Wonenen Werken rondde Zuiderzee

Transcriptie

1 Wonenen Werken rondde Zuiderzee Omgevingsonderwijs voor aardrijkskunde, geschiedenis en economie in het Zuiderzeemuseum voor de basisvorming en leerjaar VMBO Basisboek

2 Wonen en Werken Omgevingsonderwijs voor aardrijkskunde, geschiedenis en economie in het Zuiderzeemuseum voor de basisvorming en leerjaar VMBO Inhoud I Wonen en Werken...3 II Onderzoeksgroepen...7 III Onderzoeksboeken... 9 IV Voorbereiding op het Onderzoek V Slot...12 Bijlagen Kaart 1 Zuiderzeemuseum Kaart 2 Zuiderzeegebied 1930 Kaart 3 Noord Nederland nu Een educatief project ontwikkeld door Instituut voor de Lerarenopleiding (ILO) van de Universiteit van Amsterdam Steunpunt Kunstzinnige Vorming Westfriesland (SKV) Hoorn. Zuiderzeemuseum Enkhuizen Opdrachtgevers Provincie Noord-Holland Mondriaan Stichting Ministerie van OCW Zuiderzeemuseum Enkhuizen

3 Wonen en Werken I Wonen en Werken F oto 1: Leerlingen van het Bonhoeffer College uit Castricum onderzoeken het Leven en Werken van de mensen rond de oude Zuiderzee. Op foto 1 bekijken collega s van jou de grafsteen van meester Cupido, die les gaf in het schooltje dat op het terrein van het Zuiderzeemuseum staat. Eerst hebben ze op school geleerd over het leven rond de oude Zuiderzee. Ook weten ze hoe je kennis kunt halen uit objecten, zoals de grafstenen hier. Dit groepje heeft een speciale taak gekregen: onderzoeken hoe de mensen vroeger over leven en dood dachten, wat ze geloofden en hoe de nabestaanden werden verzorgd. De hele klas is trouwens in groepjes verdeeld die elk een ander aspect uitzoeken van het hoofdthema: wonen en werken aan de Zuiderzee. Straks, terug op school, presenteren ze aan elkaar wat ze hebben gevonden. Zo leert ieder het onderzoeksresultaat van de anderen kennen. 3

4 Foto 2: Na schooltijd zitten kinderen op straat gezellig bij elkaar. De leerlingen op foto 2 hebben rekenen en taal gehad en meester Cupido heeft ook verteld over verre landen, zoals Amerika. Tijd voor huiswerk of spelen na schooltijd hebben ze niet, want ze gaan zo aan het werk in de ansjovis. Duizenden visjes in tonnetjes leggen, tussen het zout. Saai en stinkend werk, maar als ze dat niet doen, komt het hele gezin om van de honger. Moeder en dochter staan in de deuropening. Je kunt zien dat ze de klederdracht van het dorp aanhebben. Het meisje breidt sokken voor grote broer en vader die op zee zijn. Ze zijn er aan gewend die kinderen: dat alle mannen door de week op zee zijn en dat de vrouwen dan het dorp regeren. Ze zijn zich er, als deze foto gemaakt wordt, nog niet van bewust dat hun leven in 1932 drastisch zal gaan veranderen. Dan is de Afsluitdijk klaar die een einde zal maken aan hun wereld, de wereld van vissers, scheepsbouwers, boeren en kooplui. Een wereld die vele jaren later door duizenden leerlingen uit het voortgezet onderwijs in het Zuiderzeemuseum zal worden onderzocht. Een van die leerlingen ben jij. Twee foto s Tussen foto 1 en foto 2 zit bijna honderd jaar verschil. De leerlingen op foto 2 zitten gezellig op straat bij elkaar na afloop van de schooldag. Die van foto 1 zijn ook buiten, maar ze zijn wel voor school bezig. Zij onderzoeken het leven van de leerlingen van foto 2. Hoe kun je het leven van schoolkinderen van honderd jaar geleden onderzoeken, als ze niet meer leven en als hun wereld, van speelgoed tot kleding, van klomp tot bedstede, verdwenen is? Dat kan in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Daar is, vlak buiten de muur die de oude stad vroeger tegen de Zuiderzee moest beschermen, land opgespoten. Op dat schiereiland is een museum opgebouwd met huisjes, schepen, straatstenen en andere voorwerpen en materialen die uit het hele gebied van de vroegere Zuiderzee zijn weggehaald en hier weer neergezet. Zo kun je rondlopen in het verleden, rondlopen in de wereld van de kinderen van foto 2. In het Zuiderzeemuseum heb je voorwerpen en andere materiële resten van vroeger tot je beschikking. Dat zijn bronnen van de geschiedenis. Als je die bronnen goed bestudeert kun je de geschiedenis laten herleven. En kun je dus ook alles te weten komen over de wereld waarin de kinderen van foto 2 leefden, naar school gingen, mee met de botter op zee voeren, op zondag naar de kerk gingen, op straat speelden en verliefd werden. Maar ook de wereld van hun ouders, de volwassenen. Je kunt er de economie, de aardrijkskunde en de geschiedenis van toen reconstrueren. 4

5 Bang voor de storm Honderd jaar geleden was er nog geen Afsluitdijk (Zie Kaart 2 en 3, achter in dit boekje). Dat is de dijk die Noord-Holland verbindt met Friesland. Als je vanuit de Noord-Hollandse plaats Den Oever naar Friesland rijdt heb je de Waddenzee links van je en het IJsselmeer rechts. Ga je op de dijk staan, dan voert de noordenwind de zoute lucht van echt zeewater mee. Als de wind over het IJsselmeer komt aanwaaien is dat niet zo. Het IJsselmeer is gevuld met zoet binnenwater. Voor de bouw van de Afsluitdijk bestond het IJsselmeer nog niet. IJsselmeer was toen Zuiderzee. De kinderen met de klederdracht op foto 2 woonden aan deze Zuiderzee. De Zuiderzee kon heel gevaarlijk zijn. Regelmatig konden de kinderen niet slapen. Dan rukte de storm aan het dak van hun huisje en luisterden ze angstig of de dijkwacht geen alarm sloeg. Zou de zee zo hoog komen dat de dijk werd weggeslagen en dat alles zou onderlopen? Zou hun eigen huis ook meegesleurd worden door de woeste golven? Als ze al niet bang waren voor een overstroming, dan was het wel vanwege hun vader, grote broer of oom op zee. Hielden de houten botters het wel in die zware storm? Sloegen ze niet om, zodat ze met man en muis vergingen? Die kinderen van foto 2 moesten vaak al hard werken. Na schooltijd of, als ze al 12 jaar waren, net als hun ouders de hele dag. Zo wisten ze hoe een schip gezeild moest worden, hoe netten werden gebreid en getaand (in teer gekookt) zodat ze langer goed bleven. Ook wisten ze hoe je vis moest roken boven een vuurtje van houtsnippers in een oude ijzeren ton. Hoe het kon stinken als ze de kleine ansjovisjes in het zout moesten inleggen, in houten tonnetjes. Je ziet, het leven was misschien wel veel avontuurlijker dan nu, maar ook veel gevaarlijker en harder. Vroeger en nu: geschiedenis De overstromimgen ontstonden bij Noordwester storm, als water uit de Noordzee de Zuiderzee werd ingeduwd. Het water in de Zuiderzee kwam dan heel hoog te staan en kon, zoals je kunt zien op kaart 2, geen kant heen. Daarom kwam het land rondom de Zuiderzee regelmatig onder water te staan. Tegenwoordig ligt er een dijk, de Afsluitdijk, die de gevaarlijke zee buiten sluit. Iedereen die in de steden en dorpen rond het IJsselmeer woont kan rustig slapen als de storm opsteekt. Nooit zal de zee meer over de dijk heen komen. Maar niet alleen het gevaar van de zee week. De Afsluitdijk maakte ineens een eind aan de wereld van de kinderen van foto 2. Nooit kon er meer op de kleine Zuiderzeeharing gevist worden, want die stierf uit toen het IJsselmeer steeds zoeter werd. Al die oude beroepen die zo sterk te maken hadden met de oude Zuiderzee zoals visser, zeilmaker, scheepsbouwer en kuiper verdwenen goeddeels. Er werden polders drooggelegd, zoals de Wieringermeer en Flevoland. Het vervoer veranderde, er werden moderne autosnelwegen in de polders aangelegd en er verrezen steden als Emmeloord, Lelystad en Almere. Oude vissers in Enkhuizen kunnen je nog vertellen hoe de bruinvissen gillend tegen de dijk opvlogen, omdat het water waarin ze leefden steeds zoeter werd. Veel van het leven aan de Zuiderzee is verdwenen en daarom is het heel lastig om het verleden te reconstrueren. Maar dat is toch wat we met dit project gaan doen, het project Wonen en Werken. Dat past bij het vak geschiedenis. Omdat de overblijfselen van het verleden in het Zuiderzeemuseum bewaard worden (huisjes, werkplaatsen, schepen etc.) gaan we daar op onderzoek uit. Net als de leerlingen van foto 1 van het Bonhoeffer College uit Castricum dat deden. Opdracht 1 Geschiedenis a. Maak een rijtje van zoveel mogelijk soorten bronnen van de geschiedenis. b. Geef daarachter van elke soort bron twee voorbeelden en gebruik daarbij ook foto 1 en 2. Van Zuiderzee naar IJsselmeer: aardrijkskunde De Zuiderzee was een zoute binnenzee (Zie Kaart 2, achter in dit boekje). Aan de westkant werd ze begrensd door Noord-Holland, aan de Zuidkant door Utrecht en Gelderland en aan de oostkant door Gelderland, Overijssel en Friesland. In het noorden en noordwesten lagen de Waddeneilanden, van Texel tot Schiermonnikoog. Die vormden de grens tussen de Noordzee en de Zuiderzee. Tussen de eilanden door persten de stromen van eb en vloed zich in en uit de Zuiderzee. Als de wind uit het noorden kwam werd het water hoog opgestuwd tegen het Gooi en de Utrechtse kust. Als er een stevige Zuidwester blies, kregen de oevers van Overijssel en Friesland het te verduren. In zee lagen ook enkele eilanden: Urk, Schokland en Wieringen. Op Kaart 2 uit 1930 kun je zien dat Wieringen toen al geen eiland meer was. Er liep al een dijk die het begin vormde van de inpoldering van de Wieringermeer. De aardrijkskunde van het gebied is dus sterk veranderd. 5

6 Opdracht 2 Aardrijkskunde a. Vergelijk Kaart 2 en Kaart 3 met elkaar (achter in dit boekje) b. Geef zoveel mogelijk verschillen aan. c. Bedenk een verklaring voor elk verschil. Visvangst en andere bezigheden : economie De bewoners van de kusten van de Zuiderzee waren afhankelijk van de visvangst. Vis moet met schepen gevangen worden, dus er was ook werk voor de scheepsbouwer. Die bouwde mooie schepen van hout, zoals botters, schokkers en aken. Er hingen nog veel meer beroepen samen met de visvangst, zoals je nog zult ontdekken. Er voeren ook vracht- en passagiersschepen over de zee. Die zorgden voor de handel en de onderlinge contacten. Niet iedereen leefde van de vis. Natuurlijk waren er ook boeren die koren verbouwden, zodat de bakkers hun broden konden bakken. Er waren kleine en grote winkeliers, die de handelswaar uit de grote stad aan de man brachten. Er waren schoolmeesters en juffen die de kinderen lesgaven. De wereld rond de vroegere Zuiderzee had een eigen economie. Opdracht 3 Economie a. Bestudeer dit schema van sectoren en bedrijfstakken in de economie. b. Geef van elke genoemde bedrijfstak een voorbeeld van een beroep uit onze tijd. Economische sectoren en bedrijfstakken Sector Primaire sector Secundaire sector Tertiaire sector Bedrijfstak Landbouw Mijnbouw Jacht Visserij Industrie Ambacht Bouwnijverheid Openbare nutsbedrijven Handel Verkeer Financiële en zakelijke diensten Bestuurlijke sociale en culturele diensten 6

7 II Onderzoeksgroepen Samen met je klas ga je dus het thema Wonen en Werken aan de Zuiderzee onderzoeken. Binnen je klas worden onderzoeksgroepjes gevormd. Elk groepje neemt een onderzoek naar een van de volgende subthema s voor zijn rekening. Gedurende het hele project werk je met dit groepje samen: tijdens de voorbereidende lessen en verwerkingslessen in de klas en tijdens het onderzoek in het Zuiderzeemuseum. Hieronder staan de onderwerpen van de verschillende onderzoeken kort beschreven. Als je ze allemaal gelezen hebt, heb je een goede indruk van het onderzoek als geheel. Lees in ieder geval wat er over je eigen onderzoek staat geschreven. 1 Leven en dood De zee was een gevaarlijk werkterrein voor de vissers. Regelmatig kwam het voor dat man, broer, zoon of opa niet meer terugkeerde. Hij was overboord geslagen of verdronken nadat zijn schip was vergaan. Ook in de winter, als de vissers erop uit trokken om in bijten op bot te vissen lag de dood op de loer. Dat merk je als je het verhaal leert kennen van de Durgerdammer die met zijn zonen dagenlang op een ijsschots ronddreef en dat niet overleefde. Ook op het land waren de leef- en werkomstandigheden zo dat de bewoners van de dorpen en steden dikwijls geconfronteerd werden met de dood. Geloofden zij in een leven na de dood? Wat geloofden zij eigenlijk en welke rol speelde het geloof in hun leven? Waar en hoe werden de doden begraven en wat zeggen ons de symbolen en teksten op de grafzerken? Hoe werd er gezorgd voor de nabestaanden? Dat ga je met je groepje onderzoeken in het Zuiderzeemuseum. 2 Arm en rijk Als we het hebben over verschillen tussen mensen gaat het al gauw over verschillen in status, in arm en rijk. In het Zuiderzeemuseum ga je onderzoek doen naar het leven van arme en rijke mensen aan de Zuiderzee. De verschillen tussen arm en rijk konden heel groot zijn. Terwijl het ene gezin een groot huis had met vele kamers, moest een ander gezin met z n tienen in één kamer wonen. Hoe groot je huis was, was ook in de tijd van de Zuiderzee afhankelijk van je beroep. Wat voor werk deden de armen en wat voor werk deden de rijken? Hoe zag het huis van een vissersfamilie eruit en hoe had de directeur van de stoomwasserij zijn huis ingericht? Wat aten rijke en arme mensen en wat voor luxe bezaten de rijken? Je gaat het allemaal ontdekken in het museum. 3 Jeugd Jongeren van jullie leeftijd zitten nu op school. Maar was het circa 100 jaar geleden ook zo vanzelfsprekend dat je als twaalfjarige of vijftienjarige naar school ging? In het Zuiderzeemuseum ga je onderzoek doen naar het leven van kinderen aan de Zuiderzee. Je gaat kijken hoe ze woonden en wat ze aten. Hadden kinderen vroeger ook iets te snoepen? En hadden ze hun eigen slaapkamer en eigen bed of moesten ze delen met broertjes en zusjes? Hoe was het schoolleven vroeger? Hoe ging het onderwijs in zijn werk, welke vakken werden onderwezen, voor welke leeftijdsgroepen was de school ingericht? Je komt het te weten als je het schooltje in het museum bezoekt. En hadden kinderen net zoals jullie bijbaantjes? Wat voor werk deden ze dan? En wat waren de werkomstandigheden? 4 Transport en communicatie Wij leven in een wereld met snelle communicatie- en transportmiddelen. In het Zuiderzeemuseum ga je onderzoek doen naar de communicatie- en transportmiddelen van vroeger. Wat was toen de snelste manier om iemand een bericht te sturen? En wat moest je doen als je helemaal niet kon schrijven? Wat waren dan je mogelijkheden? En hoe kwam je vroeger het snelst van A naar B? Hadden ze toen ook al auto s? In het museum kom je van alles te weten over telegraaf, telefoon, zeilschip, schuit, kar, tram- en veerdienst. Transport- en communicatiemiddelen die uit de objecten en schriftelijke bronnen (b.v. een dienstregeling in het oude postkantoor) in het museum zijn te reconstrueren. Welk bereik (in tijd en afstand) hadden deze transportmiddelen? Welke economische betekenis had deze snelheid van communicatie en transport? 5 Werk aan de wal Veel mensen in het Zuiderzeegebied verdienden hun brood op zee: ze werkten op visserschepen en vracht- en passagiersschepen. In het Zuiderzeemuseum ga je juist onderzoeken wat voor werk men in het 7

8 Zuiderzeegebied aan wal deed en door wie dat werd gedaan. Visserij bracht aan wal een aantal andere takken van nijverheid met zich mee. In het museum kom je daar meer over te weten door een bezoek aan rokerij, zeilmakerij, kuiperij, taanhuis en scheepswerf. Wat voor werk werd hier gedaan en wat had dat te maken met de visserij? Je onderzoekt welke rol de visserij in de dorpseconomie had en je leert welke verbanden er in een economie als die van de dorpen en steden bestonden: waar en hoe werden bijvoorbeeld de visnetten geconserveerd en hoe zorgde de zeilmaker ervoor dat de visser weer kon uitvaren? En door wie werd het werk gedaan? Was dit allemaal mannenwerk of werd het werk ook uitgevoerd door vrouwen? Moesten kinderen ook werk aan de wal verrichten? 6 Visserij De hoofdbron van het bestaan van de bewoners van het gebied rond de oude Zuiderzee was natuurlijk visserij. Met je groepje ga je in het Zuiderzeemuseum onderzoek doen naar de visserij in het Zuiderzeegebied. Wat voor boten en netten gebruikten de vissers? Wat voor vis vingen zij? Wat is nu precies een botter en wat is een kub? Wat doet een visser eigenlijk als hij aan het botkloppen is? Hoe werd de vis verwerkt? Bleven de vissers dagenlang op zee of sliepen ze steeds aan de wal? Hoe was eigenlijk het leven op zee? Was het gevaarlijk? In het museum ontmoet je mensen die je er van alles over kunnen vertellen. 7 Natuur en cultuur Naast de visserij verdienden mensen in het Zuiderzeegebied natuurlijk ook hun brood in andere soorten beroepen. In het Zuiderzeemuseum ga je onderzoek doen naar werk dat op het land, in de natuur of op cultuurgronden, werd verricht. Je neemt een kijkje op een ouderwetse boerderij en bij de dieren op het erf en in de stal. Wat voor dieren hield de boer vroeger en wat voor producten leverde dat op? Wie verwerkten en verkochten deze producten van de boer? Wie weet kun je in het museum wel even een praatje maken met een medewerker van een ouderwets pakhuis, de boer of een winkelier. 8 Water, vriend of vijand Niet alleen voor de visser op zijn boot, temidden van de elementen, maar ook voor alle bewoners van de kusten van de Zuiderzee was het water vriend en vijand. Waarom dit zo was, ga je met je groepje onderzoeken in het Zuiderzeemuseum. In het dijkwachtershuisje is te zien met welke middelen men de dijken onderhield en welke organisatie er was om de dijken constant te bewaken. Als de dijken dan toch doorbraken, wat gebeurde er dan? Hoe probeerden de bewoners van het Zuiderzeegebied zich te beschermen tegen het water? Lukte dit altijd? Wat deed men om de dieren te beschermen? In het museum kom je er van alles over te weten. 9 Handel en diensten Naast werk in de visserij, natuur en cultuur vonden veel bewoners van het Zuiderzeegebied ook werk in handel en diensten. Wat voor beroepen dat waren ga je met je groepje onderzoeken in het Zuiderzeemuseum. Zo verkocht de boer bijvoorbeeld zijn kaas aan de eigenaar van het kaaspakhuis. Wat gebeurde er daar precies? Van daaruit kwamen de kazen in de winkels terecht. Hoe zag een winkel er vroeger uit en wat werden er nog meer voor producten verkocht? Voor welke diensten ging je vroeger naar het postkantoor? In het museum krijg je de kans om het aan de postbode zelf te vragen. 8

9 Wonen en Werken III Onderzoeksboeken Voor je werk in het Zuiderzeemuseum krijg je een Onderzoeksboek voor je eigen onderzoek (een van de negen die je hierboven beschreven vond). Het Onderzoeksboek bestaat uit drie gedeelten. Ten eerste een gedeelte met opdrachten voor je onderzoek in het Zuiderzeemuseum. In dit gedeelte staan op de eerste pagina de onderzoeksvragen die je met je onderzoek gaat beantwoorden. Deze onderzoeksvragen bestaan uit een hoofdvraag en deelvragen. Dan volgt een gedeelte met verwerkingsopdrachten voor terug op school, als je de informatie die je in het museum hebt gevonden gaat ordenen. Welke informatie hoort bij welke deelvraag? Daarna kun je, door al deze informatie samen te vatten, de hoofdvraag beantwoorden. Uiteindelijk ga je je resultaten presenteren. Dat kan door een posterpresentatie voor de klas of een werkstuk of op een andere manier. Welke presentatie je neemt, hangt af van de afspraken die je met je docent maakt. Het laatste deel van elk Onderzoeksboek gaat over hoe je deze presentatiemethoden kunt aanpakken. Foto 3 De route door het museum wordt ingetekend op Kaart I Zuiderzeemuseum. In het Onderzoeksboek is een kaart opgenomen (Kaart 1). Je vindt die kaart ook acherin dit Basisboek. Het is een plattegrond van het Zuiderzeemuseum. Hoe je in het museum moet lopen wordt telkens verteld onder het kopje ROUTE. Op Kaart 1 in het Onderzoeksboek moet je zo nu en dan aangeven hoe je gelopen bent. Boven die opdracht staat dan SPOOR. 9

10 IV Voorbereiding op het onderzoek Je weet nu al iets over het thema waarover de onderzoeken zullen gaan: Wonen en Werken rond de Zuiderzee. Je kent het gebied waar het over gaat, omdat je al een kaartopdracht hebt gemaakt (opdracht 2, blz. 6). Ook weet je dat er drie vakken in het onderzoek een rol spelen: aardrijkskunde, geschiedenis en economie. Je hebt je onderzoeksboek doorgenomen en bent al beter bekend geraakt met het onderwerp van je onderzoek. Je kent de hoofdvraag en de deelvragen die je moet beantwoorden. Verder zijn de groepen ingedeeld en weet je dus met welke leerlingen je onderzoek gaat doen naar het onderwerp en gedurende het hele project gaat samenwerken. Je moet echter ook oefenen met enkele onderzoeksmethoden die je in het Zuiderzeemuseum moet gaan toepassen: A. lets leren door te kijken naar objecten (alle groepen) B. Een interview houden (alle groepen) A. lets leren door te kijken naar objecten Opdracht 4 Kijk nog eens goed naar foto 2. a. De mensen die hier vroeger woonden konden timmeren, schilderen, glas maken, dakpannen bakken, stoffen weven, kleren naaien, hout bewerken, breien, kantklossen. Bewijs elk van deze activiteiten door een voorwerp te noemen van de foto en erbij te zeggen waarom dit een bewijs is voor deze activiteit. Bijvoorbeeld: raamkozijn: timmeren. b. Bekijk foto 1 nog eens nauwkeurig. De meisjes onderzoeken een grafsteen. Wat voor informatie kan een grafsteen ons geven over de bewoners van het vroegere Zuiderzeegebied, denk je? Bedenk zoveel mogelijk en noem telkens onderdelen van de steen, die je daarbij kunnen helpen. (Denk nog even aan hoe het bij vraag 4a ging) Opdracht 5 Haal plastic koffiebekertjes uit de aula. Zet er een op ieder tafeltje, kijk er goed naar. Bedenk dat je een onderzoeker bent die duizend jaar na nu dit bekertje in de grond heeft gevonden. Het is het enige dat over is uit onze tijd. Schrijf zoveel mogelijk informatie op die je uit dit bekertje kunt halen. Denk aan het materiaal, het doel van het bekertje, hoe het gemaakt is, etc. Zoals je gemerkt zult hebben vertellen voorwerpen, objecten, ons heel veel over de menselijke beschaving. In het Zuiderzeemuseum hebben we vooral objecten die ons de antwoorden op de onderzoeksvragen moeten geven. Probeer ook daar zo goed mogelijk te kijken, te denken en te fantaseren. Dan krijg je het beste resultaat. B. Een interview houden In bijna elk onderzoeksboek komt een interview voor dat je moet afnemen met een museummedewerker. Interviews houden is een kunst. Daarom gaan we dat oefenen. Ook als in jouw onderzoeksboek geen interview voorkomt, is het verstandig om dit te doen. Je zult immers merken dat je tijdens je onderzoek in het museum wel eens hulp nodig hebt en dat je wat moet vragen aan een museummedewerker. Maak daarom nu opdracht 6 op de volgende bladzijde. 10

11 Opdracht 6 A. Bekijk foto 4 (blz 11) goed. B. Benoem een van jullie tot voorzitter. C. Beste voorzitter: zeg tegen de andere leden van het groepje dat ze twee vragen bedenken die je aan de visser zou kunnen stellen als je meer wilt weten over zijn leven en werken. Bedenk zelf niets, maar let op dat iedereen zijn taak goed doet. D. Beste voorzitter: laat ieder zijn eigen vragen oplezen, let op of er ook dubbele bij zitten. Overleg met je groepje en kom zo tot een goede lijst vragen. Het moet een lijst zijn waarmee je een behoorlijk gesprek zou kunnen voeren, dus niet lukraak alles door elkaar. E. Beste voorzitter: benoem een vragensteller, een schrijver en een bedenker. De bedenker bedenkt aanvullende vragen tijdens het interview, dus terwijl de anderen vragen stellen en de visser antwoordt. Wijs ook iemand aan die voor visser gaat spelen. F. Houd nu een zogenaamd interview met de leerling die voor visser speelt. Laat de interviewer de vragen goed stellen, laat de schrijver vraag en antwoord goed opschrijven en laat de bedenker na afloop van het interview minstens drie nieuwe vragen stellen. G. Bespreek wat er goed en fout ging en wat je er van geleerd hebt. Ook tijdens interviews in het Zuiderzeemuseum moet je altijd een vragensteller, een schrijver en een bedenker hebben. Soms stel je voorgeschreven vragen, soms moet je eerst zelf vragen bedenken. Maar altijd moet je, voor je echt gaat interviewen, de rollen doornemen en de vragen paraat hebben. Je kunt eventueel nu al in de klas een rolverdeling maken en vragen bedenken die je wilt stellen later tijdens je bezoek aan het museum. Foto 4, tekening van een Urker visser door Ernst Leyden,

12 V SLOT Je bent nu goed voorbereid op je onderzoek. Bedenk dat je dit onderzoek echt als groep moet doen. Het is heel belangrijk dat je met je groepje goed samenwerkt. Dan krijg je het beste resultaat en kun je aan het einde van het project samen het resultaat goed presenteren. Je kunt natuurlijk tijdens het onderzoek wel taken onderling verdelen (zoals bij het interview), maar ieder lid van het groepje moet alle informatie op schrift hebben die jullie in het museum gevonden hebben. Het moet dus niet zo zijn dat één leerling informatie heeft waarvan de andere leerlingen uit het groepje niet op de hoogte zijn. Vooraf vul je in met wie je in je groepje zit. Achteraf vul je in hoe het samenwerken volgens jou ging. In het Zuiderzeemuseum werk je met het Onderzoeksboek. Bekijk dat nu nog even, voor je met je voorbereiding stopt. Er staan verschillende dingen in die even apart aandacht nodig hebben: Route Nu volgt een aanwijzing hoe je verder moet lopen in het museum. Of je bij de juiste locatie of bij het juiste pand bent kun je verder zien aan de foto s in het onderzoeksboek en aan de codes die in de tekst vermeld staan. Elk pand in het museumpark heeft z n eigen code. Deze code kun je terugvinden op het informatiebordje op het pand. Zo heeft de stoomwasserij in het museum bijvoorbeeld de code IJS2. De letters IJS staan voor IJsselmuiden, de plaats waar de wasserij oorspronkelijk vandaan komt. Het nummer 2 betekent dat er nog meer panden in het museum staan die hier vandaan komen. Via deze codes kun je nog eens extra nagaan of je je op de goede plek bevindt. Spoor Bij dit woord trek je een lijn op Kaart 1 Zuiderzeemuseum. Deze kaart is ook achter in ieder Onderzoeksboek opgenomen. De lijn geeft achteraf de route aan die je over het museumterrein bent gegaan. De kaart is ook handig als je vooraf of naderhand nog zelf het museum gaat bekijken. Aanwijzing Soms moet je je een beetje verplaatsen op de plek waar je onderzoek doet. Dan staat dat vermeld onder het kopje AANWIJZING. Het kan ook gaan om een aanwijzing die je aandacht richt op een bepaald onderdeel van een gebouw of op een ander object. Kaart Als er kaart staat in je Onderzoeksboek, moet je meestal een plaatsnaam en de naam van een object dat je onderzocht hebt of een persoon die je geïnterviewd hebt goed noteren op Kaart 2 Zuiderzeegebied Deze kaart staat in dit basisboek en in je onderzoeksboek. Als je zo gauw de plaats op de kaart niet kunt vinden, kun je dit op school afmaken. Bij je presentatie laat je ook zien hoe verspreid de door jouw onderzochte objecten lagen over het Zuiderzeegebied. Tip! Voor deze laatste opdracht is het leuk om op school een grote kaart van Nederland te maken die in de klas wordt opgehangen. Na het museumbezoek kunnen alle groepjes op deze kaart de gegevens noteren die ze in het museum hebben verzameld onder de opdracht KAART. Dan hebben alle leerlingen gelijk een overzicht van wat de andere groepjes hebben onderzocht en uit welke plaats het object of de persoon kwam. 12

13 Kaarten Kaart 1: Zuiderzeemuseum 13

14 Wonen en Werken Kaart 2: Zuiderzeegebied rond

15 Wonen en Werken Kaart 3: Noord Nederland nu 15