Module Laboratoriumhandelingen De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl www.climatecalc.eu Cert. no. CC-000057/NL
Colofon Auteur Esther van Schuur Henriëtte van Grinsven Sophia van Son Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Eerste druk, 2016 Ontwikkelcentrum, Wageningen, Nederland Email: info@ontwikkelcentrum.nl Internet: www.ontwikkelcentrum.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.
Inhoudsopgave Inleiding 5 1 Het Laboratoriumonderzoek 7 1.1 Oriëntatie 7 1.2 Hygiëne en veiligheid in het laboratorium 7 1.3 Glaswerk en andere laboratoriumbenodigdheden 10 1.4 Veelvoorkomende laboratoriumhandelingen 14 1.5 De microscoop 16 1.6 Opdracht 21 2 Het onderzoek van huid en vacht 23 2.1 Oriëntatie 23 2.2 Schimmels 23 2.3 Ectoparasieten 25 2.4 Huidtumoren 29 2.5 Opdracht 31 3 Het bloedonderzoek 33 3.1 Oriëntatie 33 3.2 Bloedafname 33 3.3 Hematologisch onderzoek - Rode bloedcellen 38 3.4 Hematologisch onderzoek - Witte bloedcellen 41 3.5 Chemische bepalingen 48 3.6 Sneldiagnostica 50 3.7 Opdracht 52 4 Het ontlastingsonderzoek 53 4.1 Oriëntatie 53 4.2 Verteringsonderzoek 53 4.3 Faecesonderzoek op darmparasieten 55 4.4 Opdracht 61 5 Het urineonderzoek 63 5.1 Oriëntatie 63 5.2 Het verzamelen van urine 63 5.3 Urineonderzoek - Uiterlijke beoordeling 64 5.4 Chemisch urineonderzoek 68 5.5 Microscopisch urineonderzoek - Het urinesediment 73 5.6 Opdracht 79 6 Bacteriologisch onderzoek 81 6.1 Oriëntatie 81 6.2 Kunstmatige voedingsbodems 81 6.3 Het uitvoeren van bacteriologisch onderzoek 84 6.4 Bacteriologisch urineonderzoek 90 6.5 Opdracht 92 3
7 Melkonderzoek 93 7.1 Oriëntatie 93 7.2 Het onderzoek op kwaliteit 93 7.3 Aanwezigheid van groeiremmende stoffen 96 7.4 Mastitis 97 7.5 Opdrachten 100 Begrippenlijst 101 4
Inleiding Kwalificatiedossier Dierverzorging De inhoud van de module Laboratoriumhandelingen is onderdeel van een serie modulen voor het kwalificatiedossier Dierverzorging. Meer in het bijzonder sluit de inhoud van deze module aan bij Kerntaak 2 Verrichten paraveterinaire handelingen en daarbinnen het werkproces Verricht laboratorium werkzaamheden (P5-K2-W4) voor niveau 4 van dit dossier. Laboratoriumhandelingen Een dierenarts moet geregeld een diagnose stellen. Daarvoor is onderzoek nodig. Laboratorium onderzoek is een belangrijke steun voor het bevestigen van een veronderstelde diagnose. Soms worden ook ziekten gesignaleerd die nog onopgemerkt waren. De paraveterinair heeft een belangrijke taak bij het uitvoeren van laboratoriumonderzoek. De laboratoriumhandelingen moeten nauwgezet en volgens de instructies uitgevoerd worden. De informatie die uit het laboratoriumonderzoek komt, moet uiteraard betrouwbaar zijn. In deze module leer je hoe je nauwkeurig en veilig de verschillende laboratoriumhandelingen kunt uitvoeren, welke apparatuur daarbij een rol speelt en waar je op moet letten. Hoofdstuk 1 tot en met 7 De module Laboratoriumhandelingen bestaat uit zeven hoofdstukken. In hoofdstuk 1 worden veiligheid en hygiëne bij het laboratoriumonderzoek behandelt. zoals. Ook worden de materialen in een laboratorium besproken, zoals de microscoop. Tenslotte gaat dit hoofdstuk in op enkele veel voorkomende laboratoriumhandelingen. In hoofdstuk 2 staat het onderzoek van huid en vacht centraal. In hoofdstuk 3 wordt er gekeken naar het bloedonderzoek; de afname, het onderzoek naar rode en witte bloedcellen, bloedchemie en sneldiagnostica. Hoofdstuk 4 is geheel gewijd aan ontlastingsonderzoek en hoofdstuk 5 aan het verzamelen en onderzoeken van urine. Hoofdstuk 6 behandelt bacteriologisch onderzoek en hoe, voedingsbodems en dipslide testen hierbij ingezet kunnen worden. Ten slotte komt in hoofdstuk 7 het onderzoeken van melkmonsters op kwaliteit aan bod bijvoorbeeld bij het vaststellen van mastitis, een uierontsteking, welke bacterie dit veroorzaakt. Veel leesplezier! De auteurs Bij dit boek ontvang je een éénjarige licentie op de digitale module. Je vindt de activatiecode op de achterzijde. In deze module vind je computersymbolen. Deze interactieve extra s, waaronder digitale opdrachten, bronnen en hulpmiddelen zijn te vinden in de digitale versie. 5
6
1 Het Laboratoriumonderzoek 1.1 Oriëntatie Het laboratoriumonderzoek is een belangrijke steun voor het bevestigen van een veronderstelde diagnose. Met behulp van laboratoriumonderzoek kan ook de aanwezigheid van bepaalde, nog onopgemerkte ziekten gesignaleerd worden. Bij het urineonderzoek stel je de aanwezigheid vast van bestanddelen die onder normale omstandigheden niet in de urine voorkomen. Glucose in urine vind je onder andere bij een gestoorde koolhydraatstofwisseling. Bloed onderzoek kun je uitvoeren om na te gaan of er misschien sprake is van bloedarmoede maar ook kan het een aanwijzing geven over een aanwezige infectie. Stoornissen in de spijsvertering kun je vaststellen door een verterings- en faecesonderzoek. Bij hardnekkige jeuk of huiduitslag kun je door middel van een microscopisch onderzoek van huid of haren de micro-organismen of parasieten op het spoor komen die dit veroorzaken. Onderzoek van melkmonsters is ook mogelijk. Het bepalen van het kiemgetal en een aantal andere bacteriologische bepalingen is de methode om de kwaliteit van de melk te controleren en de veroorzaker van een uierontsteking op te sporen. 1.2 Hygiëne en veiligheid in het laboratorium Hygiëne Je moet je ervan bewust zijn dat al het materiaal dat in het laboratorium onderzocht wordt, besmet kan zijn. Verantwoord hiermee omgaan is een onderdeel van het medisch laboratoriumwerk. Behalve dat besmet materiaal gevaar op kan leveren voor jezelf, kan het onzorgvuldig werken ermee ook gevaar opleveren voor je omgeving. Werk met dit potentieel besmette materiaal doordacht en hygiënisch. Rook en eet niet in de ruimte waar het onderzoek wordt uitgevoerd. Draag een schone witte jas bij laboratoriumonderzoek en hang deze weg in het laboratorium voordat je dit verlaat. In veel gevallen kan het wenselijk zijn plastic handschoenen te dragen, speciaal als stoffen kunnen inwerken op de huid, maar ook bij het werken met bloed en ander patiëntmateriaal, om de kans op infecties via een wondje aan de handen te voorkomen. Maak het tot een goede gewoonte geregeld je handen te wassen met desinfecterende zeep. Verlaat nooit het laboratorium voordat je je jas hebt uitgetrokken en opgehangen en je handen gewassen zijn. Immers, je loopt van je labwerk weer naar een andere patiënt of collega. Neem de tafels af met een desinfecterend middel. Verwijder na voltooid onderzoek al het onderzoekmateriaal zodanig dat voor mens en dier besmettingsgevaar is uitgesloten. Spoel urineresten gemengd met grote hoeveelheden leidingwater weg door de gootsteen. Spoel eventueel na met lysol. Verzamel faeces- en bloedresten in containers vernietig ze daarna. Het LaboratoriuMONDErzoek 7
Veiligheid Je behoort altijd veiligheidsmaatregelen te treffen in een laboratorium. Dit zijn maatregelen die voorgeschreven zijn door de Dienst der Arbeidsinspectie. Deze maatregelen zijn wettelijk vastgelegd in de Arbo-wetgeving. Enkele hiervan zijn: Een veilige ruimte behoort twee uitgangen te hebben. Er moet een brandblusser aanwezig zijn. Bij gebruik hiervan spuit je nooit op de brand zelf, maar boven de brandhaard. Afb. 1.1 Brandblussers. Zo voorkom je dat er lucht en daarmee zuurstof bij het vuur kan komen. Hoofdkranen voor gas en elektriciteit behoren buiten het laboratorium aangebracht te zijn. In geval van brand kun je deze rustig sluiten. Werk je met gasbranders en wil je het gas aanhouden, let er dan op dat het gas met een gele vlam brandt (de blauwe vlam is veelal onzichtbaar). Zorg ervoor dat indien een gasvlam gebruikt wordt, geen brandbare stoffen (aceton, ether, alcohol) in de omgeving gebruikt worden. Let erop dat flessen met vloeistoffen of vaste stoffen voorzien zijn van een etiket waarop vermeld staat wat erin zit. Gebruik geen vloeistoffen uit een fles zonder etiket; dit kan gevaar opleveren voor de gezondheid. Afb. 1.2 De flessen waarmee je werkt moeten zijn voorzien van een duidelijk etiket. Schenk vloeistoffen steeds zo uit dat de etiketten van de flessen naar boven zijn gericht. Giet nooit iets in de flessen terug, maar giet chemische resten in speciale containers. Hierbij maak je onderscheid tussen containers voor organische vloeistoffen en containers voor anorganische vloeistoffen. Zet na gebruik de flessen, elk van hun eigen stop voorzien, op hun vaste plaats terug. Verlaat nooit het laboratorium voordat alles wat gebruikt is, schoongemaakt en opgeborgen is, de gaskranen dichtgedraaid zijn, alle elektrische apparaten uitgeschakeld zijn en de handen gewassen zijn. 8 Het LaboratoriuMONDErzoek
1. Zet achter de volgende laboratoriumhandelingen de juiste hygiëne maatregel. Verwijderen urineresten: Wegspoelen door de gootsteen met leidingwater / Handen wassen en jas ophangen / Verzamelen in containers / Plastic handschoenen aan Verlaten laboratorium: Wegspoelen door de gootsteen met leidingwater / Handen wassen en jas ophangen / Verzamelen in containers / Plastic handschoenen aan Verwijderen faecesresten: Wegspoelen door de gootsteen met leidingwater / Handen wassen en jas ophangen / Verzamelen in containers / Plastic handschoenen aan Werken met bloed: Wegspoelen door de gootsteen met leidingwater / Handen wassen en jas ophangen / Verzamelen in containers / Plastic handschoenen aan 2. Noem enkele veiligheidsmaatregelen die voor een laboratorium gelden. 3. Goed of fout? -- Bij het uitschenken van vloeistoffen dien je het etiket naar onder te richten, zodat de vloeistof er niet op kan lekken. Goed Fout -- Wanneer je het gas van een gasbrander aanhoudt terwijl je deze niet gebruikt, zorg je dat de vlam blauw is. Goed Fout -- Je mag niet eten, drinken of roken in een ruimte waar onderzoek wordt uitgevoerd. Goed Fout -- Hoofdkranen voor gas en elektriciteit horen in het laboratorium te zijn aangebracht, zodat je er snel bij kunt in geval van brand. Goed Fout Het LaboratoriuMONDErzoek 9