Onderwatergeluid. Een nieuw onderwerp? Achtergrond Veranderingen Kennisvragen
|
|
- Renée Tania Jacobs
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Onderwatergeluid Een nieuw onderwerp? Achtergrond Veranderingen Kennisvragen
2 NZD 2007 Onderwatergeluid Achtergrond van thema onderwatergeluid Over welke activiteiten gaat het De KRM en onderwatergeluid Wat zijn de recente ontwikkelingen Wat zijn de nieuwe vragen 2
3 NZD 2007 Oorsprong (als thema) Meervoudige strandingen van zeezoogdieren ten gevolge van sonargebruik Griekenland 1996, Bahamas 2000, Canarische Eilanden 2002,. Meestal beaked whales ; diepduikers (tot 2000 m) Mechanisme onduidelijk (sonar relevant) Zorgen: Fysiologische effecten (gehoorschade, weefselschade, ) Actie (o.a.) Europees Parlement thema in KRM 3
4 pollution : the introduction of substances or energy, including human-induced underwater noise, which results or is likely to result in deleterious effects 4
5 Definition of pollution in MSFD art. 3 pollution means the direct or indirect introduction into the marine environment, as a result of human activity, of substances or energy, including human-induced marine underwater noise, which results or is likely to result in deleterious effects. such as harm to living resources and marine ecosystems, including loss of biodiversity, hazards to human health, the hindering of marine activities, including fishing, tourism and recreation and other legitimate uses of the sea, impairment of the quality for use of sea water and reduction of amenities or, in general, impairment of the sustainable use of marine goods and services;
6 11 qualitative descriptors Descriptors for Good Environmental Status 1. Biodiversity is maintained 2. Non-indigenous species do not adversely alter the ecosystem 3. The population of commercial fish species is healthy 4. Elements of food webs ensure long term abundance and reproduction 5. Eutrophication is minimised (especially adverse effects) 6. Sea floor integrity ensures functioning of the ecosystem 7. Permanent alteration of hydrographical conditions does not adversely affect the ecosystem 8. Concentrations of contaminants give no effects 9. Contaminants in seafood are below safe levels 10. Marine litter does not cause harm 11. Introduction of energy, including underwater noise, is at levels that do not adversely affect the ecosystem
7 NZD 2007 Waarover gaat het (belangrijkste bronnen) Naast sonar: Seismisch onderzoek Windenergie Bouwfase Operationele fase Andere bouwactiviteiten Scheepvaart 7
8 Seismisch onderzoek Gebruik air-guns tbv exploratie olie/gas in bodem Op grote afstand waar te nemen In veel landen gereguleerd
9 Windturbineparken Windenergie Bouwfase Operationele fase Beperkingen Gereguleerd Beperkingen Onderzoeksprogramma
10 Scheepvaart
11 Hoofdlijnen Nederlandse Mariene Strategie Uitgangspunt: door menselijke activiteiten geproduceerd onderwatergeluid is sterk toegenomen Onduidelijk in hoeverre geluidsbelasting een probleem is en wat de mogelijke cumulatieve effecten zijn (o.a. gebrek aan meetgegevens) Doel voor 2020: schadelijke effecten op ecosysteemniveau voorkomen Goede Milieutoestand
12 MS: iets concreter Korte termijn: Voorkomen van schadelijke effecten op het ecosysteemniveau, vooral op mariene fauna, als gevolg van specifieke activiteiten, zoals heien en seismisch onderzoek. Aanpassen van regels omtrent onderwatergeluid Opstarten monitoring (2014) Langere termijn Achtergrondgeluid en cumulatie van effecten op ecosysteemniveau: doelen in 2018, als er meer kennis is. Impulsief geluid Achtergrondgeluid
13 Wat zijn de recente ontwikkelingen/veranderingen Monitoring Kennisinzichten Geluidsbronnen Effecten Maatregelen Kennisopbouw
14 Monitoring: volgens KRM te starten 2014 Op basis van Commissiebesluit 2010 Belangrijkste thema s, en starten gegevensverzameling Impulsief geluid, achtergrondgeluid EU expert groep TSG Noise: monitoring guidance Voorbereiding, in samenwerking met OSPAR partners, opgestart bij RWS/WVL
15 Monitoring (EU schaal) Underwater noise of short duration (impulsive sound) e.g. seismic surveys, marine piling (wind energy), explosions, sonar Register of impulsive noise generating activities enabling assessment of cumulative effects displacement Long lasting noise (continuous noise/ambient noise) e.g. shipping, dredging and energy installations Combined measuring & modeling of ambient noise masking, other continuous stress
16 Impulsive noise Interpretation and aim: considerable displacement. Addressing the cumulative impact of activities, not individual projects GES and targets: most MS no quantitative description of GES due to insufficient knowledge on the cumulative impacts of impulsive sound The initial purpose of this indicator will be to assess the pressure (not achieved previously at this scale) impact pile drivers, sonars, airguns and explosions Intention: Defence exception- but intention is not to exclude Defence activities from monitoring
17 Specifics for ambient noise indicator Effect addressed: Rise of maritime activity, likely increase of noise levels (although no suitable measurements are available from EU waters) Increased levels might result in the masking of biological relevant signals, prolonged exposure may lead to physiological and behavioural stress GES and targets: most MS no quantitative description of GES due to lack of knowledge on effect of increased ambient noise levels
18 Kennisinzichten Bronnen op NCP Effecten van geluid 18
19 Belangrijkste geluidsbronnen op Noordzee Inventarisatie bronnen NCP (2008) TNO-rapport, Beschrijving van alle relevante natuurlijke en antropogene bronnen Ranking cf. energy-budget 19
20 Type of source Estimated annual average of acoustic power output in the North Sea (NCP) Order of magnitude estimation of frequency Order of magnitude estimation of timeaveraged total (freespace) acoustic energy [GJ/y] [khz] [kj] Airgun arrays (3D seismic survey) ,000 Shipping ,000 Pile driving (wind farm construction) Explosions (clearance of historic munitions) Navigation echo sounders < < 1 Fish-finding sonar < 1 Military search sonar < < 1 20 Werkgroep Geluid in Zee 26 mei 2009
21 Hoofdconclusies/aanbevelingen Belangrijkste bronnen/actoren op NCP: Scheepvaart Seismisch onderzoek Explosievenruiming Constructiewerkzaamheden (m.n. bouw windturbines) Ook prioriteit bij kennisopbouw, maatregelen
22 Stand van zaken kennis/effecten impulsief geluid Voorbeelden Defensie Heien Seismiek Belangrijkste conclusies
23 Defensieonderzoek FFI/ IMR, Noorwegen TNO, Nederland WHOI, VS SMRU/ISVR, VK 23
24 1 Effecten van heien (m.n. op bruinvissen) Aantallen bruinvissen nabij geluidsbron sterk gereduceerd (tijdelijk) Effects at wind-farm piling (Dähne et al. (2013)) No piling Piling Distance (km)
25 Seismiek 25 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 10 oktober 2013
26 Resultaten (recent) onderzoek Sonar, seismiek, heien: Soortgelijke resultaten: Grens gehoorschade relatief hoog (uitzondering- bruinvissen?) Bij niveaus die (veel) lager zijn dan gehoorschade, tijdelijke vermijding van gebied rond geluidsbron Grote verschillen tussen soorten (zeezoogdieren, maar ook vissen) Effectafstanden ordegrootte 20 km Doorvertaling naar populaties nog niet bekend (maar frameworks beschikbaar, zoals PCAD/PCoD/DEPONS) Keuze indicator voor impulsief geluid EU lijkt goed bruikbaar:
27 Stand van zaken kennis/effecten ambient noise Verhoogde niveaus?: nauwelijks gegevens over baseline, historische gegevens over ambient noise levels in Europese wateren (en ook niet over NL) Inzichten over effecten van omgevingsgeluid maar geen kwantitatieve gegevens Reductie van echolocatie bereik (kwantificeerbaar met modellen?) Reductie van communicatieafstand (kwantificeerbaar?) Verandering van communicatie-frequentie Veranderingen in prooi/predator verhoudingen Vooruitgang is zeer beperkt
28 Maatregelen Waar nodig/mogelijk (uit voorzorg) gehanteerde regels voor andere activiteiten (heien, explosievenruiming, seismisch onderzoek sonarsystemen) aanpassen op basis van kennis Stand van zaken: Voorschrift met beperkingen op gebruik (A-CZSK (sonar); rekentools aan boord; voortzetten onderzoek, inclusief focus op bruinvissen Explosievenruiming: gedragscode, met beperkingen; lopend onderzoek naar effecten, indien noodzakelijk aanvullende maatregelen Seismisch onderzoek: voorbereiding wijziging Mb-wet, internationale harmonisatie Windenergie: op basis van programma windenergie (VUM), actualiseren vergunningsvoorschriften; kosten van mitigatie hoog Scheepvaart: geen maatregelen op nationaal niveau, via IMO; voortgang bij MEPC beperkt; noodzaak versus kosten Internationale harmonisering regelgeving, startbijeenkomst Boedapest 2013, op intiatief van RWS
29 Kennisontwikkeling tbv KRM Verbeteren van de kennis over de directe effecten van (luide) geluiden zoals heien, seismiek, sonar Inzicht in de effecten van verhoogd achtergrondgeluidniveau Inzicht in de relatie tussen directe effecten en populaties/ecosysteem Inrichten monitoring, verkrijgen baseline data van huidige geluidsniveaus, trends en verwachte niveaus, eventueel historische waardes Vóórkomen van (gevoelige) soorten, inclusief trends, seizoensvariaties en afhankelijkheid van andere externe factoren;
30 Kennisontwikkeling Bestaande programma s nationaal: ZKO-programma (t/m 2016) Masterplan wind/vum (t/m 2015) Defensieprogramma (t/m 2015) SONIC en AQUO (FP7)(t/m 2016) Monitoring (vanaf 2014) Inventarisatie kennis gestart, coordinatie RWS/WVL Hebben we de juiste vragen te pakken? Workshop geluid (vandaag) Kennismarkt (morgen)
31 Vragen? Hoe zat het nou met die ecosysteembenadering? 31
Hoe gezond is de Noordzee?
Hoe gezond is de Noordzee? Kelle Moreau Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) Kustgidsendag, Nieuwpoort, 1 Dec 2018 A. Inleiding : Problemen in de mariene omgeving B. Het Belgisch
Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40158 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Sertlek, Hüseyin Ӧzkan Title: Aria of the Dutch North Sea Issue Date: 2016-06-09
WORKSHOP DUURZAAM BEHEER VAN DE NOORDZEE
Noordzeedagen Vlissingen, 2 oktober 2015 ARCADIS EN STICHTING TOEKOMSTBEELD DER TECHNIEK WORKSHOP DUURZAAM BEHEER VAN DE NOORDZEE NU EN IN DE TOEKOMST WELKOM! Eline van Onselen Stéphanie IJff Philip Drontmann
Noordzeedagen. Kennis Beleid Beheer Wind op Zee
Noordzeedagen Kennis Beleid Beheer Wind op Zee Kader Ecologie en Cumulatie (KEC): cumulatieve effecten van offshore windparken op vogels, vleermuizen en zeezoogdieren in de zuidelijke Noordzee Maarten
Safe production of Marine plants and use of Ocean Space. 2de Nederlands-Belgische Zeewierconferentie: DE MULTIFUNCTIONELE NOORDZEE
Safe production of Marine plants and use of Ocean Space 2de Nederlands-Belgische Zeewierconferentie: DE MULTIFUNCTIONELE NOORDZEE Waarom dit project? De 2050 Challenge 2050: 10 billion people Voedsel Water
Wakker liggen van windmolens
Wakker liggen van windmolens Dr André N.H. Weel, bedrijfsarts Amersfoort, NSG, 4 oktober 2018 Inhoud van mijn presentatie Mijn ervaringen met geluid en gezondheid De casus Urk De Windmolenziekte Wat zegt
Scheepvaart. Ronald van der A, Folkert Boersma, Jieying Ding RIVM, 1 June 2018
Scheepvaart Ronald van der A, Folkert Boersma, Jieying Ding RIVM, 1 June 2018 Luchtvervuiling door zeeschepen vanuit de ruimte gezien Wat is er te detecteren? Waar is het meetbaar? Wat is de relatie met
JPI Oceans Gezonde en productieve zeeën en oceanen
JPI Oceans Gezonde en productieve zeeën en oceanen www.jpi oceans.eu OVERZICHT Terrein Governance Operationeel maken Strategic Research and Innovation Agenda Belgische deelname en interesse Outlook SRIA
Adaptief Management. Noordzee Dagen 2015. Jessica Reis Leffers Paul Boers Rob Gerits
Adaptief Management Noordzee Dagen 2015 Jessica Reis Leffers Paul Boers Rob Gerits Waarom nu aandacht voor adaptief management? Een van de opgave uit Nationaal energie akkoord: 4500 MW windenergie op NCP
Climate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice
Climate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice A.D. Rijnsdorp, R. van Hal, M. Hufnagl, R.D.M. Nash, A. Schroeder, L.R. Teal, I. Tulp, R. Witbaard, D. Beare, H.W. van der Veer Wageningen
3 december december oktober November 2009
BIJLAGE : Rapporten en studies nautische visie op veilige afstanden Geaccepteerde rapporten Naam studie Instituut Rapportnu mmer IN BEHEER BIJ RIJKSWATERSTAAT ZD Datum Nr. Status Digitaal beschikbaar Op
Wind op Zee: Effecten van onderwatergeluid? Christ de Jong
Wind op Zee: Christ de Jong Mogelijke effekten van onderwatergeluid op zeeleven Verstoring van gedrag: Geluid is hét middel voor orientatie en communicatie Stress Gehoorbeschadiging: Temporary Threshold
Impact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven
Impact en disseminatie Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Wie is wie? Voorstel rondje Wat hoop je te leren? Heb je iets te delen? Wat zegt de Programma Gids? WHAT DO IMPACT AND SUSTAINABILITY MEAN? Impact
Laag frequent geluid: van bron naar ontvanger. Frits van der Eerden TNO Den Haag
1 Laag frequent geluid: van bron naar ontvanger Frits van der Eerden TNO Den Haag 2 Overzicht Geluidvoortplanting over grote afstanden (combinatie meteorologie en akoestiek) LF industriegeluid: Oostvoorne
VLIZ Jaarverslag Jan Mees algemeen directeur
VLIZ Jaarverslag 2012 Jan Mees algemeen directeur VLIZ Jan Mees algemeen directeur Navigating the Future IV 1. NAVIGATING THE FUTURE A
Impact windenergie op Noordzeemilieu: kansen & bedreigingen
Impact windenergie op Noordzeemilieu: kansen & bedreigingen IRO/CEDA lezing Bert Wilbrink (ministerie EZK) Suzanne Lubbe (RWS) 12 maart 2019 Inhoud presentatie Visie overheid op ecologische impact bouw
Betekenis nieuwe GRI - Richtlijnen. Rob van Tilburg Adviesgroep duurzaam ondernemen DHV Utrecht, 23 November 2006
Betekenis nieuwe GRI - Richtlijnen Rob van Tilburg Adviesgroep duurzaam ondernemen DHV Utrecht, 23 November 2006 Opbouw presentatie 1. Uitgangspunten veranderingen G2 - > G3 2. Overzicht belangrijkste
Global TV Canada s Pulse 2011
Global TV Canada s Pulse 2011 Winnipeg Nobody s Unpredictable Methodology These are the findings of an Ipsos Reid poll conducted between August 26 to September 1, 2011 on behalf of Global Television. For
De social impacts van de sluiting van de bauxietmijn te Coermotibo. Naam: van Cooten, Telina Paramaribo, 21 september 2009
De social impacts van de sluiting van de bauxietmijn te Coermotibo Naam: van Cooten, Telina Paramaribo, 21 september 2009 Environmental and Social Assessment Stakeholder Engagement EIA Fishing Biodiversity
BE Nanoregistry Annual Public Report
1 BE Nanoregistry Annual Public Report Carine Gorrebeeck FPS Health, Food Chain Safety & Environment 2 WHY? The objectives of the registry (a.o.): - Traceability: allow competent authorities to intervene
EMAS, een stap dichter bij het waarmaken van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen
EMAS, een stap dichter bij het waarmaken van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen Prof. dr. Sandra Rousseau Centrum voor Economie en Duurzaam Ondernemen CEDON Brussel, 4 oktober 2016 Sustainable development
Prove Everything or Die. Presentatie meetbaarheid Woensdag 9 mei 2012 Robin den Hoed
Prove Everything or Die Presentatie meetbaarheid Woensdag 9 mei 2012 Robin den Hoed Een stelling Met een PR- budget van 20.000 hebben we een mediawaarde gerealiseerd van 60.000 en 500 nieuwe fans op Facebook
Verslag symposium Windenergie met bijklank, vrijdag 30 mei 2008
Verslag symposium Windenergie met bijklank, vrijdag 30 mei 2008 In het kort Tijdens het symposium gaven de presentaties een duidelijk beeld van de moeilijkheid van meten van geluid onderwater, het belang
Luchtkwaliteit: een Europees perspectief
Luchtkwaliteit: een Europees perspectief Conferentie Luchtkwaliteit Brussel, 5 december 2014 Dr Hans Bruyninckx Executive Director European Environment Agency EEA rapporten 2014 Luchtverontreiniging een
Socio-economic situation of long-term flexworkers
Socio-economic situation of long-term flexworkers CBS Microdatagebruikersmiddag The Hague, 16 May 2013 Siemen van der Werff www.seo.nl - secretariaat@seo.nl - +31 20 525 1630 Discussion topics and conclusions
EUROPESE COMMISSIE DIRECTORAAT-GENERAAL MILIEU
EUROPESE COMMISSIE DIRECTORAAT-GENERAAL MILIEU De Directeur-generaal Brussel, 2 3 JAN. 2017 ENV/C2/LMR/gm Ares(2016) Zijne Excellentie de heer Pieter de Gooijer Buitengewoon en Gevolmachtigd Ambassadeur
Naar een afwegingsmodel voor gezondheidsbeleid
Naar een afwegingsmodel voor gezondheidsbeleid prof. dr. Frauke Ohl Animal Welfare & Laboratory Animal Science; Dept. Animals in Science & Society Veterinary Faculty, Utrecht University, NL Council of
Noordzee 2050 gebiedsagenda
Noordzee 2050 gebiedsagenda MUST bijeenkomst Amsterdam Humans do not live @ sea Jeroen Vis g.a.j.vis@minez.nl www.noordzeeloket.nl Hoe gaan we met de (Noord)zee om? Een zee aan ruimte Geen zee te hoog
RAPID DEPLOYMENT PLAN IBM MAXIMO SCHEDULER
Voor de implementatie van onze IBM Maximo planning oplossing Scheduler maken wij gebruik van een standaard rapid deployment methode welke ons in staat stelt u snel na aanschaf van uw licenties op weg te
Nederlandse monitoring op de Noordzee
Zicht op zee Nederlandse monitoring op de Noordzee 4 oktober 2012 Martine van den Heuvel-Greve, Martin Baptist, Katja Philippart, Jakob Asjes, Meinte Blaas, Remi Laane Inhoud 1. (Inter)nationale kaders
LIFE Focus: Milieu en Klimaat
LIFE Focus: Milieu en Klimaat John Heynen 10 juni 2016 L Instrument Financier pour l Environnement Focus sessie Milieu en Klimaat Hoofdlijnen goede LIFE aanvraag Beleidsprioriteiten Presentatie PNO Vragen
Energie en water de circulaire economie
Energie en water de circulaire economie Prof. Dr. Ad van Wijk 4-6-2014 28-5-2014 Delft University of Technology Challenge the future Circular Economy (EMF) 2 Six principles of the Circle Economy All materials
Digital municipal services for entrepreneurs
Digital municipal services for entrepreneurs Smart Cities Meeting Amsterdam October 20th 2009 Business Contact Centres Project frame Mystery Shopper Research 2006: Assessment services and information for
Integratie van Due Diligence in bestaande risicomanagementsystemen volgens NPR 9036
Integratie van Due Diligence in bestaande risicomanagementsystemen volgens NPR 9036 NCP contactdag, 19 april 2016 Thamar Zijlstra, Dick Hortensius NEN Milieu en Maatschappij Agenda Achtergrond NPR 9036
De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Agro en Directie en Biodiversiteit Bezoekadres Bezuidenhoutseweg
Blue Growth Blue Growth in de Noordzee
Blue Growth Blue Growth in de Noordzee Potentie van de Noordzee nu en in 2050 Manfred Wienhoven en Johan Gille 26 februari 2014 Visafslag, Scheveningen Een paar elementen I. Het Blue Growth concept op
Exposure scenarios, condities en beheersmaatregelen bepaald met ART. Hans Marquart/Selma Dieperink
Exposure scenarios, condities en beheersmaatregelen bepaald met ART Hans Marquart/Selma Dieperink Inhoud Even opfrissen: Exposure Scenario ART Laat eens zien, zo n ART-work! Wat moet ik hiermee? Hoe komen
COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS
COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking
Kosten en baten van lokale gezondheidspromotie
Kosten en baten van lokale gezondheidspromotie Prof. Dr. Lieven Annemans Ghent University, Brussels University Lieven.annemans@ugent.be Lieven.annemans@vub.ac.be VIGeZ April 2013 1 Growth 7% Eén van de
Dutch North Sea Strategy Community of Practice Multi Use pilots Northsea. Nathalie Scheidegger/Nico Buytendijk Project Multi Use Pilots
Dutch North Sea Strategy 2030 & Community of Practice Multi Use pilots Northsea Nathalie Scheidegger/Nico Buytendijk Project Multi Use Pilots Dutch Northsea Strategy Update policy for the period 2030 2006
Door: Anuschka Langelaar Inge Kessels
Hap en Homefast Instrumenten voor het in kaart brengen van de fysieke omgeving en de interactie met de handelende mens Door: Anuschka Langelaar Inge Kessels Inleiding Wie zijn wij? Inge Kessels Anuschka
Plastics: ontwikkelingen internationaal en activiteiten RWS
Plastics: ontwikkelingen internationaal en activiteiten RWS Frederieke Knopperts Water, Verkeer en Leefomgeving Inhoud Beleidskader: Kaderrichtlijn Mariene Strategie Internationale samenwerking: OSPAR
Advies maximale geluidsniveaus voor locaties met versterkte muziek
Advies maximale geluidsniveaus voor locaties met versterkte muziek NVA Wintervergadering 2018 Martin Gommer Achtergrond In Nederland geen landelijke wet- of regelgeving die bezoekers van uitgaansgelegenheden
KPMG PROVADA University 5 juni 2018
IFRS 16 voor de vastgoedsector Ben u er klaar voor? KPMG PROVADA University 5 juni 2018 The concept of IFRS 16 2 IFRS 16 Impact on a lessee s financial statements Balance Sheet IAS 17 (Current Standard)
Extreem veilig Het product Our product Voordeel Advantage Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock
Extreem veilig Het product Alle koppeling zijn speciaal ontworpen en vervaardigd uit hoogwaardig RVS 316L en uitgevoerd met hoogwaardige pakkingen. Op alle koppelingen zorgt het gepatenteerde veiligheid
Duurzaamheid in Agrologistiek; CO2 labeling
Duurzaamheid in Agrologistiek; CO2 labeling Chris E. Dutilh Stichting DuVo/Unilever Benelux Conferentie Winst uit Agrologistiek Monster, 16 februari 2009 Doelstelling DuVo-studie In beeld brengen of, en
Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal. Jan Peter Lesschen. Kimo van Dijk en Oene Oenema
Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal Jan Peter Lesschen Kimo van Dijk en Oene Oenema Introductie Bodemvruchtbaarheid ongelijk verdeeld in de wereld Natuurlijke
Voorzorg is niet onredelijk. WF Passchier Gezondheidsraad en Universiteit Maastricht
Voorzorg is niet onredelijk WF Passchier Gezondheidsraad en Universiteit Maastricht Kindermobieltjes en voorzorg Child warning over mobile phones Parents should ensure their children use mobile phones
Het verleden: Inspiratie. Het heden: Uitgangspunt. De toekomst: Zoneren en duurzaamheid
Het verleden: Inspiratie Het heden: Uitgangspunt De toekomst: Zoneren en duurzaamheid Noordzee 1850-1930 De Noordzee nu Een paardenmosselbank in een Noordzeereservaat Foto: Melvin Redeker / IndeNoordzee.nl
Zonnestroom en windstroom Samen meer
Zonnestroom en windstroom Samen meer Van niche naar impact Wim Sinke -- Peter Eecen Perslunch ECN Amsterdam, CASA 400 2 juni 2015 www.ecn.nl Structuur Context klimaat + economie Uitzicht op 2050 Wind Technologie,
Beweging van zeezoogdieren in de Noordzee
Beweging van zeezoogdieren in de Noordzee Geert Aarts In samenwerking met Sophie Brasseur, Roger Kirkwood, Peter Reijnders, Steve Geelhoed, Meike Scheidat en vele anderen... Waarom bewegen? Geert Aarts
NVB Strategie-implementatie en verandering
NVB Strategie-implementatie en verandering Dr. Jeroen van der Velden Associate professor Strategy alignment Co-director Strategy center Nyenrode Business Universiteit Dr. Jeroen van der Velden Associate
Inspectie waterkeringen
Inspectie waterkeringen Professionaliseren Inspecties Waterkeringen in Amerika Vera Konings Rijkswaterstaat Kennisdag Inspecties Waterkeringen 23 maart 2017 Footer Text 3/27/2017 2 10 jaar samenwerking
Opportunities for Collaborative Interdisciplinary Programs. James W. Jones Director, FCI
Opportunities for Collaborative Interdisciplinary Programs James W. Jones Director, FCI Outline Introduction: Motivation for the FCI Ongoing Projects Mechanisms Emerging Needs, Opportunities Closing Remarks
Wind op zee. - kansen - ambities - onderzoek en kennis ... George Bakker. Amsterdam, 20 juni 2014
Wind op zee - kansen - ambities - onderzoek en kennis George Bakker Amsterdam, 20 juni 2014 Offshore wind energie is een essentieel element in het bereiken van Europese klimaat en energie doelen Source
Sustainable Urban Mobility Plan Rotterdam, april 2016
Smart accessibility for a healthy, strong economics and attractive city! Rotterdamse Mobiliteitsagenda IN ROTTERDAM HEB JE DE LUXE OM TE KIEZEN HOE JE REIST. WIL JE OP DE FIETS, GA JE MET DE FIETS. WIL
Systematisch Review: Geluid Interventies en Gezondheid een korte samenvatting. Lex Brown & Irene van Kamp
Systematisch Review: Geluid Interventies en Gezondheid een korte samenvatting Environmental noise interventions and health. review the literature for evidence of environmental noise interventions leading
NWA WORKSHOP SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS. NWA Circulaire Economie en SDG Ardi Dortmans
NWA WORKSHOP SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS NWA Circulaire Economie en SDG Ardi Dortmans NWA CIRCULAIRE ECONOMIE EN GRONDSTOFFENEFFICIËNTIE Een duurzame circulaire economie gaat uit van volledige herbruikbaarheid
Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën
Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën The Relation between Personality, Education, Age, Sex and Short- and Long- Term Sexual
Media en creativiteit. Winter jaar vier Werkcollege 7
Media en creativiteit Winter jaar vier Werkcollege 7 Kwartaaloverzicht winter Les 1 Les 2 Les 3 Les 4 Les 5 Les 6 Les 7 Les 8 Opbouw scriptie Keuze onderwerp Onderzoeksvraag en deelvragen Bespreken onderzoeksvragen
Fit to Fly Nut en noodzaak nieuwe regelgeving
Fit to Fly Nut en noodzaak nieuwe regelgeving Leonard Boer DGB Luchtvaart 5 oktober 2016 ASG Themadag Opbouw Tijdlijn ongeval Germanwings Hoe komt EU Regelgeving tot stand? Traject regelgeving Germanwings?
Monitoring Water Quality
Monitoring Water Quality Drs Gerrit Vossebelt Senior Advisor WVL EU Resident Twinning Advisor Turkey Delta of 4 international rivers Rhine Meuse Scheldt Ems North Sea Wadden Sea 2 INBO 2013 - Workshop
Kosten en baten van walstroom voor zeeschepen in Nederland. Den Haag, 17/12/2015
Kosten en baten van walstroom voor zeeschepen in Nederland Den Haag, 17/12/2015 CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige
GEO-HR: OPPORTUNITIES FOR MARITIME SECURITY OPERATIONS
GEO-HR: OPPORTUNITIES FOR MARITIME SECURITY OPERATIONS 2nd GEO-HR User Consultation Workshop 25 April 2013 Arthur Smith TNO Defence Research 1 Who is TNO Defence Research? TNO Defence Research: Part of
Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve en reflectieve cognitie.
0 Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve en reflectieve cognitie. Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve
Electronisch affect monitoren met feedback-interventie in de behandeling van depressie: een randomized controlled trial
Electronisch affect monitoren met feedback-interventie in de behandeling van depressie: een randomized controlled trial Ingrid Kramer ima.kramer@ggze.nl Van onderzoek naar de klinische praktijk PsyMate
Script. Good health starts with good food. That s true for people as much as it is for animals.
Script Good health starts with good food. That s true for people as much as it is for animals. Livestock and fish health influence human health, since animal protein is an indispensable part of our food
Evaluatie in de Europese Commissie. Dhr. Johan Geyskens, Europese Commissie, DG Budget, Evaluation Unit
Evaluatie in de Europese Commissie Dhr. Johan Geyskens, Europese Commissie, DG Budget, Evaluation Unit 1 INHOUD Basis concepten in de Commissie Evaluatie capaciteit Evaluatie netwerk Wettelijk kader and
Aardbevingen en gaswinning. Bernard Dost KNMI
Aardbevingen en gaswinning Bernard Dost KNMI Aardbevingen in Nederland (1300-2013) Natuurlijke aardbevingen Rood: 1980-2013 Roze: 1904-1980 Licht roze: 1986
Kader Ecologie en Cumulatie t.b.v. uitrol windenergie op zee. Deelrapport B: Bijlage TNO-onderzoek Cumulatieve effecten op zeezoogdieren
Kader Ecologie en Cumulatie t.b.v. uitrol windenergie op zee Deelrapport B: Bijlage TNO-onderzoek Cumulatieve effecten op zeezoogdieren TNO-rapport TNO 2015 R10335 Cumulatieve effecten van impulsief onderwatergeluid
Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur
Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur M. Zander MSc. Eerste begeleider: Tweede begeleider: dr. W. Waterink drs. J. Eshuis Oktober 2014 Faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen
Longitudinal Driving Behaviour At Incidents And The Influence Of Emotions. Raymond Hoogendoorn
Longitudinal Driving Behaviour At Incidents And The Influence Of Emotions Raymond Hoogendoorn. Primary thesis coordinator: Dr. W. Waterink Secondary thesis coordinator: Dr. P. Verboon April 2009 School
SA at Arcus College. Ronald Rondas Advisor quality assurance. Eqavet, mei
SA at Arcus College Ronald Rondas Advisor quality assurance Eqavet, 22-23 mei 2013 1 Arcus Medium-sized VET-provider 10,000 students 900 employees Accounting, commerce, engineering, tourism, hotel & catering,
Inspectie beleid GDP Guideline. Ageeth Dekker Senior Inspecteur
Inspectie beleid GDP Guideline Ageeth Dekker Senior Inspecteur Agenda 1. Inleiding 2. Groothandelsvergunning 3. GDP inspecties, rapportage en certificaat 4. Samenvatting 5. Vragen 2 Inleiding Nieuwe GDP
Fidelity of a Strengths-based method for Homeless Youth
Fidelity of a Strengths-based method for Homeless Youth Manon krabbenborg, Sandra Boersma, Marielle Beijersbergen & Judith Wolf s.boersma@elg.umcn.nl Homeless youth in the Netherlands Latest estimate:
3.D.1. Sector- en keteninitiatieven
3.D.1. Sector- en keteninitiatieven General Document approval by: John Waltman (Europe) Classification: Approved for External / 3rd Party Use Document version: 4.0 Approval status: Approved NON-DISCLOSURE
Besluitenlijst CCvD HACCP/ List of decisions National Board of Experts HACCP
Besluitenlijst CCvD HACCP/ List of decisions National Board of Experts HACCP Dit is de actuele besluitenlijst van het CCvD HACCP. Op deze besluitenlijst staan alle relevante besluiten van het CCvD HACCP
IenM & INTERREG: Circulaire economie
IenM & INTERREG: Circulaire economie Inhoud INTERREG t.o.v. andere fondsen context INTERREG zelf De programma s: verschillend en hetzelfde Toegevoegde waarde Succesvol project Deelname INTERREG 2007-2013
Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (Emergency UC03 sensor)
Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (Emergency UC03 sensor) Let op: Als het flexibele draad van dit licht beschadigd is, dient het te worden vervangen door iemand van de technische service,
Workshop 6 Technische betrouwbaarheid
Workshop 6 Technische betrouwbaarheid Standaardisatie bij Wind op Zee (1) 13 Juni 2014 Frank Kortstee & Martijn Geertzen (NEN) Winddag 2014 Windenergie: een betrouwbare techniek 1 Programma Tijdstip Onderwerp
(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren
(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (3) Ons gezelschap helpt gemeenschappen te vormen en te binden (4) De producties
PRESTATIEVERKLARING. Nr NL. Bevestiging achteraf in gescheurd of ongescheurd beton, zie bijlage, in het bijzonder bijlages B 1 tot en met B 4
PRESTATIEVERKLARING Nr. 0081 NL 1. Unieke identificatiecode van het producttype: fischer Doorsteek anker FAZ II 2. Beoogd(e) gebruik(en): Product Momentgecontroleerd spreidanker Beoogd gebruik Bevestiging
What to include in an array report?
What to include in an array report? December 17-19, 2007 Nicole de Leeuw, PhD Department of Human Genetics Radboud University Nijmegen Medical Centre The Netherlands Array analyse criteria a) SNP call
Ontmanteling & Hergebruik in NL: Een gezamenlijke inspanning
Ontmanteling & Hergebruik in NL: Een gezamenlijke inspanning New emmergy 17 mei 2017 Berend Scheffers Ons energiesysteem 2 Energiesysteem Nederland 2015. Bron: NEV 2016, ECN, PBL, CBS, RVO Rol van gas
GROENE KOOLWATERSTOFFEN. Marcel Weeda, Remko Detz, Jeffrey Sipma
GROENE KOOLWATERSTOFFEN Marcel Weeda, Remko Detz, Jeffrey Sipma AANLEIDING: Grote belangstelling voor waterstof in de aanloop naar, en binnen het Klimaatakkoord Scenario s, projecties en schattingen voor
Risk & Requirements Based Testing
Risk & Requirements Based Testing Tycho Schmidt PreSales Consultant, HP 2006 Hewlett-Packard Development Company, L.P. The information contained herein is subject to change without notice Agenda Introductie
Landelijk Diabetes Congres 2016
Landelijk Diabetes Congres 2016 Insuline Pompen, zelfcontrole en sensoren, need to know Thomas van Bemmel, Internist Gelre Ziekenhuis Apeldoorn Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling zie hieronder
SURFnet User Survey 2006
SURFnet User Survey 2006 Walter van Dijk Madrid, 21 September 2006 Agenda A few facts General picture resulting from the survey Consequences for the service portfolio Consequences for the yearly innovation
Toegang tot overheidsinformatie: de gevolgen van Europese ontwikkelingen voor Nederland
Toegang tot overheidsinformatie: de gevolgen van Europese ontwikkelingen voor Nederland KvAG/NCG/Ravi studiedag Europese GI-projecten waaronder INSPIRE Bastiaan van Loenen B.vanloenen@geo.tudelft.nl 23
JOB OPENING OPS ENGINEER
2016 DatacenterNext All rights reserved Our Mission Wij zijn een On-Demand Technology Office die bedrijven helpt technologie te organiseren, zekeren en innoveren. Dit stelt onze klanten in staat, vertrouwende
REACH nieuw werkveld voor Arbeidshygiënist
REACH nieuw werkveld voor Arbeidshygiënist NVvA Symposium Zeist, maart 2012 Caesar Consult: Joost van Rooij @ Caesar_Consult Agenda 1. Introductie 2. Verschillen oude MSDS en nieuwe extsds 3. Exposure
PRESTATIEVERKLARING. DoP: voor fischer Doorsteek anker FAZ II (Momentgecontroleerd spreidanker) NL
PRESTATIEVERKLARING DoP: 00121 voor fischer Doorsteek anker FAZ II (Momentgecontroleerd spreidanker) NL 1. Unieke identificatiecode van het producttype: DoP: 00121 2. Beoogd(e) gebruik(en): Bevestiging
Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie S T R A T E G I C A D V I S O R
Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie 2e Risk Event 2019 11 april 2019 The S T R A T E G I C A D V I S O R Ymanagement school of the autonomous University of Antwerp 2 Prof. dr. Hans
Developments in SWAT modelling
Developments in SWAT modelling Erik Querner Environmental Modelling SWAT model SWAT use in the Limpopo basin > SWAT CUP New developments: Link SIMGRO SWAT Rainfall runoff module for shallow groundwater
Kijken achter de dijken
Kijken achter de dijken MCJ van der Donck 20 juni 2017 2 20 juni 2017 Wat is Hydrografie? Het meten van de diepte en samenstelling van het water en de zeebodem en het weergeven hiervan in nautische publicaties
Noordzeedagen 1 & 2 oktober
Noordzeedagen 1 & 2 oktober Kennis voor beleid en beheer Martine Graafland Ecologie en Cumulatie Aanleiding Routekaart SER akkoord WOZ gebied Tenderschema: M W Jaar van tender gereed Borssele 1,2 700 2015
EU Data Protection Wetgeving
Fundamentals of data protection EU Data Protection Wetgeving Prof. Paul de Hert Vrije Universiteit Brussel (LSTS) 1 Outline -overzicht -drie fundamenten -recente uitspraak Hof van Justitie Recht op data
Intermax backup exclusion files
Intermax backup exclusion files Document type: Referentienummer: Versienummer : Documentatie 1.0 Datum publicatie: Datum laatste wijziging: Auteur: 24-2-2011 24-2-2011 Anton van der Linden Onderwerp: Documentclassificatie:
Governance Energietransitie Haven en Industrieel Complex Rotterdam Moerdijk. Huibert van Rossum Adviseur External Affairs Havenbedrijf Rotterdam N.V.
Governance Energietransitie Haven en Industrieel Complex Rotterdam Moerdijk Huibert van Rossum Adviseur External Affairs Havenbedrijf Rotterdam N.V. THE WORLD AGREES reach global peaking of greenhouse