Vilans Virtueel Vilans Virtueel is ons belangrijkste online platform (Vilans.nl). In 2014 is de site ingrijpend vernieuwd. Ons aanbod van (gratis en betaalde) diensten en producten gericht op de vraagstukken van het veld vindt er een centrale plek. Met onze website richten we ons vooral op management en bestuur van zorgaanbieders, gemeenten en zorgverzekeraars. Zij formuleren immers de kaders voor de zorgprofessionals. Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 17
De Kennispleinen Onze Kennispleinen zijn vooral bedoeld voor zorgprofessionals uit de ouderenzorg, de gehandicaptenzorg en de zorg voor chronisch zieken (eerste lijn). Daarnaast werken we aan thematische kennispleinen over levensvragen, mantelzorgers en vrijwilligers. Door de transitie zullen accenten verschuiven. Zo ontwikkelen we ook - in samenwerking met MOVISIE en NJi - kennisdossiers voor gemeenten over vraagstukken die aan de zorg gerelateerd zijn. Om de kennispleinen toekomstbestendig te houden, werken we volgens het principe van co-creatie en delen we het eigenaarschap met onze partners (ActiZ, ZonMw, V&VN, VGN, MEE Nederland) en natuurlijk tal van inhoudelijke experts en professionals uit de zorg en opleidingspraktijk. We werken ook aan structurele samenwerking rond de kennispleinen met patiënten- en cliëntenorganisaties. Erkenningstraject effectieve interventies Het Erkenningstraject effectieve interventies voor de gehandicaptenzorg en de ouderenzorg hebben we in 2014 verder ontwikkeld. Een onafhankelijke commissie van experts beoordeelt ingediende interventies op kwaliteit en uitvoerbaarheid. Erkende interventies nemen we op in een databank die we ontsluiten op het Kennisplein Gehandicaptensector en het Kennisplein Zorg voor Beter VVT. Bovendien neemt het Kwaliteitsinstituut ze op in haar bibliotheek als good practice. In het najaar van 2014 is de eerste interventie officieel erkend als effectief. In 2015 treedt Vilans toe tot het Consortium Erkenningstraject Interventies (NJi, RIVM/CGL, NISB, NCJ en MOVISIE). Hulpmiddelenwijzer De Vilans Hulpmiddelenwijzer (www.hulpmiddelenwijzer.nl) biedt actuele en onafhankelijke informatie over ruim 10.000 hulpmiddelen en vormen van technologie. In 2015 voegen we daar informatie over ehealth-toepassingen aan toe. Zorgmedewerkers, cliënten, mantelzorgers en burgers hebben zo een beter overzicht over het aanbod en inzicht in het gebruik. De Hulpmiddelenwijzer biedt kennis die de zelfredzaamheid en kwaliteit van leven van cliënten ondersteunt. Het is een instrument dat zowel zorgverleners als cliënten en hun naasten helpt de juiste (technologische) hulpmiddelen te vinden. We werken samen met regelhulp.nl, thuisarts.nl, hoorwijzer.nl, kiesbeter.nl, leefwijzer.nl en de Kennispleinen. Kennispleinen van en voor de zorg en onderwijs praktijk. Consortium Erkenningstraject Interventies Actiz, ZonMW, V&VN, VGN en MEE Nederland Samenwerking regelhulp.nl, thuisarts.nl, hoorwijzer.nl, kiesbeter.nl, leefwijzer.nl en Kennispleinen Bijdrage aan landelijke onderzoeks- en implementatieprogramma s Ook in 2015 dragen wij bij aan landelijke themagerichte netwerken en programmatische activiteiten zoals het Deltaplan Dementie, het Kennisprogramma Langdurende Zorg, het Nationaal Programma Gehandicapten, het Nationaal Programma Palliatieve zorg, het Nationaal Programma Ouderenzorg, het Centrum Verplegingswetenschappen en de negen proeftuinen populatiemanagement (gezondere populatie en betere kwaliteit van zorg tegen minder kosten). Dat laatste doen we via een meerjarige projectsubsidie van VWS. 18 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
2.3. Kennisinfrastructuur wordt kennisnetwerkstructuur Onze kennisinfrastructuur heeft zijn nut intussen ruimschoots bewezen. Maandelijks weten zo n 50.000 mensen onze kennispleinen te vinden en dit aantal neemt nog steeds toe. Dit betekent niet dat we nu tevreden achterover leunen. Door de voortdurende digitalisering is niet alleen een explosieve groei aan informatie ontstaan. Digitalisering heeft er ook voor gezorgd dat die informatie snel, gemakkelijk en praktisch overal toegankelijk is. We zien het als een uitdaging de best onderbouwde kennis te laten benutten in de praktijk ondersteund door technologie die dat gemakkelijker maakt. We moeten dus op zoek naar middelen en technologieën die ervoor zorgen dat nog meer mensen uit onderwijs en werkveld ons weten te vinden. Dat betekent: de juiste kennis op het juiste moment en de juiste manier aanbieden en gemakkelijk vindbaar maken. Naast onze basis-kennisfunctie (verzamelen-verrijkenvalideren-verspreiden) wordt daarmee het selecteren van de juiste kennis en het faciliteren van de kennisstromen steeds belangrijker. Daarin willen we onderscheidend zijn. Dat betekent dat onze kennisinfrastructuur verschuift naar een kennisnetwerkstructuur met nieuwe vormen van kennisontwikkeling en co-creatie ingebed in lokale en regionale netwerken. Voortdurende digitalisering maakt informatie snel, gemakkelijk en praktisch toegankelijk 2.4. Transitie naar kennisnetwerkstructuur Samenwerkingspartners vinden onze kennispleinen een natuurlijk middel om met ons samen te werken en resultaten landelijk te verspreiden. Onze kennisinfrastructuur wordt zo steeds meer een kennisnetwerkstructuur. Om deze transitie de komende vijf jaar verder door te voeren en versterken, hebben we de volgende uitgangspunten geformuleerd. Kennisinfrastructuur wordt netwerkstructuur. Informatie vraagt om selectie en duiding evidence en practice based Beschikbare informatie filteren op relevantie en betrouwbaarheid en evidence en practice based kennis bundelen op thema s. Het vergroten van de synergie tussen de verschillende kennis- en themapleinen en verbinding maken met lokale kennis is ons uitgangspunt. Informatie is altijd en overal beschikbaar - inzet van nieuwe media Vorm en de toegankelijkheid van informatie veranderen. Zorgprofessionals willen op een andere manier leren, informatie zoeken en delen. Vilans zet nieuwe multimediale technologieën in die daarbij passen. Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 19
Persoonlijk en op maat Kennis en informatie bieden die tegemoet komt aan de behoeften en interesses van zorgprofessionals en een appél op hen doet als die interesse er (nog) niet is. Dat sluit ook aan bij personaliseren van kennis: zorgen dat de kennis over hoe te handelen aansluit bij de gebruiker en zijn unieke situatie. Dit is een belangrijke uitdaging voor de komende jaren. Kennis ontwikkelen en delen door regionale verbindingen Kennis verbinden aan regionale samenwerkingsverbanden, gemeenten, opleidingen en universiteiten met als doel: landelijke, lokale en regionale kennis werkbaar maken. Netwerk van kenniswerkplaatsen De kenniswerkplaatsen op de kennispleinen verbinden aan de academische werkplaatsen (ZonMw, kennispartners, universiteiten), de Wmo-werkplaatsen (MOVISIE) en de door OC&W gefinancierde zorginnovatiewerkplaatsen (zoals Centre of Expertise Healthy Ageing). Daarmee faciliteren we dat kennis gaat stromen. Leidende factoren bij dit alles zijn: kennis personaliseren, het internetgedrag en hele zoekgedrag van zorgprofessionals beter geleiden zodat zij sneller vinden wat ze zoeken en meer verbindingen maken tussen kennisgebruik en kennisontwikkeling. Regionale samenwerkingsverbanden, gemeenten, opleidingen en universiteiten Academische werkplaatsen, Wmowerkplaatsen en zorginnovatieplaatsen 20 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
3. Themagerichte Programma s Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 21
Onze programma s sluiten aan bij de thematische ordening van de beleidsbrief Van systemen naar mensen. Vooral vraagstukken die voortvloeien uit de hervorming van de langdurende zorg en kennis die helpt om die hervorming zo goed mogelijk te realiseren komen aan de orde. Het toepassen van die kennis ( hoe te handelen ) staat centraal. Daarvoor zijn vier thema s van belang: Persoonsgerichte zorg Medewerkers in de zorg Kwaliteit en doelmatigheid Wijkgericht werken De activiteiten die we in onze programma s ontplooien, delen we via onze kennisinfrastructuur. Deze richt zich ook op de verdere professionalisering van zorg, zowel intramuraal als extramuraal. De thema s weerspiegelen onze visie: meer zelfregie en zelfredzaamheid voor cliënt, patiënt en burger, een veranderende rol van de medewerker, kwaliteit in een context van beperkte middelen en inbedding van zorg en participatie in de samenleving. Aansluiting bij Van systemen naar mensen. Toepassen van kennis staat centraal 3.1. Persoonsgerichte zorg Zorgorganisaties en gemeenten hebben de opdracht goede zorg en ondersteuning te (blijven) leveren aan een groeiende groep mensen met een ziekte of beperking. Met behoud van kwaliteit van leven tegen aanvaardbare kosten. De inbreng en eigen verantwoordelijkheid van cliënten en burgers wordt steeds belangrijker. Voor zorgprofessionals betekent dat vaak een omslag in denken en handelen. Bij het faciliteren van zelfmanagement, zelfredzaamheid en eigen regie gebaseerd op de eigen kracht van mensen gaat het niet om het invoeren van één enkele interventie of tool. Het gaat om een werkwijze die uitgaat van methodisch werken in dialoog met de cliënt en zijn of haar omgeving. Dat vraagt om een benadering met aandacht voor zowel de professional, de cliënt, de manier waarop de zorg georganiseerd is en de maatschappelijke context. Die maatschappelijke context maken we - voor professionals en organisaties - hanteerbaar door over de wijk te spreken. Een omslag in denken en handelen voor de zorgprofessional 22 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
1. Persoonsgericht werken testen in proeftuinen Doel: Cliënten voor wie eigen regie en zelfmanagement niet vanzelfsprekend zijn, zo faciliteren dat ze meer eigen regie kunnen nemen en hun gezondheidsgedrag daartoe aanpassen. Aanpak: In zes proeftuinen ontwikkelen en evalueren we persoonsgerichte methodieken in co-creatie met de mensen in de gehandicapten- en ouderenzorg, in de eerste lijn (bijvoorbeeld allochtonen en mensen met complexe zorgvragen) en in een wijkteam in een gemeente (bijvoorbeeld kwetsbare ouderen en mensen met niet-aangeboren hersenletsel). In de gehandicaptenzorg onderzoeken we de meerwaarde van de uit Engeland en België afkomstige methodieken van personcentered planning en Dienst Ondersteuningsplannen. In de intramurale ouderenzorg richten we ons op de complexe doelgroepen (ZZP 4 t/m 8) en op methodieken voor persoonsgericht werken voor verpleegkundigen en verzorgenden. In de eerste lijn onderzoeken we methodieken voor een integrale aanpak gericht op cliënt, zorgprofessional én -organisatie. We zoeken samenwerking met onder andere Zelfzorg Ondersteund (Ineen, NHG en zorgverzekeraars). 2. Samen besluiten nemen Doel: Ouderen met complexe zorgvragen en hun zorgprofessionals beter ondersteunen bij het samen nemen van besluiten over zorg, ondersteuning en behandeling. Aanpak: We voeren een onderzoek uit met het AMC en de UvA, dat berust op drie pijlers: Vaststellen hoe ouderen met complexe zorgbehoeften meer regie in gezamenlijke besluitvorming kunnen nemen. Vaststellen welke belemmerende en bevorderende factoren professionals ervaren bij gezamenlijke besluitvorming. Ontwikkelen en testen van een tool en keuzehulp voor gezamenlijke besluitvorming bij kwetsbare ouderen met veelvoorkomende gezondheidsproblemen. Samenwerking met o.a. Zelfzorg Ondersteund (Ineen, NHG en zorgverzekeraars) Samenwerking met AMC en UVA 3. Meer vrijheid en veiligheid door consumentenelektronica Doel: Met simpel verkrijgbare en goedkope consumentenelektronica de veiligheid van mensen met een chronische ziekte of beperking vergroten en de mogelijkheden van andere, vervangende vormen van zorg (substitutie) in kaart brengen. Kennis van de mogelijkheden vergroten bij de zorgconsument. Aanpak: We onderzoeken de mogelijkheden en onmogelijkheden van de inzet van consumentenelektronica in intra- en extramurale zorgsituaties en de substitutieeffecten daarvan. We bevragen stakeholders en testen consumentenelektronica, zowel intra- als extramuraal. In enkele zorgorganisaties testen we drie producten. Zo krijgen we inzicht in wat aansluit bij de behoeften, wat gebruiksvriendelijk is, wat toegevoegde waarde heeft en wat substitutie ook in financiële zin oplevert. Generieke kennis publiceren we via de Vilans kennisinfrastructuur en de Hulpmiddelenwijzer. We zoeken samenwerking met Brainport, Vita Valley, en ActiZ. Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 23
3.2. Medewerkers in de zorg De ontwikkelingen in de langdurende zorg, zeker in relatie tot de ontwikkelingen in de samenleving, stellen hoge eisen aan medewerkers. Zoals handelen vanuit het perspectief van de cliënt en omgaan met nieuwe digitale hulpmiddelen bij een steeds complexere cliëntenpopulatie. Van deze medewerkers heeft 80% een Mbo-opleiding. Nieuwe evidence of practice based kennis moet zijn weg vinden naar deze groep. Daar, aan de basis, moet een belangrijk deel van de verandering een plaats krijgen. De behoefte aan en noodzaak van kennis en vaardigheden verschillen per regio (getuige de bevindingen van de Adviescommissie Innovatie Zorgberoepen en Opleidingen onder leiding van Marjan Kaljouw) en lang niet altijd is duidelijk wat het effect is van al dat opleiden. In 2014 heeft Vilans daarom het platform Vernieuwend Zorgen ontwikkeld met zes leidende thema s: Kwaliteit van bestaan Zelforganisatie cliënt en medewerker Werken in een netwerk en/of creëren van het netwerk Nieuwe technologie Meer doen met minder geld Nieuwe functies, bijvoorbeeld omgaan met complex gedrag In 2015 bouwen we deze thema s verder uit, in samenwerking met een aantal zorgorganisaties en hun medewerkers. 1. Publieke kennis regionaal ontsluiten Doel: Publieke kennis gebruiken in de context van de zorgmedewerker, regionaal georganiseerd, dicht bij de cliënt en de medewerker. Aanpak: Met minimaal vier regionale samenwerkingsverbanden (Nijmegen, Tilburg, Amsterdam en het Healthy Aging Network Noord Nederland) werken we aan de inzet van effectieve up-to-date kennis op de zes genoemde thema s. We vergroten de kennis op inhoud, op verander- en verbeterprocessen en op leren en ontwikkelen (hoe komen mensen in actie, hoe komen we tot gedeeld eigenaarschap). Door onze landelijke functie kunnen we de deze regionale kennisstromen verbinden aan inhoudelijke experts van binnen en buiten Vilans (onderzoekers, docenten) en de opgedane kennis delen met andere regio s. Vier regionale samenwerkingsverbanden 24 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
2. Up-to-date onderwijs Doel: Zorgmedewerkers in opleiding toerusten met toegankelijke kennis over de nieuwste ontwikkelingen in de langdurende zorg. Aanpak: Onze kennisbundels blijken een succes en worden veel gebruikt in het Mbo-onderwijs. Volgend jaar willen we: de effectiviteit van de kennisbundels onderzoeken om deze verder te kunnen verhogen; onze huidige kennisbundels actualiseren; twee nieuwe kennisbundels ontwikkelen over actuele thema s (bijvoorbeeld wijkgericht werken en versterking eigen regie ); onderzoeken of het kennisbundel-format bruikbaar is voor Hbo-docenten en -studenten; een model opzetten om het ontwikkelen en actualiseren van kennisbundels door het veld te laten financieren (kennisbundels zijn generieke kennisproducten en vallen begrotingstechnisch onder de kennisinfrastructuur). 3. Digitaal leren bevorderen Doel: Relevante kennis voor zorgmedewerkers en mantelzorgers op een actuele en eigentijdse manier overbrengen. Aanpak: Ontwikkelen van een digitale leerlijn over de zes inhoudelijke thema s van Vernieuwend Zorgen. Dit doen we door: free-learning-producten te ontwikkelen voor de zes inhoudelijke thema s (openbaar toegankelijke e-learningmodules); een structureel model te ontwerpen om in de toekomst (blended) e-learnings zelf te ontwikkelen en actualiseren; in samenwerking met MOVISIE en NJi op basis van co-creatie free-learnings voor het sociale en welzijnsdomein geschikt te maken; een support-systeem te ontwikkelen dat voorkomt dat na het volgen van de leermodules de kennis wegzakt (in samenwerking met technische partners). De ontwikkeling van een digitale leerlijn is een generiek kennisproduct en valt begrotingstechnisch onder de kennisinfrastructuur. Movisie en NJI 4. Kenniswerkplaatsen inrichten Doel: Medewerkers beter toerusten voor de transitie en voorzien van actuele kennis op de zes genoemde thema s. Aanpak: We richten minstens zes kenniswerkplaatsen in waarmee we vernieuwend zorgen inhoudelijk invulling geven (bijvoorbeeld de Tijdwerkplaats: met minder mensen een effectievere inhuizing van de cliënt en meer en doelgerichte tijdsbesteding voor cliënt familie en medewerkers realiseren). Per werkplaats: doen vijf zorgorganisaties mee (per organisatie ten minste een medewerker, een manager en een opleidingsfunctionaris); ontwikkelen we overdraagbare, valide methodieken en werkwijzen; Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 25
doet een gezichtsbepalende expert mee (van Vilans of een samenwerkingspartner); ontwikkelen we een praktisch product, bijvoorbeeld een filmpje, een infowaaier, een app of een checklist; delen we de opgedane kennis en verspreiden we de producten via de Kennispleinen. 3.3. Kwaliteit en doelmatigheid Kwaliteit en doelmatigheid zijn onderwerpen die nooit af zijn. Ze vragen voortdurend aandacht. Om de zorg op niveau te houden, om verspilling tegen te gaan en om de veiligheid van cliënten te waarborgen. Wel zijn er accentverschuivingen. Mensen blijven langer thuis wonen en de drempel voor opname in een intramurale instelling wordt hoger. Dat betekent dat de taken van medewerkers in de thuiszorg en de intramurale zorg complexer worden. En dat het samenspel met naasten en de samenleving een steeds prominentere plaats krijgt. Bovendien zijn er naar verhouding steeds minder middelen. Zorgaanbieders moeten de kwaliteit van de zorg waarborgen, maar ook hun doelmatigheid en efficiency vergroten. Onze voorstellen voor 2015 zijn dan ook gericht op de intra- en de extramurale zorg gericht, maar ook op de inbedding in de samenleving. 1. Met domotica minder vrijheidsbeperking Doel: Onderzoeken in welke gevallen domotica een goed alternatief biedt voor vrijheidsbeperkende maatregelen in de intramurale gehandicaptenzorg en ouderenzorg. Aanpak (in samenwerking met de Inspectie voor de Gezondheidszorg): Met betrokkenheid van cliëntenraden good practices (nacht)zorg met de huidige domotica (Akoestische Bewaking tweede generatie) in de gehandicaptenzorg onderzoeken. In situaties waarin de huidige domotica niet goed functioneert, toepassingen van andere domotica onderzoeken. Op twee locaties waar nieuwe technologie voor akoestische bewaking is geimplementeerd, deze evalueren (vorm van de Ambient Intelligent Technology). Bij vier gehandicaptenorganisaties broedplaatsen inrichten met cliëntvertegenwoordigers over de (on)mogelijkheden van slimme sensortechnologie in de zorg voor mensen met een beperking én dementie. Bij twee van deze vier gehandicaptenorganisaties een business case opstellen. Op basis van het onderzoek, de evaluatie en de broedplaatsen de eerder gepubliceerde functiewijzers domotica bijstellen en de veldnormen voor toezichthoudende domotica van de IGZ actualiseren en breed verspreiden via onder andere IGZ en de Kennispleinen. Samenwerking met Inspectie voor de Gezondheidszorg 26 Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg Vilans
2. Zelfredzaamheid thuis ondersteunen door zorg op afstand Doel: Organisaties in gehandicapten- en ouderenzorg kunnen met ehealth beter inspelen op de extramuralisering en cliënten ondersteunen bij zelfredzaamheid thuis. Aanpak: In twee werkplaatsen met een zorgorganisatie en een bedrijf ontwikkelen we innovatieve werkwijze met inzet van technologie die een bijdrage kan leveren aan (langer) zelfstandig wonen en we passen deze toe. Bestaande business cases domotica/zorg op afstand actualiseren en verrijken met beeldschermzorg en leefstijlmonitoring. Deze business cases bieden zorgorganisaties een handreiking om inzicht te krijgen in de waarde van ehealth bij extramuralisering nu de huidige financieringsregeling is afgeschaft. Samen met Vita Valley (initiatief Vitaal Thuis) en ActiZ een overzicht en een inkoopgids maken voor intra- en extramurale domotica. De gids wordt verspreid via de kennispleinen en de Kenniscirkel Domotica van Vilans. Een evenement organiseren over ondersteunen bij behoud van kwaliteit van leven en zelfredzaamheid door technologie voor cliënten uit de lichtere zorgzwaartegroepen en voor cliënten met zorg op basis van de Wet langdurige zorg (Wlz) die met een persoonsgebonden of persoonsvolgend budget toch thuis blijven wonen. Samen met - onder andere - TNO ontwikkelen we de Happy Walker, een app die ouderen helpt de weg te vinden en hen ondersteunt in het openbaar vervoer. De app is onderdeel van een Europees project met als doel ouderen (onder andere met milde dementie) te ondersteunen langer zelf op pad gaan. Samenwerking met Vita Valley, Actiz TNO 3. Omgaan met zorg en dwang thuis Doel: We verkennen hoe de thuis- en ambulante zorgprofessionals omgaan met onvrijwillige zorg in de thuissituatie, welke vragen er liggen, welke oplossingsrichtingen er zijn en wat nodig is om vraagstukken hierover zo goed mogelijk te regelen. We maken een beslisboom voor zorgprofessionals zodat zij met betrokkenen zorgvuldig besluiten kunnen nemen over onvrijwillige zorg en weten wie op welk moment een rol heeft in dit proces. Aanpak: Onderzoeken wat nodig is om onvrijwillige zorg goed te regelen in een keten of netwerk en met naasten. Een expertgroep en werkgroepen inrichten om oplossingsrichtingen uit te werken. Met relevante partijen een beslisboom voor de thuiszorg ontwikkelen en testen. De beslisboom opnemen in de kennisbundel technologie in de zorg en verspreiden via de kennispleinen. Samen met partners een conferentie organiseren zodra de wet wordt aangenomen. Vilans Werkprogramma 2015 Kenniscentrum voor Langdurende Zorg 27