Resultaten vervolgonderzoek Leges en heffingen Rekenkamernotitie, april 2016 1. Inleiding De Rekenkamercommissie (RKC) heeft het gebruik om enige jaren na publicatie van een onderzoek na te gaan wat er met de door de raad overgenomen aanbevelingen van de RKC is gebeurd. De vraag van dit vervolgonderzoek luidt dan ook: In hoeverre zijn de aanbevelingen van het RKC onderzoek Leges en heffingen uitgevoerd? In deze rekenkamernotitie toetsen we in hoeverre het college uitvoering heeft gegeven aan zijn toezeggingen naar aanleiding van het RKC-onderzoek en aan de aanbevelingen van het RKConderzoek die door de raad zijn overgenomen. Dit vervolgonderzoek is gebaseerd op een analyse van de beleidsdocumentatie, en schriftelijke en mondelinge informatie van medewerkers van de gemeente. De bevindingen van deze rekenkamernotitie zijn voor een wederhoor op de feiten aan de ambtelijke organisatie voorgelegd. De conclusies komen voor rekening van de RKC. 2. Leeswijzer In paragraaf 3 beschrijven we kort het doel van het onderzoek uit 2012 weergegeven. In paragraaf 4 worden de conclusies van het RKC-rapport uit 2012, de aanbevelingen die daaruit volgden en de toezeggingen die het college op grond daarvan deed op een rij gezet. In paragraaf 5 presenteren we onze bevindingen in dit vervolgonderzoek. In paragraaf 6 geeft de RKC de conclusies van dit vervolgonderzoek weer en een slotbeschouwing naar aanleiding van dit vervolgonderzoek. 3. Doel van het onderzoek uit 2012 De Rekenkamercommissie van de gemeente Haarlemmermeer heeft in 2012 onderzoek uitgevoerd naar Leges en heffingen. De aanleiding voor het onderzoeken van de leges was voor een aantal fracties met name gelegen in de vraag of de gehanteerde tarieven voldoende kostendekkend waren. En of bij onvoldoende kostendekkendheid, dit een bewuste keuze was, of het gevolg van te weinig informatie over de te dekken kosten. Ook was de vraag aan de orde of en zo ja, hoe de raad bij de vaststelling van tarieven betrokken werd en of hij in voldoende mate haar sturende en controlerende rollen kon waarmaken. Daarbij was de vraag relevant of de burger niet te veel betaalde voor de leges en heffingen en of de gemeente daarbij binnen de wettelijke kaders bleef. 4. Conclusies, aanbevelingen en toezeggingen uit Leges en heffingen In deze paragraaf zetten we op een rij wat de belangrijkste conclusies en aanbevelingen zijn van het oorspronkelijke RKC onderzoek Leges en heffingen en de toezeggingen van het college hierin. In de raadsvergadering van 12 juli 2012 heeft de raad unaniem de aanbevelingen aangenomen en het college verzocht schriftelijk aan te geven, op welke wijze hij deze aanbevelingen zal implementeren. RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016
Box 1: De belangrijkste conclusies uit het RKC-onderzoek Leges en heffingen (2012) De gemeente Haarlemmermeer beschikt niet over actueel inzicht in de mate van kostendekkendheid van een groot deel van de door haar vastgestelde leges en heffingen. De twee in het onderzoek geformuleerde kernvragen kunnen op dit moment onvoldoende worden beantwoord: Uit het onderzoek blijkt dat de gemeente onvoldoende inzicht heeft in de vraag of zij wel voldoende ontvangt voor de door haar geleverde diensten. Het onderzoek laat ook zien dat het beter moet, gelet op de wettelijke vereisten, en dat het ook beter kan, gelet op de informatie die wel beschikbaar is bij gemeenten als met name Zoetermeer en ook Alphen aan den Rijn. De gemeente en dan met name de raadsleden kunnen zich ook niet goed verantwoorden richting burgers en ondernemers over de hoogte van gehanteerde leges en heffingen en de vraag beantwoorden of zij niet te veel betalen. Verder stellen wij vast dat de gemeente Haarlemmermeer uitsluitend aandacht schenkt aan het geraamde kostendekkingspercentage, uitgaande van ramingen van baten en lasten voor het komende jaar. Dit is ook het enige dat wettelijk verplicht is, maar vanuit bestuurlijk en beleidsmatig perspectief is het raadzaam ook in de achteruitkijkspiegel te kijken, en de feitelijke kostendekking over het afgelopen jaar vast te stellen en als basis te gebruiken voor eventuele bijstellingen. Voor het op onderbouwde wijze nemen van beslissingen over eventuele bijstellingen, is het niet alleen zaak om in de achteruitkijkspiegel te kijken, maar moet ook door de zijraampjes worden gekeken hoe andere gemeenten het doen wat betreft (verhouding tussen) tarieven en kosten. Alleen door vergelijking met andere gemeenten, ontstaat inzicht in de vraag of de kosten van dienstverlening in de gemeente Haarlemmermeer relatief laag zijn of juist hoog. Dit inzicht is een eerste en noodzakelijke basis om de ambtelijke organisatie en daarbinnen specifiek de organisatie van de dienstverlening zo doelmatig mogelijk in te richten en te waarborgen dat de burger niet te veel betaalt. Investeringen van de gemeente in een betere informatievoorziening over (de verhouding tussen) tarieven en kosten zijn dus gewenst. Daarbij sluiten wij wel aan bij de door enkele raadsleden meegegeven overweging dat daarbij pragmatisch te werk gegaan moet worden, zodanig dat een en ander niet te veel gaat kosten en ook geen bovenmatige administratieve belasting oplevert voor de gemeentelijke organisatie. Optimaal gebruik maken van de ervaringen van de beide referentiegemeenten, kan op dit vlak naar de mening van de RKC kosten besparen. Door raadsleden is verder aangegeven, dat er idealiter ook inzicht moet zijn wat betreft de gevolgen voor de kosten, en dus de te hanteren tarieven, van beleidsmatige keuzes van de gemeente. Wat is bijvoorbeeld de invloed van de decentrale dienstverlening, in meerdere kernen, op de kosten van de daar aangeboden diensten? En welk effect heeft de digitalisering bij burgerzaken op de hoogte van de leges? Het nauwkeuriger in beeld brengen van de kostendekkendheid van gemeentelijke producten en diensten draagt bij aan dit inzicht evenals een vergelijking van de eigen gemeente met andere gemeenten. Dit vergelijken of benchmarken is geen doel op zich, maar een middel om inzicht te krijgen in de belangrijkste kostenbepalende factoren en de mate waarin deze factoren van invloed zijn op de in rekening te brengen kosten van producten en diensten. RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 2
Box 2: De aanbevelingen uit het RKC-onderzoek Leges en heffingen 1. Aan het college, wat betreft bestuurlijke en beleidsmatige aspecten: Geef aan waarop de doelstelling van 100% kostendekking precies betrekking heeft. Betreft het streven van 100% kostendekkendheid de afzonderlijke diensten (bijvoorbeeld het afgeven van een paspoort), gaat het om een groep van gelijksoortige diensten (bijvoorbeeld alle WABO-vergunningen), of dienen de leges in totaliteit kostendekkend te zijn? Verschaf inzicht in de mate van kruissubsidiëring tussen de relevante gemeentelijke diensten en relateer een en ander aan de kostendekkingspercentages voor diensten die vallen onder de Europese dienstenrichtlijn, diensten die vallen onder de WABO en producten en diensten die vallen binnen de algemene dienstverlening (bijvoorbeeld van burgerzaken). Maak expliciet duidelijk dat met de voorgestelde uitwerking voldaan is aan de wettelijke vereisten. Geef op het dan gekozen niveau aan hoe 100% kostendekking bereikt kan worden, in lijn met de wens van de raad. Indien op dit moment sprake is van minder dan volledige kostendekking, geef dan aan welke maatregelen genomen worden om de kosten te beperken en/of geef aan welke tariefstijgingen moeten plaatsvinden. Indien sprake is van overdekking, geef dan aan hoe en in welk tempo de gemeente dit zal corrigeren. Presenteer ieder jaar in de begroting het verwachte kostendekkingspercentage per legessoort en relateer dit ook aan de realisatiecijfers over het voorgaande jaar. Alphen aan den Rijn is op dit vlak een goed voorbeeld, aangezien deze gemeente de aanpassing van de tarieven (in jaar t) mede baseert op de gerealiseerde uitkomsten voor het kostendekkingspercentage van het jaar daarvoor (t-1). Presenteer de actuele gegevens over de kostendekkingspercentages in de begroting en rekening op transparante wijze. Hierbij kan de gemeente Zoetermeer als voorbeeld dienen vanwege de inzichtelijke overzichten die deze gemeente opneemt in haar begroting. 2. Aan het college, wat betreft de ambtelijke organisatie: Verhelp de gesignaleerde onduidelijkheden omtrent de verdeling van bevoegdheden en verantwoordelijkheden, met name waar het de taakverdeling betreft tussen de clustermanager Financiën enerzijds en de clustermanagers van de clusters Dienstverlening, Klant Contact Centrum en Planvorming. Bereid een onderbouwde keuze voor ten aanzien van de door de gemeente te hanteren kostentoerekeningsmethoden, toegespitst op de twee nu naast elkaar gehanteerde methoden van Activity Based Costing (ABC) en de kostenplaatsmethode. Leg contacten met de gemeenten Zoetermeer en Alphen aan den Rijn om de daar beschikbare ervaring optimaal te benutten bij het verder uitwerken van de informatievoorziening over met name de kosten van de leges en heffingen. 3. Aanbevelingen aan de raad: Neem in het naar aanleiding van dit rapport op te stellen raadsvoorstel op dat het college de hiervoor beschreven informatie binnen afzienbare termijn en in ieder geval binnen een jaar aan de raad verschaft en ook binnen deze termijn komt met een onderbouwd voorstel voor de te nemen maatregelen. Neem in dit raadsvoorstel verder het verzoek op aan het college om met een voorstel te komen om op een pragmatische en dus niet onnodig kostbare en/of administratief belastende wijze invulling te geven aan de, naar de mening van de RKC gewenste, vergelijking van tarieven en vooral kosten voor gemeentelijke diensten en producten met RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 3
een aantal nader te bepalen referentiegemeenten. Het doel daarvan zou dan moeten zijn om niet alleen meer informatie beschikbaar te krijgen, maar vooral om beter in staat te zijn de hiervoor geformuleerde basisvragen te beantwoorden: betaalt de burger niet onnodig veel of ontvangt de gemeente niet te weinig voor de gemeentelijke diensten en producten? Als lerende organisatie kan het zinvol zijn om met deze gemeenten en eventueel ook gemeenten als Amersfoort en Emmen (die om uiteenlopende redenen de gevraagde informatie over de kosten van leges en heffingen niet konden verschaffen) op structurele basis ervaringen uit te wisselen. Box 3: Bestuurlijke reactie: toezeggingen van het college 1 In zijn bestuurlijke reactie d.d. juli 2012, geeft het college aan, het merendeel van de aanbevelingen over te nemen. Op twee punten neemt het college de aanbevelingen niet over: Verhelp de gesignaleerde onduidelijkheden omtrent de verdeling van bevoegdheden en verantwoordelijkheden, met name waar het de taakverdeling betreft tussen de clustermanager Financiën enerzijds en de clustermanagers van de clusters Dienstverlening, Klant Contact Centrum en Planvorming. Hiervan geeft het college aan de genoemde onduidelijkheid niet te herkennen. Bereid een onderbouwde keuze voor ten aanzien van de door de gemeente te hanteren kostentoerekeningsmethoden, toegespitst op de twee nu naast elkaar gehanteerde methoden van Activity Based Costing (ABC) en de kostenplaatsmethode. Hiervan geeft het college aan dat zolang maar duidelijk gemaakt wordt welke wettelijk toegestane kosten zijn meegenomen in de kostentoerekening en duidelijk wordt gemaakt welke methode in onderhavige gevallen gebruikt wordt, dit niet onjuist is. De RKC geeft in haar nawoord aan zich in deze lijn te kunnen vinden. 5. Bevindingen vervolgonderzoek De RKC baseert haar bevindingen in dit vervolgonderzoek op een analyse van beleidsdocumentatie en mondelinge en schriftelijke informatie van medewerkers van de gemeente. De belangrijkste beleidsdocumentatie en de relatie ervan met de vraag in hoeverre de gemeente de aanbevelingen uit het eerder onderzoek naar leges en heffingen heeft opgevolgd, zal hierna worden weergegeven. a. Raadsvoorstel 2012.0067320: Legesverordening en tarieventabel leges 2013 In dit raadsvoorstel uit 2012 gaat de gemeente expliciet in op de aanbevelingen van de RKC uit het onderzoek Leges en heffingen. Het raadsvoorstel gaat in op hoe het college naar aanleiding van het rekenkameronderzoek om wenst te gaan met leges en heffingen. In box 4 wordt de letterlijke tekst uit dit raadsvoorstel weergegeven. 1 Bestuurlijke reactie op RKC-onderzoek Leges en heffingen, juli 2012, ref.12.0447815 RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 4
Box 4: Opvolging aanbevelingen door het college, raadsvoorstel 13 november 2012 2 Aanbeveling RKC onderzoek Leges en heffingen uit 2012: Geef aan waarop de doelstelling van wettelijke kostendekkendheid precies betrekking heeft. Verschaf inzicht in de mate van kruissubsidie ring en relateer dit aan de kostendekkingspercentages van de afzonderlijke titels. Maak expliciet duidelijk dat met de voorgestelde uitwerking voldaan is aan de wettelijke vereisten. Letterlijke tekst over opvolging aanbevelingen door gemeente, zoals aangegeven in het raadsvoorstel uit 2012: De doelstelling van de gemeente is gericht op een maximale wettelijke kostendekkendheid per titel 3. Zowel binnen Titel 1 (algemene dienstverlening) als Titel 2 (fysieke leefomgeving) geldt dat deze maximaal kostendekkend zijn per titel. Kruissubsidie ring is daarmee tussen de titels niet meer mogelijk. Bij de Europese Diensten Richtlijn (Titel 3) is kruissubsidie ring nog sterker beperkt tot elk hoofdstuk binnen deze titel. De doelstelling van maximale kostendekkendheid heeft geen betrekking op afzonderlijke diensten zoals een paspoort of een ontheffing. Kruissubsidie ring houdt in dat onrendabele activiteiten worden gesubsidieerd met winst uit rendabele activiteiten. De Nederlandse wetgever heeft kruissubsidie ring binnen één verordening in bepaalde gevallen toegestaan. Na de invoering van de WABO per 1 oktober 2010 is kruissubsidie ring tussen titels niet meer toegestaan. Wel wordt kruissubsidie ring binnen een titel toegepast. Bijvoorbeeld: binnen Titel 1 kunnen paspoorten zelden kostendekkend worden verstrekt, zo ook in onze gemeente. Daarentegen is een Verklaring Omtrent Gedrag meer dan kostendekkend. Binnen Titel 2 wordt het tekort op een omgevingsvergunning met een kleine bouwsom gedekt door een omgevingsvergunning met een grote bouwsom. De primaire eis van rechtmatigheid betreft een kostendekkendheid per titel (1 en 2) die maximaal wettelijk kostendekkend mag zijn. De baten bestaan uit de verwachte leges (legestarief maal aantal). De kosten die in de heffing kunnen worden betrokken zijn die kosten die de verleende dienst veroorzaakt. Hierbij gaat het om bijvoorbeeld de uren die medewerkers maken om het betreffende product te leveren, externe kosten (bijvoorbeeld een advies bij de gehandicaptenparkeerkaart), maar bijvoorbeeld ook het callcenter voor het deel dat het zich bezig houdt met legesgerelateerde activiteiten (bijvoorbeeld informatieverstrekking over paspoorten. 4 Voor alle drie de titels voldoen we aan de wettelijke voorschriften van een maximale kostendekkendheid. 2 Raadsvoorstel 2012.0067320: Legesverordening en tarieventabel leges 2013 (13 november 2012). 3 In de modelverordening van de VNG is de algemene dienstverlening opgenomen in titel 1 van de tarieventabel, tarieven voor de fysieke leefomgeving in titel 2 en dienstverlening vallend onder Europese dienstenrichtlijn onder titel 3. 4 Bron Model kostenonderbouwing leges omgevingsvergunning, VNG, 2010. RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 5
Geef aan hoe wettelijke kostendekkendheid bereikt kan worden. Presenteer ieder jaar in de begroting de verwachte kostendekkingspercentages en relateer dit aan de realisatie over het voorgaande jaar. Presenteer de actuele gegevens over de kostendekkingspercentages. Verhelp de onduidelijkheden omtrent de verdeling van bevoegdheden en verantwoordelijkheden tussen de betrokken clustermanagers. Indien de leges niet wettelijk kostendekkend zijn, bestaat de mogelijkheid de legestarieven te verhogen. Een incidentele tariefaanpassing van een (groep) van diensten behoort tot de mogelijkheden. De raad kan hiermee uitdrukking geven aan een specifieke wens om een zeker doel te bereiken. Indien sprake is van leges die significant meer dan kostendekkend zijn, zal een eventuele verlaging van legestarieven worden toegepast. Aan de kostenkant hebben efficiencymaatregelen, zoals automatisering, versobering van de dienstverlening of centralisatie van loketten, een positief effect op de kostendekkendheid. Op basis van de ramingen is gemeente Haarlemmermeer in 2013 voor alle drie de titels kostendekkend en voldoet zij aan het wettelijk kader. Het weergeven van de kostendekkingspercentages is een goede stap in betere transparantie. Voorgesteld wordt om deze te presenteren bij de vaststelling van de legestarieven, voor het begin van het betreffende jaar. Hierdoor kunnen voorgestelde legestarieven en de verwachte kostendekkendheid in samenhang worden vastgesteld. Tevens zal vanaf 2013 berekend worden wat de gerealiseerde kostendekkendheid was in het betreffende jaar. Indien de kostendekkendheid over het betreffende jaar voor een specifieke titel hoger is dan het wettelijk kader, zullen met terugwerkende kracht leges worden verlaagd voor die leges die significant meer dan kostendekkend zijn. De raad zal worden geïnformeerd over de kostendekkendheid van de leges en de eventuele verrekening. In het 3e kwartaal van 2012 heeft een uitvoerige meting plaatsgevonden waarin de belangrijkste diensten doorgerekend zijn. Dit in vervolg op de vorige metingen in 2009. Om de mate van kostendekkendheid vast te stellen is een aantal stappen gezet: i. voor 2013 zijn de aantallen legesplichtige producten geraamd op basis van de ervaringscijfers van 2012 en de verwachte ontwikkeling; ii. de processen en de verschillende processtappen en tijdsbestedingen zijn herijkt naar de huidige situatie; iii. de kostprijzen van de producten zijn vervolgens vastgesteld; iv. op basis van de nagestreefde mate van kostendekkendheid wordt vervolgens een voorstel voor aanpassing van de legestarieven gedaan. Voor alle drie de titels sturen we op de maximale wettelijke kostendekkendheid. Bij aanbeveling 3 worden de geraamde percentages voor 2013 vermeld. Het raadsvoorstel waarmee de Legesverordening en Tarieventabel worden aangeboden aan de raad wordt opgesteld door cluster Financiën en Administratie. Uiteraard wordt bij de totstandkoming intensief samengewerkt met de uitvoerende clusters. Van onduidelijkheid omtrent bevoegdheden en RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 6
Bereid een onderbouwde keuze voor ten aanzien van de te hanteren kostentoerekeningsmethode, toegespitst op de ABC- en kostenplaatsmethode. Dat het college op afzienbare termijn, in ieder geval binnen een jaar, de raad de hiervoor beschreven informatie verschaft met een onderbouwd voorstel voor de te nemen maatregelen. Leg contacten met de gemeente Zoetermeer en Alphen aan de Rijn om hun ervaringen te benutten bij het uitwerken van de informatievoorziening over kosten en de heffing. Het college te verzoeken met een voorstel te komen om op pragmatische en efficiënte wijze de informatievoorziening in te richten die voldoet aan de wensen van vergelijking van tarieven en van kosten met referentiegemeenten met als doel de vraag te beantwoorden verantwoordelijkheden tussen deze clusters is dan ook geen sprake. De kostprijzen van de legesplichtige producten uit de Tarieventabel worden vastgesteld op basis van Activity Based Costing. De ABC-methode wordt als berekeningswijze voor de kostentoerekening van leges gebruikt, een berekening van tijd maal tarief. Met de ABCmethode worden de totale kosten van een legesplichtig product bepaald door de kosten van een proces (P) als het product van tijdsbesteding en uurtarief (inclusief overhead) te vermenigvuldigen met het aantal producten (Q). De kosten voor een proces worden berekend als het product van de tijdsbesteding, het uurtarief en de frequentie per jaar. De ABC-methode wordt, als berekeningswijze voor de kostentoerekening van leges, steeds meer door gemeenten gebruikt en sluit aan bij de wensen vanuit de Tweede Kamer dat de overheidsleges transparant moeten zijn aan de hand van een berekening van tijd maal tarief (zie ook Model kostenonderbouwing leges omgevingsvergunning van de VNG). Na evaluatie van de twee methodieken is besloten om de ABC-methode te hanteren voor de kostentoerekening van de leges. De ABCmethode verschaft de gemeente Haarlemmermeer meer inzicht in de kostenopbouw (activiteiten: tijd x uurtarief) van de legesplichtige producten. Daarnaast biedt de methode de mogelijkheid om de gevolgen van wijzigingen in het proces/de organisatie eenvoudig door te rekenen. Met deze nota worden de benodigde maatregelen ingevoerd. Voor het begin van elk jaar zal de raad bij het vaststellen van de tarieven, worden geïnformeerd over de verwachte kostendekkendheid van de leges. Na afloop van het jaar zal de raad worden geïnformeerd over de gerealiseerde kostendekkendheid. Daarbij wordt tevens ingegaan op eventuele verlaging met terugwerkende kracht van specifieke leges in het geval er sprake is van een kostendekkendheid binnen een titel boven rechtmatig niveau. Deze verlaging handelt in dat geval over die leges die significant meer dan kostendekkend zijn. Vanuit Haarlemmermeer zijn zowel Zoetermeer en Alphen aan de Rijn bezocht. Hierbij zijn tevens raadsleden uitgenodigd. Bij Zoetermeer bleek het ook mogelijk dat een raadslid participeerde in het bezoek. Jaarlijks wordt bij het ontwikkelen van de contouren van de Legestabel voor het jaar daaropvolgend het dashboard Leges geactualiseerd. Op basis van dit dashboard is het mogelijk om eenvoudig de kostendekkendheid te berekenen, en daarmee of de aanvrager niet te veel betaalt of dat de gemeente niet te weinig ontvangt voor de leges. Dit dashboard is gebaseerd op de ABC-methode. Hiernaast wordt na afloop van een jaar nacalculatorisch de kostendekkendheid berekend. De raad wordt bij de RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 7
of de burger niet te veel betaalt of dat de gemeente niet te weinig ontvangt voor de leges. vaststelling van de leges en na afloop van een jaar hierover geïnformeerd. b. Raadsvoorstel 2015.0044308: Belastingvoorstellen 2016 De intenties van de gemeente op het gebied van leges en heffingen zijn helder geformuleerd in raadsvoorstel uit 2013. Aan de hand van het recente raadsvoorstel Belastingvoorstellen 2016 enerzijds en de programmabegroting anderzijds, heeft de RKC onderzocht of de gemeente deze intenties ook feitelijk zo invult. Het raadsvoorstel 2016 illustreert hoe de gemeente inmiddels invulling geeft aan het transparant maken van het beleid inzake leges en heffingen. De Belastingvoorstellen betreffen een juridische uitwerking van hetgeen in de Programmabegroting 2016-2019 is opgenomen in de paragraaf lokale heffingen (zie hierna bij 5c). Via de diverse belastingverordeningen wordt de gemeente in staat gesteld om belastingen te heffen. De Belastingvoorstellen zijn een technische - meer uitgebreide - uitwerking van de programmabegroting. De gemeente kiest ervoor om de belastingvoorstellen tezamen met de begroting aan te bieden zodat op die dag een integrale afweging gemaakt kan worden. Daarmee is de belastingheffing rechtmatig, conform wet- en regelgeving en zijn de verordeningen begrijpelijk, transparant, eenvoudig, controleerbaar en doelmatig. Hiermee geeft de gemeente invulling aan een belangrijke aanbeveling van de RKC. Uitgangspunt voor de gemeente is hierbij dat de lastenverhoging voor de burgers minimaal is. Ook daarmee is een relatie gelegd met een onderzoeksvraag uit 2012 ( betaalt de burger niet teveel ). Voor wat betreft de inhoud van het raadsvoorstel belastingen en heffingen, geeft de gemeente in deze belastingvoorstellen aan welke tarieven ze wil hanteren en wat de motivatie (grondslag) voor eventuele verhoging van de tarieven is. Ter illustratie: voor de leges van 2016 geeft de gemeente aan, dat de leges met 0,75% worden verhoogd als gevolg van een inflatiecorrectie. c. Programmabegroting 2016-2019 De gemeente geeft in de programmabegroting jaarlijks inzicht in de doelen en maatschappelijke effecten die ze wil bereiken en in de daarvoor beschikbare middelen. Als onderdeel van de programmabegroting legt de gemeente verantwoording af over de leges en heffingen die ze wil hanteren, zoals destijds aanbevolen door de RKC. In de programmabegroting heeft de gemeente hiertoe een paragraaf Lokale heffingen ingeruimd. Dit is een voor gemeenten verplichte paragraaf in de programmabegroting. In deze paragraaf geeft de gemeente veel informatie over de verschillende heffingen en leges. Zo geeft de gemeente bijvoorbeeld weer hoe de lokale lasten in de gemeente Haarlemmermeer zich verhouden tot andere gemeenten (box 5). RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 8
Box 5: Woonlastenvergelijking verschillende gemeenten (bron: programmabegroting 2016-2019) Met deze informatie geeft de gemeente invulling aan de eerdere aanbeveling om de situatie van de gemeente Haarlemmermeer in het perspectief te plaatsen van andere gemeenten. In de programmabegroting wordt verder voor de verschillende belastingsoorten ingegaan op de ontwikkeling van de tarieven en wordt een toelichting gegeven op de ontwikkeling van de kostendekkendheid van de drie titels op basis waarvan de leges en heffingen worden geïnd. Ter illustratie is in box 6 het onderdeel afvalstoffenheffing uit de programmabegroting 2016-2019 opgenomen. Box 6: Onderdeel afvalstoffenheffing (bron: programmabegroting 2016-2019) In de programmabegroting geeft de gemeente tevens de kostendekkendheid weer ten aanzien van de drie titels van de legesverordening (box 7). Door het heffen van leges worden de kosten die hiervoor worden gemaakt in principe verhaald op de inwoner die de dienst afneemt. Om de kostendekkendheid te handhaven moeten de meeste legestarieven stijgen met (een gewogen gemiddelde van) het prijsindexcijfer voor lonen, materialen en diensten (de eerder genoemde 0,75% inflatiecorrectie). RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 9
Box 7: Kostendekkendheid 3 titels (bron: programmabegroting 2016-2019) d. Aanvullende informatie ambtelijke organisatie Op basis van beleidsdocumentatie is al veel informatie aanwezig om een oordeel te kunnen vormen over de mate waarin de gemeente de aanbevelingen van de RKC inzake het onderzoek naar leges en heffingen heeft opgevolgd. Maar niet alle informatie ten aanzien van de eerder gedane aanbevelingen is in raadsstukken terug te vinden. In aanvulling hierop heeft de ambtelijke organisatie informatie verstrekt. Inzake de aanbeveling Leg contacten met de gemeenten Zoetermeer en Alphen aan den Rijn om de daar beschikbare ervaring optimaal te benutten bij het verder uitwerken van de informatievoorziening over met name de kosten van de leges en heffingen geeft de gemeente aan dat er contacten zijn gelegd met de betreffende gemeenten. Zowel de gemeente Alphen aan den Rijn als Zoetermeer is bezocht en met de gemeenten is informatie uitgewisseld. Vanwege gebrek aan interesse bij andere gemeenten is er geen structureel informerend overleg. Op ad hoc basis zoekt de ambtelijke organisatie contact met andere gemeenten indien daar aanleiding voor is, bijvoorbeeld in het Financiën overleg van de 100.000+ gemeenten. 6. Conclusies en slotoverweging Conclusies Het algemene beeld van de RKC is dat de gemeente inmiddels ruimhartig invulling heeft gegeven aan de aanbevelingen uit haar onderzoek Leges en heffingen. Het college en de gemeenteraad hebben in navolging van het rekenkameronderzoek helder beleid geformuleerd en streven hierin naar kostendekkendheid van de tarieven. Daarnaast heeft de raad, op basis van door het college verstrekte informatie, voldoende inzicht in (de feitelijke kostendekkendheid van) de tarieven van leges en heffingen. In de programmabegroting legt het college bovendien op heldere wijze verantwoording af over de voorgenomen tarieven en onderbouwt hierin (de grondslag voor) eventuele tariefstijgingen. De raad kan daarmee op basis van deze informatie naar de mening van de RKC zijn kaderstellende en controlerende rol naar behoren uitvoeren. De gemeente zet in de programmabegroting de woonlasten in de gemeente Haarlemmermeer af tegen andere gemeenten (zie hiervoor). Dat plaatst op zijn minst de hoogte van de (woon)lasten voor de geïnteresseerde raadsleden of burgers in een perspectief ( betaalt de burger niet teveel ) 5. 5 Op de website: http://www.coelo.nl/index.php/wat-betaal-ik-waar/digitale-gemeente-atlas-2015 staat nog meer vergelijkingsmateriaal, voor de geïnteresseerde raadsleden of burgers. RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 10
Slotoverweging Uit dit vervolgonderzoek is gebleken dat de informatiepositie van de gemeente en daarmee ook die van de raad ten aanzien van de tarieven en kostendekkendheid van leges en heffingen, aanzienlijk is toegenomen ten opzichte van het eerder uitgevoerde onderzoek in 2012. Het college neemt de raad in de programmabegroting en in raadsvoorstellen belastingen en heffingen op een heldere manier hierin mee. Het zou goed zijn om de informatie over belastingen en heffingen voor de raad met enige regelmaat te herijken of deze nog steeds voldoet. Nu de informatiepositie van de gemeente sterk verbeterd is, is het denkbaar dat de raad bijvoorbeeld meer behoefte heeft aan inzicht in meerjarige ontwikkelingen van leges en heffingen of andere analyses. Het is aan raad en college om hier desgewenst nader invulling aan te geven. RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 11
Bijlage 1 Geraadpleegde bronnen RKC-onderzoek Leges en heffingen in de gemeente Haarlemmermeer (juni 2012) Bestuurlijke reactie op RKC-onderzoek Leges en Heffingen, ref.12.0447815 (juli 2012) Raadsvoorstel 2012.0067320: Legesverordening en tarieventabel leges 2013 (13 november 2012) Raadsvoorstel 2015.0040910: Gemeentelijk Rioleringsplan 2015 tot en met 2019 (15 september 2015) Raadsvoorstel 2015.0044308: Belastingvoorstellen 2016 (29 september 2015) Raadsvoorstel 2015.0039855: Programmabegroting 2016-2019 (12 november 2015) RKC Haarlemmermeer Vervolgonderzoek Leges en heffingen april 2016 12