Duurzaamheidsverslag 2012

Duurzaamheidsverslag 2012

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 3 2013 Brabant Water NV Bezoekadres Magistratenlaan 200 5223 MA s- Hertogenbosch Postadres Postbus 1068 5200 BC s- Hertogenbosch telefoon 073 683 88 88 e-mail communicatie@brabantwater.nl internet www.brabantwater.nl Colofon samenstelling Afdeling Communicatie, Brabant Water vormgeving Cascade - visuele communicatie, Amsterdam druk HuigHaverlag Printing, Wormerveer Dit jaarverslag is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 1 Inhoud 2 Duurzaamheid volgens Brabant Water 4 Zorg voor de bron 7 Zorg voor het milieu 9 Afkortingen

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 2 Duurzaamheid volgens Brabant Water Duurzaamheid is het resultaat van evenwichtskunst. Zij wordt bereikt als ecologische, economische en sociale belangen met elkaar in evenwicht zijn. Oogmerk van deze balans: een leefbare wereld voor zowel de huidige als toekomstige generaties. Duurzaamheid omvat alle technische, economische, ecologische of sociale ontwikkelingen die bijdragen aan een efficiëntere, zuinigere en meer evenwichtige omgang met de aarde. Lang is water vanuit technologie en rekensommen benaderd. De tijd is daar om water sterker in de context van milieu en maatschappij te zien. Brabant Water wint, zuivert en distribueert water van uitstekende kwaliteit, tegen de laagst mogelijke kosten en met een hoge leveringszekerheid. Continu. Verder bieden wij klantgericht, kostenbewust en met actieve zorg voor de omgeving producten en diensten van een hoog niveau. Ook leveren wij - in samenspel met anderen - een herkenbare bijdrage aan de maatschappelijke waarden van water. Zo zijn duurzaamheid, gezondheid en veiligheid belangrijke thema s voor ons. Dit laat zich aflezen aan het gedrag en het handelen van onze 800 medewerkers. Zij zijn de waterdragers van onze organisatie. Kundige en betrokken ambassadeurs in de waterwereld. Het jaar 2012 in cijfers 2012 Productie drinkwater 176 miljoen m3 Omvang leidingnet 18.000 km Aantal klanten binnen het voorzieningsgebied 1,1 miljoen Aantal inwoners binnen het voorzieningsgebied 2,5 miljoen Aantal waterproductiebedrijven 30 Omzet 194 miljoen euro Aantal medewerkers per 31 december 796

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 3 Duurzaamheid volgens Brabant Water

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 4 Zorg voor de bron Kernafval België heeft een plan opgesteld om nucleair afval in diepe kleilagen in de ondergrond op te slaan, vlak bij de Nederlandse grens. Brabant Water maakt nadrukkelijk bezwaar tegen dit voornemen, omdat het drinkwater in gevaar zou kunnen komen. Mede op verzoek van Brabant Water heeft voormalig minister Verhagen met de Belgische instanties afgesproken het onderzoek naar de opslag te verruimen naar dieper gelegen kleilagen. Daarnaast ondersteunen we Vewin bij haar inzet in de klankbordgroep voor OPERA, het Nederlandse onderzoek naar eindberging van radioactief afval. Winning schaliegas De plannen om in onze provincie proefboringen te doen naar de mogelijkheden voor winning van schaliegas zijn nog altijd actueel. Tot de resultaten van het landelijk onderzoek van het Ministerie van Economische Zaken naar de effecten van schaliegaswinning bekend zijn, mag niet geboord worden. Brabant Water ondersteunt Vewin in de klankbordgroep die is ingesteld om het landelijk onderzoek te begeleiden. De resultaten van het onderzoek worden medio 2013 verwacht. Schoon Water voor Brabant Landbouwers, bewoners, gemeenten en bedrijven werken samen aan verantwoord of chemievrij beheer rondom onze grondwaterwinningen in Waalwijk, Budel, Vessem, Nuland, Helvoirt, Macharen, Roosendaal, Bergen op Zoom, Eindhoven, Lith en Helmond. Dat doen ze onder de noemer Schoon Water voor Brabant. In de landbouw is in 2012 een grote stap gezet. De Schoon Wateraanpak is de komende jaren ook voor de Brabantse telers buiten de grondwater beschermingsgebieden beschikbaar. Brabant Water probeert samen met waterschappen, provincie en ZLTO de successen uit Schoon Water over de hele provincie te verspreiden. Gebiedsdossiers De Kaderrichtlijn Water verplicht EU-landen om te zorgen voor een goede toestand van grond- en oppervlaktewater. In 2012 is onder meer gewerkt aan het opstellen van gebiedsdossiers, waarmee de bescherming van kwetsbare winningen wordt verbeterd. Iedere winning heeft zo n dossier als onderdeel van een gebiedsgerichte aanpak. In 2012 zijn de gebiedsdossiers voor Macharen, Lith en Luyksgestel afgerond. Voor de winningen Oosterhout, Dorst, Prinsenbosch, Ginneken, Wouw, Seppe, Schijf, Roosendaal, Gilze en Genderen is gestart met het opstellen ervan. De werkverbanden die al zijn opgericht, zijn diverse malen bij elkaar geweest. Natuurbeheer/terreinbeheer Biodiversiteit Onder biodiversiteit vallen alle micro-organismen, dieren- en plantensoorten. Samen vormen zij de rijkdom van ecosystemen, zoals bossen, heiden, rivieren, moerassen en zeeën. Al is de variëteit (nog) groot er zijn inmiddels vier miljoen levensvormen beschreven toch verschraalt de biodiversiteit. De oorzaak hiervan is menselijk handelen. Als grootgrondbezitter in Noord- Brabant kan en wil Brabant Water bijdragen aan de instand houding van de biodiversiteit. Om dat te doen, stemmen we het beheer en de herinrichting van onze natuurgebieden af op de lokale plant- en diergroepen en hun leefgebied. Verder stemmen we maatregelen af met beheerders en eigenaren van grond die aan onze wingebieden grenst, zodat ecologische verbindingen in het landschap werkzaam kunnen worden of blijven. De honingbij Brabant Water heeft in 2012 het initiatief genomen om een nauwe samenwerking met imkers aan te gaan. De bijenkasten van 15 imkers zijn op diverse terreinen van Brabant Water geplaatst. Voor de (her)inrichting van enkele terreinen zijn bijvriendelijke beplantingen aangebracht. Op nagenoeg alle terreinen wordt extensief gemaaid waardoor bloemrijke bermen en weiden ontstaan. Brabant Water geeft daarmee gehoor aan de internationale vraag om aandacht voor de honingbij en solitaire bijen. In het landelijk gebied worden de leefgebieden steeds eentoniger door gebrek aan gevarieerde en streekeigen beplantingen. Ook wordt het buitengebied vaak strak onderhouden waardoor

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 5 Zorg voor de bron insecten weinig plaatsen hebben waar zij kunnen overwinteren. Insectenhotel Het eerste insectenhotel staat op het terrein van het drinkwaterproductiebedrijf in Eindhoven. Het insectenhotel biedt nestgelegenheid voor solitaire bijen, vlinders en andere insecten zoals bepaalde vliegen en spinnen. In het hotel zijn verschillende materialen verwerkt waardoor deze insecten zich thuis voelen. Een groot deel van de gebruikte nestmaterialen is vervaardigd van restmateriaal afkomstig van waterproductiebedrijven van Brabant Water. Marense eendenkooi op peil (Lith) In de directe omgeving van waterwingebied Lith, vlak aan de Maas, ligt de Marense eendenkooi. Deze eendenkooi van 5 hectare is in eigendom van Brabant Water en is cultuurhistorisch beschermd. Vóór de ontginning (en bemaling) van het omliggende landbouw gebied was het terrein in de hoogwaterperiode omgeven door water. De bodem is inmiddels flink gedaald (inklinking). De plas van de eendenkooi ligt nu hoger dan het waterpeil in de polder. Er zijn verschillende herstelwerkzaamheden uitgevoerd op en in de omgeving van de eendenkooi, waardoor de natuur en de waterkwaliteit zijn verbeterd. Het onderhoud van de eendenkooi en haar omgeving is op een duurzamere manier georganiseerd. Zo is een schaapskudde ingezet, waardoor veel machinaal maaiwerk niet meer nodig is. Ook kan dankzij twee windmolens met weinig elektriciteit water worden opgevoerd naar de kooiplas. De bronpomp die in het verleden het water op peil hield, wordt nu alleen nog ingezet bij extreme situaties van windstilte, droogte en strenge vorst. De windmolens worden ook gebruikt voor het bevloeien van 17 hectare aangrenzend weiland. Deze weilanden functioneren in het broedseizoen als plasdrasgebied voor weidevogels. Veel weidevogels, waaronder de grutto, maken gebruik van het gebied om voedsel te zoeken en hun jongen groot te brengen. In de zomer worden de weilanden weer drooggelegd en beweid met schapen. De plasdraszone is een welkome aanvulling op de inzet van de lokale werkgroepen en de maatregelen voor nestbescherming in het gebied van de Beerse Overlaat. Ontwikkeling broekbos Buulderbroek (Budel) Waterwingebied Budel is als beschermd gebied beter bekend als het Buulderbroek: een voormalig broekbos waarvoor een (inter)nationale herstelopgave is bepaald: een natte natuurparel. Sinds de jaren 50 is het historisch landschap steeds verder ontwaterd. Door het verdiepen en omleggen van waterlopen, het aanplanten van bos en door drinkwaterwinning is de invloed van kwelwater sterk verminderd. De beschikbaarheid van kwel aan maaiveld heeft een kwalitatieve invloed op de

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 6 Zorg voor de bron instandhouding van het gebied en met de toekomstige omschakeling van een middeldiepe naar een diepe grondwaterwinning zijn er reële kansen op het herstel van Buulderbroek. Een recent ecologisch onderzoek aan de hand van het voorkomen van plantsoorten (waaronder elzenzegge en zwarte bes) heeft inzicht gegeven in het stroompatroon van het oude elzen broekbos. Om de bijzondere vegetatie en het gebied te herstellen wordt het bos omgevormd. Gebiedeigen boomsoorten zoals els en es zijn zoveel mogelijk gespaard en populieren zijn in de minst kwetsbare periode gekapt. De komende tijd wordt het waterwingebied voorbereid op herinrichting. De bestaande drinkwaterinfrastructuur wordt grotendeels aan het natuurgebied onttrokken, zodat het gebied zich weer kan ontwikkelen tot een volwaardige biotoop met onder meer dotterbloem en grote weerschijnvlinder. Groot Meer (Vessem) Het Groot Meer bij Vessem heeft hoge natuurwaarden, die Europees beschermd moeten worden via Natura 2000. De hoge natuurwaarde is ontstaan door het decennia lang lozen van kalkrijk spoelwater vanuit het waterproductiebedrijf Vessem. Door nieuwe zuiveringstechnieken bij dit productiebedrijf is de hoeveelheid spoelwater echter fors afgenomen. Om de ecologische waarde van zowel het Groot Meer als het nabijgelegen Klein Meer te behouden en te versterken, blijft Brabant Water water leveren aan het vennencomplex. Dit is 200.000 m³ relatief kalkrijk spoelwater per jaar samen met nog een levering van 160.000 m³ opgepompt ruw water. De ecologische winst voor het Groot Meer blijkt onder meer uit de groeiende populatie reptielen en amfibieën en aanwezigheid van oeverkruid. De aanleg van een paddenscherm, waar Brabant Water haar bijdrage aan heeft geleverd, bevordert deze ontwikkeling. Deze faunapassage vereenvoudigt de wintertrek van onder meer de heikikker. Aan het einde van de winter trekt hij van ons waterwingebied naar het Groot Meer. Groot Huisven (Heeze) Het Groot Huisven bij Heeze en Leende vormde vroeger een rijk biotoop. In de loop der tijden is het 624 ha grote natuurgebied echter veranderd in landbouwgrond. Er is een inrichtingsplan opgesteld dat 336 ha natuuren waterwingebied omvat. Cruciaal in dit plan is de vernatting van een deel van het gebied, waardoor de biotoop sterk aan betekenis wint. Brabant Water is dan ook een van de betrokken partijen. Bij de herinrichting van het voormalig Groot Huisven wordt uitgegaan van het ven zoals dat een eeuw geleden nog bestond. Zo n 20 ha hiervan zal worden hersteld. De contouren van dit nieuwe ven zullen de oorspronkelijke hoogteverschillen in het terrein volgen. De fauna in het gebied is uitermate rijk en kenmerkend voor de afwisseling van extensieve landbouwgronden, heide, bos en vennen. Enkele voorkomende soorten zijn: heikikker, rugstreeppad, kamsalamander, levendbarende hagedis, hazelworm, vlinder- en libellensoorten, waaronder de speerwaterjuffer. Belangrijk zijn ook het Veeven en haar oeverzone, die met de inrichting van het Groot Huisven een robuuste verbinding vormen tussen verspreid voorkomende populaties en het Klein Huisven. Ter voorbereiding op het project worden verschillende watergangen in het gebied aangepast. Het verondiepen, dempen van sloten in het natuurgebied of nieuw graven van alternatieve afwatering voor de landbouw maakt hier deel van uit. Door problemen bij de EUsubsidieverstrekking is de voortgang vertraagd. Overzicht hergebruik reststoffen 2011. Gewichten op basis van 100 procent droge stof. Reststof Geproduceerde hoeveelheid droge stof Bestemming hergebruik Kalkhoudend slib 1.332 ton Meststof in de landbouw IJzerhoudend slib 79 ton Stankbestrijding leerlooierij 139 ton Immobilisatie 1.838 ton Zwavelbinding en stankbestrijding bij biovergisting Kalkpellets 98 ton Zwavelbinder bij energiecentrale 5.304 ton Isolatie in de woningbouw 1.983 ton Veehouderij 33 ton Minerale grondstoffen 822 ton Aanleg kunstgrasvelden Filtergrind 570 ton Toevoeging in de betonindustrie 1.145 ton Grondbank 500 ton Toepassing in eigen werken van Brabant Water Totaal 13.843 ton

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 7 Zorg voor de bron Brabant Water voerde in 2012 in totaal 13.344 ton reststoffen af die nagenoeg volledig zijn hergebruikt bij derden. Daarnaast is ruim 500 ton gebruikt filterzand toegepast in eigen werken van Brabant Water. Van het geproduceerde slib is een groot deel kalkhoudend. Dat wordt ingezet als kalkmeststof in de landbouw. Verder wordt het ijzerhoudende slib van Brabant Water steeds vaker toegepast in de biovergisting als stankbestrijder/ zwavelbinder. Een steeds kleiner deel wordt toegepast in rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI), omdat ijzer in RWZI-slib de toepassing als fosfaatkunstmest belemmert. Vanwege nieuwe wetgeving kan slib met een hoger arseengehalte dan 500 ppm niet meer worden hergebruikt en moet het gestort worden (immobilisatie). Kalkpellets fungeren als isolatie in kruipruimtes voor de woningbouw, als toevoeging in de boxenvulling van vee stallen en als zwavelbinder in energiecentrales. Er zijn ook nieuwe toepassingen: bijvoorbeeld bij de aanleg van kunstgrasvelden en als minerale grondstof in de industrie. Filtergrind ten slotte wordt in de betonindustrie toegepast als vervanger van grond of drainagezand. Het Winkelsven (Kampina) Midden-Brabant kent veel vennen, maar de ecologische kwaliteit ervan laat soms te wensen over. Zo is in het Winkelsven in natuurgebied Kampina (op de grens van Boxtel, Oirschot en Oisterwijk) door zure regen en landbouw eind vorige eeuw een dikke sliblaag ontstaan. Het ven groeide dicht met berk, wilg en veenmos, die de zeldzame vegetatie verdrongen. Sinds enkele jaren werken Brabant Water en Natuurmonumenten samen om de flora en fauna van het ven te versterken. Een belangrijke ingreep was de aanleg van een leiding, waardoor kalk- en ijzerrijk spoelwater van waterproductiebedrijf Oirschot naar het Winkelsven wordt gepompt. Met succes. De fauna wint aan variëteit. Bovendien keren in en om het ven verdwenen plantensoorten terug die op de Rode Lijst stonden. Zelfs een kranswier, in Nederland nog onbekend en in Europa zeldzaam, die nog niet eens een Nederlandse wetenschappelijke naam heeft. Er zijn veel externe factoren van invloed op het natuurgebied (verdroging en vermesting). De doorspoeling van het ven, naar gebieden van Kampina die stroomafwaarts liggen is voor langere termijn nodig. De levering van spoelwater blijft daarom gehandhaafd. Reststoffen Bij de zuivering van grondwater komen reststoffen als ijzer- en kalkhoudend slib, kalkpellets en filterzand vrij. Die lenen zich uitstekend voor hergebruik, waarbij we streven naar een zo hoog mogelijke score op de milieuladder tegen zo laag mogelijke kosten. Deltaplan Hoge Zandgronden Brabant Water is betrokken bij de projectgroep en de stuurgroep van het project Deltaplan Hoge Zandgronden, dat moet leiden tot een klimaatbestendig, regionaal watersysteem en een plan voor de ruimtelijke inrichting in deze delen van Noord-Brabant en Limburg. Bufferboeren Binnen het project Bufferboeren (2011-2014) verrichten we, samen met een aantal agrarische ondernemers en andere partners, onderzoek in de regio van ons waterwingebied Loosbroek. Doelstelling is om de zelfvoorzienendheid op het gebied van water in de zandgronden te verhogen en te komen tot een klimaatbestendiger en robuuster bodem-watersysteem, waarin landbouw en drinkwatervoorziening prima naast elkaar kunnen bestaan. In 2012 is gestart met het testen van diverse maatregelen. Voorbeelden daarvan zijn hydrologische maatregelen zoals peilgestuurde drainage, het verbeteren van het vasthoudend of infiltrerend vermogen van de bodem door bijvoorbeeld het organische stofgehalte te verhogen en de introductie van pendelende wormensoorten alsmede het bevorderen van diepere beworteling en minder droogtegevoelige gewassoorten. Het project is onder meer gepresenteerd op het symposium Cool Brabant, het symposium Hoog & Droog en het congres Bodem en Water tijdens het 24e Nationaal Symposium Bodem Breed. Het project ontvangt overal veel waardering.

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 8 Zorg voor de bron

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 9 Zorg voor het milieu Klimaatvoetafdruk De klimaatvoetafdruk van Brabant Water bedroeg over 2012 in totaal 26.000 CO 2 -equivalenten. Bij de eerste meting in 2007 bedroeg de klimaatvoetafdruk nog 78.500 CO 2. Ten opzichte van 2011 is de klimaatvoetafdruk licht gestegen. De reden van de stijging is de toename van het verbruik van kalkmelk als gevolg van de realisatie van diverse onthardingsinstallaties. Daarnaast is er ook een en toename in het verbruik van pvc als gevolg van de toegenomen saneringen van zowel aansluitals distributieleidingen. Als gevolg van het onthardingsprogramma van Brabant Water is de klimaatvoetafdruk van de provincie Noord-Brabant aanzienlijk gedaald. Brabant Water streeft naar een klimaatvoetafdruk van nul per 2013. We zijn dan het eerste klimaatneutrale waterbedrijf van Nederland. Elektriciteitsverbruik In 2012 verbruikte Brabant Water 76.200.000 kwh elektriciteit; ruim 1% minder dan in 2011. Onze inspanningen lonen dus. Andere energiebesparende maatregelen staan nog op de rol. Uit onderstaande tabel blijkt dat het overgrote deel van de energie gebruikt is voor de productie en distributie van drinkwater. Elektriciteitsverbruik (kwh) Hoeveelheid Verbruik voor productie 69.500.000 (onttrekking en zuivering) en distributie (transport) van drinkwater Verbruik productie en distributie per m 3 0,394 drinkwater Overig elektriciteitsverbruik 6.700.000 Ondanks al onze inspanningen zullen we in het productie- en distributieproces altijd een grote hoeveelheid energie moeten blijven gebruiken. Sinds 2008 kopen we al onze elektriciteit groen in; de jaarlijkse meerkosten hiervan bedragen circa 35.000 per jaar. Energiereductie Hostbesturing De waterproductiebedrijven van Brabant Water leveren aan een open leidingnet, waardoor zogenoemde hostbesturing profijtelijk is. Hiermee wordt met behulp van modellen berekend hoeveel water ieder productiebedrijf in een cluster aan het net moet leveren. Zo n centrale besturing, die wordt toegepast op clusters van (meestal) drie waterproductiebedrijven, bespaart energie. De hostbesturing moet in 2013 gerealiseerd worden, om te beginnen in Breda. Naar verwachting zal dit zo n 375.000 kwh besparen (goed voor 225 ton CO 2 - reductie). Wanneer de invoering in Breda succesvol blijkt, zal eind 2017 Brabant Water volledig met hostbesturing werken. Prognosebesturing Prognosebesturing is gericht op de optimale benutting van de voorraad in de reinwaterkelders. De productie moet daardoor zo gelijkmatig mogelijk verlopen, waardoor het aantal pompschakelingen in de winputten daalt. Hierdoor is het energieverbruik gelijkmatiger én lager. Bovendien reduceert een gelijkmatig productieproces de belasting van de filters. Het project gaat in 2013 draaien. Drukoptimalisatie Om drinkwater van A naar B te krijgen, verbruiken we energie. Via drukoptimalisatie kunnen we daarop besparen. Drukoptimalisatie houdt in dat we voor ieder verbruiksgebied een optimale druk tussen de 300 en 400 kpa vaststellen. Dat levert lagere energiekosten en meer klantcomfort op. In 2012 hebben de klanten rond Geldrop bijvoorbeeld een hogere druk ontvangen dan voorheen. In het gebied De Langstraat is de druk zodanig aangepast dat we minder energie verbruiken, zonder dat de klant er nadeel van ondervindt. In 2013 wordt drukoptimalisatie ingevoerd in het Land van Cuijk. Optimalisatie hogedrukpompen Hogedrukpompen verbruiken veel energie. Afgelopen jaren heeft Brabant Water op al haar productielocaties onderzocht hoe energie bespaard kan worden. Voor zover de adviezen uit deze onderzoeken niet

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 10 Zorg voor het milieu kwh/m 3 0,415 0,410 0,405 0,409 0,408 ontstaat al snel zicht op duurzaamheidswaarde en eventuele meerkosten. Vervolgens besluiten we of de extra component bijvoorbeeld een grasdak wordt gerealiseerd. Duurzaamheid op kantoor 0,400 0,395 0,390 0,385 0,402 0,398 0,395 0,394 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Energieverbruik per afgezette m³ drinkwater Gasverbruik Het gasverbruik van Brabant Water is relatief gering. In totaal wordt jaarlijks ca. 350.000 m 3 gas verbruikt voor de verwarming van de kantoren (met uitzondering van het hoofdkantoor, dat door KWO wordt verwarmd). Dit verbruik is al jaren min of meer stabiel. In 2014 zal echter een forse besparing in het gasverbruik worden gerealiseerd als op kantoor Veghel een houtkachel voor biomassa geïnstalleerd is. Naar verwachting zal dan meer dan 10% op het gasverbruik worden bespaard. meteen zijn toegepast, worden ze meegenomen in de geplande renovatieprojecten. In twee van de drie productiesecties is daardoor in de afgelopen twee jaar het energieverbruik per m 3 drinkwater voor het transportdeel fors (ca. 6%) gedaald. Zonne-energie Op onze productielocaties Eindhoven en Veghel zijn vorige jaren zonnepanelen geïnstalleerd met een gezamenlijke opbrengst van ruim 100.000 kwh per jaar. De CO 2 -reductie bedraagt 60 ton. Bij alle nieuwbouw- en renovatieplannen wordt onderzocht of zonnepanelen kunnen worden toegepast. In 2013 gebeurt dit op de locaties Oosterhout en Loosbroek. Onderzoek methaanverwijdering De klimaatvoetafdruk van Brabant Water bestaat voor een groot deel uit de uitstoot van methaan, een stof die ruim twintig keer zo schadelijk is als CO 2. Bij het zuiveren van water kwam in 2012 bijna 300 ton methaan vrij; dit staat gelijk aan 6.000 ton CO 2. Reden genoeg om het onderzoek naar methaanverwijdering ook in 2013 door te zetten. Nieuw hierbij is de samenwerking met de Wageningen Universiteit bij een onderzoek naar de inzet van methaanverwerkende bacteriën. Duurzaam bouwen op productielocaties Brabant Water streeft naar klimaatneutraal bouwen met zo min mogelijk energie, afval, materialen en water. Duurzaam bouwen eindigt niet bij de oplevering: tijdens de gehele levensduur van het gebouw moet de milieubelasting zo laag mogelijk zijn. Bij grote nieuwbouw- en renovatieprojecten letten we extra op duurzaamheid, naast de reguliere toepassing van de Checklist en Rekentool Duurzaam Bouwen. Zo voegen we in het Programma van Eisen waar mogelijk een extra duurzame component toe. Op die manier Business Performance Optimizer Met Business Performance Optimizer, een geavanceerd gebouwbeheerssysteem, kunnen we op het hoofdkantoor de energieregistratie en de processen van de gebouwgebonden installaties in beeld brengen. Zo kunnen we meer grip krijgen op de energieprestaties. In 2012 hebben we op basis daarvan ingegrepen in de regeling van de koeling, waardoor ca. 10% minder koelenergie is verbruikt. Aanpassingen computerruimtes Op onze kantoren zijn de computerruimtes de grootverbruikers van stroom. In 2012 hebben we bouwkundige aanpassingen aangebracht die ervoor zorgen dat we veel efficiënter koelen. Naar verwachting zal het stroomverbruik van de computerruimtes in 2013 met ruim 20% afnemen. Daarnaast onderzoeken we of we op een iets hogere temperatuur kunnen koelen. Duurzame mobiliteit Duurzaam wagenpark In de leaseregeling van Brabant Water worden A-label auto s extra gestimuleerd door een lagere eigen bijdrage. Dit heeft ertoe geleid dat in 2012 56% van de leaseauto s een A-label had. In 2011 was dat nog 52%. In 2012 had Brabant Water 186 personenauto s in eigendom. Daarnaast rijden er nog 231 bussen en dienstauto s met grijs kenteken rond. Deze zijn niet gelabeld, maar hebben alle minimaal een euro 4 kwalificatie (vanaf 2010 is onze eis euro 5). De auto s van Brabant Water rijden bij voorkeur op premium brandstoffen. Deze stoten minder vervuilende stoffen uit en hebben ook een lagere CO 2 -voetafdruk. Het aandeel premium brandstoffen is gestegen naar 39% (was 37%).

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 11 Monteurs op de fiets In 2012 is er een pilot gehouden waarbij drie fietsen zijn getest door met name medewerkers die zich bezighouden met preventief onderhoud en spuiwerkzaamheden. Vooral de spuiploeg in regio West was zeer te spreken over de resultaten: sneller, gezonder en duurzamer. In 2013 krijgt deze pilot daarom een vervolg. Elektrisch rijden Het Paleiskwartier in s-hertogenbosch heeft een elektrisch wagenpark, een initiatief van Brabant Water, de Rechtbank, Avans en de HAS. Het aantal gebruikers hiervan is toegenomen, zeker nu ook de medewerkers van Hevo en Helicon en - in de loop van 2013 - de gemeente s-hertogenbosch, Arcadis en Ricoh gaan deelnemen. Door het gebruik van de elektrische auto s daalt de CO 2 -uitstoot van ons wagenpark. In 2012 is samen met Enexis een onderzoek uitgevoerd naar de toepasbaarheid van een smart grid. Hierbij worden de auto s meer of minder opgeladen, al naar gelang er meer of minder groene stroom beschikbaar is. Op die manier kunnen wind- en zonne-energie optimaal worden benut. Hoewel de laadinfrastructuur een aantal keer is uitgevallen vanwege het onderzoek, zijn de resultaten voor Enexis zeer waardevol in de verdere ontwikkeling van een smart grid. Vergroening woon-werkverkeer Onze stimuleringsregelingen voor (elektrische) fietsen en milieuvriendelijke auto s zijn in 2012 veelvuldig gebruikt. Er werden vijftien fietsen voorgefinancierd en drie relatief gunstige autoleningen verstrekt. Duurzaam inkopen In het inkoopproces laat Brabant Water zich in alle fasen leiden door milieu- en sociale aspecten. Hierbij sluiten wij aan bij de sectorbrede aanpak van de Vewin voor duurzaam inkopen, een initiatief van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Voor 45 productgroepen zijn de duurzaamheidscriteria beschreven, waarvan er 36 relevant zijn voor Brabant Water. Hiervan worden er momenteel 31 (86%) duurzaam ingekocht. In de loop van 2013 moet dit 100% worden. Landelijke benchmark Periodiek worden de prestaties van de waterleidingbedrijven op diverse onderdelen landelijk gebenchmarkt. Dit gebeurt op onderdelen als productkwaliteit, leveringszekerheid, klantvriendelijkheid en efficiëntie, maar niet op duurzaamheid. Brabant Water is er voorstander van dat dit wel gaat gebeuren en zal dat bij de Vewin en de Minister agenderen. Financiële vertaling extra inspanningen voor MVO/duurzaamheid De in dit Duurzaamheidsverslag opgenomen maatregelen en activiteiten behoren niet tot de maatregelen die Brabant Water in het kader van de Drinkwaterwet verplicht is om te doen. De Minister heeft wel aangegeven ze van belang te vinden en passend binnen het profiel van een drinkwaterbedrijf. De financiële middelen die een drinkwaterbedrijf voor MVO en duurzaamheid jaarlijks mag besteden, zijn in de Drinkwaterwet echter gemaximeerd op 1% van de omzet aan drinkwater. Onze aandeelhouders hebben vastgelegd dat het maximum bedrag dat Brabant Water jaarlijks aan dit doel mag besteden vooralsnog beperkt blijft tot 0,5%. Dit in verband met het zogenaamde TWM-dossier en de noodzaak om, zolang de financiële onzekerheid hieromtrent aanwezig is, te werken aan de noodzakelijke versterking van het weerstandsvermogen. Over 2012 heeft Brabant Water aan MVO/duurzaamheid in totaal 0,4% van de omzet drinkwater besteed.

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 12 Afkortingen HAS KWO MVO OPERA RWZI Vewin ZLTO Hogeschool Has Den Bosch Koude- en WarmteOpslag Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen OnderzoeksProgramma Eindberging Radioactief Afval RioolWaterZuiveringsInstallaties Vereniging van waterbedrijven in Nederland Zuidelijke Landbouw- en Tuinbouw Organisatie

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 4

Brabant Water Duurzaamheidsverslag 2012 1