Let s talk about de verpleegkundig specialist en seksualiteit Jaarcongres V&VN VS 2017 Esther van den Berg
Disclosure Belangen Spreker Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties: Sponsoring of onderzoeksgeld geen Honorarium of andere (financiële ) vergoedingen Bedrijfsnamen: geen Aandeelhouder geen Andere relatie, namelijk: geen
Introductie GZ-psycholoog Seksuoloog NVVS Basis-GGZ Omgeving Alkmaar
Dé verpleegkundig specialist? Bij somatische aandoeningen: Preventieve Zorg Acute Zorg Intensieve Zorg Chronische Zorg Geestelijke Gezondheidszorg
Inhoud Wie heeft er zin? Seksuele gezondheid Gezonde seksuele ontwikkeling Biopsychosociaal model Handvaten voor de praktijk
Inventarisatie Wie heeft er deze week over seks gepraat? Met een client / patient?
Seksuele gezondheid WHO (2002): Seksuele gezondheid is een staat van fysiek, emotioneel, mentaal en sociaal welbevinden met betrekking tot seksualiteit. Het is meer dan de afwezigheid van ziekte, disfunctie of gebrek. Seksuele gezondheid vereist een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit en seksuele relaties. Bovendien vereist seksuele gezondheid de mogelijkheid om plezierige en veilige seksuele ervaringen op te doen, vrij van dwang, discriminiatie en geweld. Om seksuele gezondheid te bereiken en te handhaven moeten de seksuele rechten van alle mensen worden gerespecteerd, beschermd en waargemaakt.
Seksuele gezondheid Rutgers.nl LAR-rapportage 2014
Rutgers.nl Belangrijkste conclusies seks onder je 25ste Seks onder je 25 ste 2017 (2017) Latere seksuele start Afname van seksuele grensoverschrijding Anticonceptiegebruik is hoog Toleranter tav homoseksualiteit Seksueel plezier (94% - 92%)
Bakker, et al. (2009) Seksueel geweld Meta-analyse van 65 artikelen uit 22 landen Mensen met verstandelijke beperking (IQ<85) zijn 4x vaker slachtoffer
De Graaf, et al. (2012), Kedde (2012), De Graaf (2012) Seksuele gezondheid in Nederland Aselecte steekproef onder 6000 Nederlanders (3135 mannen en 3056 vrouwen van 15-71 jaar) Hoeveel hadden seks in het afgelopen half jaar? Masturbatie? Porno? Genieten van seks?
Seks in Nederland De Graaf, et al. (2012), Kedde (2012), De Graaf (2012)
Seksuele problemen in NL 9 op de 10 volwassen mannen en vrouwen gaf aan wel eens een probleem te hebben op seksueel gebied 19% van de mannen en 26.7% van de vrouwen regelmatig of vaker
https://youtu.be/o6wahk8orsi
Kedde (2012), De Graaf (2012) Mannen Problemen Disfunctie Totaal 41.4% 19.0% Erectie 9.6% 7.8% Vroegtijdige zaadlozing 18.2% 10.0% Opwinding 7.4% 5.0% Overmatig verlangen 15.7% 2.9% Vrouwen Problemen Disfunctie Totaal 48.4% 26.7% Orgasme 25.4% 11.2% Verminderd verlangen 18.0% 3.0% Lubricatie 15.1% 11.9% Opwinding 13.2% 9.5% Dyspareunie 4.9% 4.9% Vaginisme 5.2% 4.7%
DSM IV vs. DSM-5 DSM IV Seksuele en genderidentiteitsstoornissen Seksuele stoornis met verminderd verlangen Seksuele-aversiestoornis Seksuele opwindingsstoornis bij de vrouw Erectiestoornis bij de man Orgasmestoornis bij de vrouw Orgasmestoornis bij de man Voortijdige ejaculatie Dyspareunie (niet door som. aand.) Vaginisme (niet door som. aand.) Parafilieen Genderidentiteitsstoornissen DSM-5 Seksuele disfuncties Vertraagde ejaculatie Erectiestoornis Orgasmestoornis bij de vrouw Seksuele interesse-/opwindingsstoornis bij de vrouw Genitopelvienepijn-/penetratiestoornis Hypoactief-seksueelverlangenstoornis bij de man Voortijdige ejaculatie Hyperseksualiteit Genderdysforie Sekse is vervangen door gender Bij kinderen Bij adolescenten en volwassenen Parafiele stoornissen Parafilie (onconventioneel seksueel gedrag) vs. parafiele stoornis (pathologisch)
Intacte anatomie / endocrinologie / brein Positieve voorbeelden van relationeel gedrag Mogelijkheid tot leeftijdsspecifiek consensueel seksueel oefengedrag Voorwaarden voor een gezonde seksualiteitsontwikkeling Affectrijk pedagogisch klimaat (veilige hechting) Bijpassende genderidentiteit Positieve boodschappen over seksualiteit en het eigen lichaam
Rik van Lunsen
Concluderend: Er speelt meer onvrede op seksueel gebied dan we denken Seksueel misbruik komt vaker voor dan we denken Daarnaast: Seksuele gezondheid is een wezenlijk onderdeel van kwaliteit van leven, voor patienten èn partners Seksuele gezondheid is geassocieerd met geluk, levensduur en welzijn. Niet alleen voor gezonde jongvolwassenen, maar ook voor ouderen en personen met een chronische ziekte of een beperking. Vrijwel elke somatische aandoening, vrijwel elk psycho-sociaal probleem, vrijwel elke psychiatrische ziekte en vrijwel elk life-event heeft potentiele gevolgen voor seksueel functioneren. Medische interventies (medicatie, operaties, radiotherapie, chemotherapie) hebben vaak gevolgen voor seksueel functioneren.
BIO Seksueel functioneren PSYCHO SOCIAAL
Biologische / somatische factoren Lichaam(-sbouw), uiterlijk, genitalia Zintuigelijke waarneming Gezondheid, handicap, ziekte Hormonaal Medicatie
Casus A. 21-jarige man Moeite met krijgen en behouden van de erectie Moeite met klaarkomen ( hard werken ) Anhedonisch orgasme
Erectiele dysfuncties Psychogeen Organisch Leeftijd < 40 jaar > 40 jaar Begin Meestal plotseling na een gebeurtenis (alcohol, relatiecrisis, enz.) Meestal geleidelijk (of plots bij trauma, medicatie, operatie) Beloop Meestal wisselend Meestal constant Omstandigheden Situatief Gegeneraliseerd Masturbatie Goede erectie Geen erectie Ochtenderecties Doorgaans aanwezig Doorgaans afwezig
Casus A. (vervolg) 21-jarige man Moeite met krijgen en behouden van de erectie Moeite met klaarkomen ( hard werken ) Anhedonisch orgasme Blijkt tevens in zorg ivm stemmingsklachten Afgelopen jaren antidepressiva gebruikt Laag zelfbeeld
Casus C. 29-jarige vrouw Pijn bij penetratie (oppervlakkige dyspareunie) Chronische irritatie bij de vagina-ingang Blaasontstekingen en obstipatie
Seksuele responsen... https://youtu.be/i0eogrd9120
Bron: Trouw 24-08-2016
O'Connell & DeLancey (2005)
Casus C. 29-jarige vrouw Pijn bij penetratie (oppervlakkige dyspareunie) Chronische irritatie bij de vagina-ingang Blaasontstekingen en obstipatie Opwindingsprobleem Overactieve bekkenbodem Hoog streefniveau Beperkte seksuele ontwikkeling & autonomie
Libido
Seksuele opwinding is een product van... Context (gelegenheid) Zin om zin te krijgen (actiebereidheid) Adequate seksuele stimuli Een intact systeem (opwindbaar zijn)... en geeft het verlangen om verder te gaan...
Circulair model van seksueel reageren (bewerking naar Basson, 2001)
Psychologische factoren Belemmerende cognities en emoties Seksuele ervaringen (neg. en pos.) (Faal-)angst Wensen en verwachtingen Lichaamsbeleving, zelfbeeld Genderidentiteit Seksuele orientatie
Casus B. 67-jarige man Vorig jaar prostatectomie ivm prostaatcarcinoom Moeite met krijgen en behouden van erectie Viagra: geen effect, wel bijwerkingen Urine-incontinent
Casus B. (vervolg) 67-jarige man Vorig jaar prostatectomie ivm prostaatcarcinoom Moeite met krijgen en behouden van erectie Viagra: alleen last van bijwerkingen Urine-incontinent 2015: hartinfarct Afgelopen jaar aantal keer erectie gehad (70%) Geen seks met partner (v), wel met anderen (m) Prestatiedruk / faalangst Rouw Schaamte
Sociale factoren Kwaliteit van de partnerrelatie Culturele/religieuze waarden en ge- en verboden vanuit opvoeding Beschikbaarheid juiste informatie
Casus F. 25-jarige man Voortijdige zaadlozing
Casus F. (vervolg) 25-jarige man Voortijdige zaadlozing Uit streng gereformeerd gezin Taboe op masturbatie Snel nerveus en veel piekeren Ik moet het drie kwartier vol kunnen houden
Mythen Een echte man heeft altijd zin Iedere lichamelijke aanraking moet tot seks leiden Seks = coitus Seks moet spontaan Orale seks is geen echte seks Zonder erectie kun je geen seks hebben Een vrouw moet door coitus tot een orgasme komen Vrouwen kijken geen porno en masturberen niet Masturberen hoort niet in een relatie Oudere mensen hebben geen seks
Kennis en informatie Rutgers.nl Belangrijkste conclusies seks onder je 25ste 2017 Seks onder je 25 ste (2017) Kennis is afgenomen Inhoud voorlichting wordt lager gewaardeerd (5,8) Thema s: voortplanting, anticonceptie, SOA/HIV Geen of weinig informatie over: Grensoverschrijding Seksuele diversiteit Seksueel plezier Seks in de media
Belangrijkste voorspellers van seksuele gezondheid en seksueel plezier van jongeren Positief zelfbeeld Autonomie Empathisch vermogen Gender gelijkheid Seksuele interactiecompetentie Stapsgewijze seksuele interactie-carriere Orgasticiteit / masturbatie
Voermans, Van, Peen, Praten hulpverleners Hengeveld over (2012) seks? Psychiaters en aios (n=164) percentage Vindt seksualiteit een belangrijk onderwerp 90.3% Spreekt nooit of af en toe over seks 57% Schaamte Psychiaters 46.9% Aios 77.3% Bespreekt het in de supervisie Psychiaters 68.7% Aios 32.8% Competent om seksuele problemen te bespreken 82.9% Competent om seksuele problemen te behandelen 23.2% Geschatte prevalentie seksuele problemen bij psychiatrische patienten 51% (=70%)
Waarom niet? Hulpverlener Gêne Moeite met het stellen van directe vragen Moeite met juiste toon en woorden Te weinig kennis en vaardigheden Wat als er een seksueel probleem is? Te lastig onderwerp voor de client Te weinig tijd Extra moeilijk bij sterk verschillend referentiekader Client Schaamte of gêne Moeite met verwoorden van het probleem Vrees van een moreel oordeel Angst om niet normaal gevonden te worden De hulpverlener niet willen belasten
Casus E. Het lukt niet Je weet wel Heb je de verwijsbrief niet gelezen?
Voorwaarden voor het gesprek Proactieve seksuele anamnese Veilig klimaat Open, empathische en niet-oordelende houding Loslaten eigen referentiekader Luister naar de hulpvraag Oog voor diversiteit Oog voor wat clienten niet uit zichzelf vertellen Professioneel voyeurisme: hoe concreter, hoe beter Niet- verhullend taalgebruik
Beffen Ketsen Vrijen Kut Seks Coitus Neuken Flap happen Snorkelen Pijpen Vulva Leuter
NHG standaard seksuele klachten Seksualiteit bespreekbaar maken Mag ik u iets vragen over seksualiteit/het vrijen/uw relatie? Bent u seksueel actief? Heeft uw aandoening/behandeling/situatie geleid tot verandering van seksualiteit/het vrijen/uw relatie? In hoeverre heeft u daar last van? Wilt u hier hulp voor?
In de spreekkamer Permission P: Toestemming om over seks te praten, er van te mogen genieten, dat het een onderdeel van het leven mag zijn Limited Information Specific Suggestions Intensive Therapy LI: Informatie geven, normaliseren, belang adequate stimulatie SS: Eenvoudige interventies zoals pijnverbod, aandacht voor opwinding, vicieuze cirkel bespreken, concrete aanwijzingen voor adequate stimuli IT: Seksuologische behandeling zoals sensate focus, systematische desensitisatie, masturbatieoefeningen, cognitieve belemmeringen verminderen
De seksuoloog NVVS Informatie en uitleg Seksuele responscyclus / biopsychosociaal kader Denkpatronen doorbreken Ervaringen en verwachtingen Stapsgewijs plezierig opbouwen met: plezier, intimiteit en lust ontspanning adequate stimulatie context communicatie
Take home message Vraag actief naar seksualiteit Zorg voor helder, niet-verhullend taalgebruik Wees bewust van eigen referentiekaders Kijk biopsychosociaal Praat over seksueel plezier
Leestips Seks. Een leven lang leren (2017) Van Lunsen & Laan www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-seksuele-klachten-eerste-herziening www.nvvs.info (voor geregistreerde seksuologen NVVS en diverse brochures) www.sense.info www.thuisarts.nl/seksualiteit www.sekshag.nl www.seksualiteit.nl www.seksueledisfuncties.nl (o.a. overzicht seksuele bijwerkingen medicatie) www.zininseks.nl www.seksindepraktijk.nl Handboek seksuele gezondheid (2014). Leusink & Ramakers (red.) Seksuologie (2009). Gijs, Gianotten, Vanwesenbeeck & Weijenborg (red.) Seksuele disfuncties (2010). Van Lankveld, Ter Kuile & Leusink (red.)