Peer support in Nederland

Peer support in Nederland Een methode om leerlingen te leren samenwerken en elkaar te ondersteunen. Erik J.Luigies Ter gelegenheid van de in gebruik neming van de nieuwe gebouwen van het ROC Da Vinci College te Dordrecht

Inhoud: Voorwoord 1. 4 Voorwoord 2. 6 Inleiding 8 Leeswijzer 10 Peer Support, wat is dat? 11 Wat kan Peer Support voor het onderwijs van de 21e eeuw betekenen? 15 Definities van de rollen binnen peer support 19 De ontwikkeling en de implementatie van Peer Support 21 Ontwikkelaars en ondersteuners van het ROC Da Vinci College 31 De externe ondersteuners 37 Voorbeelden van rollen in het kader van Peer Support op het ROC Da Vinci College 41 De peer mentor in een onderwijsleerbedrijf 42 De peer mentor als buddy 43 Leerlingen van het ROC Da Vinci College 48 Peer Support op andere scholen dan het ROC Da Vinci College 54 De peer tutorrol 59 De peer mentorrol in de stage 65 Peer Education op het ROC Da Vinci College 68 Nawoord 70 Bijlage 1: Opsomming van doelstellingen voor Peer Support op het voortgezet- en beroepsonderwijs 71 Bijlage 2: Waaraan moet een school voldoen om Peer Suppport te kunnen implementeren? 72 Bijlage 3: Abstract 1 73 Bijlage 4: Abstract 2 74 Met dank aan 76 Colofon 79

Voorwoord J.M. van Bijsterveldt-Vliegenthart Peer support heeft mijn support! De afgelopen honderd dagen ben ik het land ingetrokken en heb met eigen ogen gezien wat een geweldige initiatieven er bestaan in het Nederlandse onderwijsveld. Eén van die mooie initiatieven is het project peer support. Op 28 maart 2007 was ik op bezoek op het Wartburgcollege in Dordrecht, om te horen wat het in praktijk oplevert, als leerlingen elkaar begeleiden tijdens hun schoolcarrière. Zittend in een kring vertelden leerlingen van vwo, havo, vmbo en mbo mij wat het voor hèn betekent. Wat me trof, was bijvoorbeeld het verhaal over dat meisje, net begonnen op het mbo. Ze huilde heel snel, was verlegen, durfde uit zichzelf niets aan de leraar te vragen. Ze kreeg een peer mentor, een ouderejaars, die haar hielp met haar huiswerk. Maar haar ondertussen ook coachte hoe ze beter voor zichzelf kon opkomen. Door het contact met haar peermentor leerde ze zichzelf beter te laten zien. Belangrijk in de fase dat je je van kind naar jong-volwassene ontwikkelt. Of het verhaal van de studente die stage liep als klasse-assistente, op een basisschool. En zoveel had gehad aan haar peermentor. Die mentor had de stage al gelopen, en legde haar een aantal ins en outs uit, waardoor ze beter met de kinderen kon omgaan. Maar zij hielp haar ook met het huiswerk, dat ze tijdens de stage moest maken. Vanwege haar allochtone afkomst had deze leerling een taalachterstand en daardoor een probleem met de schoolopdrachten, en ze kon de hulp van haar mentor dus heel goed gebruiken. Hier was dus de verbetering van cognitieve vaardigheden indirect het resultaat van peer-support. Jongeren kunnen veel voor elkaar betekenen. Zeker in de leeftijd waarop ze voortgezet of (voorbereidend) beroepsonderwijs volgen. Ze hebben vriendschappen, gaan samen uit, sporten samen of doen allerlei op cultureel gebied. Dat gaat allemaal heel spontaan en

natuurlijk. In landen als de VS, Finland, Engeland en sinds kort ook in ons land is men zich ervan bewust dat je dit binnen het onderwijs heel bewust kunt inzetten. Dan gaat het om elkaar helpen met huiswerk, elkaar door een moeilijke tijd heen slepen als een familielid is overleden, elkaar coachen, elkaar steunen bij pesten. Elkaar de weg wijzen naar een volwaardige plek in de maatschappij. Dit kabinet legt het accent op samen : in een samenleving niet náást maar mét elkaar leven. Peer support sluit daarbij aan: het stimuleert jongeren in samen leren leven. School is méér dan een kennisinstituut, het heeft ook een belangrijke vormende taak. Het vormen van jezelf, en het vormen van anderen. Het mooie van peer support is dat het béide zaken stimuleert. De verhalen die ik in die kring in Dordrecht hoorde van leerlingen, laten dat heel concreet zien. En wat ik zo mooi vind: het laat zien dat die vaardigheden kunnen worden geleerd en ontwikkeld. We hoeven het dus niet alleen maar te hebben van spontaan gedrag. Belangrijke eigenschappen zoals behulpzaamheid, acht slaan op elkaar, elkaar tactvol feedback geven, elkaar cognitief scherpen: die kunnen ook ontwikkeld worden, zo blijkt. Peer Support is op het leren van die eigenschappen gericht. Daarom vind ik het van grote betekenis voor het leer- en ontwikkelproces van jongeren. De vaardigheden die ze op die manier verwerven hebben we in onze samenleving hard nodig. Peer Support heeft dus ook mijn support! 14 juni 2007, Marja van Bijsterveldt-Vliegenthart Staatssecretaris voor Onderwijs

Voorwoord Dion van Steensel Werd u vroeger op school wel eens gepest of uitgelachen om uw uiterlijk of uw kleding? Kon u altijd terecht bij uw docent met uw vragen? Het antwoord op de eerste vraag zult u wellicht met ja beantwoorden en de tweede vraag met nee. Op de Leerparkscholen kunnen leerlingen met deze vragen ook bij andere leerlingen terecht. Deze leerlingen zijn dan of peer leader of peer tutor of peer mentor of peer coach. Vier vormen waarbij leerlingen elkaar helpen en ondersteunen. Leerlingen vertrouwen elkaar meer of andere dingen toe dan aan een docent of begeleider. Leerlingen laten zich ook vaker helpen door een andere leerling. Leerlingen nemen daarnaast meer dingen van elkaar aan dan van een docent. Daarom vind ik het belangrijk dat het concept peer support opgenomen wordt in de beleidsuitgangspunten van elke school. Uiteraard helpen leerlingen elkaar wel vaker, maar door het structureel in te bedden in de bedrijfsfilosofie van de school is het systematisch en breed ingebed. Een goed werkend systeem van Peer Support heeft voordelen voor de leerlingen, voor de school en voor de samenleving! Peer Support levert niet alleen een bijdrage aan de ontwikkeling van leerlingen maar draagt daarnaast ook bij aan het schoolklimaat. En juist dit schoolklimaat staat vaak ter discussie. Denkt u maar eens aan de steekpartijen die dit jaar (2007) plaatsvonden op en rond scholen en niet te vergeten de grote schietpartij op de Amerikaanse Technische Universiteit in Virginia. Grote schoolgebouwen zijn de oorzaken van gedragsproblemen bij leerlingen, wordt er vaak en (te) snel geroepen. Grote schoolgebouwen waar leerlingen zich verlaten en eenzaam voelen. Maar de grote school is niets meer of minder dan een omgeving waarin iets extra s gedaan moet worden, wil de leerling zich prettig voelen en zich kunnen ontplooien. Peer Support kan net dit extraatje zijn. Het feit dat een leerling iemand heeft op

school die hem helpt, zorgt voor een andere beleving van de school! Uit onderzoek naar de effecten van de inzet van peer leaders blijkt dat 37,5% van de leerlingen zich veiliger voelt door de inzet van peer leaders. Kennelijk is er dus echt sprake van gevoelens van onveiligheid. Uiteindelijk draait het niet om de omvang van de school maar juist om de omgang in de school en de mensen en factoren die daarop van invloed zijn. De omgang in de school verbetert door het toepassen van peer support. Leerlingen steken elkaar graag de helpende hand toe en weten daarbij resultaten te boeken die vaak buiten het bereik van de docent en de school liggen. Dion van Steensel Wethouder voor onderwijs in Dordrecht

Inleiding Dit boekje biedt het College van Bestuur van het ROC Da Vinci College u aan ter gelegenheid van de opening van de nieuwe gebouwen te Dordrecht. Deze nieuwe gebouwen zijn gevestigd op het Leerpark, waar tevens drie VMBO scholen gehuisvest zijn. De bedoeling is dat er op dit Leerpark in Dordrecht intens wordt samengewerkt tussen VMBO, MBO en het bedrijfsleven. Waar mogelijk zullen er ook contacten met het HBO zijn. Bedrijfsleven en onderwijs ontwikkelen onderwijsleerbedrijven. Dat zijn krachtige leeromgevingen waarin aspirant-beroepsbeoefenaars een reëel zicht krijgen op de feitelijke beroepsdynamiek (Meijers, 2005, pg.43). In de onderwijsleerbedrijven kan participerend leren ontstaan. Op deze manier wordt een ideale voorwaarde geschapen voor het ontwikkelen van loopbaanonderwijs, waarbij naast de schoolse situatie ook aandacht gegeven wordt aan de ontwikkeling van de beroepsidentiteit (Meijers, 2005, pg.54 ev.). Volgens Meijers is de identiteitsontwikkeling een leerproces dat start met een ervaring die gekoppeld is aan emoties (Meijers, 2005, pg.63). Daarna moet de balans gevonden worden tussen emoties en cognities. In feite beschrijft Meijers dat jongeren aan de ene kant nog graag blijven spelen en verantwoordelijkheid vermijden (ook het kleine baantje is geen echt werk, omdat je er niet van afhankelijk bent voor je levensonderhoud) en aan de andere kant juist toch wel even willen proeven aan een stukje verantwoordelijkheid dragen en niet klein gehouden willen worden ( ik ben geen kind meer ). Peer Support (peer assisted learning) geeft de jongere stapje voor stapje de mogelijkheid om verantwoordelijkheid te leren dragen. Nog niet in het echte bedrijfsleven, maar wel op school en in het onderwijsleerbedrijf. Peer Support kan in verschillende rollen uitgevoerd worden: de peerleader, de peer tutor, de peer mentor, de peer coach voor schoolactiviteiten, de peer coach studieloopbaanbegeleiding en de peer educator.

In alle rollen worden eerst tools aangereikt en attitudes ontwikkeld en vervolgens ervaringen opgedaan en inzichten verkregen. Juist die ervaringen en inzichten dragen bij aan het beeld van wie ben ik in de relatie tot een ander en tot de organisatie waarin ik functioneer. De rollen geven de jongere de kans om te kiezen voor een meer cognitieve insteek bij het verantwoordelijkheid nemen of een meer sociaal-emotionele. Men kan hierbij denken aan de begeleiding van 1e jaars in het VO of de begeleiding van leerlingen die problemen hebben met de studieplanning of bepaalde vakken en aan begeleiding in het beroepsonderwijs in de richting van de beroepsuitoefening. Peer Support is een goede voorbereiding op de stage in een regulier leerbedrijf, omdat de leerling leert om zich in te leven in het denken en handelen van anderen. Dit inleven is een voorwaarde om zijn rol goed uit te voeren. Juist het loslaten van het op-zichzelf- gerichtzijn is een belangrijke stap op weg naar volwassenheid. De volwassenheid die ook in de stage gevraagd wordt. Peer Support wordt een essentieel onderdeel van de leerpraktijk van het Da Vinci College. Max Hoefeijzers, Voorzitter College van Bestuur ROC Da Vinci College, Dordrecht, 2007

Leeswijzer Dit boekje bevat een gedeelte van het theoretisch fundament onder Peer Support. Over dat theoretisch fundament kunt u meer lezen in de publicatie: Peer support, leerlingen ondersteunen elkaar binnen een nieuw didactisch concept, theoriereeks nummer 37, Cinop. De nadruk ligt in dit boekje op de ontwikkeling van dit systeem in het ROC Da Vinci College en het vervolg op andere scholen en in ander onderwijs. Daarnaast worden opvattingen en ervaringen van deskundigen, docenten en leerlingen weergegeven. Wanneer de leerlingen aan het woord komen is er in de meeste gevallen geanonimiseerd. De informatie bevat gegevens over persoonlijke ontwikkelingen bij leerlingen. Wie meer wil weten over de in de voorbeelden genoemde ondersteuningsactiviteiten in relatie tot de methode Peer Support kan hierover vragen stellen aan de auteur van dit boekje. Peer Support wordt ondersteund door een netwerk van docenten en andere betrokkenen. Het systeem is nog lang niet afgebouwd. Daardoor kan het zijn, dat u later elementen tegenkomt, die niet in dit boekje staan. U kunt dan te rade gaan op de website www.peersupport.nl. Ik hoop dat u een heldere indruk krijgt over een stukje innovatie, dat ontstond uit een noodoplossing en dat zich ontwikkelde dankzij de durf en de visie van veel docenten in het voortgezet onderwijs en het beroepsonderwijs. De docenten, die als eersten met dit systeem hebben geëxperimenteerd, werken of werkten allemaal op het ROC Da Vinci College. Ik dank hen voor hun vertrouwen en hun durf. Erik J. Luigies 10

Peer Support, wat is dat? Wat is peer support? Peer support is een manier van samenwerken en elkaar ondersteunen, die wereldwijd veel voorkomt in het onderwijs, in de hulpverlening, in de zorg en in het bedrijfsleven. Peers helpen elkaar met behulp van hun eigen kennis, inzicht en ervaring. Je ziet dit bijvoorbeeld in zelfhulpgroepen, patiëntenverenigingen, maar ook in de ICT, waar gebruikers van applicaties elkaar online ondersteunen. Peer betekent, dat je op veel manieren gelijk aan elkaar bent en/of in dezelfde omstandigheden verkeert. Je bent leeftijdgenoten, collega s, makkers (buddy s) en je zit op school of werkt in een bedrijf, in een ziekenhuis of als vrijwilliger in een hulporganisatie. Bij ons gaat het om leerlingen in het voortgezet onderwijs en het beroepsonderwijs. Hun overeenkomst is de leeftijdsfase, de omstandigheden waarin ze verkeren en de eisen die aan hen gesteld worden. Elkaar helpen is niet vanzelfsprekend Support betekent dat je elkaar ondersteunt of helpt. Elkaar ondersteunen en helpen zouden de leerlingen normaal moeten vinden. Het hoort bij pro-sociaal gedrag. Dat gedrag leren de leerlingen door de opvoeding van hun ouders en door normen en waarden die uitgedragen worden door mensen in hun omgeving. Mensen in hun omgeving zijn onder andere familie, buren, vrienden van de ouders, leidinggevenden in het verenigingsleven, docenten en andere jongeren, die hun voorbeeld zijn. Helaas is dat elkaar ondersteunen en helpen niet vanzelfsprekend. Leerlingen moeten tot dezelfde familie, sociale, culturele en/of godsdienstige groep behoren om steun van andere leerlingen te kunnen verwachten. 11

In sommige culturen verwacht men dat als je tot dezelfde familie behoort, je elkaar altijd ondersteunt (familiesolidariteit). Doe je dat niet, dan word je soms zelfs buiten de familieclan geplaatst. Zo trouwt volgens oud gebruik een Islamitische man met de vrouw van zijn overleden broer omdat hij de plicht heeft voor haar en haar kinderen te zorgen. Zij is immers door haar huwelijk met zijn broer tot de familie toegetreden. Soms escaleert een situatie in het onderwijs juist door familiehulp. Een peer mentor op een basisschool (stagewerkplek) vertelde, dat toen een Marokkaans jongetje ruzie kreeg met een Turks jongetje, binnen de kortste keren van beide zijden oudere broers, neven en andere familieleden zich met de situatie gingen bemoeien. Ze waren kennelijk via mobiele telefoontjes opgeroepen. Wat eerst gewoon opgelost had kunnen worden door de groepsleerkrachten en de stagiaires, werd nu een politiezaak. Rivaliteit Leerlingen hebben op school soms juist de neiging om elkaar te bestrijden. Rivaliteit uit zich op het gebied van kleding, cosmetica, gadgets, ipods, mobiele telefoontjes, scooters, auto s (die getuned zijn), vakanties, en vrienden en vriendinnen. Er is ook strijd om de gunst van de opinion leaders. Dat zie je in de lagere klassen van het VO. Leerlingen in de hogere klassen van het VO zijn daar minder gevoelig voor. Ze worden onafhankelijker en lopen niet meer zo makkelijk achter een medeleerling aan. Ook worden volwassenen belangrijkere identificatiefiguren dan andere jongeren. 12

Zoals een meisje tegen mij zei: We moeten haar niet, want ze doet altijd zo uit de hoogte. We willen niet met haar samenwerken. Ze komt ook uit een ander wijk dan wij komen. Haar ouders zijn echt kak mijnheer. Of zoals een Nederlandse jongen zei: Ik ga toch zeker niet met die Marokkaan samen een werkstuk maken. Ik kan hem niet eens goed verstaan. Als leerlingen op school moeten samenwerken kiezen ze vaak voor medeleerlingen met dezelfde sociale, culturele en/of godsdienstige achtergrond. Persoonlijk rendement Heeft men elkaar niet echt nodig en heeft men zelfs de indruk, dat de ander belemmerend werkt voor het bereiken van het individuele doel, dan zullen leerlingen elkaar niet ondersteunen. Dat zie je als het gaat om prestaties waarbij handigheid, ervaring of intelligentie een rol speelt. De minst handige, de minst ervarene of de minst intelligente remt de ander in het bereiken van zijn persoonlijke doel. Leerlingen gaan dan zo ver dat zij zelf het werk van een ander wel even doen, omdat ze toch niks aan hem hebben als het gaat om het eindresultaat (bijvoorbeeld een werkstuk). Wederzijdse afhankelijkheid Spontane samenwerking ontstaat als men elkaar echt nodig heeft om het individuele doel te bereiken; dus als er sprake is van wederzijdse afhankelijkheid als het gaat om de te leveren prestatie. In een voetbalteam wil iedereen winnen, maar dat kan pas door samenwerking. In het onderwijs zou men kunnen proberen om groepswerkopdrachten zo te formuleren dat leerlingen elkaar altijd nodig hebben, net zoals in het voetbalteam. Helaas kan dat niet altijd. En.. als je elke dag een voetbalwedstrijd speelt vermindert de drive om te winnen ook en dus de neiging om samen te werken. 13

De groep als geheel is niet meer dan de som der delen Als er geen dwang van buiten af is hangt het van de persoonlijkheid, de behoeften en het referentiekader van de groepsleden af of zij geneigd zijn elkaar te helpen. De kwaliteit van de onderlinge hulp kan bepalend zijn voor de kwaliteit van de opdracht die de groep maakt. Maar dat hoeft niet. We weten dat de prestatie van een groep als het gaat om taken waarbij intelligentie noodzakelijk is, hoofdzakelijk bepaald wordt door de capaciteit van de individuele groepsleden. Inspanning versus resultaat Pas als er ervaring is, dat men van samenwerking en onderlinge hulpverlening persoonlijk voordeel heeft, zal men geneigd zijn om elkaar te helpen. Als de samenwerking en onderlinge hulpverlening in een onderwijsgroep er toe leidt dat er meer en beter gepresteerd wordt en de individuele groepsleden daardoor hogere schoolcijfers halen, willen de groepsleden blijven samenwerken. Tot.. zij vinden dat de inspanning te groot wordt. Dat wil dus zeggen, dat leerlingen die individueel ook het resultaat kunnen halen dat met de groep bereikt wordt, snel afhaken. Tenzij bepaalde behoeften, zoals behoefte aan waardering en affectie, in de groep vervuld worden. In multidisciplinaire groepen bestaat onderlinge afhankelijkheid. Als in een multidisciplinair team één der deskundigen ontbreekt heeft dat direct gevolgen voor de prestatie van de anderen. Wanneer je dus in het beroepsonderwijs een opdracht geeft, die alleen uitgevoerd kan worden als leerlingen van diverse opleidingen samenwerken, dan kun je verwachten dat zij vanwege de aard van de opdracht elkaar gaan proberen te vinden. Hier zou meer gebruik van gemaakt moeten worden. Wat dat betreft was een opdracht tijdens het Skills Talents toernooi 2007 in Ahoy een voorbeeld van wat je kunt bereiken als functionele samenwerking noodzakelijk is. Leerlingen van de sector Bouw van een VMBO school moesten samen met leerlingen van de sector Metalektro van een andere VMBO school een groot logo maken van hout en versierd met verlichting. Het grappige was, dat deze in feite door de opdracht afgedwongen samenwerking gevolgd werd door spontane samenwerking. De leerlingen van de sector Metalektro gingen spontaan overleg plegen met de leerlingen van de sector Groen (weer een andere VMBO school) en hebben verlichting aangebracht in een bloemstuk. De leerlingen hadden kennelijk ervaren, dat multidisciplinaire samenwerken tot bijzondere resultaten kan leiden. 14

Wat kan Peer Support voor het onderwijs van de 21e eeuw betekenen? Peer support activeert de latente mogelijkheden van jongeren om sociaal te functioneren en elkaar te helpen (pro-sociaal gedrag). Deze hulp vindt plaats op het gebied van het maken van keuzes voor een vervolgopleiding (door peer coaches studieloopbaanbegeleiding), op het gebied van de overgang naar een volgende school (door peer leaders), op het gebied van kennisoverdracht (door peer tutoren), op het gebied van socialisering en individuatie (door peer mentoren), op het gebied van leidinggeven aan medeleerlingen (door de peer coach) en op het gebied van ondersteuning van leerlingen met een handicap of een ernstig probleem (door gespecialiseerde peer mentoren, buddy s). Binnen de peer support projecten begeleiden oudere, meer ervaren of hoger opgeleide leerlingen hun medeleerlingen. De begeleiding vindt grotendeels in schooltijd plaats. De leerlingen die de ondersteuning geven en de leerlingen die ondersteuning ontvangen leren beiden van dit proces. In het geval van de peer tutor spreken we wel van metacognitie op cognitief gebied. In het geval van de peer mentor spreken we van metacognitie op het gebied van het sociaal functioneren. De leerlingen krijgen inzicht in het eigen leren en het eigen sociaal functioneren. Peer support speelt een rol in de nieuwe competenties van beroep, leren en burgerschap. Samen leren is een goede voorbereiding op het functioneren in een multiculturele en dichtbevolkte consumptiemaatschappij met een hoge graad van arbeidsdifferentiatie en met de behoefte aan werknemers die in multidisciplinaire teams tot kenniscreatie kunnen komen. 15

Een leven lang leren De inhoud van beroepen verandert. Voortdurende innovatie vraagt van ons dat we blijven leren. Dat leren doe je vaak met anderen samen. Je ontdekt samen dat je op een bepaald gebied weer wat bij moet leren. Soms is bijscholing verplicht, maar dan merkt men in de praktijk later wel dat hij ook noodzakelijk is. Denkt u maar aan de automonteur. Als er een nieuwe auto op de markt komt met nieuwe snufjes - en vooral met een nieuwe zuiniger en schonere motor - dan moeten de monteurs op cursus. Maar. ze moeten vervolgens ook samen in de garage hun nieuwe kennis toepassen en elkaar daarbij ondersteunen. Het is belangrijk om leerlingen duidelijk te maken, dat het leren nooit afgelopen is in onze innovatieve en dynamische samenleving. Als we de leerlingen attenderen op de continue ontwikkelingen, dan begrijpen ze, dat ze nooit uitgeleerd raken. Laat ze eens zien, hoe snel de manier waarop het nieuws verspreid wordt veranderd is en nog steeds verandert (je kunt tegenwoordig op het internet je eigen krant samenstellen). Laat ze eens zien, hoe snel de telefonie veranderd is. Gezien de snel veranderende eisen in het werkveld en de behoefte aan levenslang leren is het belangrijk dat studenten (en leerlingen, e.j.l.) kunnen reflecteren op hun eigen gedrag en dat van anderen (Docy & Moerkerke, 1997) Huidige leeractiviteiten dienen de volle aandacht van de student (de leerling e.j.l.) te vragen. De student (de leerling e.j.l.) dient te worden betrokken, niet alleen met betrekking tot zijn kennis, maar ook met betrekking tot zijn verwachtingen, gevoelens, attitude, waarden en normen (Boud, 1995) 16

Sociaal kapitaal Peer Support ondersteunt het leren om te netwerken. Er is bewezen, dat in de landen waarin mensen hebben geleerd om te netwerken, de economieën beter functioneren. Als mensen in staat zijn om relaties aan te gaan en netwerken te bouwen, dan kunnen ze ook organisaties opzetten, bedrijven starten en klanten winnen. Ze leggen contacten binnen en buiten de landsgrenzen en stimuleren de internationale handel. Het bestaan van sociaal kapitaal werd door Robert Putnam bewezen in zijn boek Making Democracy Work, 1993. Burgerschapsvorming Peer Support vraagt van leerlingen dat zij nadenken over de omgang met elkaar en over normen en waarden met betrekking tot die omgang. In ons land is een stevige discussie op gang gekomen over het leren van waarden en normen. Zinloos geweld en discriminatie zijn onder andere de oorzaak voor deze discussie. De Onderwijsraad noemt de school de microsamenleving waar leerlingen kunnen leren om als burger te functioneren en om in die rol een positieve bijdrage te leveren aan onze samenleving. Ze leren om anderen te accepteren, andere waarden en normen te respecteren en om anderen te ondersteunen. Sociale veiligheid Door Peer Support wordt pro-sociaal gedrag ontwikkeld. Dat gedrag bevordert de veiligheid op school. Veiligheid ontstaat niet alleen door detectiepoortjes en camera s. Veiligheid ontstaat vooral door het gevoel te hebben, dat anderen jou geen kwaad zullen doen. Beter nog, door het gevoel dat anderen jou beschermen en ondersteunen. Zo hebben leerlingen (peer leaders) van een VMBO-school, waar een ruzie tussen twee culturele groeperingen dreigde uit te barsten, door de beide gangmakers aan te spreken, een escalatie kunnen voorkomen. Iedereen was blij dat dit gelukt was, maar men was eigenlijk nog meer verheugd door het feit dat leerlingen dit zelf gedaan hadden. Het was het begin van verandering van het schoolklimaat. 17

Sociale veiligheid ontstaat door de ontwikkeling van pro-sociaal gedrag. Veel onderdelen van alle trainingen in het kader Peer Support zijn gericht op de ontwikkeling van sociale cognitie en sociale vaardigheden bij de leerlingen die andere leerlingen gaan ondersteunen. Sociale cognitie wordt gedefinieerd als het begrijpen van sociaal gedrag en de sociale omgeving waarin wij leven (De Wit, Van der Veer, en Slot, 2002). Vanuit dit vertrekpunt wordt in de trainingen gewerkt aan de ontwikkeling van pro-sociaal gedrag. Sociale processen en individuele ontwikkeling De docent bevindt zich tussen jongeren die zich ontwikkelen. Die ontwikkeling vindt voornamelijk op drie gebieden plaats: 1. Kennis, inzicht en vaardigheden 2. Socialisering 3. Individuatie In het voortgezet- en beroepsonderwijs is de ontwikkeling van de rol van werknemer en staatsburger heel belangrijk. Daaraan dragen alle drie de bovengenoemde gebieden bij. Kennisverwerving, socialisering en individuatie dienen onlosmakelijk met elkaar verbonden te zijn en evenveel aandacht te krijgen. Helaas is het voor de docent niet altijd mogelijk om de sociale processen en de individuele ontwikkeling gedurende de dagelijkse onderwijsactiviteiten voldoende aandacht te geven. Zijn primaire taak is doorgaans: ondersteunen bij het verwerven van kennis en inzicht en het aanleren van vaardigheden. Dankzij peer support wordt de docent op het gebied van socialisering en individuatie ondersteund door leerlingen. De docent die van die ondersteuning gebruik maakt, merkt dat het rendement van zijn lessen daardoor ook verbetert. 18

Definities van de rollen binnen peer support Peer leader: Hij/zij is een gastheer/vrouw voor de eerste jaars leerlingen, maakt hen wegwijs in de school, leert hen de agenda in te vullen, helpt bij schoolwerk en biedt hen veiligheid. Peer tutor: Hij/zij is een leerling die medeleerlingen helpt bij huiswerk, bij planning van schoolwerk, bij het leren en uitvoeren van studietaken en werkzaamheden op school en in de onderwijsleerbedrijven. Peer mentor: Hij/zij is een raadgever en een rolmodel, waarmee de medeleerling zich kan identificeren. Soms helpen peer mentoren hun jongere jaars medeleerlingen in de stage. Er zijn ook peer mentors die medeleerlingen met een beperking ondersteunen. Het kan gaan om helpen in geval van verlegenheid, gebrek aan sociale vaardigheden, een pestverleden, maar ook bij lichte vormen van autisme, slechtziendheid, terugkeer uit detentie, tienerzwangerschap, enzovoort. Peer coach voor schoolactiviteiten: Hij/zij organiseert activiteiten en begeleidt leerlingen bij die activiteiten. Men kan dan denken aan een sportdag, een schoolkamp, een eindejaarsfeest, een viering als Kerstfeest of Suikerfeest, enzovoort. Peer coaches helpen ook de peer leaders. Peer coach studieloopbaanbegeleiding: Hij/zij informeert leerlingen van een lagere opleiding (bijvoorbeeld HBO-er - MBO-er / MBO-er VMBO-er) over de eigen opleiding en aanverwante opleidingen. Hij/zij vertelt niet alleen over de eigen opleiding (en beroep en branche), maar toont ook studieactiviteiten en stageactiviteiten. Hij/zij helpt bij het maken van werkstukken in verband met de vervolgopleiding, dialogiseert over te maken keuzes en ondersteunt soms ook bij de studie. 19

Peer mentors van de opleiding Detailhandel van het Da Vinci College in overleg met elkaar 20

De ontwikkeling en de implementatie van Peer Support Tijdens het congres over Peer Support van 28 maart 2007, dat door de gemeente Dordrecht en het Bureau Leerpark georganiseerd werd, is aan de staatssecretaris van onderwijs, mevrouw Van Bijsterveldt Vliegenthart een overzicht gepresenteerd van de ontwikkeling van Peer Support. Hierna volgt de integrale versie van het overzicht voor de staatssecretaris. Mevrouw de staatssecretaris, geachte toehoorders, U heeft zojuist diverse voorbeelden gezien en gehoord van leerlingen die zich inspannen om andere leerlingen te ondersteunen, voor veiligheid zorgen of zelfs zelf onderwijs willen geven. Hoe is dit idee ontstaan? Het Regionaal Opleidingscentrum Da Vinci College kon in het jaar 2002 geen stageplaatsen vinden voor haar leerlingen van de opleiding ICT niveau 2 in de Beroeps Opleidende Leerweg. Daar de school verplicht is om in deze leerweg zelf voor stageplaatsen te zorgen, ontstond een probleem. De enige oplossing was het zoeken naar een alternatief. Dit alternatief werd gevonden in een onderwijsleerbedrijf met ondersteuning door leerlingen van niveau 3 van het Da Vinci College en 4 van het Albeda College en door twee HBO-ers. We bedachten 3 rollen voor de ondersteuning: de peer tutor, de peer mentor en de peer coach. We noemden dit leerbedrijf De Werkplaats. Er werden daar oude computers van de gemeente Dordrecht opgeknapt voor het onderwijs. De leerlingen en studenten die als peer tutor, - mentor en - coach gingen functioneren, kregen eerst een korte training in sociale vaardigheden, instructie geven en beoordelen en vervolgens 1x per week intervisie. De peer tutor kreeg meer over instructie geven en uitleggen (vooral vakinhoudelijk), de peer mentor over sociale en mentale ondersteuning (vooral voor de autistische leerlingen en de leerlingen van het Centraal Orgaan Asielzoekers, die zich er oriënteerden op de ICT branche) en de peer coach over personeelsbegeleiding en -beoordeling. 21

Ik herinner mij dat een peer tutor zei: Mijnheer, wij moeten die niveau 2-ers echt iets leren, want daarnet wilde er eentje met een grote schroevendraaier een geheugenbankje verwijderen. Voor diegenen onder u die nog nooit een computer van binnen hebben gezien: Dat is net zoiets als een kies trekken met een waterpomptang. Ik herinner mij ook dat een autistische leerling zei, dat hij niet meer gepest werd, omdat hij nu een peer mentor had. De ervaring van De Werkplaats heeft bij mij het denken over het inzetten van leerlingen om medeleerlingen te ondersteunen op gang gebracht. Dit was voor mij op het Da Vinci College de start van Peer Support in het onderwijs. Het leven zit soms van toevalligheden aan elkaar en zo hoorde ik van mijn moeder dat Agnes Vosse een promotieonderzoek had gedaan naar tutorleren in het rekenonderwijs op de basisschool. Agnes pleitte voor een landelijke expertisepunt voor coördinatie en professionele begeleiding in het primair, voortgezet en beroepsonderwijs en vroeg zich af waarom gezien de gunstige kosteneffectiviteit niet meer gebruik gemaakt werd van peer support. Op advies van Agnes nam ik contact op met Karin Vaessen van Sardes, die u na de pauze zal toespreken. Sardes had de methode Leerlingen ondersteunen leerlingen ontwikkeld, waarbij oudere jaars leerlingen in de Brugklas de nieuwkomers van de basisschool begeleiden. Het bestuderen van het materiaal van Sardes leidde tot verdieping van mijn inzichten, maar ik constateerde ook, dat ik een wat andere weg wilde inslaan. Ik wilde een integraal model, net zoals in De Werkplaats van het Da Vinci College, met diverse rollen. Daarnaast wilde ik Peer Assisted Learning opnemen in een nieuw didactisch model, dat aanwijzingen geeft voor de organisatie van het onderwijs en voor de rollen en rolverhoudingen van deelnemers en docenten en daarbij ruimte laat voor een diversiteit aan didactische werkvormen. Op 30 juli 2003 werd bekend dat de provincie Zuid-Holland in het kader van het Sociaal Mentoraat subsidie gaf voor Peer Support. De subsidie gold voor het kalenderjaar 2003. 22