Voorbereiding. Aanvang les en duur:

Transcriptie

1 Studiegebied onderwijs Bachelor Lager onderwijs - BALO Voorbereiding Student: Klas: School: Mentor: Leergebied: wero-ruimte Leerjaar: 3 de graad Aantal leerlingen: Datum: Aanvang les en duur: Precieze omschrijving en situering van het lesonderwerp: Tijdens deze les leren de leerlingen meer over de zonsverduistering. Positie van de aarde, de maan en de zon en de bewegingen tegenover elkaar. Wat is een zonsverduistering? Veilig waarnemen van een zonsverduistering. Voorkennis van de leerlingen: Bronnen: Eindtermen: ET.WO.NA.1.13: De leerlingen kunnen tonen hoe de aarde om de eigen as draait, welk gevolg dit heeft voor het dagen nachtritme in de eigen omgeving en hoe de aarde, de zon en de maan ten opzichte van elkaar bewegen. Leerplan: Het vrij gesubsidieerd onderwijs Leerplan Wereldoriëntatie. Leerplandoel: Wo.Na Kinderen beseffen dat de aarde een element is van de kosmos. Dat houdt in dat ze kunnen aantonen hoe de aarde, de zon en de maan ten opzichte van elkaar bewegen en dat ze dat in verband kunnen brengen met maanden en seizoenen. Handboek: / Andere: Odisee - Campus Dirk Martens, Kwalestraat 154, 9320 Aalst tel , fax ,

2 Peeters, Benoît. Kuifje collectie het komplete werk van Hergé. Doornik, Lekturama,1991, pg Reflectie vooraf: Een zonsverduistering zal voor de leerlingen een nieuw gegeven zijn. De leerlingen hebben dit nog niet bewust meegemaakt. Binnenkort, op 20 maart 2015, kunnen de leerlingen een zonsverduistering waarnemen. Dit zal zeker hun aandacht prikkelen. De les wordt gestart met een stripfragment om de leerlingen te motiveren.

3 Fase 1: Oriëntatiefase: Kuifje en de zonnetempel (timing: 5 min) Doelstelling(en): De leerlingen verwoorden eigen ervaringen met betrekking tot het lezen van de strip Kuifje en de zonnetempel. De leerlingen vertellen wat ze weten over het begrip zonsverduistering. Inhoud: De leerkracht stelt enkele vragen over strips. Wie leest vaak strips? Welke strips lezen jullie? Kennen jullie Kuifje Kennen jullie Kuifje en de zonnetempel? De leerlingen krijgen een fragment uit het stripboek Kuifje en de zonnetempel, waar een zonsverduistering plaatsvindt. Wat gebeurt er in het fragment? (Er vindt een zonsverduistering plaats.) Hoe zie je dat op de tekeningen? (Eerst wordt er een stukje van de zon zwart, vervolgens is bijna de volledige zon zwart om dan terug volledig zichtbaar te zijn.) Kennen jullie een zonsverduistering? (Afhankelijk van de leerlingen.) Hebben jullie ooit al een zonsverduistering gezien? (Door hun jonge leeftijd hebben de leerlingen normaal gezien nog geen zonsverduistering gezien.) Weten jullie wanneer de volgende zonsverduistering die in België waarneembaar is plaatsvindt? (Op vrijdag 20 maart 2015.) Didactische werkvorm (onderwijs- en leeractiviteit, organisatievorm): De leerlingen lezen eerst in stilte het stripfragment Kuifje en de zonnetempel. De leerkracht voert een onderwijsleergesprek aan de hand van dit fragment. Groeperingsvorm: De leerlingen lezen individueel het stripfragment. Het onderwijsleergesprek wordt klassikaal gehouden. Media: Stripfragment Kuifje en de zonnetempel Fase 2: De beweging van de zon, de aarde en de maan (timing: 15 min) Doelstelling(en): De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen hoe de positie en de beweging van de zon, de aarde en de maan tegenover elkaar is. Inhoud: De aarde draait rond de zon. Om volledig rond de zon te draaien heeft de aarde 365 dagen oftewel 1 jaar nodig. De aarde draait ook rond haar eigen as. Om 1 keer rond haar eigen as te draaien heeft de aarde 23 uur en 56 minuten nodig oftewel 1 dag.

4 Hieruit kan men het fenomeen dag en nacht verklaren. Doordat de aarde draait zijn we soms naar de zon toe gekeerd (dag) en soms van de zon weg gekeerd (nacht). De maan draait rond de aarde. De maan heeft 27,3 dagen nodig om 1 volledige omwenteling rond de zon te maken. Dit kunnen we ongeveer vergelijken met de duurtijd van 1 maand. Hoe lang duurt het voordat de aarde rond de zon is gedraaid? (365 dagen) Met welke periode komt dit overeen? (1 jaar) Hoe lang duurt het voordat de aarde rond haar eigen as is gedraaid? (23,56 uur) Met welke periode komt dit ongeveer overeen? (ongeveer 1 dag) Als het gezicht van de leerling beschenen wordt, met welk deel van een dag komt dit dan overeen? (de dag) Als de leerling met de rug naar de lamp gedraaid staat, met welk deel van de dag komt dit dan overeen? (de nacht) Hoe land duurt een omwenteling van de maan rond de aarde? (27,3 dagen) Met welke periode komt dit ongeveer overeen? (ongeveer een maand - de leerkracht wijst op de gelijkenis maan-maand) Didactische werkvorm (onderwijs- en leeractiviteit, organisatievorm): Demonstratie met de leerlingen en onderwijsleergesprek: De leerkracht toont samen met enkele leerlingen hoe de maan, de zon en de aarde tegenover elkaar staan en hoe ze zich tegenover elkaar bewegen. Eén leerling is de zon en blijft ter plekke staan. Deze leerling houdt een lamp vast. Een andere leerling is de aarde en draait rond de zon. Ondertussen draait deze leerling ook een rondje rond zijn of haar eigen as. Op een gegeven moment wordt het gezicht van deze leerling belicht. Dit kunnen we vergelijken met de dag. Een halve draai later wordt de rug van deze leerling verlicht. Dit kunnen we vergelijken met de nacht. Zo worden de begrippen jaar, dag en nacht gevisualiseerd. Vervolgens speelt nog een derde leerling de maan. Deze leerling draait rondjes rond de aarde. Belangrijk is dat de aarde niet te snel draait zodat de maan kan volgen. De leerlingen maken hierover een oefening in hun leerlingenbundel. Groeperingsvorm: klassikaal. Evaluatie: De leerlingen maken hierover een oefening in hun leerlingenbundel. Deze oefening wordt klassikaal overlopen. Media: Lamp Herkenningsteken zon, aarde en maan (voor de drie leerlingen) Leerlingenbundel

5 Fase 3: Wat is een zonsverduistering? (timing: 15 min) Doelstelling(en): De leerlingen kunnen aan de hand van een demonstratie uitleggen hoe een zonsverduistering in zijn werk gaat. Inhoud: De leerkracht legt aan de hand van een demonstratie uit wat een zonsverduistering is. Waar draait de aarde rond? (Rond de zon.) Waar draait de maan rond? (Rond de aarde.) Wat zien jullie gebeuren? (De maan komt tussen de aarde en de zon te staan. Er valt een schaduw op de aarde.) Wanneer kan je de zon niet zien? (Een zonsverduistering ontstaat wanneer de maan exact tussen de zon en de aarde staat en hierdoor een schaduw op de aarde werpt. Van op aarde kunnen we dan in feite de zon niet meer zien want de maan staat er voor.) Verschillende soorten zonsverduistering: Bij de eerste soort is de zon eigenlijk volledig bedekt. Hoe zouden we dit dan noemen? (Gehele zonsverduistering = totale zonsverduistering) Bij een tweede soort is de zon zoals jullie op de foto zien niet volledig bedekt. Hoe zouden we deze zonsverduistering dan noemen? (Gedeeltelijke zonsverduistering= de maan neemt als het ware een hap uit de zon. Op 20 maart 2015 bedraagt de zonsverduistering in België 83 procent.) Hier zien jullie een derde soort. Wat valt er op aan deze foto/ zonsverduistering? (Er is een cirkel van de zon zichtbaar. We noemen dit een ringvormige zonsverduistering = er is een lichtgevende rand rond de maan.) Zonsverduisteringen zijn niet zo extreem zeldzaam: elk jaar zijn er wel één of twee te zien. Maar deze zijn meestal maar gedeeltelijk te zien. Een gehele zonsverduistering is wel zeldzaam. Hiervoor moet men veel geduld hebben of op een verre reis gaan. De volgende totale zonsverduisteringen in België: 23 september 2090: helaas bij zonsondergang, en enkel in de uiterste westhoek van het land (de kuststreek dus) 25 mei 2142: pal over het centrum van het land, ideaal dus! De volgende gedeeltelijke zonsverduisteringen in België:

6 10 juni 2021: slechts 26% verduisterd in België 25 oktober 2022: slechts 30% verduisterd in België 29 maart 2025: 35% verduisterd in België 12 augustus 2026: zowaar 91% verduisterd in België (totaal in N-Spanje!) 2 augustus 2027: 53% verduisterd in België De leerlingen vullen na het kijken van het filmpje samen met hun buur hun leerlingenbundel verder aan. Wanneer is de eclips? (20 maart 2015) Welke soort zonsverduistering is het? (Een gedeeltelijke zonsverduistering.) Hoeveel procent bedraagt de zonsverduistering in België? (83%) Wat moet men doen als men naar een zonsverduistering kijkt? (Een eclipsbril dragen. Dit hebben de leerlingen gezien in het filmpje.) Didactische werkvorm (onderwijs- en leeractiviteit, organisatievorm): Demonstratie en onderwijsleergesprek De leerlingen vullen hun leerlingenbundel verder aan. Hierna kijken de leerlingen naar een filmpje over de zonsverduistering van aanstaande 20 maart: Groeperingsvorm: klassikaal. Evaluatie: De leerlingen maken hierover een oefening in hun leerlingenbundel. Deze oefening wordt klassikaal overlopen. Media: Materiaal demonstratie: piepschuim, groot rond voorwerp, pingpongbal of kleiner rond voorwerp, ijzerdraad, wc rolletje Afbeeldingen: totale zonsverduistering, gedeeltelijke zonsverduistering, ringvormige zonsverduistering Fase 4: Veilig waarnemen (timing: 10 min) Doelstelling(en): De leerlingen kunnen de veiligheidsmaatregelen die moeten genomen worden om naar een zonsverduistering te kijken in eigen woorden opnoemen. Inhoud: De zon heeft vele positieve maar jammer genoeg ook negatieve gevolgen. Kunnen jullie enkele positieve en negatieve gevolgen vinden? (Positief: zonneenergie, warmte - negatief: verbranden, ontbranding van bepaalde materialen, bijvoorbeeld papier ) De leerkracht toont de affiche van de overheid gemaakt voor scholen.

7 Waarom moet men veiligheidsmaatregelen treffen voor we naar een zonsverduistering kijken? (Kijken naar de zon kan permanente schade aan de ogen veroorzaken.) Er zijn verschillende materialen waarmee we naar een zonsverduistering kunnen kijken, maar niet alle zaken zijn even veilig voor onze ogen. Er zijn veilige en onveilige materialen/manieren om naar de zonsverduistering te kijken. Veilig: eclips bril, lasglas, projectie, telescoop of verrekijker met filter Onveilig: fotonegatieven, cd's, dvd's en diskettes, zonnebrillen, oculair filters (fototoestel filters), het blote oog Waarom mogen we niet rechtstreeks naar de zonsverduistering kijken? (Dit kan onherstelbare schade aan de ogen aanrichten.) Wat kunnen we gebruiken om naar de zonsverduistering te kijken? (Een eclipsbril, een lasglas, een projectiemiddel, een telescoop of verrekijker met filter.) Wat kunnen we beter niet gebruiken om naar de zonsverduistering te kijken? (Fotonegatieven, cd s, dvd s, diskettes, zonnebrillen, oculair filters, het blote oog.) Gelukkig kunnen we ook zelf iets maken om naar de zon te kijken. De leerkracht toont een zonnekijker aan de leerlingen gemaakt van een doos. De leerlingen hebben in hun leerlingenbundel een beschrijving van hoe deze kijkdoos gemaakt kan worden. Didactische werkvorm (onderwijs- en leeractiviteit, organisatievorm): Onderwijsleergesprek aan de hand van enkele afbeeldingen. De leerlingen maken aan de hand van afbeeldingen een veilige en onveilige groep. De leerlingen vullen hun leerlingenbundel verder aan. Groeperingsvorm: klassikaal. Media: -Affiche preventiecampagne Vlaamse overheid. -Afbeeldingen verschillende materialen die men al dan niet kan gebruiken om naar een zonsverduistering te kijken (eclipsbril, lasglas, projectiemateriaal, telescoop of verrekijker met filter, fotonegatieven, cd s, dvd s en diskettes, zonnebrillen, het blote oog). Fase 5: Evaluatie: Kruiswoordraadsel (timing: 5 min) Doelstelling(en): De leerlingen maken een kruiswoordraadsel waarin de geleerde inhouden over de zonsverduistering aan bod komen. Inhoud: Draait rond de aarde. (maan) Zonsverduistering waar de aarde als het ware een hap neemt uit de zon.

8 (gedeeltelijke zonsverduistering) Hiermee mogen we naar een zonsverduistering kijken. (eclipsbril) De lijn waarin de zon, de aarde en de maan staat bij een zonsverduistering. (rechte) Zonsverduistering waar er een lichtgevende ring is rond de zon. (ringvormige zonsverduistering) Hiermee mogen we niet naar de zonsverduistering kijken. (fotonegatieven) Draait rond de zon. (aarde) zonsverduistering. (eclips) Didactische werkvorm (onderwijs- en leeractiviteit, organisatievorm): De leerlingen maken een kruiswoordraadsel. Groeperingsvorm: Individueel Evaluatie: Het kruiswoordraadsel wordt klassikaal overlopen. Op het einde van de les doet de leerkracht nog een warme oproep om naar de zonsverduistering van 20 maart 2015 te kijken. Reflectie achteraf: Met dank aan Daisy Verbeeck, studente 2 de jaar bachelor in onderwijs: lager onderwijs

9 Werkbundel Naam:

10 De beweging van de zon, de aarde en de maan. De draait rond de zon. Om volledig rond de zon te draaien heeft de aarde dagen oftewel jaar nodig. De aarde draait ook rond haar eigen as. Om 1 keer rond haar eigen as te draaien heeft de aarde nodig oftewel. Hieruit kan men het fenomeen dag en nacht verklaren. Doordat de aarde draait zijn we soms naar de zon toe gekeerd en soms van de zon weg gekeerd. Als we naar de zon gekeerd zijn is het. Als we van de zon gekeerd zijn is het. De maan draait rond de aarde. De maan heeft nodig om 1 volledige omwenteling rond de zon te maken. Dit kunnen we ongeveer vergelijken met de duurtijd van. Maak een schematische voorstelling van de positie van de zon, de aarde en de maan en de daarbij horende bewegingen. Noteer telkens hoelang 1 omwenteling duurt.

11 Wat is een zonsverduistering? Een zonsverduistering ontstaat doordat de aarde om de zon draait en de maan om de aarde draait. Af en toe staan deze drie hemellichamen op een rechte lijn. De maan staat dan eigenlijk als het ware de aarde en de zon. Maar de maan verduistert eigenlijk de zon niet de maan bedekt de zon. Op vele plaatsen in de wereld kan men de zonsverduistering waarnemen. Afhankelijk van waar men zich bevindt ziet men meer of minder van de zonsverduistering. Dit ziet men op de aarde als een schaduw die neervalt. Men krijgt een deel waar het volledig donker wordt. Daarnaast is er ook een deel waar het minder donker wordt. Verschillende soorten zonsverduistering Maak de juiste verbinding -Gehele zonsverduistering -Gedeeltelijke zonsverduistering= De maan neemt als het ware een hap uit de zon. -ringvormige zonsverduistering= er is een lichtgevende rand rond de maan.

12 Zonsverduisteringen zijn niet zo extreem zeldzaam: elk jaar zijn er wel één of twee te zien. Maar deze zijn meestal maar gedeeltelijk te zien. Een gehele zonsverduistering is wel zeldzaam. Hiervoor moet men veel geduld hebben of op een verre reis gaan. De volgende totale zonsverduisteringen in België: 23 september 2090: helaas bij zonsondergang, en enkel in de uiterste westhoek van het land (de kuststreek dus) 25 mei 2142: pal over het centrum van het land, ideaal dus! De volgende gedeeltelijke zonsverduisteringen in België: 10 juni 2021: slechts 26% verduisterd in België 25 oktober 2022: slechts 30% verduisterd in België 29 maart 2025: 35% verduisterd in België 12 augustus 2026: zowaar 91% verduisterd in België (totaal in N-Spanje!) 2 augustus 2027: 53% verduisterd in België Hoeveel jaar moeten we nog wachten om een totale zonsverduistering in België te zien? Wanneer is de volgende eclips in België? Welke soort zonsverduistering is het? Hoeveel procent bedraagt de zonsverduistering? Wat moet men doen als men naar een zonsverduistering kijkt? Wanneer is het beste moment om naar de zonsverduistering te kijken?

13 Veilig naar de zonsverduistering kijken De zon heeft vele positieve maar jammer genoeg ook negatieve kanten Zonne-energie Warmte Verbranden van de huid. Ontbranding van bepaalde materialen (bijvoorbeeld papier). Als we naar een zonsverduistering willen kijken moeten we onze ogen goed beschermen. Doen we dit niet dan kan er permanente schade aan de ogen ontstaan. Er zijn verschillende materialen waarmee we naar een zonsverduistering kunnen kijken, maar niet alle zaken zijn even veilig voor onze ogen.

14 Vul het kruiswoordraadsel in. Horizontaal 4: Dit draait rond de aarde. 5: Een zonsverduistering waarin de maan als het ware een hap uit de zon neemt. 7: Hiermee mogen we naar een zonsverduistering kijken. 8: De lijn waarin de zon, de aarde en de maan staat bij een zonsverduistering. Verticaal 1: Een zonsverduistering waar er een lichtgevende ring is rond de zon. 2: Hiermee mogen we niet naar een zonsverduistering kijken. 3: Dit draait rond de zon. 6: Een ander woord voor zonsverduistering.

15 Zelf naar de eclips kijken Camera obscura (schoendoos) Door gebruik te maken van een donkere kamer (camera obscura) met in één van de wanden een klein gaatje kan je een beeld van de omgeving buiten de kamer projecteren op de tegenoverliggende wand. Dit principe kan je ook gebruiken om de zon veilig waar te nemen. Het voordeel hiervan is dat het eenvoudig en goedkoop te maken is met een schoendoos of een andere kartonnen dozen. 1: Neem een schoendoos en maak de binnenzijde zwart (schilderen, zwart papier, ) 2: Snijd een klein vierkant uit aan de linker- of rechterrand van één van de korte zijden van de doos. Zorg ervoor dat je niet in de rand zelf snijd, maar hou een marge van 2 à 3 cm. 3: Kleef over het uitgesneden vierkant een stuk zilverpapier. 4: Prik een gaatje in het midden van het zilverpapier. 5: Kleef aan de binnenkant van de doos een wit stuk papier recht tegenover waar je het gaatje hebt geprikt. 6: Snijd een vierkantje uit de lange zijde aan dezelfde kant van het zilverpapier, maar wel aan de tegenovergestelde zijde.