Workshop: Gedragsinzichten toepassen Den Haag, ministerie van Economische Zaken, 10 november 2016 Wageningen Economic Research Den Haag, december 2016
Contents 1 Workshop Gedragsinzichten toepassen voor beleid 3 2 Verslag paneldiscussie 4 3 Deelnemerslijst 6 4 Bijlage I: Workshop Gedragsinzichten in de praktijk (3 parallel groepen) 7 2
1 Workshop Gedragsinzichten toepassen voor beleid Gedragseconomie is een discipline in opkomst. Het wordt echter nog nauwelijks toegepast in natuur- en voedselbeleid. Wageningen Economic Research organiseerde daarom een workshop bij het ministerie van EZ om zelf met gedragseconomie aan de slag te gaan. Tijdens de bijeenkomst werd op verschillende manieren duidelijk dat met gedragsexperimenten snel, gemakkelijk en in dialoog met betrokkenen inzicht verkregen kan worden in de effecten van beleid. Mensen zijn niet rationeel, maar wel voorspelbaar Eva van den Broek, onderzoeker Wageningen University & Research, liet zien hoe met kleine veranderingen in de omgeving grote gedragsveranderingen kunnen worden behaald. Na deze introductie gingen de aanwezigen aan de hand van het EAST-model (Easy, Attractive, Social en Timely) aan de slag met zelf ingebrachte cases. Die varieerden van Hoe zorg je ervoor dat eigenaars hun honden aanlijnen in het bos? tot Hoe kunnen we mensen ertoe aanzetten om niet de pakken melk met de langste houdbaarheidsdatum te zoeken?. Alle uitgewerkte ideeën scoorden hoog op haalbaarheid en geschatte impact. De winnende case beschreef een interventie die eenzame mensen groepsgewijs de natuur in liet gaan, door de huisarts als verwijzer te laten optreden: Easy, Attractive, Social en Timely! Restaurants kunnen bijdragen aan meer groenteconsumptie Een voorbeeld van een gedragseconomisch experiment is menu-engineering in restaurants. WURonderzoeker Machiel Reinders, vertelde dat bij enkele van der Valk restaurants mensen in de interventiegroep meer groenten en 12,5% minder vlees dan gebruikelijk voorgeschoteld kregen. Deze mensen aten 31% meer groenten en waren net zo tevreden over het restaurant als de andere gasten. Link naar: Restaurants-kunnen-bijdragen-aan-meer-groenteconsumptie Burgers gaan niet zomaar meer betalen voor natuur Organisaties als Staatsbosbeheer moeten op zoek naar andere inkomsten, aangezien overheden minder bijdragen. Hierin zou een rol voor burgers weggelegd kunnen zijn, maar een experiment in het Haagse Bos toont volgens WUR-onderzoeker Andries Richter aan, dat dit nog niet zo eenvoudig is. Bezoekers van het Haagse Bos werd gevraagd om thuis een online enquête in te vullen. Voor iedere ingevuld enquête doneert Wageningen University & Research een bedrag voor het onderhoud van het Haagse Bos. Een interessante waarneming hierbij is dat mensen minder bereid zijn om geld te verdienen voor de natuur, wanneer zij hebben gehoord dat de overheid minder geld overheeft voor natuur. Hierbij lag het grootste verschil bij mensen die frequent het bos bezoeken. Link naar: Burgers-gaan-niet-zomaar-betalen-voor-natuur 3
2 Verslag paneldiscussie Hans Rutten: Is het beleid irrationeel? Wat is ervoor nodig om het beter te doen? Thomas Dirkmaat: Door gedrag breed in kaart te brengen, voor alle relevante gedragsfactoren. Niet alleen analyse maar ook door echt het veld in te gaan. Door met burger en consument het gesprek aan te gaan, krijg je beter beleid. Hoe gedraagt doelgroep hij zich werkelijk; daar is veel te winnen. Annelies Meijer: Thomas adviseert om te gaan praten, is het niet beter om het uit te proberen? Thomas: Als je een interventie hebt bedacht ga je die uittesten. Niet mensen bevragen, maar een echt experiment met controle groep. Voorbeeld is de gecombineerde opgave van landbouwers. Nu is er uitstelgedrag, alles komt de laatste weekweek. Men wilde de aanschrijving aanpassen, om zo het indienen naar voren te halen. We hebben een streefdatum in plaats van deadline gebruikt in de test. 70% van de opgaves is van mei naar april verschoven. Boeren waren blij dat hun eigen uitstel gedrag was aangepakt. Machiel Reinders: de belastingdienst heeft een financiële prikkel gekoppeld aan de streefdatum van 1 mei. Tim Jongbloed: Interventie zitten vooral op snelle systeem. Beleid zit vooral op het langzame systeem. Hoe vertalen we het zo dat het echt gaat gebeuren en mensen het echt gaan toepassen. Nancy Lentjes: Beleidsmedewerkers moet daarvoor experimenteerruimte krijgen. Bij het project voedselverspilling, kostte het hele experiment (pilot) anderhalf jaar. Thomas: We hebben binnen EZ ruimte gekregen om grotere projecten uit te voeren de komende twee jaar. Hans Rutten: Wat was het probleem bij het groente-onderzoek? Hoe kwam je tot deze interventie, waarom niet meer groente of meer keuze voor consument. Restaurant neemt het experiment over en niet de alternatieven die niet zijn onderzocht. Machiel Reinders: de portiegrootte was gemakkelijk uit te voeren door restaurant. Helpt restaurant en klant. Natuurlijk ook andere opties bekeken. Erik van Bommel: Er zijn natuurlijk meer opties: presentatie van groenten op bord, bereiding (o.a. textuur), presentatie op menukaart. Eva van den Broek: Voor van der Valk, scheelt reductie in omvang schnitzel in aankoop kosten, de net iets lagere tevredenheid voor minder vlees en meer groente kost ze minder. Nancy Lentjes: Hoelang zijn jullie bezig geweest met interventie en hoeveel gesprekken met van der Valk? Mijn ervaring is dat het veel tijd kost om gezamenlijk doel te vinden met bedrijfsleven. Met Landal gesprek gevoerd, het duurde ¾ jaar voor we konden gaan meten. Erik van Bommel: Van der Valk was gekozen omdat ze de resultaten gemakkelijk kunnen opschalen. Van der Valk restaurants verschillen nu ook al in de hoeveelheid vlees die ze serveren. Een van de restaurants had al kleinere porties. Je bent paar maanden bezig met uitvoeren. Het project bestond uit verschillende fases. In 2014 was de pilot. Het experiment in zomer 2015 (3/4 jaar na pilot). Erik Droge: Bij Leisurelands experimenteren we ons helemaal suf. Theorie en praktijk zijn verschillende werelden. Als je bos anders inricht, zodat burger idee krijgt dat hij bezit van ander betreedt, dan is mijn verwachting dat hij ervoor zal betalen. Onze terreinen waren vroeger van de overheid nu verzelfstandigd. De bereidheid om parkeergeld te betalen is groter door betere communicatie. Andries Richter: Veel factoren spelen een rol: o.a. hoe was het voor de ingreep. Burgers zijn bereid te betalen als ze er iets voor terugkrijgen. Vraag uit de zaal: Hoe kom je tot zulke samenwerkingen tussen onderzoek en bedrijf, hoe komt zoiets tot stand? Eva: er zijn veel verschillende manieren: o.a. Wageningen 4
verzint onderzoek en daar zoeken we partners voor een PPS bij. Het onderzoek kan groter worden omdat er publiek geld bij zit. Resultaten zijn dan wel publiek toegankelijk. Andries: Bereidheid van bedrijven hangt ook af hoeveel moeite je moet doen voor het experiment. Vaak gebeuren er al dingen met gedragseconomie. Als je smartphones in kunt zetten, kost het weinig moete en dan kan het gemakkelijker. We werken ook met studenten, is ook gemakkelijker. Eva: bedrijven zijn er veel mee bezig. Wat Booking.com doet, daarbij verbleek al ons onderzoekswerk bij. Booking.com experimenteert ook binnen HR-beleid. Enkele medewerkers krijgen bonus en andere niet. Hans Rutten: hoe kunnen we ingesleten gedrag benutten voor beleid. Bijvoorbeeld: wachten met aanleg van paadjes door te kijken waar mensen gaan lopen en daarna paadje maken. Kennen jullie voorbeelden? Eva: Wat werkt om kinderen te laten leren voor examen is om de ouder ernaar te laten vragen. Ouder krijgen een sms in een experiment om te vragen naar het examen van hun kinderen. 5
3 Deelnemerslijst Achternaam Voornaam Organisatie Bommel Erik, van Variatie in de Keuken Breukelen Sascha, van LandschappenNL Broek Eva, van den Wageningen University & Research Dirkmaat Thomas Ministerie van Economische Zaken Droogh Erik Leisurelands Heij Saskia, de Natuurmonumenten Jongbloed Tim Ministerie van Economische Zaken Laar-Wiersma Jitske, van Ministerie van Economische Zaken Lentjes Nancy Ministerie van Economische Zaken Moll Yvonne, van Natuurmonumenten Nairi Khadija Wageningen University & Research Ooijendijk Tessa Ministerie van Economische Zaken Ploem Herman Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Potter Irma, de Natuurmonumenten Puttelaar Jos, van den Wageningen University & Research Reijnen Inge Natuurmonumenten Reinders Machiel Wageningen University & Research Reinhard Stijn Wageningen University & Research Richter Andries Wageningen University & Research Rutten Hans Ministerie van Economische Zaken Tilburg Peter, van Ministerie van Economische Zaken Verwoerd Sander Natuurmonumenten Westerink Judith Wageningen University & Research 6
4 Bijlage I: Workshop Gedragsinzichten in de praktijk (3 parallel groepen) 7
8
9
10