De lange tocht
Dan Sleigh De lange tocht vertaald door riet de jong-goossens A athenaeum polak & van gennep amsterdam 2011
De vertaalster ontving voor deze vertaling een werkbeurs van het Nederlands Letterenfonds. Oorspronkelijke titel Afstande Copyright 2010 Dan Sleigh, Kaapstad, Tafelberg-Uitgewers Copyright vertaler 2011 Riet de Jong-Goossens / Athenaeum Polak & Van Gennep, Singel 262, 1016 ac Amsterdam Omslag Anneke Germers Omslagbeeld Adrien Guignet (1816-1854), Episode de la retraite des Dix Mille. Negentiende eeuw Parijs, Louvre 2011, White Images/Scala, Florence Kaart op p. 10/11 Yde Bouma isbn 978 90 253 6917 0 / nur 302 www.uitgeverijathenaeum.nl
Voor Jean Sleigh
Skopos Het verhaal van Nagri ligt ingebed in de stilte tussen het Oude en het Nieuwe Testament, voorbij het geheugen, voorbij de kennis. Als bakens voor zijn verhaal noem ik hier enkele noodlottige gebeurtenissen, maar er waren er vele van dien aard, en erger, ook in landen waar niet werd geschreven, of op plaatsen waar niemand overleefde. In 586 v.chr. verwoestte koning Nebukadnessar van Assyrië Jeruzalem en sleepte de Joden als slaven naar Babylon, dat hij tevoren had veroverd op de Chaldeeën. Twee oudtestamentische profeten later werd de stad van zijn zoon, Belsassar, afgenomen door de Perzen van sjah Kuros, zoals een engel bij wijze van voorkennis voor hem op een muur had geschreven. Twintig jaar later regeerde sjah Kuros over vier vijfde van de toenmalige bekende wereld. Zijn rijk (imperium, rijk, empire, Reich) strekte zich uit over Mesopotamië, Arabië, Assyrië, Lydië en Egypte, van de Indus tot de Nijl. Egypte werd van toen af satrapie Mudraja genoemd; elke naamsverandering was bedoeld om opnieuw zout in de wonden te wrijven. Ongeveer daar eindigt het Oude Testament, met de Joden in ballingschap, ongeveer dáár kan het wraakgebed van Psalm 137 worden ingepast dat Nagri als Het lied van de wasvrouw kende. Het Griekse woord psalmos betekent een greep aan een harpsnaar óf een boogpees, uit heimwee of voor de vrijheid. Precies zo werd het door Nagri gezongen. Perzië keek nu uit over het noordwesten, over zijn woestijnen en over die smalle zee naar het land van de Hellenen. Zijn nieuwe naam zou satrapie Eleni zijn. De aanval van sjah Darius op de Hellenen in 490 v.chr. werd bij Marathon afgeslagen, maar tien jaar later probeerde zijn zoon Xerxes (Sjah- ar-sjah, zijn titel is zijn naam) het opnieuw, met een invalsleger van anderhalf miljoen. Negen Wegen zou nooit vergeten worden, en Thermopylai, 7
waar de rode papaver het weligst bloeide, was in bloed, spier, brein en in merg en been geworteld. Xerxes legde Athene in de as, maar werd op zee bij Salamis en Mykale verslagen; dát was de muur van hout die het orakel had voorspeld: schepen, geen schilden. Het gouden tijdperk van Athene onder Perikles, eerste burger, dramaturg en soldaat, begon omstreeks 460 v.chr. met een bewustwording van identiteit en een opbloei van kunsten en wetenschappen. Omdat de omstandigheden er ideaal voor waren, experimenteerde hij ook met de democratie. Maar hij dacht eveneens aan veiligheid zodat dit kostbare kind, de kiem van het vrije denken en het zaad voor de latere westerse beschaving, niet in de wieg werd gesmoord. Hij versterkte Athene en verbond stad en zee door middel van de Lange Muren. In het zuidwesten merkten de verbitterde politici van Sparta hoe de macht hen uit handen gleed. De oorlog tussen de Spartaanse Bond en de Bond van Delos, geleid door Athene, begon in 431 v.chr. Onder het half miljoen plattelandse vluchtelingen dat zich tussen de Lange Muren schuilhield, brak de pest uit (waarschijnlijk pokken). Perikles stierf eraan, en in datzelfde jaar werd in Athene Xenofon geboren. Na een decennium van oorlog zonder oplossing besloot Sparta, in ruil voor goud om een vloot te bouwen, alle aanspraken van Perzië op de Egeïsche Eilanden en Azië (nu Turkije) te erkennen. Nog één decennium met oorlog, en Sparta veroverde het landbouwgebied ten noorden van Athene. De voedselproductie raakte in verval. In 404 v.chr. belegerden de Spartanen Athene. Honger noodzaakte tot totale overgave. Volgde een schrikbewind van drie jaar. Cycli namen een aanvang, sommige eindigden, andere gingen voort, dat alles bijna onmerkbaar in de omvangrijker omwentelingen van de tijd. Met tienduizend Helleense huursoldaten gaf prins Kuros in 401 v.chr. leiding aan een veldtocht tegen zijn broer sjah Artaxerxes van Perzië met het doel een staatsgreep te plegen. De voormalige luchthaven Saddam Hussein buiten Bagdad is ongeveer de plaats waar de slag van Kunaxa werd uitgevochten. Xenofon van Athene, soldaat tegen wil en dank, beschreef hun opmars erheen en de aftocht daarna. Nagri de Jood probeerde de hele expeditie in een tijdscyclus in te passen. Samen tekenden ze 8