Agenda Erfgoed 2012-2014 2014 Inleiding In 2009 heeft de gemeente Midden-Delfland het erfgoedbeleid geëvalueerd. Naar aanleiding van deze evaluatie is besloten om een Agenda Erfgoed op te stellen. De Agenda Erfgoed beschrijft het ambitieniveau van de gemeente Midden-Delfland, de samenwerking met partners, de relaties met andere beleidsvelden, de verschillende prioriteiten en de taakverdeling binnen de ambtelijke organisatie voor de periode 2012-2014. Deze periode sluit aan bij de periode van het collegeprogramma. Het uitgangspunt van deze Agenda Erfgoed is dat de genoemde activiteiten en projecten binnen de bestaande financiële ruimte van de meerjarenbegroting worden uitgevoerd. 1. Ambitieniveau Erfgoed speelt een belangrijke rol binnen de gemeente Midden-Delfland en is een van de thema s van het keurmerk Cittaslow. Het gebied is rijk aan cultuurhistorische elementen, zowel boven- als ondergronds. De afgelopen decennia hebben verscheidene wetenschappelijke onderzoeken plaats gevonden door archeologen en historici. Dit heeft bijgedragen aan de interesse van de lokale bevolking voor erfgoed van Midden-Delfland. Het aanwezige erfgoed draagt bij aan de beleving en de identiteit van Midden-Delfland. Het erfgoed maakt het gebied aantrekkelijk om te wonen, werken en te recreëren. Keurmerk Cittaslow / Behoud door ontwikkeling Het adagium van Midden-Delfland is behoud door ontwikkeling. Dit betekent dat bij nieuwe ontwikkelingen rekening wordt gehouden met de aanwezigheid van erfgoed en cultuurhistorie. Deze benadering is ook een uitgangspunt van het Keurmerk Cittaslow. Bij dit keurmerk staat de hoge kwaliteit van het gebied en de dorpen centraal. Daarbij is van belang dat bewoners en ondernemers zich van deze kwaliteit bewust zijn en hier, in samenspel met de gemeente, actief naar handelen. De aandacht voor deze kwaliteit is onderdeel van het reguliere werkproces. Het keurmerk Cittaslow kent de volgende toetsingsgebieden: - Leefomgeving; - Landschap; - Streekproducten; - Gastvrijheid; - Milieu; - Infrastructuur; - Cultuurhistorische waarden en identiteiten; - Behoud van de eigen identiteit. Het brede erfgoedbeleid van de gemeente is niet alleen gericht op het behoud van de cultuurhistorische waarden en identiteiten, maar heeft ook raakvlakken met de andere toetsingsgebieden. Deze relaties zijn beschreven in hoofdstuk 3 relaties met andere beleidsvelden.
Collegeprogramma 2010 2014: Kiezen en verbinden Het collegeprogramma vormt de basis voor de begroting 2011 2014 en beschrijft de bestuurlijke accenten van het college van Burgemeester en Wethouders voor deze periode. Erfgoed is niet benoemd als specifiek thema in het collegeprogramma, maar maakt deel uit van het thema Wonen voor het leven. Het motto van het programma is kiezen en verbinden. Het collegeprogramma vormt de leidraad voor de uitvoering van het erfgoedbeleid en bepaalt samen met de meerjarenbegroting het ambitieniveau van het erfgoedbeleid. Belangrijke uitgangspunten van het collegeprogramma zijn: De gemeentelijke dienstverlening aan burgers en ondernemers is van hoge kwaliteit; Intensieve regionale samenwerking met andere overheden; Investeren in samenwerking tussen gemeente, inwoners, ondernemers en het maatschappelijk middenveld; Het maken van keuzes is noodzakelijk als gevolg van de huidige economische omstandigheden. 2. Prioriteiten Gelet op de huidige financiële omstandigheden en de beperkte ambtelijke capaciteit is het noodzakelijk om duidelijke keuzes te maken over de inzet van middelen en manuren. Het collegeprogramma biedt voldoende handvatten om te komen tot het stellen van prioriteiten op hoofdzaak. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de uitvoering van wettelijk verplichte taken en overige taken. De uitvoering van wettelijk verplichte taken krijgt de hoogste prioriteit. 1) Uitvoering wettelijk verplichte taken; 2) Uitvoering overige taken ten behoeve van dienstverlening, inclusief (digitale) communicatie, aan burgers en ondernemers; 3) Investeren in kwaliteitsverbetering dienstverlening, inclusief (digitale) communicatie; 4) Investeren in samenwerking met inwoners, ondernemers en het maatschappelijk middenveld. 5) Investeren in samenwerking met andere overheden. Zie bijlage 1 voor een overzicht van de verschillende werkzaamheden behorende bij het taakveld erfgoed. 3. Relatie met andere beleidsvelden Ten aanzien van het Keurmerk Cittaslow is al opgemerkt dat de aandacht voor erfgoed deel uitmaakt van het reguliere werkproces. Dit geldt niet alleen voor het beleidsveld Erfgoed, maar ook voor de andere beleidsvelden die raakvlakken hebben met erfgoed. Hieronder is per beleidsveld aangegeven welke rol erfgoed speelt in het werkproces. Ruimtelijke Ordening Erfgoed is een van de aspecten die wordt betrokken bij de planvorming van ruimtelijke plannen en beleid. Ruimtelijke plannen en voor erfgoed relevante beleidsplannen worden voorgelegd aan de Werkgroep Erfgoed. In de toelichting van de bestemmingsplannen wordt aandacht besteed aan erfgoed en cultuurhistorie. Indien er sprake is van cultuurhistorische waarden wordt hier in het juridisch deel van het bestemmingsplan rekening mee gehouden. Welstand Ten behoeve van een integrale advisering over omgevingsvergunningen is er per 1 april 2011 een gecombineerde commissie Welstand en Erfgoed ingesteld. Daarnaast is de welstandsgedelegeerde lid van de ambtelijke Werkgroep Erfgoed, die adviseert over ruimtelijke plannen. 2
Onderwijs Aandacht voor historie en erfgoed in het onderwijs maakt de nieuwe generatie bewust van de rijkdom aan erfgoed in de eigen leefomgeving. De lokale geschiedenis wordt levend gehouden en de nieuwe generatie leert over het leven van de generaties voor hen. Zodoende draagt erfgoed bij aan het verbinden van mensen. Om die reden organiseert de gemeente de laatste jaren samen met scholen en bibliotheken de kindermonumentendag, die in hetzelfde weekeinde plaatsvindt als de landelijke monumentendag. De ervaring leert dat de huidige opzet van de kindermonumentendag goed werkt. Verder werkt de gemeente met deze organisaties samen aan het project historische kleding. Daarnaast heeft de gemeente contact met de directie van het Lentiz college over de inzet van leerlingen bij de uitvoering van Open Monumentendag. Cultuur en Erfgoed In Midden-Delfland zijn drie musea die aandacht besteden aan het lokale erfgoed en de geschiedenis van Midden-Delfland. Dit is het museum Het Tramstation in Schipluiden en Museum De Schilpen in Maasland. Het aantal bezoekers van deze musea neemt toe, waardoor deze instellingen de behoefte hebben om uitbreidingen te realiseren aan de betreffende accommodaties. Kunst en Cultuur Erfgoed en Kunst vormen een interessante combinatie. Enerzijds inspireert erfgoed kunstenaars en biedt het een decor voor kunstuitingen. Anderzijds brengt kunst de geschiedenis tot leven en draagt het bij aan bewustwording van het publiek met betrekking tot het erfgoed en de lokale geschiedenis. Een goed voorbeeld van een dergelijk kunstproject is het theaterstuk over Otto van Egmond dat in de zomer van 2011 werd uitgevoerd op de locatie waar vroeger kasteel Keenenburg stond. In samenwerking met de andere gemeenten in de Stadsregio Haaglanden wordt gewerkt aan de ontwikkeling van de culturele identiteit van de regio Haaglanden door gezamenlijke concrete projecten te ontwikkelen op het terrein van de Romeinen, historische vaarwegen en de hofcultuur. Deze samenwerking sluit aan op een van de uitgangspunten van de Gebiedsvisie Midden-Delfland, namelijk het versterken van de stad-land relaties. Economisch beleid Het beleid is er op gericht om het culturele erfgoed meer te benutten als toeristische trekpleister. Ondernemers profiteren van deze aantrekkingskracht. De economische functie van erfgoed draagt bij aan het behoud van het erfgoed, mits ondernemers zorgvuldig met het erfgoed omgaan. Ondernemers kunnen zich laten adviseren door de gemeente. In Midden-Delfland zijn al horeca en overnachtingfuncties gesitueerd in monumenten of in beschermde dorpsgezichten. Midden-Delfland beschikt over een gevarieerd aanbod van fiets- en wandelroutes. Dit biedt kansen om te komen tot thematische routes langs cultureel erfgoed, waardoor dit erfgoed nog meer kan worden beleefd. Er wordt gewerkt aan een toeristisch recreatief beleidskader Midden-Delfland en een herijking van het Economisch beleid Midden-Delfland. Deze beleidskaders zullen worden afgestemd met de beleidsmedewerker Erfgoed. Dienstverlening / Communicatie De dienstverlening met betrekking tot erfgoed richt zich met name op de eigenaren en gebruikers van monumenten of gebouwen binnen de twee beschermde dorpsgezichten. Dit kunnen inwoners of ondernemers zijn. De dienstverlening betreft het behandelen van aanvragen voor een omgevingsvergunning om een monument te wijzigen, het behandelen van aanvragen voor monumentensubsidie en het verstrekken van informatie over monumenten. 3
De communicatie is gericht op twee doelgroepen: 1. Eigenaren en gebruikers 2. Overige belangstellenden De communicatie met de eerste doelgroep is er in de eerste plaats op gericht dat eigenaren en gebruikers van monumenten goed op de hoogte zijn van hun rechten en plichten. Daarvoor maakt de gemeente vooral gebruik van communicatiemiddelen zoals de website en folders. In de tweede plaats wil de gemeente door deze communicatie de betrokkenheid van de eigenaren en gebruikers van monumenten vergroten. De tweede doelgroep wordt voornamelijk geïnformeerd via de website. Zo wordt er bijvoorbeeld in het geval van aansprekende projecten in Midden-Delfland, t hierover gecommuniceerd op de website. Speciale aandacht is er voor de jaarlijkse monumentendag en kindermonumentendag, waarvoor verschillende communicatiemiddelen breed worden ingezet. Een goede communicatie draagt bij aan de bekendheid van het erfgoed van Midden-Delfland bij het grote publiek, waaronder ook (potentiële) recreanten. 4. Taakverdeling binnen de ambtelijke organisatie atie De kerntaken ten aanzien van Erfgoed worden uitgevoerd door drie medewerkers van de afdeling Bouwen, Milieu en Handhaving. Dit zijn de volgende functies met de bijbehorende taken: Functie Coördinator Ruimtelijke Ordening: Beleidsmedewerker Ruimtelijke Ordening: Bouwkundig medewerker monumenten: Taken Coördinatie- en beleidtaken Beleidtaken Uitvoeringstaken Daarnaast zijn er medewerkers die betrokken zijn bij de onder (3) genoemde beleidsvelden, maar geen kerntaken uitvoeren. Het betreft met name de inzet van een medewerker van team onderwijs en een medewerker van team communicatie. In veel gevallen wordt er op projectbasis gebruik gemaakt van hun expertise. 5. Samenwerking met andere overheden en organisaties Onder (1) is al aangegeven dat samenwerking een belangrijk uitgangspunt is van het collegeprogramma 2010-2014 Kiezen en verbinden. Daarbij gaat het om enerzijds samenwerking tussen gemeente, inwoners, ondernemers en het maatschappelijk middenveld en anderzijds om regionale samenwerking. De gemeente Midden-Delfland heeft de laatste jaren gestreefd naar meer bewustzijn en draagvlak ten aanzien van het erfgoed binnen en buiten het eigen grondgebied. Dit heeft geleid tot een versterking van de samenwerkingsverbanden met andere overheden en organisaties op het vlak van erfgoed en cultuurhistorie. De meerwaarde van deze samenwerking is dat verschillende organisaties zich met elk hun eigen verantwoordelijkheid, deskundigheid en invalshoek inzetten voor het behoud van het erfgoed en de cultuurhistorie van Midden-Delfland. Bij het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden en het voortzetten van bestaande samenwerkingsverbanden is het uitgangspunt van de gemeente Midden-Delfland dat de samenwerking is gebaseerd op de genoemde verdeling van verantwoordelijkheden en deskundigheid over de verschillende partners met respect voor de verschillende invalshoeken. 4
Een overzicht van de partners, waarmee de gemeente samenwerk op het vlak erfgoed en cultuur is te vinden in bijlage 2 van deze agenda. Open Monumentendag / Kindermonumentendag De Open Monumentendag en de Kindermonumentendag worden georganiseerd in samenwerking met de basisscholen, de bibliotheken en de historische verenigingen Oud-Schipluiden en Maasland. In 2008 was er vanwege het thema sporen aanleiding om samen te werken met andere gemeenten, waaronder Maassluis en Westland. De gemeente Midden-Delfland is positief over de huidige opzet van deze dagen en de samenwerking. De jaarlijkse evaluatie van deze dagen biedt de betrokken partners de mogelijkheid om aan te geven hoe de samenwerking verder kan worden ontwikkeld en verbeterd. Erfgoed digitaal ontsloten De huidige informatietechnologie biedt diverse mogelijkheden om het brede publiek meer te betrekken bij erfgoed en cultuurhistorie. Onder andere door de informatie op een aantrekkelijke manier, digitaal, te ontsluiten. De laatste ontwikkeling is de opkomst van de smartphones met GPS (global positioning system). Met name dit laatste maakt dat deze technologie ondersteunend kan zijn bij het aanbieden van speciale erfgoedroutes voor wandelaars en fietsers. De gemeente is in samenwerking met het recreatieschap Midden-Delfland in 2011 gestart met een pilot project QR codes. De QR codes zijn voor het publiek sinds monumentendag van dit jaar beschikbaar. De afkorting QR staat voor quick response oftewel snel antwoord. Deze code, een variant op de bekende streepjescode, maakt het mogelijk dat recreanten ter plaatse van het monument, via een QR code bij het monumentschildje, direct toegang krijgen tot een website op hun mobiele telefoon met informatie over het betreffende monument. Omdat de informatie over erfgoed en cultuurhistorie verspreid is over de websites van verschillende organisaties, is de vraag of afspraken over het aanbieden van deze informatie en het over en weer verwijzen naar elkaars websites kan bijdragen aan het goed ontsluiten van deze informatie voor een breed publiek. De gemeente Midden-Delfland staat open voor het maken van dergelijke praktische afspraken. Daarbij wordt opgemerkt dat de gemeente daarbij het accent legt bij de eigen verantwoordelijkheid, namelijk de informatie over gemeentelijke monumenten. Naast het ontsluiten van feitelijke informatie over erfgoed, kan ook worden gedacht aan het ontsluiten van informatie met betrekking tot de collecties van culturele instellingen / historische verenigingen en de verhalen van inwoners van Midden-Delfland over het (nabije) verleden. De verantwoordelijkheid voor het digitaal ontsluiten van deze informatie ligt bij deze instellingen. Hierbij kan ook gedacht worden aan een gezamenlijke inspanning. De website Wiki-Delft is een goed voorbeeld van een dergelijke gezamenlijk project. Dit onderwerp wordt betrokken in het regulier overleg tussen de gemeente en de betreffende organisaties met als doel om te komen tot afspraken. De gemeente zal in ieder geval afspraken maken met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE) over de informatie met betrekking tot Rijksmonumenten en Beschermde Dorpsgezichten. Daarnaast loopt er binnen het ICT-netwerk Haaglanden het project regionale uitwisseling geo-informatie. De gemeente Midden-Delfland zal in dit kader de aandacht vragen voor het uitwisselen van geo informatie met betrekking tot monumenten, archeologie en cultuurhistorie. 5
Regionale identiteit en cultuurhistorie Haaglanden In het kader van de Regionale Agenda Samenleving (RAS) Cultuur vinden in Haaglanden bijeenkomsten plaats met vertegenwoordigers van de betrokken gemeenten en de provincie Zuid-Holland over de regionale identiteit en cultuurhistorie van Haaglanden. Ook het erfgoedhuis Zuid-Holland en Sport en Evenementen Haaglanden zijn hierbij betrokken. De gemeentegrensoverschrijdende thema s binnen de regio s zijn Huis van Oranje, Romeinen en Waterwegen. De deelnemers kunnen hun bestaande en nieuwe activiteiten verbinden aan deze thema s. Beschermd dorpsgezicht t Woudt Voor het beschermd dorpsgezicht t Woudt is een toekomstvisie opgesteld. De bewonersvereniging t Woudt was hierbij nauw betrokken. Het buurtschap bestaat voor het grootste deel uit erven in particulier eigendom. De inrichting van deze erven is sterk bepalend voor de beeldkwaliteit en sfeer van het t Woudt. Om die reden is een goede samenwerking met de bewonersvereniging van groot belang voor het behoud van de ruimtelijke kwaliteit van het beschermd dorpsgezicht t Woudt. 6. Projecten Erfgoed 2012 2014 Handboek Erfgoed De gemeente Midden-Delfland heeft mede naar aanleiding van de modernisering van het landelijke monumentenbeleid haar eigen beleid geëvalueerd en vernieuwingen doorgevoerd. Een van die vernieuwingen is het instellen van één gecombineerde commissie voor Welstand en Erfgoed. Ten behoeve van de continuïteit van de advisering over monumenten en de maatstaven die daarbij worden gehanteerd, worden deze maatstaven vastgelegd in een Handboek Erfgoed. Dit handboek is niet alleen een toetsingskader voor de beoordeling van ingediende omgevingsvergunningen voor monumenten. Het beoogt ook een praktisch hulpmiddel te zijn voor eigenaren van monumenten en hun adviseurs die een aanvraag voor een omgevingsvergunning voor een monument in Midden-Delfland voorbereiden. Er is in 2011 gestart met het opstellen van dit handboek. Naar verwachting wordt dit handboek eind 2011 opgeleverd. Het handboek zal in de periode 2012-2014 worden geëvalueerd. Aanwijzing nieuwe gemeentelijke monumenten Naar aanleiding van het Meerjaren Inventarisatie Project (MIP) zijn er in Midden-Delfland gemeentelijke monumenten aangewezen. Het MIP is uitgevoerd in de eerste helft van de jaren negentig van de vorige eeuw. De monumentenzorg is aan verandering onderhevig, waarbij inzichten ten aanzien van historisch waardevolle gebouwen en objecten kunnen veranderen. Daarom wordt in 2012 gestart met een inventarisatie van nieuwe potentiële gemeentelijke monumenten. Daarbij wordt tegelijkertijd nagegaan of er indertijd potentiële gemeentelijke monumenten over het hoofd zijn gezien. Op basis van deze inventarisaties zullen maximaal tien nieuwe gemeentelijke monumenten worden aangewezen. Uitbreidingen accommodaties culturele instellingen Midden-Delfland De Schilpen en Tavenue hebben de wens om een overkapping te realiseren tussen de gelijknamige gebouwen. De aanleiding van deze wens is het toenemend aantal bezoekers en de behoefte aan voorzieningen ter ondersteuning van de activiteiten van deze instellingen. Voor dit initiatief is een architectonisch ontwerp gemaakt. Via de begroting 2012 is het voorstel aan de raad voorgelegd om als gemeente een financiële bijdrage te leveren aan dit plan, mits ook particulieren hier aan bijdragen. Ook ten aanzien van het museum in Schipluiden wordt onderzocht of een uitbreiding van het pand kan worden gerealiseerd in de vorm van een overkapt perron, waardoor de verblijfsruimte toeneemt. Ook in dit geval is de aanleiding een toename van het aantal bezoekers. 6
Regionale identiteit en cultuurhistorie Haaglanden De wethouder cultuur van onze gemeente is de coördinerend (regio)bestuurder van het project Regionale Agenda Samenleving Cultuur Haaglanden. Concrete bijdragen van de gemeente Midden- Delfland aan dit project zijn een lesbrief over de Romeinen en een inhoudelijke bijdrage aan de lagenkaart over de hofcultuur van het Huis van Oranje. Historische kleding Om het historisch bewustzijn van onze inwoners (met name kinderen) te vergroten, bevordert de gemeente dat er op bijzondere momenten historische kleding wordt gedragen. Hierbij wordt rekening gehouden met de identiteit van de dorpen. Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de Duitse Orde, de bibliotheken, scholen, de historische verenigingen en een actieve inwoner van Maasland. In het voorjaar van 2012 vinden modeshows plaats om mensen te wijzen op de beschikbare patronen en hen te stimuleren om met deze patronen zelf historische kleding te maken. 7
Bijlage 1: Activiteitenlijst Erfgoed Structurele activiteit a ctiviteiten en 2012-2014 2014 Afdeling Coördinatie Monumentenbeleid 1 Vergunningverlening Monumenten Toezicht Monumenten Handhaving Monumenten Subsidies Advisering Monumenten Monumentenbeleid Werkgroep Erfgoed Beheer Handboek Erfgoed Beheer content website Beheer monumentenregister Communicatie Beheer folder monumenten Communicatie Aanwijzing monumenten Open Monumentendag 2 Welzijn & Onderwijs Communicatie Overleg Rijksdienst Cultureel Erfgoed Jaarlijks overleg historische verenigingen Presentaties doelgroepen Projecten 2012 Handboek Erfgoed (vaststellen) Aanwijzen nieuwe monumenten Uitbreiding accommodaties culturele instellingen RAS Haaglanden Historische Kleding Locatieontwikkeling Welzijn & Onderwijs Welzijn & Onderwijs 1 Bouwen, Milieu en Handhaving 2 Inclusief Kindermonumentendag 8
Bijlage 2: partners en samenwerkingsverbanden erfgoed en cultuurhistorie Eigenaren (doelgroepen) Eigenaren monumentale woningen Eigenaren monumentale boerderijen Eigenaren monumentale kerken Eigenaren monumentale molens / gemalen Overheden Provincie Zuid-Holland Gemeente Westland Gemeente Delft Gemeente Rijswijk Gemeente Maassluis Hoogheemraadschap van Delfland Verenigingen en stichtingen Historische Vereniging Oud-Schipluiden Historische Vereniging Maasland Midden-Delfland Vereniging Midden-Delfland is Mensenwerk Bibliotheken Midden-Delfland Museum de Schilpen Bewonersverenigingen Vertegenwoordigers dorpskernen Samenwerkingsverbanden Stadsgewest Haaglanden Promotie Platform Midden-Delfland Diensten Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed Archeologische dienst Delft Erfgoedhuis Zuid-Holland Ondernemers Ondernemersvereniging Maasland Ondernemersvereniging Schipluiden-Den Hoorn Ondernemende vrouwen Midden-Delfland (VIA) Sport en Evenementen Haaglanden Onderwijs Basisscholen in Midden-Delfland Beroepsonderwijs in Midden-Delfland Universiteit Leiden 9