Putting Evidence into Practice: Knowledge-to-action Cylcle

Vergelijkbare documenten
Putting evidence into practice: Pijn bij kanker. Wendy H. Oldenmenger

Chapter 10. Samenvatting

Palliatieve Pijnbestrijding regio s-hertogenbosch /Bommelerwaard. Ambitie Jeroen Bosch Ziekenhuis. Patiëntveiligheid

Optimaliseren chemotherapie probleem signalering en interventies

Inhoud. Algologische functie in de praktijk. Annemie Van Aken verpleegkundige 4/13/2011

Factsheets indicatoren Vroege herkenning en behandeling van pijn. Structuurindicatoren

Dr. Hilde Verbeek 15 april Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1

Incidentie. Adjuvante endocriene therapie; het zorgenkind van de mammae. Transitie van voorlichting onder de maat, naar voorlichting op maat.

Protocol Pijn meten, registreren en monitoren in het Jeroen Bosch Ziekenhuis

Inhoud presentatie. Pijn in verpleeghuizen. Pijn in verpleeghuizen. A Closer Look at Pain in Nursing Home Residents

Implementatie van Samen Beslissen

Goed pijnmanagement op de SEH, belangrijk voor zowel acute als chronische pijn!

Samen werken aan betere pijnzorg: de ontwikkeling van de kwaliteitsindicator Ziekenhuisbreed pijnmanagement

Pijnrevalidatie: De stand van zaken. Jeanine Verbunt

Samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2

5/28/16. Beslissingsondersteuning Prof. dr. Ameen Abu-Hanna. Uitgangspunt ( + ) Friedman. JAMIA 2009

Beïnvloedende factoren vanuit EBNN die de implementatie van innovaties op verpleegafdelingen bevorderen

Kwaliteitsnormen. Blaascarcinoom

Patiëntenparticipatie in Diseasemanagement & Chronic Care Model. Margo Weerts

Mariëtte van Engen-Verheul 1 Niels Peek 1,2, Hareld Kemps 1,3, Roderik Kraaijenhagen 4,5,6

Zorgpad Stervensfase. Lia van Zuylen, internist-oncoloog. Kenniscentrum Palliatieve Zorg Erasmus MC, Rotterdam

Remote patient management

Richtlijnen pijn. Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Gradering

Beter voorbereid met ontslag. Effectief communiceren tijdens het ontslaggesprek

Medicatie gerelateerde heropnames <30 dagen. Elien Uitvlugt AIOS Ziekenhuisfarmacie, promovendus

Medicatie gerelateerde heropnames <30 dagen

Ontwikkelen van kwaliteitsindicatoren in de palliatieve zorg in Vlaanderen. Kathleen Leemans

Survivor ship care Zorg na de diagnose en behandeling van kanker Ellen Passchier, RN MSc.

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies

DOP DIGITAAL ONCO PLATFORM

3.3 Delirium. herkend wordt. Onduidelijk is in hoeveel procent het delirium niet, of niet volgens de gangbare richtlijnen, behandeld wordt.

Zorgpad Stervensfase

Reuma in eigen hand Van zelfkennis tot zelf management

Ik zorg dus ik Phamous. Meten en verbeteren. Achtergronden: Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie 2012 (1)

HET ZORGPAD STERVENSFASE

Handhygiëne in Nederlandse ziekenhuizen

Polikliniek atriumfibrilleren

Elsie Decoene Verpleegkundig specialist oncologie UZ Gent. Opvolging van oncologische patiënten: ehealth als hulpmiddel?

Het meten van angst: verpleegkundigen aan het woord!

Procesondersteuning met 5e generatie EPD. Harm Smeets

RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG

DOP DIGITAAL ONCO PLATFORM

De rol van verpleegkundig specialisten bij zorginnovatie

Charlotte Griffioen. Opioïd gebruik bij ouderen. Wetenschapsdag SANO in Maastricht 2016

Implementatie PersoonsGebondenDossier

Richtlijn Herstel na kanker: aanzet tot nazorginnovatie

ehealth & innovatie in de Geboortezorg. Mireille Bekker, associate professor, gynaecoloog UMCU

Franciscus IBD Centrum 8 mei 2019

Zorginnovatie voor pijnlijke diabetische polyneuropathie. Margot Geerts Verpleegkundig Specialist

Oorzaken. Pijn in de Palliatieve Fase. Programma. Stellingen. Vóórkomen van pijn Pijn in de palliatieve fase onderbehandeld?!

Onderzoek naar gezondheidsvaardigheden in psychosociale oncologie

Nieuwe ontwikkelingen thuis monitoring. Karen Moor Arts/onderzoeker - Erasmus MC Rotterdam

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Disclosure. Nierpatiënt 2.0. Outline. Hoe kijkt u hiernaar? Ouderen op internet (CBS) Ervaringen met internet No conflict of interest

Het APOP screeningsprogramma Nationaal Symposium Spoedzorg voor Ouderen

} EBM. De vertaalslag van de richtlijn naar de diabeteszorg. Implementatie van weerstand naar commitment. Doel richtlijn.

Introductie. ehealth in de basisggz?! Waarom. Definitie ehealth: Verschijningsvormen. Even voorstellen..

Meten van de kwaliteit van zorg voor patiënten met hoofd-halskanker

Palliatieve zorg voor hartfalenpatiënten in de praktijk

Naam project :Ontslag matrix Zorgeenheid : VCCH Namen indiener(s) : Mirjam Al en Simone Kok Hoofd zorgeenheid : Hilda Ket

Implementatie van klinische richtlijnen

MARKERING en Proactieve ZORGPLANNING

SelfMED. Medicatie in eigen beheer van de patiënt gedurende de ziekenhuisopname Maken de voordelen de organisatorische uitdaging zinvol?

Doorbraakpijn bij kanker: de rol van de verpleegkundige!

Zorgpad hooggradig glioom. Inhoud. Wat is een zorgpad. Regisseren van het zorgproces. Corinne van den Dool, MANP

ZELFMANAGEMENTONDERSTEUNING IN DE CHRONISCHE ZORG COMPETENTIES BIJ (STUDENT)VERPLEEGKUNDIGEN

Handleiding voor de zorgverlener

Evidence Based Practice in de alledaagse praktijk. Definitie EBP

Doelmatigheid van de hoorzorg

NHG-Leergang Palliatieve Zorg. Module 1: inleiding, palliatief redeneren

Samenvatting Deel I Onderzoeksmethodologie in onderzoek naar palliatieve zorg in instellingen voor langdurige zorg

Kennis en attitude van verpleegkundigen ten aanzien van decubitus

Evidence based nursing: wat is dat?

Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION

Nazorg bij kanker; de rol van de eerste lijn. Hans Nortier

Handleiding Zorgpad Palliatieve Zorg (ZPZ) in EZIS Interne geneeskunde

Geen. (potentiële) belangenverstrengeling. Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

De juiste informatie op het juiste moment. Zorgatelier 16 april 2019

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis

Hartfalen bij verpleeghuisbewoners; waar liggen de uitdagingen?

Telemonitoring van pijn bij kanker E-health toegepast in de praktijk

Curavista ehealth. Hoeveel redenen heeft u nodig? Het platform mét content. Patiënt en arts voeren in

Beoordelingsrapport Owise app

Determinanten en Barrières van Seksuele Patiëntenvoorlichting. aan Kankerpatiënten door Oncologieverpleegkundigen

C.L.A. Reichert, Cardioloog A. van der Ploeg, Klinisch pad coördinator cardiologie Medisch Centrum Alkmaar November 2014

PROMs in de orthopedie. Liza van Steenbergen, epidemioloog LROI 23 maart 2017

Andrea van der Meulen, MDL-arts

Bevorderen arbeidsparticipatie chronisch zieken: effectieve interventies

MijnAVL implementatie van en onderzoek naar een patiëntenportaal. Drs. W. Kuijpers Drs. L. Kooij

NVA BEROEPSNORMEN. Zorgprocessen

Kern van deze visie is dat een (zorg)proces op deze manier een cyclus van continu beoordelen en verbeteren ingaat.

Registratie van proces- en prestatie-indicatoren in het EPD: een uitkomst!

Feico Zwerver, Ton Schellart, Han Anema, Allard van der Beek, Karin Groenewoud

Beheersen van stoffenrisico's

DE MEERWAARDE VAN VERPLEEG EN VROEDKUNDIG ONDERZOEK VOOR DE PRAKTIJK

NPA Congres, 4 februari 2016: De patiënt aan het roer?

BESCHRIJVING ZORGPROCES Vroegopsporing ouderen voor bepaling kwetsbaarheid in geval van een ziekenhuisopname Versie V0.

Samenwerken en verder. Ontwikkelingsmodel voor Ketenzorg (OMK) Monique Spierenburg Vilans 15 januari Regionale netwerkbijeenkomst LND

Meten is weten. Baccaert Griet

Transcriptie:

Putting Evidence into Practice: Knowledge-to-action Cylcle Wendy H. Oldenmenger Coordinator Oncology Nursing Research, Erasmus MC Lecturer, University of Applied Science Rotterdam

Disclosure Belangen Spreker Geen (potentiële) belangenverstengeling

Putting Evidence into Practice Aan de hand van een actueel voorbeeld wordt het implementatieproces volgens de Knowledge to Action Cycle uitgelegd. http://knowledgetranslation.net/kt-tools

Prevalentie van (matig-ernstige) pijn Postoperatieve pijn: 40-71% Pijn bij kinderen: 20-77% Pijn bij kanker: 39-66% Pijn op SEH bij ontslag: 67% Pijn op intensive care: 50-74% Pijn bij geriatrische patiënten: 55-69% Pijn bij neurologie patiënten: 66-89% Pijn bij COPD patiënten: 54-61% Pijn bij hartfalen patiënten: 25-41% Diabetes patiënten: Reuma patiënten: 50-53% 24-54% (pijnlijke polyneuropathie)

2018: revision of national indicator about pain (IGZ) DOEL: Het doel van deze indicator is om een kwalitatief goede en veilige zorg voor patiënten met pijn te bewerkstelligen waarbij preventie op de voorgrond staat. Daarvoor is niet alleen kennis en kunde nodig van alle betrokkenen bij de pijnbehandeling maar ook het analyseren van geregistreerde pijndata voor het implementeren van verbetertrajecten volgens de Plan-Do-Check-Act cyclus.

2018: revision of national indicator about pain (IGZ) Indicator 1: Pijnmeting VRAAGSTELLING INDICATOR Wat is het percentage patiënten ( 18 jaar) met kanker waarbij tijdens hun polikliniek bezoek aan de medisch oncoloog een pijnmeting is uitgevoerd? (norm: 90%) Teller: aantal patiënten ( 18 jaar) met kanker waarbij een pijnmeting is verricht tijdens elk polikliniekbezoek aan de medische oncoloog in het verslagjaar. Noemer: totaal aantal patiënten met kanker die een polikliniekbezoek aan de medisch oncoloog in het verslagjaar.

2018: revision of national indicator about pain (IGZ) Indicator 2: Pijnregistratie VRAAGSTELLING INDICATOR Welk percentage van de pijnmetingen bij klinische chirurgische patiënten wordt digitaal geregistreerd? (norm: 90%) Teller: Aantal klinische chirurgische patiënten waarbij minimaal 1 x per dag tijdens elke opnamedag een pijnmeting digitaal geregistreerd is. Noemer: Het totaal aantal klinische chirurgische patiënten, opgenomen in het verslagjaar.

2018: revision of national indicator about pain (IGZ) Indicator 3: Pijnconsultatie VRAAGSTELLING INDICATOR Welk percentage van het geheel van eigenschappen van de pijnservice had de pijnservice in uw ziekenhuis in het verslagjaar? (Norm: 80%) Teller: opgetelde punten toegewezen aan eigenschappen van de pijnservice. Noemer: totaal aantal punten wordt automatisch ingevuld = 100 punten Percentage (wordt automatisch berekend): %

2018: revision of national indicator about pain (IGZ) (vervolg indicator 3) 24/ 7 bereikbaar voor alle opgenomen patiënten met pijn: 10 punten Multidisciplinaire samenstelling: 10 punten De anesthesioloog en de verpleegkundige/ anesthesiemedewerker hebben een aanvullende vakinhoudelijke opleiding ten aanzien van pijnbehandeling positief afgerond: 10 punten Uitvoering van patiëntconsulten: 10 punten Ondersteuning van pijneducatie aan patiënten: 10 punten* Ondersteuning pijneducatie aan medewerkers: 10 punten Ondersteuning bij het opstellen van protocollen en/of werkwijzen ten aanzien van pijnmanagement: 10 punten Ondersteuning ten behoeve van digitale registratie van pijngegevens: 10 punten** Ondersteuning bij kwaliteitsverbetering op het gebied van pijnbehandeling: 10 punten*** Het uitvoeren van een audit met betrekking tot de uitvoering van het afgesproken pijnbeleid op de afdelingen: 10 punten

En nu,. Hoe gaan jullie dit implementeren in de praktijk?

The Knowledge-To-Action Cycle

The Knowledge-To-Action Cycle Voorbereiding: Proces waarbij de bestaande kennis wordt gezocht, Verfijnd en afgestemd op de behoeften van de gebruikers. 1. Literatuur onderzoek: eerste generatie kennis Bijv. PubMed; Embase; Cinahl 2. Kennis synthese: tweede generatie kennis Bijv. systematische reviews, meta-analysis 3. Tools & producten: derde generatie kennis Bijv. Evidence-based richtlijnen; zorgpaden

Voorbeeld: pijnmeting op de poli Aanleiding: Richtlijn pijn bij kanker (herziening 2016) Eenduidig pijnbeleid: pijnprotocol pijn bij kanker IGZ indicator pijnmeting oncologische poli Stap 3: Richtlijn pijn bij kanker https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/pijn_bij_kanker/pijn_bij_kanker_-_startpagina.html Niet alleen pijnmeting, maar ook pijnprotocol

The Knowledge-To-Action Cycle 4. Identificeren van kennisbehoefte Bijv. wat wordt over pijn geregistreerd in dossier: dossieronderzoek 5. Aanpassen kennis aan lokale situatie Bijv. van richtlijn naar protocol (keuze middelen)

Voorbeeld: Stap 4: is een pijnprotocol wel nodig, doen wij het al goed genoeg? Survey (Enting et al 2009): 27% pijn; 65% inadequate pijnbehandeling (barrières artsen; verpleegkundigen & patiënten) Dossieronderzoek, een afdeling gedurende 1 week: 10% Stap 5: in richtlijn staat alle NSAID s & opioïden zelfde werkzaamheid. Protocol = keuze medicatie Terug naar stap 1 & stap 2 Andere protocollen in ziekenhuis (~ stap 3)

The Knowledge-To-Action Cycle 6. Inventariseer mogelijke barrières die je tijdens implementeren tegen tegen kan/ zal komen Bijv. kennis; attitude; gedrag; externe barrières Methoden: Delphi ronde; focusgroepen; observaties; literatuur 7. Selecteren, aanpassen en implementeren Bijv. Educatie (schriftelijke info; lezingen etc) (leiderschap; kwaliteitscirkels; actieve elearnings)

Handleiding relatie barrières en interventies Barrières Interventies Bekwaamheid Attitudes en overtuigingen Klassikaal onderwijs Gebrek aan kennis Gebrek aan vaardigheden om interventie te implementeren Geen/ weinig kennis van huidige situatie Patiënten/ familie ideeën over interventie Follow-up educatie Evt. coaching Posters Nulmeting doen en laten zien Folders voor patiënten Informatie bijeenkomst Bekendheid geven aan interventie Moore et al. Implementation Science 2014: 9:160

Handleiding relatie barrières en interventies Kansen en mogelijkheden Barrières Tijdsdruk en zware werklast Onduidelijkheid rollen en verantwoordelijkheden Gebrek aan onduidelijke documentatie/ standaarden Andere prioriteiten en initiatieven op afdeling/ instelling Bestaande cultuur op afdeling Gebrek aan communicatie tussen zorgverleners Interventies Goed leiderschap; meerwaarde duidelijk maken Standaarden vastleggen en op teamoverleg/ MDO s bespreken Promotie Reminders Aandachtsvelders Moore et al. Implementation Science 2014: 9:160

Handleiding relatie barrières en interventies Barrières Interventies Motivatie Attitudes en overtuigingen Reminders Weerstand om interventie te implementeren Bestaande cultuur op afdeling Gebrek aan motivatie bij patiënt Follow-up educatie (coaching) Audits Persoonlijke uitleg Belang voor patiënt duidelijk maken Belang voor instelling duidelijk maken Moore et al. Implementation Science 2014: 9:160

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 6: wie moeten we allemaal betrekken (projectgroep) en bij implementatie? Kunnen patiënten dit wel? Stap 7: Artsen/ verpleegkundigen informeren en scholen, zakkaartjes Zichtbaarheid Elektronisch patiëntendossier Makkelijk maken: standaard pijnanamneses Polikliniek assistenten informeren en scholen Patiënten: informatiefolders; touchscreen computers Extra studenten voor begeleiding

Design of the integrated program Outpatient clinic 1 Computerized pain assessment 2 Pain scores were automatically copied in EPD 3 Multidisciplinary cancer-related pain protocol 4 Patient Education (web-based) Oldenmenger et al. Ann Oncol 2016

The Knowledge-To-Action Cycle 8. Monitoren van implementatie Bijv. patiënten uitkomsten; enquêtes; gebruik van zorgpaden; medicatie 9. Evalueren van uitkomsten Bijv. effect op patiënt; zorgverlener en/ of organisatie 10. Blijvende implementatie Spanning routine innovatie nieuwe innovaties

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 8: wat wil je monitoren tijdens implementatie? Vullen patiënten het wel in? First six months: 4345 patients - 78% pain registration 100 Percentage pain registration per visit 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 month 1 month 2 month 3 month 4 month 5 month 6

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 9: Evalueren van uitkomsten In hoeverre hebben patiënten pijnklachten? Of the 3407 patients who scored their pain: 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 Current pain intensity NRS>0 NRS>4 0 month 1 month 2 month 3 month 4 month 5 month 6

Pijnregistratie op de polikliniek N Sex Leeftijd % pijn Ergste Pijn op dit Mean registratie pijn moment (sd) NRS > 4 NRS > 4 Curatieve intentie N=2142 Male: 1088 (51%) 54 (15) 75% 324 (20%) 227 (14%) Palliatieve intentie N=1778 Male: 889 (50%) 60 (13) 82%* 492* (34%) 337* (23%) *P<0.001 Oldenmenger et al. Ann Oncol 2016

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 10: blijvende implementatie: Gelukt/ Mislukt??? Pijnprotocol veelvuldig gebruikt Veel betere registratie van pijnklachten Evaluatie via interviews artsen & patiënten

Patiënten evaluatie 1 week, 566/ 776 (73%) poliklinische patiënten vulden vragenlijst in: zeer positief over project & dat patiënten zelf pijn moesten scoren 3% negatief: hadden geen pijn 2/3 gaf aan dat poliassistenten hen herinnerden pijnscore in te vullen 92% was in staat om zelf pijn te registreren 91% gaf aan dat, indien zij matig ernstige pijn aangaven, de arts dit ook met hen besprak.

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 10 Verdere innovatie: betere monitoring poliklinische patiënten met ernstige pijnklachten Internet applicatie & Web-based app: Pijndagboek Patiënten educatie over pijn econsult

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 10 Verdere innovatie: betere monitoring poliklinische patiënten met ernstige pijnklachten Internet applicatie & Web-based app: Pijndagboek

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 10 Verdere innovatie: betere monitoring poliklinische patiënten met ernstige pijnklachten Internet applicatie & Web-based app: Pijndagboek

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 10 Verdere innovatie: betere monitoring poliklinische patiënten met ernstige pijnklachten Internet applicatie & Web-based app: Pijndagboek

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 10 Verdere innovatie: betere monitoring poliklinische patiënten met ernstige pijnklachten Internet applicatie & Web-based app: Pijndagboek

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 10 Verdere innovatie: betere monitoring poliklinische patiënten met ernstige pijnklachten Internet applicatie & Web-based app: Pijndagboek

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 10 Verdere innovatie: betere monitoring poliklinische patiënten met ernstige pijnklachten Internet applicatie & Web-based app: Patiënten educatie www.erasmusmc.nl/pijnbijkanker

Voorbeeld: poliklinisch pijnprotocol Stap 10 Verdere innovatie: betere monitoring poliklinische patiënten met ernstige pijnklachten Internet applicatie & Web-based app: Pijndagboek Patiënten educatie over pijn econsult: Pijn Hoe pijnmedicatie te gebruiken Bijwerkingen Bevorderen zelfmanagement

Model van de ontwikkelde web applicatie Patiënt of naaste vult dagboek in en /of stelt vraag (econsult) via een webapplicatie op moment dat het hem uitkomt Verpleegkundige kan de gegevens van de patiënt via beveiligde online webapplicatie inzien en op maat de juiste adviezen geven gebaseerd op de palliatieve richtlijnen Patiënten kunnen de voor hen opgestelde zelfmanagement adviezen op elke moment van de dag zien Risicomodel die problemen signaleert en automatisch emailalert naar zorgverlener stuurt en deze antwoorden tevens rood maakt binnen de webapplicatie Patiënten informatie over omgaan met pijn beschikbaar Data worden naar beveiligde server gestuurd en zijn REAL TIME beschikbaar voor monitoring

Tele monitoring pijn bij kanker: feasibility

Tele monitoring pijn bij kanker: feasibility Evalueerbare patiënten (n=84): Vrouw: 52% Leeftijd: 59 jaar (range: 25-76 jaar) Duur monitoring: 45 dagen (range 5 545) Aantal dagboeken ingevuld: 29 (range 1-396) Aantal econsults: 5 (range 0 58) Ergste pijn: 5,8 3,8 (p<,001) Gedurende eerste 6 weken vullen patiënten 72% van de dagen hun dagboek in

Bedankt Medical Oncology CCD van der Rijt C van Zuylen M van Dijk MAG Baan CAM Verhoeven Neurology JEC Bromberg JLM Jongen Anesthesiology FJPM Huygen PJ Lieverse Hospital Pharmacy PJJM Janssen Information Technology JA Hazelzet CM Ouwens THM van der Boog Advisors PJE Bindels Patient delegations Curavista m.b.t. webapplicatie Alle oncologen die meewerken aan de studies

Gratis te downloaden: http://rdcu.be/vzq0

2016: Revision Dutch guideline cancer-related pain 2008: First version EBRO guideline Diagnosis and Treatment of Pain in Patients with Cancer 2016: revision of the guideline (10 points) https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/pijn_bij_kanker/pijn_bij_kanker_-_startpagina.html

Revision Dutch guideline cancer-related pain 1. Welke (meet)instrumenten zijn het meest geschikt bij de diagnostiek en behandeling patiënten met pijn bij kanker? 2. Welke zorgverleners zijn betrokken bij de diagnostiek en behandeling van pijn? 3. Op welke wijze dient doorbraakpijn bij patiënten met kanker met opioïden te worden behandeld? 4. Op welke wijze dient chronische pijn bij patiënten met kanker met opioïden te worden behandeld? 5. Op welke wijze dient de multidimensionele benadering van pijn bij kanker te worden vormgegeven?

Revision Dutch guideline cancer-related pain 6. Hoe en op welke wijze dient de voorlichting en educatie (pijninstructie, omgaan met pijn) van de patiënt gegeven te worden? 7. Welke interventies zijn het meest effectief voor het bevorderen van therapietrouw bij patiënten met pijn bij kanker? 8. Hoe stellen hulpverleners de patiënt in staat de pijn zo zelfstandig mogelijk te managen? 9. Welke patiëntengroepen (ouderen, patiënten met nierinsuffiëntie, patiënten in de terminale fase, hartfalen) met pijn bij kanker vereisen speciale aandacht. 10. Op welke wijze dient pijn bij patiënten met kanker met adjuvante analgetica te worden behandeld?