Onderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden

Transcriptie

1 opdrachtvel naam Onderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden Ben je eerder klaar met de vragen? Dan mag je beginnen met de woordzoeker op de laatste pagina. 1. Welk antwoord is goed? Het noorden van Groningen en Friesland is heel oud cultuurlandschap. Een cultuurlandschap is Een landschap dat door mensen is ingericht om er te kunnen wonen en werken. Een landschap waar mensen wonen met een rijke culturele geschiedenis. Een landschap dat heel geschikt is om te wonen en te werken. 2. De eerste bewoners kwamen rond 00 voor Christus hier in het noorden wonen. De kwelderweilanden waren namelijk heel vruchtbaar en er kon meer vee grazen dan in het binnenland. De koeien van deze boeren waren wel kleiner dan onze koeien. Toch was dit vee belangrijk bezit voor mensen. Waar denk je dat het vee voor gebruikt werd? antwoord Terpen- en Wierdenland opdrachtvel pagina 1

2 Filmpje Terpenland is kwelderland De volgende vragen horen bij het filmpje Terpenland is kwelderland. Tip: kijk eerst het hele filmpje uit, daarna is er nog voldoende tijd om de vragen te beantwoorden.. De eerste bewoners kozen ervoor om op de hoger gelegen delen te gaan wonen, deze hogere delen noemen we kwelderwallen. Een logische keuze! Daar bleven je voeten langer droog. > Kleur op de kaart de hoger gelegen gebieden rood. > Kleur het gebied tot waar de zee kon komen bij hoog water blauw. In welk gebied ligt het dorp waar jij woont? 2 1 GRONINGEN FRIESLAND DRENTHE 1 2 WIJNALDUM FIRDGUM HALLUM ULRUM WARFFUM GODLINZE Terpen- en Wierdenland opdrachtvel pagina 2

3 . De zwarte stipjes op de kaart zijn allemaal terpen en wierden. In het filmpje is uitgelegd waarom de terpen en wierden zijn ontstaan. Kun je in je eigen woorden vertellen waarom en hoe deze terpen en wierden zijn ontstaan? antwoord Ontwikkeling terpen en wierden Deze tekening laat zien hoe de terpen en wierden zich ontwikkelden. De eerste bewoners bouwden rond 00 voor Christus hun dorpjes op de vlakke bodem. Maar toen de zee begon te stijgen was het nodig om de grond op te hogen, zo ontstonden woonpodia (platform op de tekening) die langzaam aan elkaar groeiden tot terpjes/wierden (de bovenste laag). Het ophogen ging door tot in de 11de eeuw. Daarna hielden de dijken het water meestal op een afstand. Na 1200 zijn de terpen en wierden niet meer opgehoogd, maar de dorpen groeiden nog wel. Veel dorpen zijn nu groter dan de terp/wierde. wonen op de bovenste laag woonstal op een platform wonen op de vlakke bodem Wist je dat een terp en een wierde eigenlijk precies hetzelfde zijn? In Friesland worden de woonheuvels terpen genoemd en in Groningen wierden. Ook in Noord-Duitsland zijn zulke woonheuvels te vinden, daar worden ze warft, wurt of wierde genoemd. En in Denemarken hebben ze het over værft, varft of verft. Terpen- en Wierdenland opdrachtvel pagina

4 Onderdeel B Archeologie: het woonstalhuis en de radiaire terp Woonstalhuis Door sporen in de grond en houtresten van bijvoorbeeld palen te onderzoeken hebben archeologen een plattegrond van een woonstalhuis kunnen tekenen. Hieronder zie je een doorsnede van een woonstalhuis. Zo kun je goed zien hoe het in elkaar zit. Terpen- en Wierdenland opdrachtvel pagina

5 . Kijk naar de foto op het digibord. Welke voorwerpen horen niet thuis in een woonstalhuis? antwoord. Bekijk eerst de plattegrond en de dwarsdoorsnede van het woonstalhuis op bladzijde goed. Wat valt je op? Zet een kruisje voor de zinnen die volgens jou goed zijn. Let op: er kunnen meerdere zinnen goed zijn. Mensen en dieren woonden onder hetzelfde dak Er werd al met stenen gebouwd Het hele bouwwerk bestaat uit hout, riet en leem Het vee heeft een eigen ingang 7. De kleine huisterpjes groeiden aan elkaar tot een grote terp/wierde met meerdere woonstalhuizen. De grond op zo n grote terp/wierde moest dan eerlijk verdeeld worden zodat iedereen veilig kon wonen. Veel terpen/wierden waren rond. Dit noemen we een radiaire terp. Een ronde terp/wierde werd verdeeld in een soort pizzapunten. Maar er waren ook rechthoekige terpen, zoals Hallum en Warffum. Door opgravingen weten we hoe een radiaire terp ongeveer was ingericht. Op de volgende bladzijde zie je een plattegrond, bekijk deze goed. Vul daarna deze woorden in achter het juiste cijfer: - dobbe - wei- en hooilanden - woonstalhuis - akker - erf - ossengang - slootjes Terpen- en Wierdenland opdrachtvel pagina

6 Uitleg van de woorden: Woonstalhuis: grote boerderij in de vorm van een stal waar mensen en dieren woonden. Dobbe: bewaarplaats voor zoet drinkwater, bijvoorbeeld hoog op de terp zodat het zoute zeewater er niet bij kon komen. Ossengang: een pad rondom de terp, waarover men met het vee naar huis kon lopen. Slootjes: voor het afvoeren van bijvoorbeeld regenwater. Akker: aan de zijkant van de terp, alleen als de zee heel hoog kwam liepen deze onder water. Wei- en hooilanden: hier kon het vee grazen en werd hooi verzameld voor de winter. Deze stukken land konden onder water lopen. Erf: de terp werd verdeeld tussen de bewoners. Iedere boerderij had zijn eigen erf in de vorm van een pizzapunt Terpen- en Wierdenland opdrachtvel pagina

7 Onderdeel C Het leven op de terp 8. In het filmpje heb je gezien wat de terpbewoners aten. Kijk nu naar de foto op het digibord. Welke dingen werden wel of niet door de terpbewoners gegeten of gedronken? Schrijf ze hieronder in de juiste kolom. Wel Niet 9. De fibula van Wijnaldum werd in 19 op een akker gevonden. Dit is een hele bijzondere vondst! De rode almandijn was in de vroege Middeleeuwen heel populair voor sieraden. Almandijn wordt gevonden in bijvoorbeeld India en in Pakistan. Weet je ook in welk werelddeel deze landen liggen? Azië Afrika Europa Amerika 10. En nog een gokvraag. Hoeveel kilometer denk je dat het almandijn gereisd heeft om in Wijnaldum te komen? Toch zeker wel.000 km.700 km 7.00 km Terpen- en Wierdenland opdrachtvel pagina 7

8 Onderdeel D Schrijf een kaartje over ons erfgoed! 11. Tegenwoordig worden wij tegen de zee beschermd door dijken. We hoeven dus niet meer op een terp of wierde te wonen om droge voeten te houden. Deze bedijking begon rond Mensen konden nu ook op de lager gelegen delen gaan wonen. De terpen groeiden niet meer. Maar ze zijn er nog steeds! De oudste boerderijen zijn verdwenen. Mensen hebben gebouwen gesloopt en andere gebouwd. Rond 1100 begon men ook met het bouwen van stenen kerken boven op de terp. Daarvoor stonden er vaak houten kerkjes. Zo n oud kerkgebouw noemen we erfgoed. Erfgoed is iets wat oud en bijzonder is en dat je wilt bewaren voor de toekomst. Bijvoorbeeld omdat het iets vertelt over de geschiedenis. Of omdat we het heel mooi vinden. Maar niet alleen gebouwen zijn erfgoed. De terpen/wierden zijn dat ook! Stel je voor dat je een kaart schrijft naar een vriend(in) die in het buitenland woont. En je wilt graag iets vertellen over de bijzondere geschiedenis van jouw dorp. Wat zou je dan schrijven over de terpen/wierden? Schrijf je verhaaltje op het kaartje hieronder. Terpen- en Wierdenland opdrachtvel pagina 8

9 Woordzoeker Kun jij alle verborgen woorden vinden? 12. Terpen en wierden Naam Datum Kun jij alle verborgen woorden vinden in deze woordzoeker? F P C N C I Y Q Z U F R Y B D M R Q S R C B U C L W E Y D D F Q A H E F R O H O L S K O E I E N W T X A T E F D O D T A W A K D S P C E L L A M K L O E U I I J R K I G T R A L W M L O I M U U E V A K U N T P W U J L H T L A R L R Y A O H E M O R M G H R S A R L R D W L P L K R B E Y O C O O N C A U E E N G A J G Y D L O J J P D H N M J I G R T I N O L Y L U E H U I D F V L E A S D A O E G O S B O Q E S N F A Y V N U G U W S E N B G I F C H P N O I O U N H K W H E O E P Q H F D D T N O B E T S X C D D N O L A Z L T G G W S S G H L R R P K K R P O K I B E J Y S Z P L A O R J W X C S L I B Y L Q O L K T D O X L X T W T B Y E K W E L D E R W N ARCHEOLOOG BODEMARCHIEF CULTUURLANDSCHAP ARCHEOLOOG BODEMARCHIEF CULTUURLANDSCHAP DIJKEN DOBBE DORP HALLUM HOOILAND KOEIEN DIJKEN DOBBE DORP KWELDER KWELDERWAL NOORDEN HALLUM HOOILAND KOEIEN OPGRAVING OPHOGEN OSSENGANG SLIB TERP ULRUM KWELDER KWELDERWAL NOORDEN WATER WEILAND WIERDE OPGRAVING ZEEKRAAL OPHOGEN OSSENGANG WOONSTALHUIS SLIB TERP ULRUM WATER WEILAND WIERDE WOONSTALHUIS ZEEKRAAL Deze woordzoeker is uitgeprint op WoordzoekerMaken.nl Terpen- en Wierdenland opdrachtvel pagina 9