Revalidatie na een CVA binnen de ICF

Transcriptie

1 8 Revalidatie na een CVA binnen de ICF Valentin Schroyen 1 1 Provinciale Hogeschool Limburg, departement Gezondheidszorg; zelfstandige praktijk, Hasselt 1 Inleiding Een uitgangspunt bij de beschrijving van de casus cerebrovasculair accident (CVA) is dat het kinesitherapeutisch handelen plaatsvindt binnen een theoretisch werkkader. Een werkkader beïnvloedt beslissingen zoals welke tests en metingen tijdens het onderzoek uitgevoerd worden, de te kiezen behandelingsstrategie en de beslissingen die tijdens het onderzoek en de behandeling genomen worden (Shumway-Cook & Woollacott, 2001). De volgende componenten van een dergelijk werkkader worden in de casus geïntegreerd: een beschrijvend model om de gezondheidstoestand van een persoon vast te leggen (Hier wordt gebruikgemaakt van het biopsychosociale model van de WGO waarop de International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) geënt is. (RIVM, 2002)); het kinesitherapeutisch methodisch handelen en het klinisch redeneren; theorieën in verband met motorische controle als onderbouw van de kinesitherapeutische benaderingswijzen. De eerste twee componenten werden in het inleidende gedeelte toegelicht. Betreffende de derde component kan gesteld worden dat er op basis van de huidige kennis en het huidige inzicht in de motorische controle een verschuiving plaatsvindt van de klassieke conceptgebonden methoden, zoals het Bobathconcept, naar de meer eclectische en conceptvrije methoden, zoals de taakgerichte benaderingen (Carr & Shepherd, 2000; Shumway-Cook & Woollacott, 2001, Lennon, 2004). Terwijl de klassieke conceptgebonden methoden erg stoornisgericht werkten, wordt in de taakgerichte benaderingen uitgegaan van een doelgerichte manier van bewegen. Hierbij wordt de relatie benadrukt tussen het doel van de handeling, de eisen van de taak, de context waarin die plaatsvindt en de karakteristieken van de patiënt. Het doel van de therapie is het (opnieuw) leren van strategieën om bewegingsproblemen op te lossen en zo de activiteiten te bevorderen (Smits-Engelsman & Halfens, 1999). Een taakgerichte benadering houdt tevens in dat de therapie aangepast moet worden aan de hulpvraag van de cliënt en zijn omgeving en vraagt omwille van de complexiteit van het probleem om een cliëntgecentreerde benadering (Hammell, 2004; Smits-Engelsman & Halfens, 1999). 2 Casus Robert Bij de beschrijving van de casus Robert wordt de systematiek van het methodisch handelen gevolgd. Naast de beschrijving van de casus worden per stap onder Klasseren in de ICF de gegevens onder de ICF-termi- 93

2 Jaarboek voor kinesitherapeuten nologie geplaatst. In een derde punt worden onder Bedenking bedenkingen geformuleerd die betrekking hebben op het klasseren binnen de ICF. Aangezien stap 1, de aanmelding/verwijzing, louter een administratief gegeven is, wordt met de anamnese begonnen. 2.1 Stap 2 Anamnese Gezien de fatische problematiek van de patiënt wordt de informatie ingewonnen door middel van een heteroanamnese. Bijkomende gegevens worden aangeleverd via het revalidatieverslag Anamnese: casus Robert Robert is een 75-jarige gepensioneerde mijnarbeider die zes weken na een CVA (15 januari 2006) van het algemene ziekenhuis naar het revalidatiecentrum overgebracht wordt voor verdere revalidatie. A Historiek Voor het CVA leefde Robert samen met zijn vrouw op het platteland. Als gepensioneerde hield hij zich bezig met kleine huishoudelijke taken, met tuinieren en vooral met zijn hobby, de duivensport. Op 15 januari 2006 ontwaakte hij met een rechterhemiparese en met afasie en werd hij opgenomen in het plaatselijke ziekenhuis. Tijdens de tweede week van zijn ziekenhuisopname overleed zijn echtgenote plots aan een acute hartstilstand. Gezien zijn slechte gezondheidstoestand op dat ogenblik werd hij pas later van het overlijden op de hoogte gebracht. Sindsdien is hij erg neerslachtig. Vanwege de beperkte revalidatiemogelijkheden in het ziekenhuis drongen de kinderen aan op verdere revalidatie in een gespecialiseerd centrum. Tevens werd besproken om Robert na de revalidatieperiode te laten inwonen bij de jongste dochter als hij niet meer zelfstandig zou kunnen wonen. B Medische gegevens Er is een voorgeschiedenis van hypertensie en een licht myocardinfarct in augustus Huidige medische gegevens: CVA in het linkerarteriamediagebied (15 januari 2006) met afasie en rechterhemibeeld; arteriële insufficiëntie met een stenose van 50 % op de rechter a. femoralis profunda; hypertensie, waarvoor hij medicatie krijgt; depressieve stemming, waarvoor hij medicatie (Prozac) krijgt. C Huidige toestand Het revalidatieverslag van het algemene ziekenhuis bevat de volgende informatie: De patiënt stapt met een stok onder begeleiding van een therapeut over een korte afstand op de afdeling; hij maakt gebruik van een enkel-voetorthese vanwege de spasticiteit in de kuitspier. Omwille van onstuimigheid is het valrisico erg reëel. Het komen van zit naar stand is mogelijk mits hulp. Zelfstandig staan zonder steun is onveilig omwille van evenwichtsproblemen. Toiletgebruik en zich aankleden kan mits hulp. De patiënt kan na voorbereiding zelfstandig eten met de linkerhand. Er is een motorische afasie. Er is een goede alertheid en medewerking, maar een beperkte capaciteit bij het onthouden van de complexe opdrachten tijdens de oefentherapie. Na het bekendmaken van het overlijden van zijn echtgenote is de patiënt erg neerslachtig; daardoor is de revalidatie vanaf dat ogenblik sterk in het gedrang gekomen Klasseren binnen de ICF de gegevens van de anamnese Zoals aangegeven in het inleidende deel worden de ziekten/aandoeningen geklasseerd in de ICD-10 en niet in de ICF. Een aantal gegevens van de anamnese zijn hieronder per classificatie met de positieve of negatieve terminologie weergegeven. 94

3 Revalidatie na een CVA binnen de ICF Functies anatomische eigenschappen/stoornissen 1 Hemiparese; evenwichtsproblemen 2 ; hypertonie in het onderbeen 3 ; afasie 4 ; problemen met korte termijn geheugen 5 (incl. onthouden van oefenopdrachten) Activiteiten/beperkingen Het kunnen stappen 6, zij het met hulp en over een beperkte afstand; beperking bij het opstaan 7 ; het niet kunnen converseren 8 ; problemen bij het aankleden 9 en het eten 10 Participatie/participatieproblemen Hobby 11 en ADL 12 Externe factoren Overlijden van de partner 13 ; de huidige en de toekomstige woonsituatie 14 Persoonlijke factoren Onstuimigheid tijdens het bewegen; neerslachtigheid als reactie op het overlijden van de partner; goede medewerking Bedenking de gegevens van de anamnese Het ICF-schema van het inleidende deel geeft aan dat de ziekten/aandoeningen op het functioneren van invloed kunnen zijn. Voor de kinesitherapie is een goede kennis van de pathologie vereist. Zo is de lokalisatie en uitgebreidheid van het letsel na een CVA in grote mate bepalend voor de mate van het functionele herstel. Tevens kan ook de vermelde arteriële problematiek van het rechterbeen bij de gangrevalidatie een belemmerende factor zijn. 2.2 Stap 3 Kinesitherapeutisch onderzoek Bij het klassieke kinesitherapeutisch onderzoek wordt, analoog met het medisch onderzoek, systematisch een uitgebreide evaluatie gemaakt van de functies en stoornissen, terwijl de evaluatie van de activiteiten/ beperkingen maar in beperkte mate aan bod komt (Bennett & Karnes, 1998; De Weerdt, 2005). In tegenstelling begint vangt het hier beschreven onderzoek, gebaseerd op de taakgerichte benadering, met een systematische evaluatie van de activiteiten en worden de functies/stoornissen onderzocht in functie van de aanwezige beperkingen. Het functioneren van de patiënt wordt op drie niveaus geëvalueerd (Shumway- Cook & Woollacott, 2001; Bennett & Karnes, 1998; Schenkman & Riegger-Krugh, 1997). Niveau een omvat de evaluatie van de activiteiten en beperkingen. Hierbij wordt de vraag gesteld: Wat kan de patiënt? Niveau twee omvat een evaluatie van de bewegingskwaliteit bij het uitvoeren van activiteiten. Hierbij wordt de vraag gesteld: Hoe worden de activiteiten uitgevoerd? Tijdens dit onderdeel wordt een kwalitatieve en zo mogelijk kwantitatieve beoordeling gemaakt van de toegepaste bewegingsstrategie. Niet alleen de bewegingscoördinatie, maar ook het gebruik van sensorische en perceptuele informatie tijdens het uitvoeren van activiteiten wordt daarbij beoordeeld. Dit onderdeel vereist van de kinesitherapeut een degelijke kennis en inzicht in de functionele bewegingsleer. Niveau drie omvat de evaluatie van de functies en stoornissen. Hier past de vraag: Wat zijn de belemmerende stoornissen? 1 Referenties worden gegeven naar de neutrale codes; er wordt geen indicatie gegeven van de ernst van het probleem, met andere woorden er is voor gekozen de eerste typering hier niet te gebruiken. De referenties naar ICFcodes worden maar eenmaal gegeven om het aantal voetnoten te beperken. 2 b2351 Balans 3 b7351 Tonus van spieren in één lidmaat 4 b1671 Mentale functies gerelateerd aan taalexpressie 5 b1440 Kortetermijngeheugen 6 a4500 Lopen van korte afstanden 7 a4103 Veranderen van zit naar andere houding 8 a350 Converseren 9 a5400 Aantrekken van kleding 10 a550 Eten 11 p920 Recreatie en vrije tijd 12 p5 Zelfverzorging 13 e310 Naaste familie; is niet specifieker te coderen 14 e155 Technische aspecten van private gebouwen / e5250 Huisvestigingsvoorzieningen; idem 95

4 Jaarboek voor kinesitherapeuten Kinesitherapeutisch onderzoek: casus Robert Hieronder wordt een beperkte selectie van onderzoeksbevindingen op de drie beschreven niveaus weergegeven. Ze worden geplaatst binnen een pragmatische indeling van de gevolgen van een CVA in drie categorieën: de somatische, de cognitieve en de psychosociale (Vandermeulen, 2003; Van Cranenburgh, 1999). De twee laatste categorieën vragen gespecialiseerd onderzoek van de (neuro)psycholoog en de (neuro)psychiater en worden inhoudelijk maar kort en alleen in functie van de kinesitherapie beschreven. Niveau 1 Evaluatie van de activiteiten (activiteitenniveau) ( Wat kan de patiënt?) Somatisch Globale evaluatie van ADL Barthelindex: score: 9/20 Specifiek evaluatie van activiteiten Zit-stand: de patiënt kan met veel hulp opstaan van een stoel Rechtstaan 1 : stabiel rechtstaan zonder steun is onmogelijk Functional Reach 2 : 22 cm (norm: > 32 cm) Berg Balance Scale: score 35/56 (verhoogd valrisico) Lopen: met behulp van een vierpuntsstok en onder begeleiding kan de patiënt op een vlakke ondergrond met veel moeite 100 meter stappen Lopen: de 3 minutenlooptest: 25 m/minuut Cognitief Beperkingen op basis van cognitieve disfunctie De uitvoering van de meer complexe bewegingen, die s morgens nieuw aangeleerd en ingeoefend werden, lukt niet meer in de namiddag. Op basis van het oriënterend neuropsychologisch onderzoek zijn er met uitzondering van de communicatie- en geheugenproblemen geen andere specifieke vaststellingen. Voor verdere evaluatie wordt er doorverwezen naar een neuropsycholoog. Psychosociaal Beperkingen op basis van emotionele en gedragsmatige veranderingen Onveiligheid bij het stappen op basis van onstuimig gedrag Voor verdere evaluatie wordt er doorverwezen naar een psycholoog. Niveau 2 Evaluatie van de bewegingskwaliteit (functie-/stoornisniveau) ( Hoe worden de activiteiten uitgevoerd?) (bewegingsstrategie) Somatisch Observatie van gebruikte motorische en sensorische bewegingstrategieën (kwaliteit) Observationele ganganalyse: er is een ongelijke gewichtsverdeling en weinig steunname op het aangedane been; tijdens initial contact is er geen heelrocker; tijdens de loading response en midstance is er een hyperextensie van de knie 3 ; de patiënt bevindt zich nog duidelijk in de cognitieve leerfase; de patiënt is erg afhankelijk van de visuele informatie tijdens het stappen. Biomechanische parameters (kwantiteit) Temporele kenmerken: snelheid: 25 m/minuut Niveau 3 Evaluatie van de functies en stoornissen (functie-/stoornisniveau) ( Wat zijn de belemmerende stoornissen?) Somatisch Houding/alignement: extensiesynergie in het onderste lidmaat, flexiesynergie in het bovenste lidmaat Gewrichtsmobiliteit: afname van de dorsaalflexie van de rechterenkel 4 Motoriek Spierkracht: voor de onderste extremiteit 5, waarde 2 voor knie en heup; voor de bovenste extremiteit, waarde 1 Spierlengte: afname van de spierlengte van de enkelflexoren 6 1 a4154 Handhaven van staande houding 2 a4452 Reiken 3 b770 Gangpatroon 4 b7100 Mobiliteit van een enkel gewricht (enkel in de zin van één) 5 b7301 Sterkte van spieren in één lidmaat 6 s75012 Anatomische eigenschappen van onderbeenspieren; tweede typering 4 Afwijkende dimensie; derde typering 1 Rechts 96

5 Revalidatie na een CVA binnen de ICF Tonus: Modified Ashworth Scale: score 3 voor de rechterarm, score 2 voor het rechterbeen Reflexen: matige hyperreflexie rechts 1 Automatische reacties: geen evenwichtsreacties; geen steunreacties 2 Coördinatie 3 : geen selectieve beweging mogelijk in de rechterarm, voor het rechterbeen is dat matig mogelijk voor de heup en de knie Sensoriek Exteroceptieve sensibiliteit 4 : sterke afname van alle modaliteiten Proprioceptieve sensibiliteit 5 : geen houdings- en bewegingszin Andere functies en medische gegevens Zie medische gegevens bij de anamnese Klasseren binnen de ICF de bevindingen van het kinesitherapeutisch onderzoek Aangezien het beschreven kinesitherapeutisch onderzoek opgebouwd is volgens de indelingen van de ICF, is het niet nodig om hier het klasseren binnen de ICF te herhalen Bedenkingen de bevindingen van het kinesitherapeutisch onderzoek De evaluatie van de patiënt zal in functie van het tijdsverloop en het herstel na het CVA aangepast moeten worden aan de gezondheidstoestand en de behoeften van de patiënt en zijn omgeving. Tijdens de acute fase zal een evaluatie op functie- en stoornisniveau het meest aangewezen zijn. Naarmate het functioneren verbetert of naar een chronische toestand evolueert, zal de evaluatie aangevuld worden met metingen op activiteiten- en participatieniveau (Kersten, 2004; Bear & Durward, 2004; Perenboom & Chorus, 2003). 2.3 Stap 4 Analyse Tijdens de analyse zal de kinesitherapeut de verzamelde gegevens (hulpvraag, anamnestische gegevens en onderzoeksgegevens) interpreteren en nagaan wat de relaties zijn tussen de verschillende gegevens. Op basis daarvan formuleert de kinesitherapeut een kinesitherapeutische diagnose, ook wel een functionaliteitsdiagnose genoemd. Op basis daarvan bepaalt de kinesitherapeut de prognose en besluit hij of er sprake is van een indicatie voor kinesitherapeutische behandeling Kinesitherapeutische diagnose: casus Robert Voor de beschreven casus worden de volgende vragen overlopen: Wat is het onderlinge verband tussen de gegevens uit de anamnese, de gevonden stoornissen, de gestoorde bewegingsuitvoering, de activiteiten/beperkingen en de hulpvraag van de patiënt? Welke stoornissen zijn te beïnvloeden en hebben daarmee een effect op de activiteiten? Kan de bewegingskwaliteit (bewegingsstrategie) aangepast worden en zo de activiteiten positief beïnvloeden? In welke mate heeft het functioneren te maken met het normale verouderingsproces, met de aandoening of met disuse? In welke fase van het leerproces zijn er problemen? Moet er gedacht worden aan de preventie van toekomstige problemen op basis van de aanwezige stoornissen? Op basis van het diagnostische proces wordt de volgende functionaliteitsdiagnose (functionele balans) gemaakt: Van de vastgestelde stoornissen belemmeren vooral het gestoorde evenwicht, de afname in de gewrichtsbeweeglijkheid, de afgenomen kracht en coördinatie het uitvoeren van normale bewegingen zoals het opstaan vanuit zit en het stappen. 1 b750 Motorische reflexfuncties 2 b755 Onwillekeurige bewegingsreacties 3 b760 Controle van willekeurige bewegingen 4 b210 Visuele functies; b230 Hoorfuncties; b250 Smaak; b255 Reuk; b265 Tast 5 b260 Proprioceptie 97

6 Jaarboek voor kinesitherapeuten Vanwege de beperkte revalidatie in het ziekenhuis en de beperkte bewegingservaring na het CVA is er een daling in de algemene conditie en een afname van de functionele activiteiten zoals het komen van zit naar stand en het zelfstandig stappen; de patiënt heeft nog geen adequate bewegingsstrategieën om deze activiteiten uit te voeren en het valrisico is reëel aanwezig. Belemmerende factoren zijn de cognitieve fase van het leerproces (beperkt leervermogen), de fatische stoornis, de geheugenproblemen, de beperkte belastbaarheid vanwege de depressieve stemming ten gevolge van het overlijden van de echtgenote en het onstuimige gedrag. Voor de toekomst (inwonen bij dochter of zelfstandig wonen) heeft de patiënt behoefte aan het veilig en zelfstandig kunnen gebruiken van het toilet, het zich kunnen aankleden, het zelfstandig kunnen eten en het kunnen maken van verplaatsingen binnenshuis zonder hulp van derden Klasseren binnen de ICF de kinesitherapeutische diagnose De kinesitherapeutische diagnose wordt in het ICF-schema weergegeven. Figuur 1 De kinesitherapeutische diagnose: de wisselwerking tussen de verschillende aspecten van de gezondheidstoestand en externe en persoonlijke factoren b152 Stemming 2 b4550 Algemeen fysiek uithoudingsvermogen 98

7 Revalidatie na een CVA binnen de ICF Bedenking de kinesitherapeutische diagnose Er zijn formulieren ontwikkeld om de relaties tussen functies/stoornissen, activiteiten/beperkingen en participatie(problemen) overzichtelijk in kaart te brengen (Steiner & Ryser, 2002). Het gebruik van deze formulieren als communicatie-instrument bevordert het multidisciplinaire teamoverleg en het formuleren van de functionaliteitsdiagnose. 2.4 Stap 5 Behandelplan / zorgverlening Op basis van de functionaliteitsdiagnose (functionele balans) wordt in samenspraak met de patiënt het behandelplan (de behandelingsdoelen, de behandelingsstrategie en de verrichtingen) opgesteld. De behandelingsdoelen worden binnen de ICF geklasseerd Behandelplan: casus Robert A Behandelingsdoelen Kortetermijndoelen Spierversterking van de onderbeen- en bovenbeenspieren Spierlengte (contractuur) verbeteren van de m. gastrocnemius Steunname op het aangedane been stimuleren Gangpatroon verbeteren (bewegingsstrategie, staplengte, snelheid) Activiteit zit naar stand bevorderen De algemene conditie bevorderen Langetermijndoelen Zelfstandig opstaan van stoel, zetel, bed zonder evenwichtsverlies Zelfstandig kunnen stappen met een stok over een afstand van 300 m Zelfstandig gebruik van toilet, zich zelfstandig kunnen aankleden en zelfstandig kunnen eten ADL binnenshuis Deelnemen aan een kaart- of kienavond in het centrum B Behandelingsstrategie Per dag worden twee sessies kinesitherapie en één sessie ergotherapie en logopedie van 1 uur georganiseerd. Na zes weken worden de behandelingsdoelen geëvalueerd door middel van goniometrie van het enkelgewricht, een observationele ganganalyse, de Berg Balance Scale, de 3 minutenwandeltest en de Barthelindex. C Verrichtingen Geslotenketenoefeningen voor de bovenbeenspieren en de kuitspieren Stretching van de kuitspieren, manueel en door middel van posturen Gangrevalidatie met een kruk als hulpmiddel Evenwichtsoefeningen in bipodale en unipodale stand Zit naar standbeweging oefenen door middel van de momentstrategie Oefenen van de ADL zoals toiletgebruik en het zich aankleden Klasseren binnen de ICF het behandelplan/de zorgverlening Functies anatomische eigenschappen/stoornissen Spierversterking; gewrichtsbeweeglijkheid bevorderen (spierlengte); steunname op het aangedane been stimuleren; gangpatroon bevorderen; de algemene conditie bevorderen Activiteit zit naar stand bevorderen 3 a530 Zorgdragen voor toiletgang 99

8 Jaarboek voor kinesitherapeuten Activiteiten/beperkingen Bevorderen van: zit naar stand, stappen; zelfstandig toiletgebruik, zich zelfstandig aankleden, eten, ADL binnenshuis Participatie/participatieproblemen Deelnemen aan kaart- of kienavond in het centrum Externe factoren Nieuwe revalidatieomgeving 2.5 Stap 6 Behandeling/Interventie De uitgevoerde activiteiten/verrichtingen tijdens de behandeling zijn niet met de ICF-terminologie te beschrijven. De kinesitherapeut kan op basis van de indeling van de ICF wel kritisch kijken naar het eigen handelen en evalueren op welk niveau (functie, activiteit, participatie) de toegepaste verrichtingen een effect hebben. De onlangs ontwikkelde richtlijnen (Commissie CVA-revalidatie, 2001; KNGF, 2004) en het wetenschappelijk onderzoek van de laatste jaren geven duidelijk aan dat de toegepaste methoden en technieken gekenmerkt moeten zijn door een actieve, intensieve, taakgerichte (functioneel gerichte), en cliëntgecentreerde aanpak om effectief te zijn (Peppen & Harmeling-Van der Wel, 2004; Kwakkel & Wagenaar, 1999; Carr & Shepherd, 2003). Op basis van deze wetenschappelijke evidentie zijn de traditionele behandelmethoden genoodzaakt om mee te evolueren en de nodige aanpassingen aan het conceptgebonden handelen door te voeren (Halfens, 2004). 2.6 Stap 7 Evaluatie (tussentijdse evaluatie en eindevaluatie) De tussentijdse evaluatie en de eindevaluatie geven aan of, en in welke mate, de behandelingsdoelen bereikt worden. Met behulp van de geselecteerde metingen wordt geëvalueerd of het functioneren op de verschillende niveaus bereikt is Evaluatie: casus Robert Zoals aangegeven bij het behandelplan wordt na zes weken een eerste evaluatie uitgevoerd. Die omvat goniometrie van het enkelgewricht, een observationele ganganalyse, de Berg Balance Scale, de 3 minutenwandeltest en de Barthelindex Klasseren binnen de ICF de evaluatie Functies anatomische eigenschappen/stoornissen Goniometrie van de enkel in functie van de spierlengte van de kuitspieren Gegevens gekoppeld aan de observationele ganganalyse, bv. de hyperextensie van de knie tijdens de midstance Activiteiten/ beperkingen Gegevens gekoppeld aan de 3 minutenwandeltest (de afstand) Gegevens gekoppeld aan de Berg Balance Scale Gegevens gekoppeld aan de Barthelindex Bedenking de evaluatie Gezien het einddoel van de kinesitherapie zich tijdens de revalidatiefase meestal op het niveau van de activiteiten situeert, is het logisch dat het therapie-effect ook gemeten wordt aan de hand van meetinstrumenten die zich op dit niveau situeren (Quinn & Gordon, 2004). Jammer genoeg zeggen deze tests weinig over de efficiëntie en de kenmerken van de bewegingsuitvoering. Vandaar dat hier gesteld wordt dat de kinesitherapeut in staat moet zijn om functionele bewegingen zoals stappen, opstaan, reiken, grijpen, schrijven op een kwalitatieve en kwantitatieve manier te evalueren (Perry, 1992; Durward & Bear, 1998). Op basis van deze evaluaties, die in de ICF onder de classificatie van functies/stoornissen horen, wordt een keuze gemaakt uit de verrichtingen ter bevordering van de activiteiten. 100

9 Revalidatie na een CVA binnen de ICF 2.7 Stap 8 Afsluiting Op basis van het kinesitherapeutisch dossier wordt een eindevaluatie en een bijbehorend eindverslag opgemaakt en aan de voorschrijver bezorgd. De nodige gegevens worden binnen de ICF-classificatie geklasseerd. 3 Referenties Bennett, S.E. & Karnes, J.L. (1998). Neurological Disabilities, Assessment and Treatment. Philadelphia: Lippincott. Bear, G., Durward, B. (2004). Stroke. In: Stokes, M. (ed.). (2004). Physical Management in Neurological Rehabilitation, 2nd ed. Edingburgh: Elsevier Mosby, Carr, J. & Shepherd, R. (2000). Movement Science Foundations for Physical Therapy in Rehabilitation, 2nd ed. Gaithersburg: Aspen Publishers. Carr, J. & Shepherd, R. (2003). Stroke Rehabilitation, Guidelines for Exercise and Training to Optimize Motor Skill. Edingburgh: Butterworth-Heinemann. Commissie CVA-revalidatie. (2001). Revalidatie na een beroerte, richtlijnen en aanbevelingen voor zorgverleners. Den Haag: Nederlandse Hartstichting. De Weerdt, W. (2005). Patiënten met neurologische aandoeningen, Deel 1 Handleiding voor functioneel onderzoek. Leuven: Acco. Durward, B.R., Bear, G.D., Rowe, P.J. (1999). Functional Human Movement: Measurement and Analysis. Oxford: Butterworth-Heinemann. Gordon, J. (2000). Assumptions Underlying Physical Therapy Intervention: Theoretical and Historical Perspectives. In: J. Carr & R. Shepherd. Movement Science Foundations for Physical Therapy in Rehabilitation, 2nd ed. Gaithersburg: Aspen Publishers, Halfens, J.H.G. (2004). De plaats van het NDT-concept binnen de neurorevalidatie: huidige aannamen en ontwikkelingen. Ned Tijdschr Fysiother, 114 (6), Hammell, K.W. (2004). The rehabilitation proces. In: Stokes, M. (ed.). Physical Management in Neurological Rehabilitation, 2nd ed. Edingburgh: Elsevier Mosby, KNGF. (2004). KNGF-richtlijn Beroerte. Supplement bij het Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie, 114 (5), Kersten, P. (2004). Principles of physiotherapy assessment and outcome measures. In: Stokes, M. (ed.). Physical Management in Neurological Rehabilitation, 2nd ed. Edinburgh: Elsevier Mosby, Koolstra, M., Smeets, C.J., Harmeling-Van der Wel, B.C. (2004). Klinimetrie na een beroerte, een praktische handleiding. Amersfoort: Nederlands Paramedisch Instituut. Kwakkel, G., Wagenaar, R.C., Twisk, J.W. (1999). Intensity of leg and arm training after primary middle-cerebral artery stroke: a randomised trial. Lancet, 354, Lennon, S. (2004).The theoretical basis of neurological physiotherapy. In: Stokes, M. (ed.). Physical Management in Neurological Rehabilitation, 2nd ed. Edingburgh: Elsevier Mosby, Perenboom, R.J.M., Chorus, A.M.J. (2003). Measuring participation according to the International Classification of Functioning, Disability and Health. Disabil Rehabil, 25, Perry, J. (1992). Gait Analysis, Normal and Pathological Function. Thorofare: SLACK Inc. Quinn, L., Gordon, J. (2004). Functional Outcomes Documentation For Rehabilitation. St. Louis: Saunders. RIVM. (2002). ICF, Nederlandse vertaling van de International Classification of Functioning, Disability and Health. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu / Nederlands WHO FIC Collaborating Centre. Schenkman, M., Riegger-Krugh, C. (1997). Physical Intervention for Elderly Patients with Gait Disorders. In: J.C. Masdeu, L. Sudarsky, L. Wolfson (eds.). Gait Disorders of Aging. Philadelphia: Lippincott-Raven, Shumway-Cook, A. & Woollacott, M. (2001). Motor Control: theory and practical applications, 2nd ed. Baltimore: Lippincott Williams & Wilkins. Smits-Engelsman, B.C.M., Halfens, J.H.G. (1999). Bewegingsprogramma s bij mensen met centraal-neurologische aandoeningen: welke benaderingswijzen? In: P. Vaes e.a. (red.). Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, Steiner, W.A., Ryser, L., Huber, E., Uebelhart, D. Aeschlimann, A., Stucki, G. (2002). Use of the ICF Model as a Clinical Problem-Solving Tool in Physical Therapy and Rehabilitation Medicine. Phys Ther, 82,

10 Jaarboek voor kinesitherapeuten Van Cranenburgh, B. (1999). Neuropsychologie, over de gevolgen van hersenbeschadiging, deel 2 van de serie: toegepaste neurowetenschappen. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg. Vandermeulen, J., Derix, M., Avezaat, C.L, Mulder, T., van Strien, J. (red.). (2003). Niet-aangeboren Hersenletsel bij Volwassenen. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg. Van Peppen, R.P.S., Harmeling-Van der Wel, B.C., Kollen, B.J. (2004). Effecten van fysiotherapeutische interventies bij patiënten met een beroerte: een systematische literatuurstudie. Ned Tijdschr Fysiother, 114 (5), Wade, D.T. (1992). Measurement in Neurological Rehabilitation. Oxford: Oxford University Press. 102