BEHANDELINGSVOORSTEL IN DE RAADSCOMMISSIE Commissie: Samenleving en Zorg Afdeling: Samenlevingszaken Datum: 17 december 2012 Behandelend ambtenaar: Anke de Vries Telefoonnummer: 0512-581 280 Agendapunt: 9 Kamernummer: flex Onderwerp: Vergaderdoel EINDRAPPPORTAGE NOTA "LOKAAL GEZONDHEIDSBELEID SMALLINGERLAND 2009 2012" INCLUSIEF ACTIEPLAN "JEUGD EN ALCOHOL" Informerend Toelichting: Inleiding Na een gedegen voorbereiding met mensen/organisaties binnen en buiten de gemeente, is de 2 e nota lokaal gezondheidsbeleid Smallingerland medio 2009 door de raad vastgesteld. Een jaar eerder was het Actieplan alcohol en jeugd, vooruitlopend op de gemeentelijke nota, vastgesteld. Aan beide plannen zijn uitvoeringsprogramma gekoppeld. De stand van zaken van deze uitvoeringsprogramma s zijn met enige regelmaat ter informatie aan u voorgelegd. Het document dat nu voor u ligt, is het sluitstuk van beide nota s. Er is veel gebeurd, niet alle acties zijn gerealiseerd en afgerond maar er is een stevige basis voor dit beleid gelegd die de komende beleidsperiode verder kan worden ontwikkeld. Achtergrondinformatie De speerpunten van de 2 e nota zijn afgeleid van de landelijke speerpunten zoals verwoord in de preventienota. Ze richten zich op de grootste bedreigingen van de volksgezondheid: de zogenaamde welvaartsziekten (roken, alcohol, overgewicht, seksuele gezondheid). Om deze bedreigingen te lijf te gaan, zal er een verandering in leefstijl moeten worden bewerkstelligd. Dit is niet eenvoudig omdat individuele vrijheid in onze maatschappij een groot goed is. Een voorwaarde voor verandering in leefstijl is de motivatie van betrokkenen. De motivatie kan worden vergroot als er wordt aangesloten bij hun specifieke situatie. Voor het bereiken van resultaten is een langdurige investering nodig is. Daarnaast kan de gemeente mensen verleiden tot gezond gedrag door er voor te zorgen dat de directe omgeving uitnodigt tot gezond gedrag en gezonde keuzes. Vanuit het motto Maak de gezonde keuze de gemakkelijke keuze wordt hieraan op verschillende beleidsterreinen (voorzichtig) inhoud gegeven. Het is belangrijk om dit (integrale) beleid de komende jaren verder uit te bouwen. Het programma De Gezonde School en de JOGG-aanpak (Jongeren Op Gezond Gewicht) leveren hieraan een bijdrage.
- 2 - In de bijlage wordt de resultaten van de afgelopen vier jaar globaal beschreven. Voor nadere informatie wordt u verwezen naar de stukken die ter inzage liggen. Vervolg Op basis van de bevindingen wordt voorgesteld in de 3 e nota lokaal gezondheidsbeleid voort te borduren op de speerpunten van de huidige nota en nieuwe accenten te benoemen. Het hieronder staande regenboogschema van Dahgren & Whitehead zal als uitgangspunt voor integraal beleid worden gebruikt. Ook GGD-notitie Ruimte voor gezondheid levert input. Het nieuwe Wmo-beleidsplan is het overkoepelende beleidskader. De ambities en doelen die daarin zijn geformuleerd hangen nauw samen met het gezondheidsbeleid. Immers, gezonde mensen in een gezonde omgeving zijn in (beter) staat om op eigen kracht te participeren in de samenleving. Daarnaast hangt het lokale integrale gezondheidsbeleid gericht op de jeugd nauw samen met de verdere doorontwikkeling van het Centrum voor jeugd en gezin en de zorg voor jeugd op basis van de ontwikkeling Passend Onderwijs. Voor het speerpunt alcohol biedt de nieuwe Drank- en Horecawet, die 1 januari 2013 in werking treedt, nieuwe mogelijkheden. Begin 2013 wordt het kader (inclusief planning) voor de 3 e nota aan u voorgelegd. Financiën De kosten voor de uitvoering van de 2 e nota zijn binnen het daarvoor geraamde bedrag in de begroting gebleven. Er is creatief met menskracht en middelen omgegaan. Extra middelen zijn verkregen door de subsidie van ZonMw (Gezonde Slagkracht) en door medefinanciering van de NASBimpuls. Een financieel overzicht is opgenomen in bijlage 1 van de bijgevoegde eindrapportage.
- 3 - Ter inzage liggende stukken: 1. eindrapportage uitvoeringsprogramma lokaal gezondheidsbeleid gemeente Smallingerland 2009-2012 2. eindrapportage uitvoeringsprogramma alcohol en jeugd gemeente Smallingerland 3. rapportage stand van zaken project De Gezonde School in de gemeente Smallingerland 4. ruimte voor gezondheid 2013-2016, deelplan GGD, Veiligheidsregio Fryslân
- 4 - BIJLAGE: EINDRAPPORTAGE NOTA 'LOKAAL GEZONDHEIDSBELEID GEMEENTE SMALLINGERLAND 2009-2012' INCLUSIEF HET ACTIEPLAN JEUGD EN ALCOHOL Inleiding In juni 2009 is de nota Lokaal gezondheidsbeleid Smallingerland 2009-2012 door u vastgesteld; ruim een jaar daarvoor het Actieplan alcohol en jeugd. Dit laatste plan anticipeerde op een van de speerpunten van de lokale nota gezondheidsbeleid. Beide nota s zijn uitgewerkt in -door het college van b&w vastgestelde- uitvoeringsprogramma s. In de periode tussen de vaststelling en nu is de stand van zaken beschreven in voortgangsrapportages. Deze rapportages zijn ter informatie aan u voorgelegd. In de bijgevoegde Eindrapportage uitvoeringsprogramma lokaal gezondheidsbeleid gemeente Smallingerland 2009-2012 (bijlage 1) wordt beschreven welke acties al dan niet zijn gerealiseerd. Daarnaast worden aanbevelingen gedaan voor de derde nota lokaal gezondheidsbeleid 2013-2016. In de bijgevoegde Eindrapportage uitvoeringsprogramma alcohol en jeugd gemeente Smallingerland (bijlage 2) worden per actiepunt eveneens de al dan niet bereikte resultaten beschreven. Hieronder wordt de speerpunten van de nota lokaal gezondheidsbeleid kort toegelicht. Integraal beleid Gezondheid wordt beïnvloed door determinanten die samenhangen met aanleg, gedrag, de sociale en fysieke omgeving en structurele maatschappelijke factoren. Dit betekent dat het lokaal gezondheidsbeleid zich moet richten op de factoren van (on)gezondheid. Niet alleen op het individu, maar ook op zijn of haar omgeving. Een dergelijke aanpak heet integraal (gezondheids)beleid (IGB). Hieronder wordt verstaan: het beleid dat erop gericht is om gezondheid of determinanten hiervan in samenhang te beïnvloeden. 1 Of kortweg: hoe kunnen verschillende sectoren, naast de sector volksgezondheid, een bijdrage leveren aan het realiseren van gezondheidswinst. Dit vraagt om samenwerking op verschillende niveaus binnen de gemeente. De afgelopen jaren is er vanuit het gezondheidsbeleid, maar ook vanuit andere beleidsterreinen, binnen de gemeente Smallingerland veel geïnvesteerd in integrale beleidsontwikkeling en integraal werken (gezondheid, sport, spelen, Wmo, ruimtelijke ordening). Dit vanuit het inzicht dat bepaalde problemen alleen kunnen worden aangepakt op basis van een gezamenlijke agenda en een gezamenlijk plan van aanpak. Het nieuwe Wmobeleidsplan biedt hiervoor een goed kader. Bij de uitwerking van de doelen van het Wmobeleidsplan zijn vaak meerdere afdelingen betrokken: dit maakt het formuleren van een gezamenlijke agenda en concrete doelen belangrijk. Samenwerking eerstelijns gezondheidszorg De gemeente is op basis van de Wet publieke gezondheid (Wpg) verantwoordelijk voor collectieve preventie. Daarnaast is de gemeente verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wmo. De speerpunten van de nota lokaal gezondheidsbeleid lopen over in de Wmo (en omgekeerd). Ook hiervoor geldt dat het belangrijk is te werken vanuit een integrale benadering die recht doet aan de principes van vraaggericht werken (welzijn nieuwe stijl) en het versterken van de eigen kracht. 1 http://www.loketgezondleven.nl/settings/gezonde-gemeente/default.aspx
- 5 - Bij een integrale aanpak (een cliënt, een plan) is afstemming en samenwerking met de eerstelijns (en tweedelijns) gezondheidszorg essentieel. Het project Gezonde Slagkracht is hiervan een voorbeeld; ook de werkwijze binnen het Centrum voor Jeugd- en Gezin (CJG) staat de samenwerking tussen nulde, eerste en tweede lijn centraal. Om verschillende partijen samen te laten werken aan een gemeenschappelijk doel is geen gemakkelijke opgave. Vaak is de samenwerking gericht aan een specifiek thema zoals overgewicht, alcohol of roken. Een themagerichte benadering kan een te enge benadering tot gevolg omdat in de praktijk vaak blijkt dat er meer dan een probleem speelt. Daarnaast is het weinig efficiënt om voor alle problemen/thema's specifieke aanpakken te ontwikkelen. Het is belangrijk dat er in komende beleidsperiode een werkwijze wordt ontwikkeld die gebaseerd is op de burgers en/in zijn directie omgeving. Dit sluit aan bij de ambitie van het Wmo-beleidsplan met betrekking tot een integrale cliëntbenadering. Dit vraagt zowel samenwerking tussen de betrokken gemeentelijke beleidsterreinen tussen de betrokken actoren in het veld. Ook hiervoor geldt dat het gezamenlijk formuleren van een agenda een belangrijk vertrekpunt is. Op basis daarvan wordt bekeken wie welke bijdrage kan leveren. De focus is een integrale cliëntgerichte/cliëntversterkende aanpak: het proces dat hiertoe moet leiden zal gemakkelijker verlopen als het de betrokkenen (zelf) ook wat oplevert. Daarom is het van belang om uit te gaan van de 'parallelle belangen' (win-win). Opvoedingsondersteuning en weerbaarheid Dit speerpunt wordt uitgevoerd door de kernpartners van het CJG Smallingerland en het maakt deel uit de aanpak De gezonde school (DGS). In de aanpak DGS bepalen scholen in samenspraak met leerlingen en ouders, welke speerpunten centraal staan in het gezondheidsbeleid van de school. In bijlage 3 is een overzicht opgenomen van de tot nu toe uitgevoerde activiteiten. Naast de aanpak DGS is het programma 'Weerbaarheid in het basisonderwijs' (WIBO) op een aantal basisscholen uitgevoerd. Hoewel er een goed programma voorhanden is (De gezonde sportvereniging), is het niet gelukt om beleid met betrekking tot 'gezondheid en leefstijl' te borgen binnen de sportverenigingen. Ook de komende beleidsperiode is aandacht voor opvoedingsondersteuning en weerbaarheid belangrijk omdat weerbare kinderen beter in staat zijn eigen (leefstijl)keuzes te maken. Opvoedingsondersteunende activiteiten moeten er voor zorgen dat ouders hiervoor gefaciliteerd zijn. Het CJG zal hierin een belangrijke functie vervullen. Daarnaast is het belangrijk om, in overleg met het onderwijs, de voor- en buitenschoolse voorzieningen en de sportverenigingen, hieraan invulling en uitvoering te geven. Roken Het landelijk rookbeleid is voor een deel bepalend voor een succesvolle aanpak op provinciaal c.q. lokaal niveau. Met de komst van het vorige kabinet, is het ingezette antirookbeleid deels terug gedraaid. Dit maakt het voor de gemeente (nog) moeilijker om goede resultaten te boeken. Het is de vraag daarom ook de vraag of roken een expliciet thema in het lokaal gezondheidsbeleid moet blijven. Bekeken kan worden of deze taak kan worden ondergebracht bij de GGD; daarnaast blijft het een aandachtspunt binnen de aanpak DGS. Alcohol De gemeente Smallingerland heeft apart deelplan vastgesteld over het thema alcohol; het Actieplan alcohol en jeugd. Aan het actieplan is een uitvoeringsprogramma gekoppeld. De eindrapportage hiervan is als bijlage 2 bijgevoegd. Het actieplan kenmerkt zich door een integrale (preventieve) aanpak. Dit heeft geleid tot meer en betere samenwerking tussen preventie, controle, handhaving en zorg. Met ingang van 2013 treedt de nieuwe Drank- en horecawet in werking. Deze wet biedt de gemeente meer bevoegdheden en mogelijkheden om het alcoholgebruik (voornamelijk onder jongeren) terug te dringen. Het is daarom
- 6 - belangrijk om hiervoor binnen de nieuwe drank- en horecaverordening een solide basis te leggen. Zoals het er nu uitziet, zal ook de leeftijdsgrens voor de verkoop van alcohol worden verhoogd van 16 naar 18 jaar. Voeding en bewegen (overgewicht) Voor het speerpunt voeding en bewegen in relatie tot voorkomen c.q. verminderen overgewicht loopt het vierjarig project Gezonde Slagkracht (GS). Binnen dit project vindt er afstemming plaats met het gemeentelijk sportbeleid, NASB-impuls, de Beweegkuur, DGS en andere relevante ontwikkelingen. Onlangs heeft de gemeente Smallingerland zich aangesloten bij de JOGG-beweging. JOGG staat voor Jongeren Op Gezond Gewicht. Dit houdt de aanpak overgewicht gebaseerd wordt op de vijf pijlers van onderstaand figuur. Begin 2013 wordt er een besluit genomen over het uitvoeringsplan GS waarin de volgende speerpunten centraal staan: De gemeente wil een positieve niet betuttelende aanpak om gezond leven gemakkelijk en leuk te maken. JOGG fungeert daarbij als vliegwiel, hulpmotor (Smallingerland, gezond en vitaal). Vanuit het Centrum voor Jeugd en Gezin wordt een ketenaanpak voor kinderen met overgewicht ontwikkeld (Samenwerken aan de zorg voor kinderen met overgewicht). Bij de uitwerking van bovenstaande ligt de nadruk op twee aandachtsgebieden in de gemeente (Wijkaanpak gezond leven in De Venen en De Wiken). Seksuele gezondheid Seksuele gezondheid kan, als scholen dat willen, speerpunt worden in de gezonde school aanpak. Daarnaast maakt het deel uit van de werkzaamheden van het CJG.