Projectverslag Vakkenvullen jeugdigen supermarkten 2004, Den Haag Inspectieonderwerpen - Verboden arbeid door kinderen - Werkdagen en werktijden voor kinderen AI bedrijfstakdirectie Commerciële Dienstverlening Landelijk Projectleider Drs. R.H.M. Peltzer, rpeltzer@minszw.nl, 035-2305740 Landelijk Projectsecretaris N. E. Reijers 030-2305600 Looptijd Project 14 december tot/met 24 december 2004 Projectnummer A 698 Correspondentieadres Utrecht T.n.v. N. E. Reijers Postbus 820 3500 AV Utrecht
Verslag vakkenvullen jeugdigen supermarkten 2004 2 Inhoudsopgave 1 Voorwoord 3 Samenvatting 4 Aanleiding 4 Doelstellingen 4 Projectopzet 4 Keuze bedrijven 4 Looptijd project 4 Soort project 4 Opzet inspectie 4 Inspectieonderwerpen 5 Handhavingsinstrumenten 5 Resultaten 5 Conclusies 6 Aanbevelingen 6 Bijlage 1. Overzicht resultaten per inspectiepunt 7
Verslag vakkenvullen jeugdigen supermarkten 2004 3 Voorwoord Het project Vakkenvullen jeugdigen supermarkten 2004 is een niet gepland inspectieproject. Het is in korte tijd opgezet en uitgevoerd om vast te kunnen stellen of berichten in de media juist zijn dat als gevolg van een prijzenslag kinderarbeid in supermarkten sterk toeneemt. Het zou gaan om kinderen vanaf 13 jaar. De uitvoering van het project heeft plaats gevonden in de twee weken voorafgaande aan Kerstmis, een periode waarin in deze sector de werkdruk groot is en daarmee ook de kans dat kinderen worden ingezet. Uit dit projectverslag blijkt echter dat dit, voor wat betreft de 13- en 14-jarigen, in de praktijk nauwelijks gebeurt. Er mag dus worden aangenomen dat er geen sprake is van een onrustbarende ontwikkeling. Wel is bij ongeveer 20% van de 115 bezochte vestigingen geconstateerd dat 15 jarigen langer dan toegestaan of op een te laat tijdstip werkzaamheden verrichtten. Hieruit kan echter niet worden geconcludeerd dat kinderarbeid in omvang toeneemt. Overtredingen van de Arbeidstijdenwet voor deze leeftijdscategorie komen al langer voor. In een al gepland project in 2005 zal hier opnieuw aandacht aan worden besteed. Den Haag, januari 2005, De Algemeen Directeur van de Dr. J.J.M. Uijlenbroek
Verslag vakkenvullen jeugdigen supermarkten 2004 4 Aanleiding In de Volkskrant van donderdag 9 december 2004 verscheen een bericht onder de titel Zwoegen voor het beltegoed, waarin via vraag en antwoord werd ingegaan op het verrichten van werkzaamheden door 13 en 14 jarigen. Daarbij werd vooral gedoeld op supermarkten. Volgens de berichtgeving heeft 29% van alle 13 jarigen een bijbaantje. De suggestie wordt gewekt dat geregeld bedrijven worden beboet omdat jeugdigen werkzaamheden verrichten die volgens de wet verboden zijn. Doelstellingen Via een snelle actie onder een 100tal supermarkten moest een actueel beeld worden verkregen van de werkelijke stand van zaken. Worden er 13-, 14- en 15-jarigen aangetroffen en zo ja verrichten zij dan verboden werkzaamheden en/of werken zij op tijdstippen die niet zijn toegestaan? De resultaten zijn verder van belang voor de besluitvorming of een bredere controle door de arbeidsinspectie van werkzaamheden door 13 en 14 jarigen noodzakelijk is. Projectopzet Het project is zodanig opgezet dat op korte termijn inspecties konden worden uitgevoerd. Daartoe is gebruik gemaakt van een inspectielijst met een beperkt aantal inspectieonderwerpen waarbij alleen is uitgegaan van werkzaamheden en werktijden voor 13, 14 en 15 jarigen. Tevens is aan de inspectielijst een monitorlijst gekoppeld om meer gegevens over het bedrijf te verzamelen indien er sprake is van kinderen binnen een bedrijf. Bij overtredingen werd gehandhaafd volgens het vigerend handhavingsbeleid van de arbeidsinspectie. Keuze bedrijven De berichtgeving in de Volkskrant had betrekking op supermarkten. Verwacht werd dat daar ook de meeste overtredingen zouden plaatsvinden. Daarom is voor het project uitgegaan van alleen supermarkten, BIK code 521102. Gekozen is in principe voor bedrijven die behoren tot een twaalftal grote supermarktketens. Omdat bepaalde supermarktketens regionaal zijn georiënteerd, zijn niet in alle regio s dezelfde supermarkten bezocht en konden ook supermarkten worden bezocht die niet tot de grote supermarktketens behoren. Looptijd project Het project had een looptijd van 14 december 2004 tot en met 24 december 2004. Soort project Inspecties vonden plaats in het kader van de Arbeidstijdenwet (ATW) en de Nadere Regeling Kinderarbeid (NRK). Opzet inspectie Bezoeken aan een bedrijf vonden onaangekondigd plaats. Bij een bezoek werden, samen met de manager en eventueel een lid van de OR of personeelsvertegenwoordiging, door de inspecteur de winkel en het magazijn bekeken. Aangetroffen jeugdigen werden gevraagd naar leeftijd, werkzaamheden, werktijden en of ze op die dag naar school moesten (wordt eventueel bij de school gecheckt). Daarna werd een afsluitend gesprek gevoerd met de manager, werd een vragenlijst ingevuld en werd indien een overtreding is geconstateerd een waarschuwing gegeven en/of gemeld dat een boete bij het hoofdkantoor wordt aangezegd. Per supermarktketen is er naar gestreefd een aantal vestigingen te bezoeken. Indien een bepaald concern niet in het werkgebied voorkwam is daarvoor in de plaats een vestiging van een ander concern bezocht. Er is geïnspecteerd op doordeweekse dagen vóór 8.30 uur en/of na 16.00 uur, op koopavonden en op zaterdagen en koopzondagen.
Verslag vakkenvullen jeugdigen supermarkten 2004 5 Inspectieonderwerpen De inspectieonderwerpen waren: - Verboden arbeid door kinderen; Kinderen jonger dan 13 jaar mogen geen arbeid verrichten. 13 en 14 jarigen mogen niet-industriële hulpwerkzaamheden verrichten. D.w.z. arbeid in een niet-industriële omgeving en die uitsluitend bestaat uit het verlenen van hand- en spandiensten. Niet toegestaan zijn bijv. tillen meer dan 10 kg en duwen en trekken meer dan 20 kg, met een snijmachine op de brood-, kaas- of vleeswarenafdeling werken. Wel toegestaan zijn bijv. vakkenvullen, lichte schoonmaakwerkzaamheden (zonder gebruik van gevaarlijke stoffen), innemen van lege flessen, vloeren vegen, lege vakken markeren en kijken of stellingen goed zijn gevuld (het z.g. spiegelen). 15 jarigen mogen niet-industriële werkzaamheden verrichten van lichte aard. Niet toegestaan zijn bijv. zwaarder tillen dan 10 kg, zwaarder duwen en trekken dan 20 kg, achter de kassa staan, in- en uitladen vrachtwagens en met een snijmachine op de brood-, kaas- of vleeswarenafdeling werken. Wel toegestaan zijn bijv. vakkenvullen of lege flessen innemen. - Werkdagen en werktijden voor kinderen; Kinderen van 13 en 14 jaar mogen hulpwerkzaamheden verrichten op zaterdag en roostervrije dagen (en in vakanties) tussen 8.00 en 19.00 uur. Dus NIET op schooldagen en zondagen.. Het aantal uren arbeid per dag mag maximaal 6 uur bedragen. Bij langer dan 4,5 uur werken moet een pauze van 0,5 uur worden genomen. 15 jarigen mogen niet-industriële werkzaamheden verrichten op zaterdag, op zondag en op roostervrije dagen (en in vakanties tussen 07.00 uur en 19.00 uur. Per week mag maximaal 12 uur worden gewerkt. Het aantal werkdagen achter elkaar bedraagt maximaal 5. Op schooldagen mag maximaal 2 uur per dag worden gewerkt. Handhavingsinstrumenten Bij de concerns is bij overtredingen op locatie (vestiging) gehandhaafd. Een eventuele afhandelingbrief van de AI ging naar het concern met een kopie naar de vestigingsmanager. Was er sprake van een franchisenemer dan was de franchisenemer de werkgever in de zin van de Arbowet. Bij geconstateerde overtredingen werd afhankelijk van de ernst van de overtreding een waarschuwing gegeven of een boete aangezegd. Resultaten Totaal overzicht In totaal werden 115 vestigingen c.q. bedrijven bezocht. Daarvan werden in 91 vestigingen (78%) geen overtredingen geconstateerd. Bij 24 vestigingen (22%) werden één of meer overtredingen met betrekking tot de ATW geconstateerd. Bij drie bedrijven werden twee overtredingen geconstateerd, bij de overige bedrijven ging het om één overtreding. Totaal werden 31 overtredingen geconstateerd, d.w.z. 1.3 gemiddeld per bedrijf waar sprake was van een overtreding. Er werd 28 keer een handhavinginstrument ingezet: 27 waarschuwingen en 1 boete. Het verschil tussen aantal overtredingen en aantal ingezette handhavinginstrumenten komt omdat bij meer overtredingen voor hetzelfde feit slechts één handhavinginstrument (in dit geval een waarschuwing) wordt ingezet. Vijfmaal werd geconstateerd dat een 14 jarige op een schooldag vakken aan het vullen was. In één bedrijf werd dit tweemaal geconstateerd. De werkgever is gesommeerd deze kinderen direct naar huis te sturen en is gewaarschuwd dat een volgende soortgelijke overtreding tot een boeterapport zal leiden. Bij 15 jarigen ging het om 24 gevallen dat er meer dan 2 uur werd gewerkt op een schooldag. Daarbij werd dit feit bij 2 bedrijven tweemaal geconstateerd. Daarnaast werkte een enkeling tussen 19.00 en 21.00 uur en ging het incidenteel tevens om kassawerkzaamheden en het werken met een broodsnijmachine. Ook deze werkzaamheden zijn direct beëindigd. Bij één 15 jarige is een boete aangezegd omdat gewerkt werd tussen 21.00 en 06.00 uur, méér dan 2 uur op een schooldag en méér dan 8 uur. Verder was hier sprake van recidive.
Verslag vakkenvullen jeugdigen supermarkten 2004 6 Zie voor een overzicht van de resultaten bijlage 1. Resultaten per bezocht concern In totaal zijn 115 bedrijven c.q. vestigingen bezocht die behoren tot 39 concerns/zelfstandige ondernemers. Het aantal bedrijven c.q. vestigingen waar overtredingen zijn geconstateerd bedraagt 24 stuks. Deze behoren tot 16 concerns c.q. zelfstandige bedrijven. Naast de 16 concerns waar bij een of meer vestigingen een overtreding is geconstateerd zijn er 23 concerns/bedrijven waar géén overtredingen op de geïnspecteerde onderwerpen zijn geconstateerd. Conclusies 13 Jarigen zijn in het geheel niet en 14 jarigen zijn slecht sporadisch aangetroffen in de bezochte supermarkten. Bij overtredingen ging het om het uitvoeren van werkzaamheden op schooldagen. Wel zijn er diverse overtredingen geconstateerd bij 15 jarigen, waarvan het leeuwendeel van de overtredingen betrekking had op het méér dan 2 uur werken op een schooldag. Enkele malen werd er gewerkt tussen 19.00 en 21.00 uur. Eenmaal werd na 21.00 uur gewerkt door een 15 jarige. Het beeld dat het krantenartikel over werkzaamheden door 13 en 14 jarigen opriep wordt niet bevestigd door de resultaten van dit inspectieproject. Aanbevelingen Gezien de aantallen en de aard van de overtredingen kan geconcludeerd worden dat er géén sprake is van misstanden ten aanzien van 13 en 14 jarigen. Bij 15 jarigen zijn meer overtredingen geconstateerd en vooral met betrekking tot (de duur van) de werktijden en incidenteel de aard van de werkzaamheden. Daarom zal de arbeidsinspectie toch de vinger aan de pols moeten houden. In 2005 wordt een inspectieproject uitgevoerd waarbij jeugdigen in de horeca en detailhandel centraal staan (vervolg op het project vakantiewerk 2004). Daarbij wordt ook gekeken naar bijbaantjes buiten de vakantieperioden tijdens schooltijd. Dit project kan aanvullende informatie geven over 13, 14 en 15 jarigen binnen de bezochte bedrijfstakken.
Verslag vakkenvullen jeugdigen supermarkten 2004 7 Bijlage 1. Overzicht resultaten per inspectiepunt Feit Feitnummer Handhavingsinstrument Termijn Aantal keer op gehandhaafd Verboden ATW302010 Waarschuwing Per direct 0 arbeid door kinderen Werkdagen ATW302040 Waarschuwing Per direct 26 en Boete 1 werktijden voor kinderen Arbeid door ATW302040 Boete 0 13 en 14 jarige tussen 21.00 en 06.00 uur Geen ATW403010 Waarschuwing 3 maanden 1 registratie arbeids- en rusttijden Totaal 28 Opmerkingen 5x14 jarige op schooldagen (bij 1 bedrijf 2 maal geconstateerd) 24x15 jarige meer dan 2 uur per dag (bij 2 bedrijven 2 maal geconstateerd) 1x15 jarige tussen 21.00 en 06.00 uur (boete)