Wij zijn onze gedachten In de luren gelegd door ons eigen denken? René F.W. Diekstra Professor of psychology, Roosevelt Academy Middelburg Lector Jeugd en Opvoeding Haagse Hogeschool
Doelen van vandaag Inzicht in onze twee basale denkmodi Inzicht in belangrijke denk-valkuilen ( thinking traps ) Inzicht en enige ervaring in het debiasen, het je ontworstelen aan bepaalde denkautomatismen of cognitieve kwetsbaarheden
Locatie van de Regions of Interest (ROI) die betrokken zijn bij analytisch versus heuristisch beslissen. (De Neys et al. HEURISTICS AND BIASES IN THE BRAIN: DUAL NEURAL PATHWAYS FOR DECISION MAKING)
Menselijke geest hanteert twee denksystemen intuitief systeem 1 redenerend systeem 2
17 x 24 = 408
Twee basale denksystemen intuitief systeem 1 redenerend systeem 2 snel langzaam
Twee basale denksystemen intuitief systeem 1 redenerend systeem 2 snel langzaam automatisch gecontroleerd
Twee basale denksystemen intuitief systeem 1 redenerend systeem 2 snel langzaam automatisch gecontroleerd inflexibel/leert langzaam flexibel
Twee basale denksystemen intuitief systeem 1 redenerend systeem 2 snel langzaam automatisch gecontroleerd inflexibel/leert langzaam flexibel moeiteloos ( ease ) vergt inspanning ( lazy )
Twee basale denksystemen intuitief modus 1 snel automatisch leert langzaam moeiteloos associatief (story teller) redenerend modus 2 langzaam gecontroleerd flexibel vergt inspanning analytisch
Overgevoelig voor correlatie» causaliteit Bv. verklaring van genezing Zien van patronen waar alleen maar (random) ruis is Zien van oorzakelijke relatie waar er geen is
Twee basale denksystemen intuitief systeem 1 snel automatisch leert langzaam moeiteloos associatief Onderdrukt twijfel redenerend systeem 2 langzaam gecontroleerd flexibel vergt inspanning analytisch twijfelt, ontdekt ambiguiteit
Necker kubus Ambigue patronen
Anne uit Denemarken liep op de bank af Nouri ging met de ezel naar school
Twee basale denksystemen intuitief systeem 1 snel automatisch leert langzaam moeiteloos associatief onderdrukt twijfel haat waarschijnlijkheid redenerend systeem 2 langzaam gecontroleerd flexibel vergt inspanning analytisch twijfelt, hanteert ambiguiteit ziet waarschijnlijkheid
Twee basale denksystemen intuitief systeem 1 snel automatisch leert langzaam moeiteloos associatief onderdrukt twijfel haat waarschijnlijkheid is zeer context gevoelig redenerend systeem 2 langzaam gecontroleerd flexibel vergt inspanning analytisch twijfelt, hanteert ambiguiteit ziet waarschijnlijkheid kan zich van context losmaken
Twee basale denksystemen Systeem 1 snel automatisch leert langzaam moeiteloos associatief onderdrukt twijfel (WYSIATI) haat waarschijnlijkheid is zeer context gevoelig geautomatiseerde cognities cognitieve instincten Systeem 2 langzaam gecontroleerd flexibel vergt inspanning analytisch twijfelt, hanteert ambiguiteit gebruikt waarschijnlijkheid kan zich van context losmaken cognitief herstructurerend cognitief controlerend
Geautomatiseerde cognities Cognities (zelfinstructies) die we aangeleerd hebben, geautomatiseerd zijn (in systeem 1 terechtgekomen) en daardoor vaak onbewust dwingend. Ze kunnen grote persoonlijke en sociale en betekenis hebben,maar kunnen ook (zeer) nadelige of schadelijke gevolgen in bepaalde situaties
Cognitieve instincten of heuristieken Heuristieken zijn in onze psychologischevolutionaire uitrusting verankerde mentale programma s of schema s met een automatisch karakter Ze hebben grote overlevingswaarde maar onder bepaalde omstandigheden ook rampzalige gevolgen
Hamvragen Hoe bewust zijn we ons van 1) de aangeleerde automatische cognities en 2)van de cognitieve instincten of heuristieken waaraan we noodzakelijkerwijze onderhevig zijn? Hoe bekwaam zijn we in het beheersen of herstructureren van (1) en het beheersen en beperken van de effecten van (2) Wat was de mens voordat hij jager/verzamelaar was?
Wie van u kent? 1. Ik kan er niet tegen als mensen laten merken dat ze me niet mogen 2. Het belangrijkste voor mij is dat anderen me competent vinden 3. Kritiek moet je zo snel mogelijk weerleggen 4. Het is link anderen te laten merken dat je onzeker of angstig bent 5. Ik moet me niet door mijn gevoelens laten leiden 6. Ik moet alles beheerst doen 7. Ik moet laten zien dat ik mijn werk boven alles stel 8. De beste manier is de manier waarop ik het doe
Heuristics and Biases Twee psychologen-reuzen in veld Amos Tversky (overleden in 1996, Stanford University) Daniel Kahneman (Princeton University, Nobel Prijs voor Economie. 2002) Daniel Kahneman
Heuristieken: een selectie Ankerheuristiek Beschikbaarheidsheuristiek Overmoed ( overconfidence )heuristiek Hindsight bias (achteraf weet je precies hoe en waarom het gekomen is) Confirmatieheuristiek Planning fallacy FAF (fundamentele attributiefout) Verliesaversie Valse consensus
Anker-heuristiek Ankerheuristiek Geef mensen een bepaald getal of waarde met betrekking tot een bepaald fenomeen en de kans neemt toe dat ze dat gebruiken als anker voor oordelen over een geheel ander fenomeen.
(a) Hoe vaak vrijen jullie? (b) Hoe gelukkig bent u? (a) Hoe gelukkig bent u? (b) Hoe vaak vrijen jullie? (a) Waaraan zijn uw (groot) ouders gestorven? (b) Hoe gezond voelt u zich? Anker-effecten kunnen volgende oordelen sterk biasen en dus bashen.
Neem de laatste drie cijfers van uw telefoonnummer Tel daar 400 bij op.. Nu. Attila en de Hunnen drongen Europa binnen tot en met wat nu Frankrijk is en werden tenslotte verslagen en gedwongen naar Azie terug te keren. Was dat vóór of na het (jaar)tal dat u nu hebt? In welk jaar leed Attila die beslissende nederlaag?
Anker-heuristiek Uitkomsten: Anker Gemiddelde schatting 400-599 626 600-799 660 800-999 789 1000-1199 865 1200-1399 988 Antwoord: 451 AD (zie Russo & Schoemaker (1989))
Subjectief vertrouwen in een (eigen) oordeel is geen beredeneerde inschatting van de mogelijkheid dat dit oordeel correct is. Verklaringen van onwrikbaar vertrouwen maken vooral duidelijk dat iemand in zijn denken een samenhangend verhaal heeft opgebouwd en niet noodzakelijkwijze dat dit verhaal ook waar is. ( vaardigheidsillusie ) Anker-heuristiek Ankerheuristiek onder traders (studie Kahnemann ea. 2002) Waar denkt u, zal de Dow Jones (Industrial Average) over 6 maanden staan? 6000? 12000? Anker op 6000 gemiddelde schatting: 8523 Anker op 12000 gemiddelde schatting: 9840
Job: intelligent-ijverig-impulsief-kritisch-koppig-jaloers Ronald: jaloers-koppig-kritisch-impulsief-ijverig-intelligent
Halo-effect Maxima George W. Bush Globaal gevoel wordt als aanwijzing (en daarmee als anker) gebruikt voor een reeks van specifieke eigenschappen
Beschikbaarheidsheuristiek Voorspelde waarschijnlijkheid wordt gebaseerd op het gemak of de snelheid (vaak als gevolg van nabijheid in tijd of plaats) waarmee iets je te binnen schiet. Kan nuttig zijn omdat voorbeelden uit grote verzamelingen gemakkelijker herinnerd worden (maar kan ook misleidend zijn)
Beschikbaarheidsheuristiek Na een aardbeving of overstroming neemt het aantal mensen dat daartegen een verzekering afsluit drastisch toe Na een vliegtuigongeluk neemt (tijdelijk) het aantal mensen dat voor een ander vervoermiddel kiest duidelijk toe Als familielid sterft aan hartfalen, gaan tal van verwanten vaker hun eigen pols controleren. Nota bene: hoe vaker (en dus sneller) we een gedachte hebben, hoe meer we geloven dat ze waar is ( mere exposure fallacy ) Maar ook omgekeerd, hoe moeilijker we op een gedachte komen, hoe minder we geloven dat ze waar is
Priming Het waarschijnlijker maken van een keuze door onopvallend ( = onbewust) tevoren een bepaald concept of prikkel aan te bieden Denemarken Ezel
Wat als je 6, respektievelijk 12 coach- of management of accountancy kwaliteiten van jezelf moet opnoemen?
Wat als je je bijdrage aan het runnen van de huishouding/het gezin in een % moet uitdrukken?
Overmoed-heuristiek Dit schip kan niet zinken Zo iets is in Nederland ondenkbaar Wie van u is van mening dat u beter autorijdt dan de gemiddelde Nederlandse automobilist? Wie van u is van mening dat u beter bent dan collega s in dezelfde functie gemiddeld? (Wie van u is een succesvollere trader dan de gemiddelde trader?)
Overmoed-heuristiek (studie Cooper e.a. 1988) (a) Wat denkt u is de kans op succes voor een onderneming zoals die van u? (b) Wat is de kans op succes van uw onderneming? a = 60 %, b = 81-100 % (81 % 7/10 en 33% 10/10) De vijfjaar overlevingskans van nieuwe bedrijven is 23-28%
Overmoed-heuristiek Banken en venture investeerders lenen meer aan overmoedige ondernemers (Dai and Ivanov (2010) Overmoed heeft belangrijke negatieve effecten op strategische beslissingen door (beginnende) ondernemers en de prestaties van hun ondernemingen (Hmieleski and Baron (2009) De rol van vaardigheidsillusie
Cruciale conclusie.. Wij zijn zelfinstruerende, zelfmanagende, zelfcoachende, zelfsuggestieve wezens. Groot deel van die zelfsturing (1e orde) is onbewust en automatisch (systeem 1). Ingrijpen in die automatismen afhankelijk van bewustzijn en inschakelen van systeem 2. Systeem 2 maakt meta-cognitie, denken over denken, kortom flexibeler denken en beslissen mogelijk en daarmee het aanleren van additionele zelfsturing (2e orde)
Welk percentage in succes is toe te schrijven aan coach-, doceer- of managementstijl(en)? 1. 10% 2. 20% 3. 30% 4. 40% 5. 50% 6. 60% 7. 70% 8. meer 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% meer
Hattie, J, (2003, 2009)
Welke kwaliteit heeft het grootste effect op succes? 1. Passie 2. Inhoudelijke kennis 3. Aantal jaren ervaring 4. Feedback aan pupillen, medewerkers etc. 5. Nauwgezetheid in het uitvoeren van plannen 6. Informele contacten met pupillen, medewerkers etc 7. Weet niet 8. Weet dat de meest effectieve er niet bij staat 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% Passie Inhoudelijke k... Aantal jaren e... Feedback aan... Nauwgezetheid... Informele cont... Weet niet Weet dat de me...
Feedback Maar! Niet feedback van docent, coach, manager naar student, speler, medewerker. Feedback van pupil, medewerker, speler naar docent, coach, manager (weten hoe die zichzelf instrueren nav ) De meest effectieve en duurzame vorm van management/coaching is management/coaching die leidt tot zelfmanagement/zelfcoaching (instructie die leidt tot zelfinstructie)
Heuristieken/biases: hoe jezelf te resetten ABC A = aandacht geven ( = vertragen, waarnemen van heuristiek, bias, o.a. door checklist aanleggen en bij de hand houden), leidt tot B = bewust-zijn van helpt bij C = (zelf)controle over.(maar die controle is beperkt bij sommige (verliesaversie, groter bij andere, bv. halo-effect)
Overzicht van heuristics and biases door de belangrijkste hedendaagse denker en onderzoeker op dit gebied (gebruik Engelse editie)
Automatische cognities: hoe jezelf te resetten ABC A = aandacht geven ( = vertragen, waarnemen van automatische gedachten, schrijf ze op) B = bewerken (van automatische gedachten, bv. zet ze om in tegendeel of daag ze uit: waarom moet ik., Wat is het ergste dat er kan gebeuren als ) C = cognitief herstructureren (nieuwe gedachten, innerlijke zelfinstructies inoefenen: opschrijven, prevelen, hardop zeggen.., denk aan mere exposure effect )
Wie van u kent? 1. Ik kan er niet tegen als mensen laten merken dat ze me niet mogen 2. Het belangrijkste voor mij is dat anderen me competent vinden 3. Kritiek moet je zo snel mogelijk weerleggen 4. Het is link anderen te laten merken dat je onzeker of angstig bent 5. Ik moet me niet door mijn gevoelens laten leiden 6. Ik moet alles beheerst doen 7. Ik moet laten zien dat ik mijn werk boven alles stel 8. De beste manier is de manier waarop ik het doe
Oefening voor vannacht, dit weekend? Pak vel papier, schrijf boven aan (02.00 a.m., werd wakker) Schrijf onderaan al uw gevoelens Vul het midden gedeelte met al uw gedachten, hoe merkwaardig, neurotisch of catastroferend ook.
Praktische handleiding om automatische cognities op te sporen en veranderen
Luister cd set (2) om bewustwording van cognities te bewerkstelligen en je zelf cognitief te re-setten
Whether you think you can or you can t, you are right!