"W f GEMEENTE Hoorn 20/12/2012 1 «an f C : Behoort bij oplegger: 12.53031 nr. : Invullen door Griffie s : wethouder de heer A.S. Ruppert en de heer P.M. Westenberg Programmabegroting: 6. Sociale Voorzieningen en Maatschappelijke Dienstverlening en 4. Onderwijs : Sociale Zaken - BB Telefoonnummer 0229-252200 Email : h.lahnstein@hoorn.nl Document retour: Ja Onderwerp: Inzet Participatiewet 2013 Agendering: Ter besluitvorming Actie: Instemmen met de voorgestelde aanpak en inzet van het Participatieb udget voor 2013 Stukken ter inzage: Begrotingswijziging Evaluatie inzet re-integratiemiddelen 2011 en 2012 Arbeidsmarktanalyse UWV West-Friesland Gevraagd besluit: Akkoord gaan met de voorgestelde aanpak en inzet van het Participatiebudget voor 2013 en de bij dit besluit behorende begrotingswijziging vast te stellen. Samenvatting Het Rijk bezuinigt vanaf 2012 fors en structureel (meer dan 50%) op het gemeentelijk budget voor re-integratie. Dit betekent dat een koerswijziging noodzakelijk is om met de beperkte beschikbare middelen rond te kunnen komen. Dit vergt een andere aanpak, waarbij toch dezelfde goede resultaten kunnen worden bereikt. 1. Inleiding: reden van het voorstel Voor het jaar 2013 stelt het Rijk nog slechts 2,2 miljoen euro beschikbaar voor re-integratie; dit is meer dan een halvering van het budget t.o.v. het jaar 2011. Re-integratie maakt onderdeel uit van het Participatiebudget. Voor 2013 is vanuit het Participatiebudget een totaal bedrag van 3.037.557 beschikbaar. Dit bedrag is als volgt samengesteld: Re-integratie 2.237.078; Inburgering 322.905; Volwasseneneducatie 477.574. Door de halvering van het re-integratiebudget voor 2013 enerzijds en het groeiend aantal mensen dat een beroep doet op bijstand anderzijds, is doorgaan op de ingeslagen weg budgettair niet langer haalbaar. Het re-integratiedeel van het Participatiebudget zou dan ongeveer het dubbele moeten zijn van wat het nu is (4,5 miljoen i.p.v. de huidige 2,2 miljoen euro)! Dit sluit niet aan bij het uitgangspunt dat Hoorn het moet doen met de middelen die het Rijk beschikbaar stelt. Dit betekent dat gemeente Hoorn de koers moet verleggen: met veel minder budget hetzelfde doen! Dit vraagt om een andere aanpak, waarbij toch dezelfde resultaten haalbaar zijn. In dit raadsvoorstel staat re-integratie centraal omdat hier de "pijn" zit. Het Participatiebudget omvat ook inburgering en volwasseneneducatie. Deze onderdelen komen aan bod in de bijlagen omdat deze onderdelen vooral inhoudelijk in beweging zijn en thans geen specifieke besluitvorming vragen.
2 van 8 nr. 2. Beoogd maatschappelijk resultaat Doelstelling van het Participatiebudget is om de maatschappelijke deelname van de inwoners van Hoorn te bevorderen met name op het gebied van re-integratie. Vanaf 2012 bezuinigt het Rijk fors en structureel. Met een andere aanpak beoogt het college om binnen het beschikbare budget dezelfde output te realiseren. 3. Kaders Re-integratie Op grond van artikel 7, lid 1 Wet werk en bijstand is het college verantwoordelijk voor de ondersteuning van personen die algemene bijstand of een ANW-uitkering (Algemene nabestaandenwet) ontvangen en niet uitkeringsgerechtigden. Het college stelt zich in beginsel tot doel om instroom in de bijstand te beperken en uitstroom te bevorderen. Bestaand is beleid om in dit kader zoveel mogelijk trajecten bij Op/maat onder te brengen op basis van partnerschap en transparant offreren. Het Rijk stelt in 2013 voor re-integratie nog slecht een beperkt budget beschikbaar (2,2 miljoen euro) beschikbaar. Daarnaast heeft Hoorn bij het Europees Sociaal Fonds 2012-2013 een subsidieaanvraag ingediend ten behoeve van nuggers, arbeidsgehandicapten en 55-plussers in West-Friesland. Deze aanvraag is toegekend, waardoor 40% van de trajectkosten subsidiabel is ( 440.000). 4. Argumenten A. Re-integratie De gemeente Hoorn probeert vanouds om het aantal mensen in de bijstand zo laag mogelijk te houden. Daarin is Hoorn de afgelopen jaren ook goed geslaagd. Ondanks de economische crisis is het bestand de afgelopen drie jaar nauwelijks gestegen. De middelen uit het Participatiebudget worden geïnvesteerd in het voorkomen van instroom (zwaartepunt), maar ook in het bevorderen van uitstroom met een aanpak op maat voor alle doelgroepen die kunnen werken. Tachtig procent van de gemeenten in Nederland doet een beroep op aanvullende uitkeringen van het Rijk, omdat zij een tekort hebben op hun inkomensdeel van meer dan 10%. Hoorn heeft door met de investeringen vanuit het Participatiebudget, de uitkeringslasten voor het inkomensdeel te beperken, dit niet nodig gehad. Ondanks dat er minder middelen beschikbaar zijn en dus een andere aanpak noodzakelijk, wil het college de middelen die beschikbaar zijn zo efficiënt en effectief mogelijk inzetten, om de ambitie zoals in de begroting verwoord (niet boven de 1100 bijstandsklanten) in 2013 waar te maken. Tot nu toe was de aanpak als volgt. Mensen die een uitkering aanvragen, biedt de gemeente direct een baan. Zij komen in dienst van Rentree die de persoon plaatst bij een werkgever. De gemeente betaalt vervolgens het minimumloon en begeleidingskosten (maximaal 7 maanden). Deze mensen belanden zo niet in de bijstand. Hun salaris en de begeleidingskosten betaalt de gemeenten uit het re-integratiebudget. In 2012 werd zo ongeveer 60% van het re-integratiebudget besteed. Het re-integratiebudget is inmiddels gehalveerd, de werkloosheid (zie bijgevoegde analyse UWV) neemt toe en ook het aantal bijstandsaanvragen stijgt. Kortom, voortgaan op de ingeslagen weg is eigenlijk geen realistisch scenario. Het komt erop neer dat een fors tekort aan budget in het verschiet ligt. Dit vraagt om een andere aanpak: een goedkopere werkwijze met dezelfde goede resultaten. Hoe vreemd het ook mogen klinken, een traject met behoud van bijstand is een alternatief. Er wordt beter gebruik gemaakt van de systematiek die het Rijk hanteert bij de toedeling van de verschillende budgetten voor bijstanduitkeringen en re-integratie (Budget BUIG en Gemeentefonds) en re-integratie (Participatiebudget). In de bijlage wordt dit verder toegelicht.
3 van! nr. Hoe werkt dit nu? De klant komt niet meer in dienst bij een re-integratiebureau, maar wordt met behoud van bijstand geplaatst/gedetacheerd bij een werkgever. Deze werkwijze ontlast reintegratiebudget aanzienlijk, omdat de gemeente geen salariskosten meer betaalt. Het aantal mensen met een bijstandsuitkering en de uitgaven van de gemeent nemen hierdoor wel toe. De gemeente betaalt bijstandsuitkeringen vanuit haar aandeel uit het Budget BUIG en de uitvoeringskosten uit het Gemeentefonds. Voor het jaarlijkse aandeel uit deze fondsen is het aantal bijstandsuitkeringen maatgevend. Hogere bijstandsuitgaven leveren een hogere bijdrage op; het zelfde geldt voor uitvoeringskosten. Kortom, voorgesteld wordt te kiezen voor een andere aanpak: plaatsing/detachering bij een werkgever met behoud van bijstand. Dit resulteert in de noodzakelijke besparing op het reintegratiebudget; de hogere bijstandsuitgaven kunnen worden opgevangen vanuit een hogere bijdragen vanuit het Rijk. Met deze aanpak verlaat de gemeente de werkwijze die primair is gericht op het verminderen van het aantal bijstandsgerechtigden. In 2013 staan de totale uitkeringslasten centraal, waarbij zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van de werking van de budgetverdeling door het Rijk. Het college is voornemens 25 trajecten bij Rentree in te kopen (dit is een halvering t.o.v. de voorgaande jaren). Rentree heeft in het verleden detacheringstrajecten aangeboden met goed resultaat. Op/maat biedt soortgelijke trajecten aan. Op/maat heeft diverse werkgevers in hun bestand die uitkeringsgerechtigden met behoud van uitkering en tegen verloning een werkplek willen aanbieden. Met het oog op de beoogde toekomstige regionale samenwerking ( inclusief Op/maat) wil het college75 trajecten bij Op/maat inkopen. Het totaal ingekochte plekken komt hiermee hoger te liggen dan voorgaande jaren en sluit daarmee aan bij de verwachte stjging en het beroep op op een bijstandsuitkering. 5. Maatschappelijk draagvlak Met Rentree en Op/maat is gesproken over de impact die de bezuinigingen heeft op de bestaande werkwijze. Zij hebben begrip voor het dilemma waarvoor de gemeente staat en de aanpak die thans wordt voorgesteld. 6. Financiële consequenties A. Re-integratie Voor reintegratie bedraagt het voorlopige budget 2.237.078. In de begroting staat een bedrag opgenomen van 4.200.000 (minus 1.962.922). Gezien de verwachting dat het de komende jaren de middelen voor re-integratie zullen afnemen, maar niet bekend is in welke mate, wordt deze wijziging structureel doorgevoerd. Aangezien voor deze rijksbijdrage geldt dat de raming van de uitgaven gelijk is aan de raming van de inkomsten is deze wijziging budgettair neutraal. De voorgestelde inzet van de re-integratiemiddelen 2013 luidt als volgt: Instrument TOF (lopend project) Inzet eigen personeel t.b.v. re-integratie Premies (incl reis-/opleidingskosten) Trajecten die aanbesteed worden - Arbeidsmarkttoeleiding - Zorg - Leer/werkplaatsen Trajecten Selmani * Trajecten Agros * Trajecten Rentree Trajecten Op/maat Daruiz (diagnose instrument) Inkoop leerwerkplekken Noppes Kosten 300.000 500.000 70.000 300.000 30.000 30.000 70.000 200.000 50.000 50.000
4 van 8 nr. : Pilot verbetering positie zorgklanten op de participatieladder Medische advisering (belastbaarheidonderzoeken) Afbouw lopende trajecten (LBU) Losse trajecten Onvoorzien 40.000 50.000 250.000 267.078 300.000 Totaal! 2.507.078 * Het betreft partners waar de gemeente Hoorn naar tevredenheid trajecten afneemt. De contractwaarde blijft onder de 50.000 en hoeft dus niet aanbesteed te worden. Voor de inkoop van de trajecten onder de 50.000 wordt gekozen voor trajecten die in voorgaande jaren een positieve bijdrage hebben geleverd aan de re-integratiedoeleinden van de gemeente (zie bijgevoegde evaluatie). Deze inzet wordt gedekt door de door het Rijk beschikbaar gestelde middelen voor re-integratie uit het Participatiebudget en de toegekende ESF-subsidie. Er wordt slechts rekening gehouden met een gedeelte van de ESF-subsidie middelen, omdat al een deel wordt gebruikt voor 2012, een deel voor de regiogemeenten beschikbaar is en een deel ingezet kan worden voor overheadkosten van de gemeente. Voor de inzet van de ESF-subsidie moet bijgaande begrotingswijziging worden vastgesteld. B. Inburgering Voor inburgering bedraagt het voorlopige budget 322.905. In de begroting staat een bedrag opgenomen van 1.200.000 (minus 877.095). Aangezien voor deze Rijksbijdrage geldt dat de raming van de uitgaven gelijk is aan de raming van de inkomsten, verloopt deze wijziging budgettair neutraal. C. Volwasseneneducatie De inzet educatiebudget voor laaggeletterdheid wordt volledig bekostigd uit de (geoormerkte) Rijksbijdrage, welke onderdeel uit maakt van het Participatiebudget. Voor 2013 heeft het Rijk hiervoor een voorlopig bedrag van 477.574 toegekend. In de begroting staat een bedrag opgenomen van 468.000 (+ 9.574). Volwasseneneducatie is een onderdeel van de gemeenschappelike regeling OBS West-Friesland en wordt derhalve samen met de regio ingekocht bij het ROC/Horizon College (verplichte winkelnering). De budgetten voor de andere regiogemeenten zijn in 2013 aanzienlijk gedaald van 833.000 naar 331.515 (daling 501.485). Aangezien voor deze Rijksbijdrage geldt dat de raming van de uitgaven gelijk is aan de raming van de inkomsten, verloopt deze deze wijziging budgettair neutraal. 7. Communicatie Communicatie met de betrokken instellingen/organisaties over de inzet van het lokale participatiebudget vindt plaats via de gebruikelijke weg (periodiek overleg, trajectovereenkomsten e.d.) 8. Realisatie Met de voorgestelde aanpak en inzet zorgt de gemeente Hoorn ervoor met de beperkte beschikbare middelen invulling wordt gegeven aan de doelstelling van het Participatiebudget. Het sociale domein is en blijft in beweging. Het jaar 2012 hield de aanstaande invoering van de Wet Werken naar Vermogen de gemoederen in haar greep. Hoewel de Wet Werken naar Vermogen de eindstreep niet haalde, borduurt het nieuwe Kabinet Rutte wel voort op de filosofie van deze wet. Naar verwachting krijgt dit zijn beslag in de Participatiewet die in 2014 van kracht wordt. Om de structurele krimp van het re-integratiebudget van gemeenten het hoofd te kunnen bieden, zoeken de Westfriese regiogemeenten naar samenwerking. Het jaar 201 3 vraagt om besluitvorming over de mogelijke toekomst van die samenwerking. De besteding van het Participatiebudget in 2013 staat in het teken van al deze ontwikkelingen.
5 van 8 nr. :ln te vullen door Griffie Hoorn, 15 januari 2013. ^** het college van burgemeester en wethouders \ an Hoorn, t x - de secretaris, de burgemeester
6 van 8 nr. :H.B, Lahnstein :6. SV en MD en 4. 0 Bijlage 1. Budgetten en kosten Voor bekostiging van bijstandsuitkeringen en re-integratie zijn verschillende geldstromen van belang. Hun werking en effect zullen kort worden toegelicht. Budget BUIG: Het budget BUIG wordt aan de gemeente verstrekt voor de betaling van uitkeringen. Overschotten op dit budget mag de gemeente vrij besteden, tekorten komen in principe voor rekening van de gemeente zelf. In tegenstelling tot veel andere gemeenten heeft de gemeente Hoorn in de afgelopen jaren geen noemenswaardige tekorten gehad op het budget BUIG en wist de gemeente zelfs overschotten te creëren. Het budget wordt aan de hand van een aantal objectieve maatstaven vastgesteld. Één maatstaf kan mogelijk van invloed zijn op de hoogte van het gemeentelijk budget, nl. de werkzame beroepsbevolking. Een grotere werkzame beroepsbevolking leidt tot een lager budget BUIG. De invloed van een nieuw instrument op de totale werkzame beroepsbevolking is echter beperkt. Participatiebudget. Het participatiebudget heeft tot doel de (arbeids-)participatie bevorderen. Het participatiebudget bestaat uit budgetcomponenten voor inburgering, educatie en re-integratie (het SZW-deel). De meest relevante maatstaaf is het aantal bijstandsgerechtigden. Deze is nl. door de gemeente te beïnvloeden door mensen al dan niet in de bijstand te laten instromen. Meer bijstandsgerechtigden, betekent een groter aandeel voor de gemeente in het macrobudget. Een toename van het aantal bijstandsgerechtigden heeft dus een positieve invloed op de omvang van het Participatiebudget van de gemeente. Het Participatiebudget mag alleen worden ingezet voor inburgerings-, re-integratie- en educatievoorzieningen. Gemeentefonds, Cluster W&l: Naast het Participatiebudget en het budget BUIG is er het Gemeentefonds. Het Gemeentefonds bestaat uit een aantal clusters, waaronder het cluster Werk en Inkomen. De middelen uit dit cluster zijn bedoeld voor de kosten die gepaard gaan met de uitvoering van de gemeentelijke taken op het vlak van werk en inkomen. Ook de omvang van dit cluster wordt langs objectieve maatstaven vastgesteld. Het aantal bijstandsontvangers is een maatstaf die kan worden beïnvloed door de gemeente. Meer bijstandsontvangers betekent dat de gemeente een hogere rijksbijdrage krijgt in het Gemeentefonds (bedoeld voor uitvoeringskosten). In het verleden leverde de bekostiging van re-integratietrajecten vanuit het Participatiebudget geen problemen op. Die tijd ligt achter ons, waardoor de huidige werkwijze budgettair niet langer haalbaar is. Aan de voorgestelde aanpak kleven deze nadelen niet. Door mensen in de bijstand te houden, wordt door de beschreven systematiek budget aan de uitkeringskant opgebouwd. Tegelijkertijd wordt het Participatiebudget ontlast omdat geen structurele uitgaven meer nodig zijn voor loon- en begeleidingskosten aan werkgevers. Evengoed krijgen uitkeringsgerechtigden een kans om via detachering hun weg naar de arbeidsmarkt te vinden. Kortom, het lijkt tegenstrijdig, maar het effect/doel wordt wel bereikt! 2. Inburgering Vanaf 1 januari 2013 ligt de verantwoordelijkheid voor nieuwe inburgeraars (deelname én financiering) bij de inburgeringspichtige zelf. Inburgeringsplichtigen krijgen van gemeenten geen cursusaanbod meer. De Wet inburgering is hiertoe gewijzigd. Minder draagkrachtige nieuwkomers kunnen gebruik maken van een sociaal leenstelsel (maximaal 10.000). De wet is hiertoe per 1 januari 2013 gewijzigd.
7 van 8 nr. Gemeenten hebben vanaf 2013 alleen nog een informerende taak. Vanuit het Rijk zijn de Immigratieen Naturalisatiedienst (IND) en de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) verantwoordelijk voor de uitvoering van de inburgering. In 2013 ontvangen gemeenten vanuit het Rijk alleen nog budget voor eerder gestarte inburgeringstrajecten. In 2013 ontvangen de gemeenten geen Rijksbijdrage meer voor nieuwe trajecten. Vanaf 2014 ontvangen gemeenten ook geen geld meer voor uitvoeringskosten van nog lopende trajecten. De rol van de gemeente wijzigt hierdoor. De hoofdtaken die voor de gemeente resteren, zijn: begeleiden en handhaven lopende inburgeringstrajecten; verlenen van vrijstelling en ontheffing van de inburgeringsplicht; verlenen maatschappelijke begeleiding aan asielgerechtigden. Hoe nu verder? Inburgeringsplichtigen moeten zelf zorgen voor hun inburgering. Gemeenten helpen inburgeraars nog als deze personen inburgeringsplichtig zijn geworden voor 1 januari 2013. Vanaf 1 januari 2013 blijft de gemeente nog verantwoordelijk voor: inburgeringsplichtigen die voor deze datum een door de gemeente aangeboden of vastgestelde inburgeringsvoorziening volgen; inburgeringsplichtigen die zonder inburgeringsvoorziening worden gehandhaafd op hun inburgeringsplicht; vrijwillige inburgeraars die een inburgeringsvoorziening aangeboden hebben gekregen. De gemeente blijft verantwoordelijk tot het eind van hun traject; daarnaast blijven gemeenten verplicht om aan asielgerechtigden en geestelijk bedienaren een inburgeringsvoorziening aan te bieden. Dit geldt als zij voor 1 januari 2013 hun verblijfsvergunning hebben ontvangen en zich pas daarna in de gemeente vestigen. 3. Volwasseneneducatie Vanaf 2013 zijn de gemeenten niet langer verantwoordelijk voor de bekostiging van het Voortgezet Algemeen Volwassenen Onderwijs (VAVO). Het VAVO, in deze regio verzorgd door het ROC/Horizon College in Alkmaar, stelt volwassenen in staat om alsnog een startkwalificatie te halen. Het Rijk (Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen/OCW) neemt deze rol over (centraliseren VAVO). Daarnaast behoort het faciliteren van onderwijstrajecten ter bevordering van maatschappelijk functioneren/sociale redzaamheid tot het verleden. De Wet educatie ne beroepsonderwijs(web) is hiertoe gewijzigd. Als gevolg van de koerswijziging van het Rijk is de aanpak van laaggeletterdheid de nieuwe kerntaak van volwasseneneducatie. Centraal staat hierbij de verbetering van taal (lezen en schrijven), rekenen en alledaagse informatie- en communicatietechnologie (internet en e- mail). Dit ter ondersteuning van het Actieplan Laaggeletterdheid 2012-2015 van het Rijk. Na 1 januari 2013 dient het afgeslankte educatiebudget te worden ingezet voor de aanpak van laaggeletterdheid van niet-inburgeringsplichtigen. Op dit moment bestaat er veel onrust bij gemeenten en ROC's over de voorlopige (ongelijke en onredelijke) verdeling van de Rijksbijdrage voor educatie. Vanwege deze onrust vindt in januari 2013 bestuurlijk overleg plaats tussen het Rijk, de VNG en de MBO-raad om de verdeling van de beschikbare educatiemiddelen te herzien. VNG en OCW gaan op korte termijn ook in gesprek over de toekomst van het educatiestelsel. In zijn huidige vorm is het stelsel niet meer houdbaar (bewerkelijk met slecht 53 miljoen, 30% van het oorspronkelijke educatiebudget), te verdelen over 415 gemeenten, met een bestedingsverplichting bij ROC's. Het Rijk zal binnenkort een keuze maken waar de verantwoordelijkheid voor het educatiebudget komt te liggen: bij de gemeenten of bij de ROC's. Hoe nu verder? Laaggeletterdheid is een maatschappelijk probleem, waarvan de aanpak de spankracht van de individuele gemeente te boven gaat. Taal is de sleutel is tot de samenleving. Vanuit deze filosofie is
8 van 8 nr. eind 2012 met de andere regiogemeenten het Bondgenootschap Westfriesland opgericht, mede omdat de werving van laaggeletterden inmiddels de verantwoordelijkheid is van de gemeenten. Dit bondgenootschap stelt zich tot doel het aantal laaggeletterden in deze regio te verminderen. Het bondgenootschap is een netwerkorganisatie, waaraan ook niet-overheidsorganisaties meedoen (Berend Botje, IntermarisHoeksteen, beide bibliotheken, Hessing Zwaagdijk, Stichting De Wering, GGD Hollandse Noorden en het ROC/Horizon College). Laaggeletterden komen zo op uiteenlopende plekken in hun woon- en werkomgeving in beeld. Verbetering van hun taalvaardigheid is een tweede stap. In dit kader is in LEA-verband de ambitie uitgesproken om in Hoorn het aantal laaggeletterden in de periode 2012-2016 terug te brengen van 13 naar 10%. Voor 2013 is qua budget sprake van onverwachte en onredelijke herverdeeleffecten. Terwijl het landelijk beschikbare educatiebudget door het centraliseren van het VAVO met 50% is gekrompen, hebben veel individuele gemeenten te maken met een veel sterkere daling. Dit geldt -met uitzondering van de gemeente Hoorn- ook voor Westfriesland. Het voorlopige budget van Hoorn is nagenoeg gelijk gebleven. In januari vindt Bestuurlijk Overleg plaats tussen OCW, VNG en MBO-raad om te komen tot een herverdeling van de educatiegelden voor 2013. Mocht dit overleg niet overeenstemming leiden, dan komt er een compensatieregeling om de nadelige effecten zoveel mogelijk te verhelpen. De vorm van een mogelijke compensatie hangt vervolgens weer nauw samen met de toekomst van het educatiestelsel (gemeenten of ROC). Kortom, veel onduidelijkheid over de toekomst, de plaats en financiering van educatie, waarbij de stap om de bestuurlijke uitkomsten vervolgens te vertalen in wetgeving (WEB en Wet participatiebudget) op zijn vroegst in 201 5 is te verwachten. Het college stelt zich op het standpunt dat het voorlopige educatiebudget ( 477.574) dient te worden ingezet voor de aanpak van laaggeletterdheid met inschakeling van het ROC/Horizon College voor de taaitrajecten van de laaggeletterden die mede via het bondgenootschap in beeld zijn gekomen. Doorgaan op de ingeslagen weg. Vanwege de onduidelijkheid over o.m. het beschikbare budget, komt de haalbaarheid van de huidige LEA-ambitie wellicht in het geding. Bijstelling ligt dan voor de hand.