Verslag Energietafel Energieneutraal Wonen Datum: 21 juni 2017, hal gemeentehuis Brummen Aanwezig: ca. 40 deelnemers Doel van de Energietafel Energieneutraal Wonen De Energietafel Energieneutraal Wonen heeft de volgende doelstellingen; 1. Mensen inspireren om energiezuinige en/of energieneutrale maatregelen te nemen; 2. Het verbinden van initiatieven op het gebied van energieneutraal wonen en energiebesparing in woningen binnen de gemeente Brummen; 3. Het delen van ervaringen, kennis, kunde en best practices met betrekking tot energieneutraal wonen in de gemeente Brummen; 4. Het inspireren tot en het aanjagen van initiatieven die gericht zijn op energieneutraal wonen binnen de gemeente Brummen. Drie pitches Na een kort welkomstwoord door de initiatiefnemers, projectleider Els Holsappel namens BrummenEnergie en wethouder Eef van Ooijen namens de gemeente Brummen, zijn er drie pitches: Roor de Gans (uit Eerbeek) van Reinbouw: over de eerste nul-op-de-meterkoopwoning van Nederland in Wageningen, waarbij de bestaande woning van binnenuit gerenoveerd is. Zie presentatie bijlage 1 en filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=eknpywrlgok Idse de Wit van Remeha (verving collega Marco Bijkerk die in Empe woont): over hoe de energietransitie zonder duurzaam gas feitelijk onmogelijk is. Zie presentatie bijlage 2. Marnix van Os van Cotrust (uit Zutphen): over hoe je op basis van het bevriezen van je energierekening voor 15 jaar kunt investeren in het verduurzamen van je woning. Zie presentatie bijlage 3. Resultaten gespreksrondes Na de drie pitches gingen de deelnemers in drie groepen met elkaar in gesprek over het thema Energieneutraal Wonen. De gemeente Brummen heeft 9.136 woningen (stand 2017). Deze woningvoorraad bestaat voor ongeveer de helft uit particuliere woningen en voor de andere helft uit sociale woningbouw.
De woningstichting is bezig om haar woningvoorraad te verduurzamen (isolatie/energieneutrale woningen). Dit proces loopt en is onderwerp van gesprek met de gemeente Brummen. Tijdens de energietafel lag de focus in de gesprekken daarom op de particuliere woningvoorraad van de gemeente Brummen. Algemeen Er gebeurt nog niet zo heel veel op dit thema bij inwoners. Het zijn voornamelijk senioren die ermee bezig zijn, de jongeren zijn er niet, of op een andere manier mee bezig. Er is al veel beschikbaar voor huizenbezitters, maar men weet niet wat het voordeel is dat deze maatregelen oplevert. Er is behoefte aan neutrale of onafhankelijke informatie. Alles hangt af van de mogelijkheden om inwoners te mobiliseren om het ook echt te gaan doen. Als dat niet lukt, kun je nog zoveel maatregelen en programma s maken, maar dan levert dat alles niets op. Er zijn early adapters, maar dat is een kleine groep. De mensen die niet aan de Energietafel zitten, die moeten we mobiliseren. Daar moet de nadruk op liggen. Daarvoor moet je eerst informeren (energieloket) en adviseren. Daarnaast ook lokale marketing. Drempels/obstakels Onkunde of onwetendheid is een belangrijke reden waarom mensen niet investeren. Het lijkt complex, duur en lastig. Daar stapt men moeilijk overheen. Daarnaast is gebrek aan kennis een drempel en zijn er financiële en organisatorische drempels. Geldzorgen: voor de meeste mensen is de centrale vraag hoeveel je aan het einde van de maand overhoudt van je salaris of inkomen. Duurzaamheid staat dan niet op de agenda. Vertrouwen en zekerheid: mensen hebben behoefte aan vertrouwen en zekerheid. Het gaat over de basis voor mensen: hun huis en hun geld. Mensen hebben vertrouwen nodig om te beslissen te investeren in hun pand. Mensen hebben ook behoefte aan zekerheid. Onduidelijkheid over bijvoorbeeld het effect of gevolg van een maatregel of een gebrek aan consistent beleid zijn obstakels die een rem op de verduurzaming vormen. Waar mensen in de orienterende fase nog konden rekenen op een subsidie, bestaat die regel soms niet meer als men tot daadwerkelijke uitvoering van de plannen komt. Mensen rekenen op een subsidie in de oriënterende fase, maar als ze dan een maatregel gaan uitvoeren, bestaat die subsidie opeens niet meer. Hoe drempels/obstakels wegnemen Ontzorgen is belangrijk:
Onafhankelijk advies; Leningen /kredietverstrekking; Subsidies; BTW-vriendelijke regelingen; ESCo (Energy Service Companies) Lastenverlichting Wet- en regelgeving. Onafhankelijk advies moet wel integraal zijn: er moet niet alleen gekeken worden naar energiebesparing, maar naar het hele gebouw, inclusief de kwaliteit van wonen, gezondheid, milieu etc. Het is verstandig om te werken op wijkniveau en vanuit woningtype. Voorbeeld 033Energie in Amersfoort: daar zijn alle woningen verdeeld in zeven segmenten en bedrijven en adviseurs zijn gespecialiseerd op een bepaald woningtype. De indeling op woningtypes ziet er als volgt uit: Monumenten; Woningen met bouwjaar voor 1900; Woningen met bouwjaar tussen 1900 1945; Woningen met bouwjaar 1950-1960; Woningen met bouwjaar 1960-1970; Woningen met bouwjaar 1970-1990; Woningen met bouwjaar na 2000. Als de financiering niet aan de persoon, maar aan het gebouw of de woning gekoppeld zou kunnen worden, zou de financiering overdraagbaar worden en daarmee wordt voor veel mensen een drempel weggenomen. Veel drempels zouden wegvallen als de energieprijs omhoog zou gaan. Dan gaan mensen vanzelf nadenken hoe ze kunnen besparen. Communicatie: We moeten onze communicatie niet alleen richten op financiële opbrengsten en het milieu als motief om een woning te verduurzamen, maar het ook hebben over (woon)comfort. We spreken over terugverdientijden, terwijl we niet weten wat die terugverdientijden zijn. We kunnen dus beter spreken over het rendement dat mensen terugverdienen op het geld dat ze erin steken. De Suggestie is gedaan om een soort evangelisatie te doen, bijvoorbeeld via de leerlingen op de basisscholen door middel van gastlessen. Kinderen hebben ook nog eens goede ideeën en suggesties waar je gebruik van kunt maken. Om het vertrouwen te laten groeien kunnen we voorbeelden gebruiken: goed voorbeeld doet goed volgen. Die voorbeelden moeten dan wel zichtbaar zijn. Bijvoorbeeld via interviews in GemeenteThuis: hoe bevalt de maatregel die u
heeft genomen? Daarbij moeten we wel eerlijk zijn! Ook over de valkuilen en wat er mis ging of beter kan. Er zijn namelijk altijd valkuilen. We moeten ook denken aan het moment waarop je informatie aanbiedt aan mensen. Als je dat doet op het moment dat de cv-ketel al stuk is, ben je te laat. Dan moet er snel een nieuwe ketel komen, want mensen moeten douchen en hun huis moet verwarmd worden. Je ziet het einde van een cv-ketel wel aankomen, de levensduur van zo n ketel is wel bekend. Mensen hebben een beslisboom nodig: als je deze wensen hebt, dan zijn dit de mogelijkheden. Voor de technische uitwerking heb je een energieloket en een expert nodig, die persoonlijk bij je langskomt. In het traject daarvoor moet je mensen weten te vinden op momenten die ertoe doen: als ze de akte van hun koopwoning laten passeren bij de notaris of bij het afsluiten van het huurcontract van hun woning. Geef ze dan die beslisboom mee. Een Energieloket is nodig en moet zowel fysiek als digitaal beschikbaar zijn. Juist ook fysiek, want met een website kun je geen mensen enthousiasmeren. Dat moet in de persoonlijke benadering gebeuren. Het moet een kennisinstituut zijn, die in staat is om mensen goed te kunnen informeren en de volgende stap te laten zetten. Het moet niet alleen over geld en techniek gaan, maar het moet gaan over het proces: hoe kom je van A naar B? Voed het lokale energieloket met bovenlokale kennis en ervaring, want er zijn al veel van dit soort instituten. Maak het energieloket wel lokaal zichtbaar: er zijn zowel in Brummen als Eerbeek locaties beschikbaar. Het is belangrijk dat we goed kijken met welke partijen we in zee gaan en of ze referenties hebben, waarmee ze aan kunnen tonen dat een maatregel gewerkt heeft. Het Energieloket zou goed kunnen passen bij energiecoöperatie BrummenEnergie, als onafhankelijke aanjager van de duurzame ontwikkeling in de gemeente Brummen. De gemeente faciliteert en verbindt. Maar er is ook regie en sturing van de overheid nodig. Bijvoorbeeld ten aanzien van de infrastructuur. Daarnaast is een consistent beleid nodig, omdat dit soort trajecten decennia lang lopen. Met een consistent overheidsbeleid bouw je aan vertrouwen en durven mensen te investeren in hun eigen woning. De financiering moet gedeeltelijk bij de gemeente en bij de provincie (regiogelden, zoals Nuongeld) gehaald worden. Financiering zou uit de WOZheffing kunnen komen, want die wordt geheven bij de doelgroep waar het om gaat. Daarmee wordt het een gezamenlijk proces voor alle huizenbezitters, want het profijt is er op de lange termijn voor alle inwoners in Brummen. Werkgroep / vervolg Zes mensen hebben zich aangemeld om verder over dit thema na te denken en mee te werken. Zij worden onderdeel van een op te richten werkgroep die onder BrummenEnergie komt te hangen. Deze werkgroep gaat de ideeën en suggesties die tijdens deze Energietafel Energieneutraal Wonen zijn gedaan verder
uitwerken. De zes mensen waar het omgaat ontvangen bericht van de projectleider van de Energietafel Brummen. Bekijk hier een impressie van de Energietafel Brummen over Energieneutraal Wonen: https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&v=hdraktvr8hy
Bijlage 1: Pitch Roor de Gans van Reinbouw over de eerste nul-opde-meter-koopwoning van Nederland in Wageningen Bijlage 2: Pitch Idse de Wit van Remeha over hoe de energietransitie zonder duurzaam gas feitelijk onmogelijk is Bijlage 3: Marnix van Os van Cotrust over hoe je op basis van het bevriezen van je energierekening voor 15 jaar kunt investeren in het verduurzamen van je woning
VOORSTELLEN 2 kinderen 23 en 27 Jaar Vakantie Mountainbiken Reinbouw Roor de Gans (06) 132 046 76 Getrouwd Eerbekenaar Concept ontwikkeling Verenigen REB NOM Wageningen Renovatiesprong Apeldoorn Samen naar Beter Activate & Exposure Avond 4- daagse A.T.B. Club Last Gear Halloween Eerbeek Eerbeek sportief Sportmakelaar
ENERGIETRANSITIE Verdrag van Kyoto Klimaatakkoord Parijs SER Energieakkoord Gelderse energietransitie
Bestaande bouw Alles at e a daag er bou e staat er ook i 2050 og Nederland Energie Neutraal Nieuwbouw Particulier Energie Neutraal 2050 NOM of energieleverend Corporaties Energie Neutraal 2030 = ZEN Zeer Energiezuinige Nieuwbouw Corporaties label B 2021 = BENG Bijna Energie Neutraal Gebouw 2017 = EPC 0,4 Opwekking, alt. energiebronnen 2015 = EPC 0,4 Luchtdichting, besparing 2011 = EPC 0,6 Installaties, ventilatie 2006 = EPC 0,8 Bouwkundig, isoleren
OPGAVE De gemeeente brummen heeft de ambitie uitgesproken om het gehele woningbezit in 2030 energieneutraal te hebben, heeft dit laten bekrachtigen in raadsbesluit d.d. e stelt daar oor oldoe de iddele ter beschikking. Specifiek : Brummen energieneutraal Meetbaar : Gehele woningbezit Acceptabel : Raadsbesluit d.d. Realistisch : Met voldoende middelen Tijdgebonden : 2030
OPGAVE Een Nederlands huishouden verbruikt gemiddeld 1.500 m3 gas en 3.300 kwh elektriciteit per jaar. Gasloze wijken en energetische aanpassingen: Omgerekend 1500 m3 gas x 9,77 = 14.655 kwh Totaal huishouden verbruikt omgerekend ca. 18.000 kwh per jaar. All electric woning = ca. 5.500 kwh per jaar (Opwekking groene stroom) Energetisch maatregelen = ca. 12.500 kwh per jaar (Besparing)
CONCEPTEN Gebouw gebonden Gebruikersgebonden = Energie neutraal = NOM - Vloer, wand en dakisolatie - Isolerende beglazing - Luchtdichting - Ventilatie - Warmtepomp - Verwarmingsysteem - Warmwatersysteem - Elektra
OPGAVE
OPGAVE Onderdeel Totaal KOOP HUUR Verbruik Opwekking Eengezins 8260 5120 3140 5500 kwh 45.430 MW 1/3 Opwekken Meergezins 1000 310 690 3500 kwh 3.500 MW Onderdeel Totaal KOOP HUUR Verbruik Besparen Eengezins 8260 5120 3140 12.500 kwh 103.250 MW 2/3 Besparen Meergezins 1000 310 690 9.000 kwh 9.000 MW
Bron www.energiefeiten.nl OPGAVE
BEWUSTWORDING EN BEGRIP Met alleen maar vraag en antwoord, bereik je je doelstelling niet!
BEWUSTWORDING EN BEGRIP Gemeente Aanbieders Wijk projecten Opleidingen Energieloket Producten Studenten Scholen Kinderen Geld Banken Bewoners Werknemers corporaties Leden Klanten Bedrijven Verenigingen Detailhandel
GEMEENTE Maakt beleid o.b.v. een visie, faciliteert in middelen, stelt de kaders en maakt het mogelijk. Voorbeeld: Wijk en kavelpaspoorten t.a.v. welstand en vergunningen
ENERGIELOKET
OPLEIDINGEN
BANKEN
SCHOLEN
DETAILHANDEL
CORPORATIES
VERENIGINGEN
BEDRIJVEN
AANBIEDERS
TOT SLOT MAAK VAN JE LEDEN JE KLANTEN BEDANKT VOOR DE AANDACHT!
Energietafel Brummen 21 juni 2017 Fit for Future
Generieke producteisen voor de toekomst Energie transitie
Energie transitie Succes als Schoon van bron tot gebruiker (CO 2 neutraal) Laagste maatschappelijke kosten Realistische route (85% van 2050 is reeds gebouwd) remeha.nl 4
Energie transitie Gevolg Warmte, elektriciteit en gas als energiedrager (De)centrale productie, opslag & slimme geïntegreerde netten Nieuwe rollen, business modellen, besluitvorming & wetgeving remeha.nl 5
Uitwerking bestaande bouw
Uitstoot CO2 per kwh [kg] 0,8 0,7 Energie algemeen CO 2 intensiteit kwh Elektriciteit gas 0,6 0,5 Vanuit CO 2 optiek veel beter elektrisch rendement nodig (factor 3,6) 0,4 0,3 0,2 Echter de CO 2 intensiteit per kwh elektriciteit varieert over de dag en over de maanden 0,1 0 2010 2015 2020 2025 2030 Jaar 2035 2040 2045 2050 2055 remeha.nl 7 Bron CBS
Energie algemeen CO 2 uitstoot/ kwh elektriciteit (NL) (kg/kwh) Mismatch vraag en aanbod (binnen dag en jaar) Meer duurzame opwek lost dit probleem niet op Energieneutraal CO2 neutraal remeha.nl 8
Vermogen [kw] Elektrische variant bestaande bouw Techniek - (Geïsoleerde woning) - Lucht/ water warmtepomp - PV panelen 3,0 2,0 1,0 0,01 Resultaat - Aanpassing energie infrastructuur - CO2 uitstoot reductie 2000kg/ jaar - Investering 20k 6-1,0 11-2,0 Uren van de dag 16 21 jan feb mrt apr mei jun jul okt sep aug Maanden nov dec 2,0-3,0 1,0-2,0 0,0-1,0-1,0-0,0-2,0--1,0 remeha.nl 9
Vermogen [kw] Gas variant bestaande bouw Techniek - (Geïsoleerde woning) - Micro WKK - PV panelen - Groen gas (uit Nederland) 3,0 2,0 1,0 0,01 6-1,0 11-2,0 Uren van de dag 16 21 jan feb mrt apr mei jun jul okt sep aug Maanden nov dec Resultaat - Past in huidige infrastructuur - CO 2 uitstoot reductie 4000kg/jaar - Investering 14k 2,0-3,0 1,0-2,0 0,0-1,0-1,0-0,0-2,0--1,0 remeha.nl 10
Transitiemogelijkheden bestaande bouw (consument) Energiedrager Techniek Investering Energie- Maatsch. Impact* Kanttekening rekening kosten E (=Elektrisch) Warmtepomp 20k - 1700/ jaar Hoog Groot - Afh. salderen PV panelen (Consument - Invoer flex tarieven (Accu) ( 8k) betaalt) G (=Gas) + E Micro WKK 14k - 850/ jaar Laag Nihil - Beleid overheid PV panelen groen/ synt. gas (Accu) ( 4K) - Beschikbaarheid W (=warmte) + E Afgifte set 5-10k Ongewijzigd Zeer hoog Groot - Tariefstructuur PV panelen (Consument - Liberalisering Warmtepomp betaalt) markt *Impact: verbouwing in huis
Veldtest gasvariant remeha.nl 12
Veldtest, eerste resultaten: PV 07-11-2016 remeha.nl 13
07-11-2016 Veldtest, eerste resultaten: Micro-wkk remeha.nl 14
Veldtest, eerste resultaten: Aalten 07-11-2016 Verbruik remeha.nl 15
Veldtest, eerste resultaten: Elektriciteitsmeter, P1 remeha.nl 16
remeha.nl 17
CO2 neutraal in 2050, technisch het nu al!
Hoe is de eindklant te mobiliseren? remeha.nl 19
Energietafel Brummen Marnix van Os Fr
Introductie Marnix van Os 25 jaar ervaring bij lokale overheid met duurzaamheid Afval, Water, bodemsanering, geluid, etc. Interesse in sociale, financiële en economische achtergronden
Vanaf september 2014 Cotrust Ontwikkeling en borging van methodiek 2live4 Uitvoering en consolidatie Ontwikkeling en beheer van Special Purpose Vehicles
Uitgangspunten De TCO (Total Cost of Ownership) is maatgevend niet de investering Duurzaamheid gaat over energie en grondstoffen, zorg en welzijn
Voorbeeld ESCo Hanzehal Zutphen
Voorbeeld: Hanzehal Behaald 60 % besparing op gas en 40% op elektriciteit Volgende stap: energieneutraal technisch en financieel mogelijk 11 jarig prestatiecontract +/- 10 % besparing op totale kosten Heldere organisatie Bij oplevering (onderhoud-technisch) nieuw gebouw Waardeontwikkeling/verbetering exploitatie vastgoed niet in beeld gebracht.
Stand van zaken Maatschappelijk vastgoed (projecten in heel Europa) ESCo woningbouw (Woningabonnement) opschaling in +/- 10 regio s MKB energie abonnement (meerdere pilots) VVE s (in voorbereiding) Corporaties (in voorbereiding)
Waarde consument/gebruiker Goede kwaliteit voor een marktconforme prijs Duidelijke contractvoorwaarden (KPI s) Garanties op prestatie producten Gemak Comfort Stabilisering of verlaging woonlasten Toekomstproof (lage woonlasten/pensioen)
Kenmerken One-stop-shop Voorstel op maat (telefoonabonnement) Product en prestatiegarantie Relatie management i.p.v. Contractmanagement (monitoring met de klant) 1 rekening Financiering/handling tegen kostprijs
Waarom financiering? Toegankelijkheid zonder eigen vermogen Tegen gaan van tweedeling in maatschappij Alle doelgroepen komen in aanmerking
Financiering Provinciale fondsen Gemeentelijke fondsen EIB Private fondsen Samenwerking met Nibud/Rabobank/. Onderzoek naar rol NHG voor garantiefonds
Techniek Samenwerking met Daikin/Nibe/Nefit- Bosch/Rockwool/Jaga/Akzo-Nobel/Coanda Smart-grids op woningniveau/lokaal niveau op termijn mogelijk
Uitbouw naar woondienstenabonnement Energie besparing Beveiliging Zorg Apparatuur Grondstoffen Transport Wijkbeheer Sociaal/Welzijn
Hoe te starten in Brummen Energiecoöperatie als aanbieder of als ondersteuning bij marketing en sales Subsidie voor opzet vehikel Verleggen aanvang risico s door zachte financiering overheid Verspreiding risico s door verbinding met maatschappelijk vastgoed Vanaf +/- 1000 wooneenheden zonder overheidsteun mogelijk