Omgevingsanalyse Sector Geestelijke Gezondheidszorg en Maatschappelijke Opvang Ten behoeve van het Zorginkoopdocument 2014 1 Versie: 1.0 Versiedatum: 12 april 2013 Projectgroep Zorginkoopbeleid 2014
INHOUDSOPGAVE Inleiding... 3 1 Omgevingsanalyse - Externe kaders voor Zorginkoop 2013... 4 1.1 Politieke ontwikkelingen rondom de aanspraken en uitvoering AWBZ... 4 1.2 Ontwikkelingen in het kader van wet- en regelgeving... 6 1.3 Overige ontwikkelingen... 6 2
INLEIDING CZ zorgkantoren zal ook voor 2014 de zorginkoop uitvoeren voor de AWBZ-sector in de CZzorgkantoorregio s. Dit document beschrijft het zorginkoopbeleid van de sector GGZ/MO. Landelijk is de koers ingeslagen van herstructurering van de AWBZ. Een deel van de AWBZ wordt gedecentraliseerd naar de WMO, er zal een deel van de langdurige GGZ worden overgeheveld naar de Zvw en er is nog onduidelijkheid of er een deel van de langdurige GGZ zal worden ondergebracht in een landelijke AWBZ voorziening (kern-awbz). Dit beleidsdocument bevat een een omgevingsanalyse. Hierin worden alle externe ontwikkelingen beschreven die van invloed zijn op de zorginkoop in 2014. Het gaat daarbij om landelijke ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving.veel besluitvorming is nog niet definitief op het moment van schrijven van dit document. Bij het opstellen zijn wij uitgegaan van de stand van zaken die van toepassing was op 1 april 2013. Wij wijzen de lezer erop dat dit document niet wordt aangepast aan ontwikkelingen in de besluitvorming, en derhalve soms achterhaalde informatie kan bevatten. 3
1 OMGEVINGSANALYSE - EXTERNE KADERS VOOR ZORGINKOOP 2014 Voordat het inkoopdocument kan worden vormgegeven, dient duidelijk te zijn welke kaders en ontwikkelingen voor het inkoopbeleid 2014 gaan gelden. Onderstaand worden de belangrijkste maatregelen gepresenteerd, en wat die betekenen voor de Zorginkoop 2014. Hierbij is uitgegaan van het actuele regeerakkoord en recente brieven van VWS zoals de Kamerbrief van 8 februari 2013 Gezamenlijke agenda VWS Van systemen naar mensen. Dit hoofdstuk is als volgt opgebouwd: Paragraaf 1 gaat in op de ontwikkelingen rondom de aanspraken en uitvoering van de AWBZ. Hierin zijn vervat de decentralisatie begeleiding naar gemeenten, de decentralisatie jeugdzorg en de overheveling van (deel van) intramurale GGZ naar Zvw. Paragraaf 2 gaat in op de gewijzigde wet- en regelgeving die van belang zijn op de inkoop van AWBZ zorg. Hieronder vallen de cliëntrechten en het continueren van het beleid rondom capaciteitswijzigingen. Paragraaf 3 tenslotte besteedt aandacht aan overige ontwikkelingen. De visie van de overheid op de decentralisaties naar gemeenten, zorginfrastructuur, innovatie / e-health en gepast gebruik van zorg. 1.1 Politieke ontwikkelingen rondom de aanspraken en uitvoering AWBZ De herstructering van de AWBZ zal ook gevolgen hebben voor de sector GGZ/MO. Diverse decentralisaties staan gepland. De begeleiding zal worden overgeveld naar de gemeenten evenals de jeugdzorg. Ten tijde van publicatie van dit document is er nog onduidelijkheid over de bestemming van de ZZP-C pakketten en de Maatschappelijke Opvang. Deze zorg zal naar de gemeenten worden overgeheveld of ondergebracht worden in een kern-awbz. 1.1.1 Decentralisatie begeleiding naar gemeenten In het regeerakkoord is opgenomen dat gemeenten geheel verantwoordelijk worden voor de activiteiten op het gebied van de ondersteuning, begeleiding en (een deel van de) verzorging thuis. Ook staat in het regeerakkoord dat dagbesteding vanaf 2014 vervalt en dat de indicatie voor Persoonlijke Verzorging wordt aangescherpt. De verwachting is dat deze maatregelen vervallen en dat er een algehele tariefskorting op de prestaties Begeleiding en Verzorging zal worden doorgevoerd. Vanaf 2015 wordt deze zorg volledig overgeheveld naar de gemeenten. Voor de zorginkoop 2014 betekent de gefaseerde transitie van begeleiding en persoonlijke verzorging van de AWBZ naar gemeenten allereerst dat de zorginkoop alleen dient te worden gericht op continuïteit van zorg aan bestaande cliënten en cliënten met een nieuwe indicatie. Indien er een tariefskorting wordt doorgevoerd en hierbij verlaging van de contracteerruimte zal plaatsvinden is het van belang om het volume gelijk te houden om zo de continuïteit te kunnen waarborgen. Voor CZ zorgkantoren en de gemeenten is het van belang elkaar te vinden in deze transities. CZ zorgkantoren heeft in haar beleid van 2013 reeds aandacht besteed aan de omgeving van de cliënt door in haar beleid de focus te leggen op thema s als vergroten van zelfredzaamheid, eigen regie en participatie. In 2014 zal dit beleid worden voortgezet. Op welke wijze CZ zorgkantoren hier 4
vorm aan geeft, wordt nader beschreven in de beleidsspeerpuntennotitie die begin mei zal worden gepubliceerd. 1.1.2 Decentralisatie jeugdzorg naar gemeenten De decentralisatie van de jeugdzorg is gepland voor 2015. De decentralisatie omvat alle onderdelen: jeugdzorg die nu een verantwoordelijkheid is van de provincie, de gesloten jeugdzorg, de jeugd-ggz onder Zvw, de lichtverstandelijk gehandicapte jongeren en jeugdbescherming en jeugdreclassering nu onder verantwoordelijkheid van Veiligheid en Justitie. Met deze en de andere decentralisaties beoogt de overheid te voorkomen dat er meerdere hulpverleners langs elkaar heen werken, maar ook ontschotting van de financiering. Eén gezin, één plan, één regisseur" is het uitgangspunt bij de decentralisaties. Door de inzet van één budget zal de ontschotting van financiering worden vormgegeven. Ook voor de overheveling van jeugdzorg geldt dat samenwerking met de gemeenten van belang is. De gemeente zal het traject dat voorliggend is aan de Zvw gaan uitvoeren. CZ vindt het van belang dat de transitie jeugdzorg soepel verloopt. Hiertoe wordt er in gezamenlijkheid met andere zorgverzekeraars in ZN verband een advies opgesteld hoe de transitie jeugdzorg zo goed mogelijk kan worden vormgegeven. CZ zal aansluiten bij landelijke ontwikkelingen op het gebied van samenwerking met gemeenten. 1.1.3 Overheveling intramurale GGZ naar Zvw De overheveling van intramurale GGZ omvat twee trajecten. Allereerst zullen in ieder geval de pakketten met een behandelcomponent (B-pakketten) worden overgeheveld naar de Zvw. Ten tweede wordt er over de Maatschappelijke Opvang en de pakketten zonder behandelcomponent (C-pakketten) een besluit genomen De overheveling van de B-pakketten naar de Zvw zal kansen bieden om de financiering te ontschotten. Niet in eerste instantie, maar wel in een latere fase. Hoe de bekostigingssystematiek eruit zal komen te zien na overheveling is nog onduidelijk en dat leidt ertoe dat er nu nog geen uitspraken gedaan kunnen worden over financiering. In de voorbereiding naar de daadwerkelijke overheveling zullen er echter al stappen worden gezet in het kader van beleidsafstemming. Beleidsafstemming tussen enerzijds zorgverzekeraars over de thema s die landelijk als belangrijk worden bestempeld en anderzijds door individuele zorgverzekeraars in de uitwerking van hun beleid en inkoopsystematiek. In 2014 wordt er toegewerkt naar integratie van beleid voor de curatieve GGZ en de langdurige GGZ. Daar waar mogelijk worden dezelfde thema s benoemd en zal getracht worden de cumulatieve effecten van inkoopsystematiek zoveel mogelijk te beperken. 1.1.4 Visie overheid op decentralisaties In de brief van Binnenlandse Zaken wordt er gesproken over een tweesporenbeleid ten aanzien van de vergroting van de uitvoeringskracht van de gemeenten. 1. Voor 1 januari moeten gemeenten onder voorwaarden congruente samenwerkingsverbanden aangaan rond de decentralisaties. 5
2. Er zal bevordering van opschaling van gemeenten plaatsvinden. Provincies worden hiertoe uitgerust om herindelingen te initiëren. De rijksoverheid ziet een driedeling voor zich van de te decentraliseren taken. a) Taken die door alle gemeenten kunnen worden uitgevoerd. b) Taken die vragen om een uitvoering op een niveau van minimaal 100.000 inwoners. Als voorbeeld hierbij wordt bijvoorbeeld inkoop genoemd. c) Taken die vragen om uitvoering op bovenregionaal, provinciaal of landelijk niveau. Het gaat om zeer specialistische taken en dienstverlening en samenwerking op het niveau van arbeidsmarkt en zorg voor de jeugd. Vanuit de VNG is het voorstel gekomen om met Binnenlandse zaken in gesprek te treden en voor 31 mei 2013 zullen er voorstellen komen voor nieuwe samenwerkingsverbanden in het sociale domein. Voor CZ zorgkantoren heeft het de voorkeur om het transitietraject op regionaal niveau met samenwerkende gemeenten vorm te geven. 1.2 Ontwikkelingen in het kader van wet- en regelgeving 1.2.1 Cliëntenrechten De Staatssecretaris van VWS streeft er naar om de rechtspositie van cliënten te verduidelijken en te versterken. Het doel is goede, veilige, tijdig beschikbare, toegankelijke en betaalbare zorg, waarbij de cliënt centraal staat. De staatssecretaris van VWS heeft aangegeven dat in 2013 verdere stappen zullen worden gezet om een wettelijke regeling voor het klachtrecht in te voeren. Hiertoe zal op een vijftal deelterreinen wetsvoorstellen worden ingediend om de rechten van cliënten te versterken: Klachten en geschillen; Kwaliteit; Goed bestuur en medezeggenschap; Aanpassing van de Wet op de geneeskundige behandelovereenkomst; Wet toelating zorginstellingen. De aangekondigde wetswijzigingen op het gebied van klachten en geschillen zullen door CZ zorgkantoren in het Inkoopdocument 2014 verwerkt moeten worden in de geschiktheidseisen en aanvullende voorwaarden. Afhankelijk van het al dan niet wettelijk verankeren van het Zorg(leef)plan in de wet, zal CZ zorgkantoren beleid moeten formuleren over het hanteren van het Zorg(leef)plan in de zorgverlening met als uitgangspunt dat cliënten in de AWBZ-zorg onder meer recht hebben op bespreking, actualisatie en evaluatie van het zorgplan. Voor intramurale cliënten moeten hierin tevens afspraken zijn opgenomen over de inrichting van het dagelijks leven, zodat zij zoveel mogelijk zelf de regie houden. 1.3 Overige ontwikkelingen 1.3.1 Innovatie / E-health De overheid wil deze kabinetsperiode gaan gebruiken om de procesinnovatie in de zorg een impuls te geven. Recente inventarisatie heeft laten zien dat dit nog moeizaam van de 6
grond komt. Domotica om cliënten meer eigen regie te geven en langer thuis te laten wonen worden nog te weinig ingezet. Daarentegen gaat de productinnovatie in de zorg in een aanzienlijk sneller tempo vooruit. Er worden steeds nieuwe producten ontwikkeld en geïmplementeerd. Binnen de curatieve zorg is er eveneens aandacht voor de inzet van e-health toepassingen om mensen te ondersteunen en daarbij zo gezond mogelijk te blijven. De koepels van patiënten, zorgprofessionals en verzekeraars werken samen aan de Nationale implementatie Agenda e-health. De overheid werkt mee aan de ontwikkeling en het gebruik van (internationale) standaarden, richtlijnen voor onderzoek naar de toepassing van e-health en ruimte voor e-health in de bekostiging. CZ zorgkantoren zal in haar beleidsspeerpunten nadrukkelijk aandacht hebben voor de ontwikkelingen van domotica en e-health. Door de inzet van e-health wil CZ zorgkantoren cliënten de mogelijkheid geven om langer thuis te blijven wonen, de zelfredzaamheid vergroten en cliënten in staat stellen om meer in eigen kracht te komen. Diverse zorgaanbieders zijn in 2012 en 2013 gestart met de inzet van e-health. Een voorbeeld van e-health is de oprichting van een website waar cliënten elkaar kunnen ontmoeten. Deze website is een groot succes gebleken en vergroot voor veel cliënten de kwaliteit van leven. Eveneens ondersteunt deze website bij het vergroten van de eigen kracht van cliënten door het lotgenotencontact.. CZ zorgkantoren zal een verdere inventarisatie houden van succesvolle e-health projecten die in het zorginkoopdocument 2014 kunnen worden benoemd. 1.3.2 Zorginfrastructuur Het Ministerie van VWS herbezint zich over de toekomst van de beleidsregel Zorginfrastructuur. De NZa zoekt naar een alternatief voor het huidige systeem. VWS vraagt de NZa de nieuwe regeling zo in te richten dat deze bijdraagt aan voorkoming van een beroep op zwaardere AWBZ- en/of WMO- zorg. Door de NZa wordt onderzocht of Zorginfrastructuur eventueel onderdeel kan worden van de regionale contracteerruimte van zorgkantoren. Het actuele beleid ten aanzien van de financiering van zorginfrastructuur van CZ zorgkantoren zal aangepast moeten worden als gevolg van bovengenoemde wijzigingen. In het inkoopdocument 2014 zal gespecificeerd worden welke afspraken CZ zorgkantoren wil maken ten aanzien van een doelmatige inkoop van zorginfrastructuur binnen de contracteerruimte. 1.3.3 PGB maatregelen In 2013 is reeds een start gemaakt met het beperken van de aanspraak op PGB gelden voor cliënten met een indicatie begeleiding van < 10 uur. In 2014 wordt deze maatregel uitgebreid en zullen er naar verwachting landelijk 42.000 cliënten, die nu nog gebruik maken van PGB, aanspraak gaan maken op zorg in natura. Voor de regio s van CZ zorgkantoren betekent dit een toename van het aantal cliënten van +/- 8400 cliënten. In 2013 is er vooral sprake van een toename van kinderen die geen aanspraak meer mogen maken op PGB. De verwachting is dat ook het merendeel van de cliënten in 2014 kind en jeugdzorg nodig zal hebben. 7
In 2013 is er reeds een tekort aan jeugdzorgaanbieders merkbaar in diverse regio s van CZ zorgkantoren. Om te zorgen voor continuïteit van zorg wordt er vanuit de afdeling zorginkoop gezocht naar oplossingen om het aanbod aan zorgaanbieders voor kind en jeugdzorgaanbieders te vergroten. In 2014 zal hier nadrukkelijk aandacht voor zijn in het zorginkoopdocumenten 1.3.4 Extramuralisering/ inrichting sector GGZ In 2013 is het kabinet reeds begonnen met het scheiden van wonen en zorg. Er zijn geen of lagere afspraken gemaakt voor ZZP 1 en 2 met zorgaanbieders. In het bestuurlijk akkoord GGZ zijn er afspraken gemaakt over de afbouw van intramurale plaatsen. Tot 2020 moet de GGZ sector 30% afbouw plegen ten opzichte van het aantal bedden in 2008. Het bestuurlijk akkoord geeft geen duidelijkheid over de herkomst van de bedden (curatief of langdurig). Vanaf 2014 zal de GGZ anders worden ingericht. De basis GGZ zal in 2014 geïmplementeerd worden. Doel van de basis GGZ is de versterking van de eerstelijn waardoor in de eerstelijn meer prestaties zullen worden belegd. Onderdeel van de basis GGZ zijn de huisarts, de POH-GGZ en eerstelijns psychologen. In de basis GGZ zal de screening worden uitgevoerd en de enkelvoudige chronische zorg zal plaatshebben binnen de basis GGZ. Er zal een verschuiving plaatsvinden vanuit de tweedelijn naar de eerstelijn voor de chronische doelgroep, ookwel de EPA doelgroep. Ten tijde van publicatie van dit document zijn de prestaties en instrumenten nog in ontwikkeling. Eveneens wordt er op dit moment nog hard gewerkt aan verdere invulling van de basis GGZ. CZ zorgkantoren heeft gehoor gegeven aan de wens tot scheiden wonen en zorg door de afspraken voor ZZP 1 en 2 te minimaliseren. Alleen bestaande indicaties bij zorgaanbieders zijn in 2013 nog ingekocht om de continuïteit van zorg aan bestaande cliënten te garanderen. In 2013 zien we reeds een toename aan het aantal cliënten dat aanspraak maakt op extramurale begeleiding. Een van de verklaringen hiervoor is de ontwikkeling dat er geen ZZP 1 en 2 meer wordt geïndiceerd waardoor wij verwachten dat deze cliënten een indicatie voor extramurale begeleiding krijgen. De middelen die zijn vrijgekomen door minder inkoop van ZZP 1 en 2 zullen moeten worden herverdeeld en daar waar mogelijk moeten worden ingezet voor extramurale begeleiding. In het inkoopdocument 2013 heeft CZ zorgkantoren beschreven prioriteit te geven aan continuïteit van zorg voor bestaande cliënten en nieuwe cliénten en niet op voorhand al zorgverzwaring in te kopen door de vrijgevallen plaatsen van de lage ZZP s. Eventuele inkoop van zorgverzwaring zal alleen plaatsvinden in de herschikking in november 2013 en geen garantie geven voor productieafspraken 2014. Voor 2014 is de verwachting dat deze trend gaat doorzetten. Hiertoe zullen de productieafspraken die worden gemaakt voor 2014 daar waar mogelijk worden aangepast. De beleidskeuze en inkoopsystematiek zal nader worden toegelicht in het inkoopdocument 2014. Zoals aangegeven geeft het hoofdlijnenakkoord een afbouw aan van 30% tot 2020. Met het oog op de integratie vindt CZ dat de sector in zijn totaliteit moet worden bekeken los van financieringsstroom. Afbouw van bedden dient los te staan van financieringsstroom maar met een inhoudelijke onderbouwing worden gepleegd. In het inkoopbeleid en inkoopdocument voor 2014 zal hier aandacht aan worden besteed en dit verder worden uitgewerkt. 8
Met de extramuralisering zullen er ook cliënten vanuit de tweedelijn naar de basis GGZ gaan. Afhankelijk van de behoefte van de cliënt kan deze worden ondergebracht in de basis GGZ, bij de huisarts of onder de WMO. CZ zal met de ontwikkeling van de basis GGZ ook een visie ontwikkelen ten aanzien van het beste echelon voor een cliënt, waarbij het uitgangspunt de behoefte van de cliënt is. In het kader van gepast gebruik is het van belang om de kaders afgebakend te definiëren. Het onderscheid tussen behandeling en begeleiding is soms erg diffuus waardoor een cliënt is sommige gevallen onnodig behandeld wordt waar begeleiding meer op zijn plaats zou zijn. Wanneer het gaat om de instroom heeft de huisarts een belangrijke rol. De huisarts zal in zijn poortwachterfunctie, ondersteund door de POH GGZ, bepalend zijn voor het verdere traject van een cliënt. Na 2015 zal de huisarts dus ook een prominente rol gaan vervullen richting gemeenten indien een cliënt aanspraak moet maken op extramurale begeleiding. In de beleidsspeerpuntennotitie zal CZ zorgkantoren nader ingaan op de inrichting van de GGZ als sector en hiertoe beleidsspeerpunten formuleren. 9