Onderwijsmateriaal voor toetsgroepen

Transcriptie

1 1. Toelichting 1 Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard Depressie van juni Een groot deel van de patiënten met een depressie behandelt de huisarts zelf. Als een huisarts tot verwijzing overgaat bij een patiënt met een depressieve stoornis en daarmee geassocieerde problemen kan een beroep worden gedaan op een scala van zelfhulpmogelijkheden en hulpverleners. De huisarts dient in voorkomende gevallen op de hoogte te zijn van de mogelijkheden om de patiënt daarover gericht te kunnen adviseren. In welke situaties verwijst de huisarts wel en in welke niet? Overigens wordt de keuze voor een bepaalde verwijzing altijd in overleg met de patiënt bepaald, waarbij eerdere ervaringen en voorkeuren van de patiënt worden meegewogen. Aan de hand van een aantal casus wordt duidelijk welke patiënten de deelnemers het liefste wel verwijzen, en welke niet. 2. Doel, doelgroep en tijdsduur Doelstelling: Doelgroep: Groepsgrootte: Tijdsduur: 3. Uitvoering De deelnemers stellen een helder verwijsbeleid op voor patiënten met een depressieve stoornis. WDH, hagro, toetsgroep, huisartsen-in-opleiding. Maximaal 12 personen. 35 minuten. Leid deze verdiepingsmodule kort in. U kunt daarbij gebruikmaken van de tekst onder Toelichting (1 min.). Deel Werkblad 1 uit aan elke deelnemer. Vraag de deelnemers de vragen individueel te beantwoorden (10 min.). Bespreek de antwoorden plenair. Vraag om de beurt naar antwoorden op de vragen. Laat de andere huisartsen hierop reageren (20 min.). Sluit af door iedereen een leerpunt te laten formuleren en benoemen (5 min.). 4. Organisatie Kopieer Werkblad 1 voor alle deelnemers. Bereid u voor door de NHG-Standaard Depressie, het Werkblad 1 en het Docentmateriaal 1 door te nemen.

2 Werkblad 1 Evenals bij mensen met andere chronische aandoeningen dient de huisarts bij patiënten met depressieve klachten de overwegingen te kunnen aangeven waarom hij of zij de patiënt zelf behandelt of verwijst. In onderstaand schema heeft u de keus tussen verwijzen of zelf behandelen. Vul het schema in en motiveer waarom u in deze situaties het liefst wel of het liefst niet verwijst. Probeer de sociale kaart geldend voor uw eigen regio verder in te vullen of te completeren. 2 Casus Verwijs ik naar, omdat Verwijs ik niet, omdat 1. Een 45-jarige vrouw die nu voor de derde maal in drie jaar depressief is en een paar maanden geleden manisch gedrag vertoonde 2. Een 35-jarige man met depressieve klachten, bij wie al jaren sprake is van relatieproblematiek 3. Een 22-jarige man die ernstig depressief is en bij wie u het directe suïcidegevaar hoog inschat 4. Een depressieve 35- jarige man die diverse malen ontslagen is, nergens toekomt en zijn woning niet meer verlaat (alle kenmerken van sociaal disfunctioneren) 5. Een 30-jarige man met ernstig depressieve klachten, afkomstig uit het voormalige Joegoslavië die tijdens de oorlog zwaar is mishandeld 6.Een 76-jarige depressieve vrouw met ernstige geheugen- en oriëntatiestoornissen

3 Docentmateriaal 1 Voor het bepalen van het beleid is goede diagnostiek belangrijk. Als eerste wordt onderscheid gemaakt tussen depressieve klachten en een depressie. Depressieve klachten: sombere stemming, waar de patiënt hinder van ondervindt, maar waarbij niet wordt voldaan aan de DSM-IV-criteria voor een depressie (tabel 1). Depressie: sombere stemming en/of een duidelijke vermindering van interesse of plezier in bijna alle activiteiten, bijna dagelijks en gedurende het grootste deel van de dag. Er moeten tenminste vijf symptomen, zoals vermeld in de definitie van de DSM-IV, aanwezig zijn, waaronder ten minste één van de kernsymptomen, gedurende tenminste twee weken. Tabel 1 DSM-IV criteria voor de diagnose depressie De diagnose depressie kan worden gesteld bij aanwezigheid van 5 van onderstaande symptomen, waarvan minimaal één kernsymptoom, gedurende minstens 2 aaneengesloten weken. Kernsymptomen - sombere stemming gedurende het grootste deel van de dag; - duidelijke vermindering van interesse of plezier in alle of bijna alle activiteiten gedurende het grootste deel van de dag. Overige symptomen - duidelijke gewichtsvermindering of gewichtstoename; - slapeloosheid of overmatig slapen; - psychomotorische agitatie of remming; - moeheid of verlies van energie; - gevoelens van waardeloosheid of buitensporige of onterechte schuldgevoelens; - verminderd vermogen tot nadenken of concentratie of besluiteloosheid; - terugkerende gedachten aan de dood, terugkerende suïcidegedachten, of een suïcidepoging of een specifiek plan om suïcide te plegen. Bij een depressie wordt vervolgens een inschatting van de ernst gemaakt. De ernst wordt bepaald aan de hand van het aantal DSM-IV symptomen, de lijdensdruk en sociaal disfunctioneren, psychische comorbiditeit, psychotische kenmerken, manische fasen in de voorgeschiedenis en suïcidaliteit. 3

4 Docentmateriaal 1 In overleg met de patiënt wordt gestart met de behandeling passend bij de diagnose en de ernst van de klachten: 4 Stepped-care bij depressie Behandeling Door Behandeling Voorlichting over aandoening en beloop Dagstructurering en activiteitenplanning Fysieke activiteit Begeleide zelfhulp De patiënt neemt cursusmateriaal door. De begeleiding bestaat uit het beantwoorden van vragen en bespreken van de voortgang. Bibliotherapie Online zelfhulpcursus Groepscursus Problemsolving treatment In 3-6 sessies van 30 min wordt gewerkt aan versterking van zelfmanagement en copingstrategieën Psychotherapie Afhankelijk van de aandoening bestaat deze therapie uit: Cognitieve gedragstherapie EMDR Medicatie Komt in aanmerking als patiënt liever medicatie heeft dan psychotherapie. Kan ook worden toegevoegd aan psychotherapie. SSRI of TCA, waarbij SSRI lichte voorkeur heeft Huisarts POH-GGZ of AMW Huisarts POH-GGZ of AMW Huisarts POH-GGZ of AMW Getrainde hulpverlener van huisartsenpraktijk of AMW Psycholoog (eerstelijns of GGZ-psycholoog) Huisarts Alle vormen van depressieve problematiek Depressieve klachten Depressie Depressie Depressie Depressie, ernstig sociaal disfunctioneren Depressie, ernstig sociaal disfunctioneren Verwijzing tweede lijn 2 e -lijns GGZ Ernstige depressie Suïcide risico Bipolaire stoornis Psychotische kenmerken Recidief depressie met ernstig sociaal disfunctioneren Onvoldoende effect ingezette behandeling Zie voor toelichting van de behandelmogelijkheden bijlage 1.

5 Docentmateriaal 1 1. Een 45-jarige vrouw, die nu voor de derde maal een depressie heeft en een paar maanden geleden manisch gedrag vertoonde. Een bipolaire stoornis (onder andere de manisch-depressieve psychose) is een indicatie voor verwijzing naar een psychiater. 2. Een 35-jarige man met depressieve klachten bij wie al jaren sprake is van relatieproblematiek. Problem Solving Treatment kan worden overwogen bij relationele problemen. Hierbij kan ook het maatschappelijk werk worden ingeschakeld. Een goede motivatie en voldoende zelfinzicht bij de patiënt zijn daarvoor vereist. 3. Een 22-jarige man die ernstig depressief is en bij wie u het directe suïcidegevaar hoog inschat. Bij sterk verhoogde suïcidedreiging is spoedconsultatie of spoedverwijzing nodig naar een psychiater die over klinische opnamefaciliteiten beschikt (hetgeen ook de crisisdienst van een regionale GGZ-instelling kan zijn). 4. Een depressieve 35-jarige man, die diverse malen ontslagen is, nergens toekomt en zijn woning niet meer verlaat (alle kenmerken van sociaal disfunctioneren). Gezien de aard van de problemen, een depressie met ernstig disfunctioneren, is verwijzing naar een psycholoog (eerstelijns of GGZ-psycholoog) terecht. De regionale GGZ-instellingen bezoeken ook patiënten thuis, wat in dit geval van nut kan zijn, omdat de kans bestaat dat de patiënt niet te motiveren is voor een spreekuurcontact. 5. Een 30-jarige man met ernstig depressieve klachten, afkomstig uit het voormalig Joegoslavië, die tijdens de oorlog zwaar is mishandeld. Naast gewone verwijsmogelijkheden bestaat de mogelijkheid tot verwijzing naar het categoraal maatschappelijk werk en gespecialiseerde hulpverleners (zoals hulpverleners met ervaring in traumaverwerking en Vluchtelingenwerk, speciale medewerkers van instellingen voor maatschappelijke dienstverlening. Tevens kan advies gevraagd worden aan Pharos, het landelijk kenniscentrum voor vluchtelingen en gezondheid, De antwoorden van de deelnemers aan de cursus kunnen op dit punt de beste inventarisatie vormen. 6. Een 76-jarige depressieve vrouw met ernstige geheugen- en oriëntatiestoornissen. Differentieel-dagnostisch kan het moeilijk zijn bij ouderen met concentratieproblemen als depressief symptoom onderscheid te maken tussen een depressieve stoornis en geheugen- en oriëntatiestoornissen. Een afdeling Ouderen van een regionale GGZ-instelling kan daarin een rol spelen. 5

6 Bijlage 1 Voorlichting over aandoening en beloop Goede voorlichting over de aandoening en het verloop blijkt voor patiënten met geringe klachten vaak al voldoende. Via de website is veel informatie te vinden. Ook zijn er verschillende patiëntenbrieven, folders en ziektebeschrijvingen (oa te vinden via HAweb, bij Medische Dossiers: Angst/depressie). Dagstructurering en activiteitenplanning Uit onderzoek blijkt dat activiteitenplanning een effectieve interventie is met een gelijkwaardig effect als andere psychologische beandelingen. Regelmaat en dagelijkse structuur hebben een positieve invloed op het herstel. Adviseer een plan op te stellen voor dagstructurering: vaste tijden van opstaan, naar bed gaan en maaltijden, inclusief een plan voor andere activiteiten, waaronder (betaalde) arbeid. Tenzij het werk een belangrijke oorzaak van de depressie is, is doorwerken vaak beter dan thuis blijven. Dit is afhankelijk van de ernst van de depressie en de verantwoordelijkheden op het werk. Adviseer de patiënt bij werkverzuim of disfunctioneren op het werk contact op te nemen met de bedrijfsarts. Besteed aandacht aan de balans tussen plichten en plezierige activiteiten. Depressieve patiënten ondernemen doorgaans weinig plezierige activiteiten waardoor een neerwaartse spiraal ontstaat in hun stemming. Stimuleer de patiënt om zelf na te denken over oplossingen. Adviseer om dagelijks naar buiten te gaan, gezond te eten en sociale contacten te onderhouden. Fysieke activiteit Fysieke training, waaronder running therapy (d.w.z hardlopen voor personen met psychische klachten onder begeleiding van een gespecialiseerde (fysio)therapeut), heeft een positief effect op verbetering van depressie. Begeleide zelfhulp via internet of telefonisch, of via een groepscursus. Persoonlijke begeleiding (door bijv. huisarts of POH-GGZ) bij zelfhulp vergroot het effect. Deze begeleiding bestaat uit het eens per 2 tot 4 weken beantwoorden van vragen, en het bespreken van de voortgang. Lichte psychische klachten klachten is een website van het Trimbos-instituut en Fonds Psychische Gezondheid, voor iedereen die meer wil weten over mentale gezondheid en daar zelf mee aan de slag wil. Mentaal vitaal geeft informatie, mentale fitness tips en oefeningen. is een online cursus, ontwikkeld door het Trimbosinstituut, voor iedereen die eenvoudig en laagdrempelig wil werken aan zijn of haar mentale fitheid. Het biedt oefeningen, zelftesten, video s van experts en een online deelnemersforum. Ý 1 jaar onbeperkt toegang voor 29,95. 6

7 Bijlage 1 Depressieve klachten Zelfzorgboek Depressie van Stichting September, te koop bij de apotheek. Kleur je leven online zelfhulpcursus om zelfstandig somberheidsklachten aan te pakken. Op de site van kiesbeter.nl vind u informatie over groepscursussen bij somberheid en depressie. psychische-klachten/depressie-somberheid Voor jongeren zijn er de volgende programma s Grip op je dip, een cursus met 6 online chatsessies voor jongeren tussen 16 en 25 jaar met somberheidsklachten, gericht op het voorkomen van een depressie. De cursus is gratis. De cursus ʻAlles onder controle is bedoeld voor jongeren tussen 12 en 21 jaar die niet lekker in hun vel zitten. De cursisten wordt gevraagd na te denken over datgene wat er echt toe doet in het leven en zij krijgen verschillende strategieën aangereikt waarmee ze verschillende typen problemen te lijf kunnen gaan. Het gaat om 5 lessen, 12 uur, deelname gratis. Voor patiënten van Turkse of Marokkaanse afkomst Deze kiesbeter keuzehulp helpt Turkse en Marokkaanse patiënten met een depressie bij het kiezen van een behandeling. ʻLiever bewegen dan moe, lichaamsbeweging voor allochtone vrouwen met depressieve klachten. Telefoonhulplijn Informatie, telefoonlijn, hulp, chatten. Familieleden van mensen met psychische problemen biedt ondersteuning in de vorm van informatie, coaching en chatbijeenkomsten voor familie van mensen met psychische problemen. Problemsolving treatment Problem Solving Treatment (PST) kan binnen de huisartsenvoorziening door een daartoe getrainde hulpverlener worden gegeven. PST is gebaseerd op de principes van versterking van zelfmanagement en copingstrategieën en van cognitieve gedragstherapie. Het doel is het verminderen van psychische klachten die samenhangen met onopgeloste problemen in het dagelijks leven. Patiënten leren meer greep op deze problemen te krijgen en zo meer controle over wat ze overkomt te ervaren. De stappen zijn: definiëren van het probleem; stellen van een haalbaar doel; brainstormen over mogelijke oplossingen; oplossingen afwegen; kiezen van de beste oplossing; 7

8 Bijlage 1 implementatieplan maken; evaluatie van de klachten. Toepassing vraagt een tijdsinvestering van drie tot zes sessies van een half uur. Het NHG geeft training om PST te leren toepassen (zie Scholing). EMDR EMDR staat voor Eye Movement Desensitisation and Reprocessing en is een effectief bewezen behandelmethode om traumatische ervaringen te verwerken. 8