Bijlage 2: Programmaplan Energie akkoord

Transcriptie

1 Bijlage 2: Programmaplan Energie akkoord Inhoud 1. Inleiding Activiteiten, projecten en doelstelling Aanjagen projecten en ondersteunen en verbinden van partijen Versnellen procedures en wegnemen belemmeringen Vergroten financierbaarheid van projecten Vergroten kennis en innovatiekracht en vergroten bewustzijn en verbeteren communicatie Monitoring Organisatie en bemensing GreenportWO en Energieakkoord Beschrijving van de organisatie van het Energieakkoord GPWO Greenboard Ambassadeurs Programmaregisseur Projectondersteuning Planning en monitoring Financiën Communicatie... 9 Bijlage: Verbonden Projecten... 11

2 1. Inleiding Voor u ligt het programmaplan voor de uitvoering van het energie-akkoord Greenport Westland- Oostland. Dit programmaplan is als onderdeel van het Energieakkoord een belangrijk vertrekpunt voor het concreet maken van de ambities van Greenport Westland-Oostland. Greenport Westland-Oostland richt zich als relatief jong samenwerkingsverband op het in stand houden en verbeteren van de internationale toppositie van de tuinbouwsector in een groot deel van de provincie Zuid-Holland. Hiervoor is bij de start in oktober 2015 een Visie 2030 neergelegd, die nu verder tot uitvoering gebracht moet worden. Deze visie is gestoeld op 10 pijlers, waaronder de pijler Energie, die zich richt op het klimaatneutraal en emissieloos maken van de Greenport. Specifiek worden doelen gesteld als de CO2-uitstoot van de Greenport in 2030 met 40% te verminderen (en geen emissie te hebben van mineralen en gewassenbeschermingsmiddelen) en in 2050 volledig klimaatneutraal te opereren. Deze doelen wil de Greenport o.a. bereiken door het inzetten van energiebesparingstechnieken (Het Nieuwe Telen), verduurzamen, geothermie, WKO, benutten van (rest)warmte uit de warmterotonde en de ontwikkeling van smart grids. Het programmaplan beoogt de doelen concreet te maken door te beschrijven welke activiteiten uitgevoerd gaan worden door Greenport Westland-Oostland om de ambities uit het akkoord te bereiken, hoe dit wordt georganiseerd en welke financiële consequenties dit heeft. Het werkplan vormt de basis van de opdracht aan de nog aan te stellen programmaregisseur, die na het tekenen van het akkoord dit plan kan benutten als kader voor het opstellen van een gedetailleerd jaarplan. De kern van het programmaplan is het ondersteunen van projecten en overige initiatieven uit de markt (hierna: de projecten) die zijn opgenomen in de bijlage. Daar worden de resultaten behaald die bijdragen aan de doelstellingen van het akkoord 2. Activiteiten, projecten en doelstelling De functie van het Energieakkoord en daarmee samengesteld programmaplan is om deze projecten waar mogelijk te ondersteunen, relaties te leggen, belemmeringen weg te nemen en een platform te bieden voor coördinatie en afstemming. En niet in de laatste plaats: om ruimte te genereren voor nieuwe initiatieven binnen het thema Energie. De lijst van projecten is dus niet limitatief. Het Energieakkoord Greenport Westland-Oostland en het bijbehorende programma kunnen als platform dienen om belemmeringen in wet- en regelgeving, instrumentarium, financiering etc. te agenderen op tafels met als doel om deze belemmeringen weg te nemen. Het Energieakkoord biedt daarvoor een kader waarbinnen de aangesloten partijen hun gezamenlijke ambitie voor een klimaat neutrale Greenport vormgeven. In de bijlage is een overzicht opgenomen van de projecten die verbonden worden via het Energieakkoord Greenport Westland-Oostland. Deze activiteiten kennen allemaal hun eigen initiators, trekkers cq. eigenaren. Het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat de programmaregisseur de sturing van deze projecten overneemt noch dat de projecten verantwoording verschuldigd zijn binnen het akkoord. Het

3 werkt eerder omgekeerd: het akkoord is dienstbaar aan de projecten en biedt de verbinding waarmee de voortgang kan worden gemonitord en waar mogelijk versneld en/ of vergroot. Door het opstellen van een programma ontstaat wel de mogelijkheid om de voortgang en resultaten van de afzonderlijke projecten te beschrijven en te bundelen als onderdeel van de ambities van de Greenport als geheel, zoals deze in het akkoord zijn genoemd. Met andere woorden: de bijdrage van elk van de projecten die leidt tot de invulling van de ambities kan in samenhang zichtbaar gemaakt worden. De projecten zullen bij het realiseren van hun doelen worden ondersteund. Het programma is flexibel inzetbaar en kent een breed palet aan expertises. Het draagt bij aan een goede afstemming van vraag en aanbod, helpt kennis te ontwikkelen en uit te wisselen, procedures te versnellen en financieringsmogelijkheden te vergroten. Bovendien wordt binnen het programmabureau het overall resultaat gemonitord zodat tussentijdse bijsturing mogelijk wordt. Hoewel dit in termen van programmamanagement een lichte vorm van sturing betreft, is de rol van het Programma en de mensen die dit uitvoeren niet vrijblijvend. Het is geen praatclub, maar een actief ondersteunende club, die haar taken serieus neemt. De gezamenlijke ambitie is steeds leidend voor het handelen. In het handelen staat verder de behoefte van de projecten uit de markt centraal. Het Programma acteert vraaggericht, vult (kennis)gaten, maakt verbindingen die niet vanzelf tot stand komen en jaagt projecten aan. Rond de concrete behoeftes en wensen van de projecten worden per activiteit werkgroepen ingesteld om gezamenlijk kennis te ontwikkelen en activiteiten te ontplooien. Zo krijgt de verantwoordelijkheid van de marktpartners optimaal vorm en kan het Programma de motor vormen die verbindt, verbetert en versnelt. Via een vijftal programmalijnen die ontleend zijn aan de afspraken gemaakt in de Greenboard GPWO van 6 december 2016, ondersteunt het programma de projecten. Het betreft de volgende lijnen: 1. Aanjagen van projecten en ondersteunen en verbinden van partijen; 2. Versnellen procedures en wegnemen belemmeringen 3. Vergroten financierbaarheid van projecten; 4. Vergroten bewustzijn, kennis en innovatiekracht en verbeteren communicatie; 5. Monitoren van geboekte resultaten. De eerste twee lijnen vormen de kern van het Programma. Het bereiken van de energiedoelen binnen de Greenport valt of staat met het samenwerken van partijen en het versnellen van procedures en wegnemen van belemmeringen. De andere drie programmalijnen (3 tot en met 5) geven input aan de eerste twee lijnen en dragen bij aan een lerende organisatie en omgeving waarin resultaten kunnen worden geboekt. Hierbij wordt zoveel mogelijk deelgenomen en ondersteuning geboden aan concrete projecten en worden zo min mogelijk extra lagen gecreëerd. De bedrijfsvoering van het Programmabureau zelf is niet als programmalijn opgenomen, maar is vanzelfsprekend wel een belangrijke basis om de inhoudelijke ondersteuning te kunnen bieden. In de hierna volgende paragraaf worden de programmalijnen nader belicht. De uitvoering van de projecten binnen de sporen ligt in principe bij een partij of een coalitie van de partijen, en dus niet

4 (primair) bij het Programma. Het Programma kan op verschillende wijzen een bijdrage leveren aan de realisatie van de projecten binnen de sporen, dit zal op verzoek van de partijen zijn en een tijdelijk karakter hebben. 2.1 Aanjagen projecten en ondersteunen en verbinden van partijen De ambitie van de Greenport kan niet volledig worden gerealiseerd met de projecten die nu in beeld zijn. De programmalijn Aanjagen van projecten, ondersteunen en verbinden staat daarom niet alleen voor het op verzoek ondersteunen van de realisatie van de projecten, maar ook voor het initiëren en identificeren van nieuwe projecten. Nieuwe projecten kunnen bottom-up ontstaan in de vorm van een lokaal initiatief van bijvoorbeeld een ondernemer of een gemeente. Ook kan het zijn dat uit de visie (analyse van vraag en aanbod) ergens een potentiële match naar voren komt die nog niet was onderkend. Het is ook mogelijk dat door realisatie van een project een noodzaak ontstaat voor een ander project, bijvoorbeeld laagtemperatuur verwarming in een gebied waar een geothermiebron is gerealiseerd. De ondersteunende rol van het Programma is vooral vraaggericht en soms sturend. De eigenaren van de projecten geven aan welke rol en inzet zij van het Programma nodig hebben voor de realisatie van de projecten. Er zijn dus ook diverse projecten die wel bijdragen aan de doelstelling maar (vooralsnog) niet ondersteuning van het Programma nodig hebben. Het Programma zal in al deze situaties verschillende rollen vervullen en input leveren. De ene keer is deze rol vooral gericht op het bijeen brengen van de partijen, een andere keer het inbrengen van expertise. Het tijdelijk trekken van een projectteam behoort ook tot de mogelijkheden. Het Programma zoekt binnen haar netwerk naar (combinaties van) partijen die het in zich hebben om een initiatief om te zetten in een project met een businessplan. Enkele concrete initiatieven worden in onderstaande tabel toegelicht. 2.2 Versnellen procedures en wegnemen belemmeringen Om de gezamenlijke ambitie te kunnen realiseren, is het belangrijk bottlenecks en versnellingskansen te signaleren, analyseren, agenderen en verankeren. Bottlenecks kunnen liggen op juridisch vlak, in wet- en regelgeving, maar kunnen ook ruimtelijk-planologisch (sluiting van kolencentrales) of financieel van aard zijn. Het Programma zet in op het constant benadrukken van het belang van de scope van het programma (in relatie tot landelijke ambities en doelstellingen) in de richting van Rijksoverheid, toezichthouders en provinciale en gemeentelijke overheden ten behoeve van de ontwikkeling en aanpassing van wet- en regelgeving in het belang van de projecten. Vanuit het te realiseren toekomstperspectief en vanuit de input die de verschillende ontwikkelgroepen (core-business) en projecten geven, stelt het Programma zich tot doel een analyse van knelpunten en versnellingskansen (condities) op te stellen. Naast de inzet van een trekkende kracht van het Programmabureau op dit onderwerp, zijn het natuurlijk alle betrokken partijen en de stuurgroep die in het krachtenveld van rijksoverheid beleid en wet- en regelgeving versnelling mogelijk kunnen maken. Het Programmabureau zal hier ook duidelijk op inzetten in haar lobbyactiviteiten.

5 2.3 Vergroten financierbaarheid van projecten De totale vereiste investeringen om aan de energiedoelstellingen te voldoen worden geschat op honderden miljoenen euro s. Een aanzienlijke som, maar noodzakelijk voor de verduurzaming van de Greenport Westland-Oostland. Het Programmabureau wil de financieringsmogelijkheden van verduurzamingsprojecten vergroten door te werken aan een financieringsstrategie die op korte termijn doorbraken kan genereren rond de totstandkoming van projecten. Hiervoor zal beschikbaar financieel instrumentarium op Europees, landelijk en provinciaal niveau benut moeten worden. Daarnaast kan ook de stap naar de ontwikkeling van nieuwe financiële instrumenten gezet moeten worden, zoals de mogelijkheden voor publiek-private fondsvorming. Deze financieringsstrategie ondersteunt daarmee op korte termijn duurzame energie projecten door het aandragen van subsidie mogelijkheden. Daarbij wil het Programmabureau de specifieke knelpunten van financiering analyseren met het doel deze weg te nemen. Zo kunnen stappen gezet worden in het vergroten van de financieringsmogelijkheden van energie projecten. Bij het opstellen van de financieringsstrategie zal aansluiting gezocht worden bij de strategie die wordt opgezet door de Metropoolregio Rotterdam Den Haag t.b.v. de Roadmap Next Economy. 2.4 Vergroten kennis en innovatiekracht en vergroten bewustzijn en verbeteren communicatie Er is veel kennis aanwezig, de vraag is of de projecten hier op de juiste manier toegang tot hebben. Het Programma kan een rol spelen in het ontsluiten van deze kennis. Daarnaast is er mogelijk behoefte aan nieuwe kennis. Hier kan het Programmabureau een rol spelen in het op de agenda zetten van de juiste kennisvraag en betrekken van de juiste partijen. Het Programma wil op de hoogte zijn van ontwikkelingen die plaatsvinden binnen de wetenschap, de regelgeving, etc. en die op een adequate manier beschikbaar maken voor de stakeholders en de projecten. Ook kan het Programma met de samenwerkingspartners impulsen afgeven aan de wetenschap, innovatieve samenwerkingsverbanden en bedrijven zodat kennisontwikkeling en innovatie versneld worden. Het Programma zal daartoe contacten onderhouden met relevante universiteiten en onderzoeksinstellingen. Deze programmalijn wordt geborgd door middel van een kennisagenda. Deze kennisagenda geeft inzicht in enerzijds de aanwezige kennis en waar deze te vinden is (ontsluiten van kennis) en anderzijds inzicht in de eventuele kennis lacunes. Tevens worden (op basis van een duidelijke behoefte) kennisbijeenkomsten georganiseerd over diverse onderwerpen. De communicatie over het Energieakkoord zal in goed afstemming plaatsvinden met andere energieprogramma s binnen de sector. 2.5 Monitoring Het Programmabureau zal met gebruikmaking van de aanwezige kennis en kunde van de partijen een voorstel voor de monitoring opstellen. Met de programmalijn Monitoring wordt invulling gegeven aan het adaptieve karakter van het programma; wanneer uit monitoringsresultaten blijkt dat niet de juist dingen worden gedaan dient het programma te worden aangepast zodat projecten en activiteiten continu aan de programmadoelstelling bijdragen.

6 Monitoring vindt plaats op basis van een nulmeting, waarin reeds beschikbare projectinformatie wordt verwerkt. Daarnaast wordt projecteigenaren in de monitoringcyclus gevraagd aanvullende en actuele informatie aan te leveren, waarbij uiteraard aandacht is voor vertrouwelijkheid. Rapportage inzake de monitoringresultaten van vindt plaats in een jaarcyclus. Voor zowel de nulmeting als de jaarlijkse monitoring zal gebruik gemaakt worden van de Energiemonitor glastuinbouw van WECR. 3. Organisatie en bemensing GreenportWO en Energieakkoord De organisatie rondom de uitvoering en aansturing van het Energieakkoord sluit aan op de organisatiestructuur van Greenport Westland-Oostland. Er wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de bestaande teams en personen. De opzet kan als volgt in de bestaande structuur worden geplaatst: Organisatie Energieakkoord 3.1 Beschrijving van de organisatie van het Energieakkoord GPWO Greenboard Ambassadeurs De Greenboard Ambassadeurs zijn leden van de Greenboard en bestuurlijk trekkers voor de verschillende thema s binnen de Greenport-organisatie. Ook voor het thema Energie is een ambassadeur actief. Op dit moment wordt deze functie vervuld door wethouder Jose van Egmond van de gemeente Pijnacker-Nootdorp. De ambassadeur wordt voor de uitvoering van het Energieakkoord ondersteund door een stuurgroep met afgevaardigden uit de Greenboard. Met de stuurgroep worden de thema s en projecten besproken alvorens deze in de Greenboard worden gepresenteerd. Deze bestaat uit minimaal vijf leden waarbij rekening wordt gehouden met de mate van betrokkenheid van partijen bij actuele projecten en ontwikkelingen. De stuurgroep wordt geleid door de ambassadeur. Deze

7 stuurgroep heeft als rol om de voortgang van het akkoord te bewaken en hierover voorstellen voor de Greenboard voor te bereiden. De stuurgroep neemt strategische en organisatorische besluiten en legt verantwoording af aan de Greenboard. De stuurgroep wordt ondersteund door de programmaregisseur Programmaregisseur De programmaregisseur krijgt van partijen de opdracht tot het uitvoeren van het Energieakkoord. Hij/zij is verantwoordelijke voor de volgende punten: Het verder operationaliseren en regisseren van het programmaplan ter uitvoering van het energieakkoord Greenport Westland-Oostland; Het coördineren van de deelprojecten van het programmaplan (niet zijnde al lopende projecten van derden); Het monitoren van en sturen op projectresultaten; Het signaleren van belemmeringen in transitieprojecten en het actief meewerken aan het oplossen van die belemmeringen; Het initiëren van projecten die passen binnen het programmaplan Energieakkoord Greenport Westland-Oostland en die een bijdrage leveren aan de doelstellingen van het programma; Het aantrekken van (Europese) subsidies; Fungeren als aanspreekpunt voor de regio; Het afleggen van verantwoording aan de stuurgroep; Het verder uitbouwen van betrokkenheid/participatie van nieuwe partijen; Het creëren van verdere draagvlak voor het programmaplan in de regio; Het verzorgen van de communicatie over en binnen het programma. De programmaregisseur heeft in de uitvoering van deze taken tevens de opdracht de belangen van alle betrokken partijen zorgvuldig te behartigen en wordt geacht zich onafhankelijk op te stellen en te waarborgen dat de belangen van alle betrokken partijen gelijkelijk worden behartigd. Daar de projecten hun eigen trekkers en eigenaren kennen zal de programmaregisseur vooral de verbinding moeten vormen en zorgen voor meerwaarde tussen de projecten. De programmaregisseur en/of de Greenport-organisatie neemt geen verantwoordelijkheden over en andersom zijn de projecten van derden geen verantwoording schuldig aan de programmaregisseur. Wel stellen zij, als ondertekenaars van dit akkoord, voortgangsinformatie en andere data beschikbaar die de programmaregisseur in staat stelt zijn taken uit te voeren en zo de projecten ook maximaal te faciliteren. Voor elk project waarvoor door partijen extra ondersteuning wordt gevraagd, wordt op basis van een SLA met Stichting GWPO bepaald welke ondersteuning nodig is en worden nadere afspraken gemaakt inzake mogelijke aanvullende bekostiging van de inzet van de programmaregisseur. De programmaregisseur wordt gehuisvest bij de stichting Greenport Westland-Oostland. De stichting faciliteert de uitvoering van het programma, en de werkomgeving van één of meer programmaadviseurs, en eventuele administratieve ondersteuning (vanuit het projectbureau).

8 De programmaregisseur verricht zijn werkzaamheden in nauw overleg met de ambtelijk trekker voor het thema Energie uit het programmateam van de Greenport-organisatie en de waar nodig de programmadirecteur GPWO. De programmadirecteur fungeert als opdrachtgever voor de programmaregisseur energie. (Minimaal) tweemaal per jaar worden alle deelnemers aan deze samenwerkingsovereenkomst opgeroepen voor vergadering, om door de programmaregisseur geïnformeerd te worden over de voortgang van het Programma Energieakkoord Greenport Westland-Oostland. De Stuurgroep overlegt ieder jaar tenminste twee keer met de programmaregisseur over de voortgang van de activiteiten volgens het jaarplan. De programmaregisseur legt hierbij steeds verantwoording achteraf af over de activiteiten en uitgaven Projectondersteuning Projecten zijn gebundeld in de volgende thema s: Geothermie, Restwarmte, CO2, Zon en Wind, Smart Grid. Elk thema binnen het Energieakkoord wordt belegd binnen het programmateam. Dit team zal met andere partners samenwerken om de marktprojecten tot een succes te brengen. Hierbij werken zij samen onder de organisatiestructuur van het Energieakkoord en wordt gebruik gemaakt van het organisatiekader dat Greenport Westland-Oostland biedt. In overleg met partners zullen verschillende verantwoordelijkheden, rollen en taken verdeeld worden. 4. Planning en monitoring De programmaregisseur brengt 1 keer per jaar verslag uit aan de Greenboard over de voortgang in de projecten en de bereikte mijlpalen. De voortgang wordt gerelateerd aan een nulmeting met bijbehorende mijlpalenplanning op hoofdlijnen. De eerste rapportage bevat deze nulmeting en planning. Aan de hand hiervan kan de relatieve en absolute voortgang worden afgemeten en wordt de Greenboard in staat gesteld besluiten te nemen over bijsturing of eventueel benodigde extra ondersteunende activiteiten. 5. Financiën De projecten kennen hun eigen eigenaren/trekkers en daarmee ook hun eigen financiering. Het waar mogelijk wegnemen van knelpunten in de financiering, bijvoorbeeld middels de organisatie van subsidies vormt een functie van het akkoord en taak van de programmaregisseur. Het programma wordt gefinancierd uit de bijdragen van partijen aan het Energieakkoord. Deze financiering en de administratie ervan wordt ondergebracht bij het projectbureau van de Stichting Greenport Westland-Oostland. In de voortgangsrapportage wordt tevens verslag gedaan over de

9 begroting en het budget voor de activiteiten van de programmaregisseur en overige activiteiten, bv. voor communicatie. Het programma kent een begroting die is vormgegeven aan de hand van de programmalijnen zoals deze in paragraaf 2 zijn opgenomen Er wordt uitgegaan van de volgende concept begroting per programmajaar: PROGRAMMALIJN ACTIVITEIT BEDRAG DEKKING Inhuur programmaregisseur ,- Bijdrage deelnemers 1 : Aanjagen van projecten en verbinden van partijen Contacten met de projecten onderhouden, signalering van knelpunten en initiatieven en mogelijkheden voor versnelling In-kind capaciteit door LTO-N /GK PZH, LTO- N/GK 2 : Vergroten financierbaarheid van projecten 3 : Versnellen procedures en wegnemen belemmeringen 4 : Vergroten bewustzijn, kennis en innovatiekracht (incl. communicatie) 5: Monitoren van geboekte resultaten Research en advisering over financieringsarrangementen en mogelijkheden Inwinnen van juridisch advies, lobby etc. Bv het organiseren van een event voor kennisdeling en/of een campagne ,- PZH ,- PZH ,- PZH Statistiek, metingen en ,- rapportage Onvoorzien 5.000,- PZH TOTAAL ,- Bijdrage deelnemers 6. Communicatie Bij de opgave om Greenport te verduurzamen is ondersteuning noodzakelijk met een heldere communicatiestrategie die gericht is om het imago van duurzaam energiegebruik bij de (potentiële) stakeholders te verbeteren. Bekendheid over de nut en noodzaak van het verduurzamen van het Greenport verhoogt bovendien ook het draagvlak bij eindgebruikers. Het Programmabureau richt zich voor de communicatie primair op de bestuurders, directieleden en beslissers van (potentiële) deelnemende partijen (tuinders), gemeenten, en projectontwikkelaars, (potentiële) financiers en subsidieverstekkers, intermediairs, bemiddelende partijen en

10 brancheorganisaties en finale gebruikers. Gemeenteraads- en Statenleden van betrokken gemeenten en provincie, vergunningverleners en planologische (gemeentelijke) partijen en wetenschappelijke partijen zijn secundaire doelgroepen. Communicatie over het programma vindt plaats onder de vlag van de Greenport Westland-Oostland. De afzonderlijke projecten stemmen hun communicatielijnen af met de programmaregisseur zodat de projecten geprofileerd worden onder de vlag van het energie-akkoord. Het programmabureau van de Greenport-organisatie stelt de benodigde faciliteiten beschikbaar om deze afstemming vorm te kunnen geven. Minimaal bij het verschijnen van de jaarlijkse voortgangsrapportages wordt over het Energieakkoord als geheel gecommuniceerd. De programmaregisseur doet in overleg met het projectbureau Greenport Westland-Oostland voorstellen voor overige communicatiemiddelen als mailings, (elektronische) nieuwsbrieven etc.

11 Bijlage: Verbonden Projecten Hieronder is een opsomming gegeven van projecten die verbonden zijn aan het Energieakkoord. Deze projecten vallen niet onder de verantwoordelijkheid van het Energieakkoord maar kunnen wel ondersteund worden door het akkoord. De lijst is niet limitatief en zal gedurende de looptijd van het akkoord worden uitgebreid. Voor elk van de hieronder genoemde projecten wordt een projectbeschrijving gemaakt. 1. Agro Logistiek Nieuw Reijerwaard, energiegrid 2. Warmte coöperaties Midden Zuid-Holland 3. Duurzame Energie Woudsepolder 4. FES Oostland 5. Geothermie Vierpolders 6. Ontwikkeling Geothermie Westland en Oostland 7. Pijnacker West 8. Uitbreiding distributienet geothermie Ammerlaan 9. Warmtetransitie Oostland 10. Multi Commodity Smart Grid Westland 11. Smart Grid Energyhub A Smart Grid CO2 13. Implementatie Energiebesparingsprogramma Het Nieuwe Telen 14. Corridor A4-A20

12 Project: Energiegrid Nieuw Reijerwaard In Nieuw Reijerwaard wordt een nieuw bedrijventerrein ontwikkeld voor de Agro-vers-foodsector en voor Agrologistiek (90 ha). Dit gebied wordt ontwikkeld als een Hot Spot voor Duurzame Energie. De bedrijven die zich in Nieuw Reijerwaard vestigen worden deels aandeelhouder in de energievoorziening. Vertrekpunt is enerzijds de klantvraag van vestigende bedrijven op Nieuw Reijerwaard en anderzijds de mogelijkheden die het gebied biedt om duurzame energie te produceren. Gemeenschappelijke Regeling Nieuw Reijerwaard (gemeenten Barendrecht, Ridderkerk en Rotterdam) ENGIE De te vestigen bedrijven waaronder van Gelder ENGIE ontwikkelt, bouwt en exploiteert drie windturbines op Nieuw Reijerwaard. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met lokale partners. Daarnaast kan ENGIE duurzame warmte- en koude-oplossingen aanbieden aan bedrijven die zich gaan vestigen. Zonne-energie en/of warmte-uitwisseling en slimme netwerkoplossingen (smart grid) met inzet van ITinnovaties maken ook deel uit van de mogelijkheden.

13 Project: Warmte coöperaties Midden Zuid-Holland In 2016 en 2017 zijn in regio Oostland / Zuidplaspolder vijf samenwerkingsverbanden van tuinbouwondernemers aan de slag gegaan met warmte. Het belangrijkste doel is om de vraag naar warmte van de aangesloten tuinders te bundelen. Inmiddels is hiermee ruim 500 ha glastuinbouw georganiseerd. Er wordt verder gewerkt aan uitbreiding van het aangesloten areaal. aantal bedrijven coöperaties voorzitter aangesloten areaal 43 Warmte coöperatie Zuidplas Hans Koolhaas Warmte coöperatie Wilgenlei Maikel vd Berg warmte coöperatie Noordpolder Gerard Scholtes EBOP Martijn van Lienden Bedrijvenvereniging Noukoop Balijade Geert vd Sande 53 totaal 516 ha De warmte coöperaties worden ondersteund door LTO Glaskracht - Hans van den Berg. De behoefte van de glastuinbouwgebieden aan warmte en CO2 past goed bij de ambitie van de Rotterdamse haven, zoals recent werd gepresenteerd door het Havenbedrijf Rotterdam. Een alliantie van havenbedrijven heeft afgesproken om havenwarmte beschikbaar te stellen aan de bebouwde omgeving en de glastuinbouw én om CO2 af te vangen. Tevens is de Warmte-alliantie Zuid-Holland gevormd waarin afspraken zijn gemaakt voor ontwikkeling van de benodigde warmte-infrastructuur in Zuid-Holland. Ontwikkeling van warmte-infrastructuur en aansluiten van glastuinbouwbedrijven op duurzame warmtebronnen.

14 Project: Duurzame energie Woudsepolder (de Woudse Droogmakerij) Het onderzoeken van de kansrijkheid van een geothermieproject waarin een combinatie gezocht wordt voor de levering van warmte aan een tuinbouwgebied, in combinatie met de nieuwbouw van 160 woningen in Midden-Delfland. gemeente Midden Delfland : Ondernemers: Eneco, ABB ontwikkeling, woningcorporatie Wonen Midden-Delfland, LTO glastuinbouwbedrijven Op 15 juni 2017 is in samenwerking met adviesbureau REBEL overleg geweest met relevante stakeholders (ABB ontwikkeling, LTO glaskracht,woningcorporatie Wonen Midden-Delfland, Eneco warmte en koude). Tijdens het gesprek bleek dat een aantal opties openstaan voor de levering van duurzame warmte zoals : 1. Levering van restwarmte rioolwateringzuivering met aanvullend warmte opgewekt met gas (WKK) via warmtestation van Eneco in de Harnaschpolder (korte termijn). 2. Aansluiten van het woningbouwproject op de op de ringleiding restwarmte Midden (langere termijn). 3. Aansluiten op geothermieproject Trias Naaldwijk (fase 2). 4. Gebruik maken van warmtepompen 5. Een nieuw geothermieproject in de Woudsepolder (kanttekening is dat voldoende tuinders aan het project moeten meedoen.) Op dit moment ligt de keuze voor van optie 1 (later aangevuld met optie 2,3 of 5) of optie 4. Er is nog geen uitspraak gedaan welke optie benut wordt.

15 Project: FES Oostland Fes Oostland is een glascluster dat gedeeltelijk ligt in Berkel en gedeeltelijk in Pijnacker. Het is een glastuinbouwherstructureringsgebied. Het gebied is nog niet georganiseerd op warmte. Ondersteund door LTO Glaskracht - Hans van den Berg Project nog in verkenningsfase

16 Project: Aardwarmte Vierpolders De ondergrond in dit glastuinbouwgebied in de gemeente Brielle is bijzonder geschikt voor de toepassing van diepe aardwarmte. Op meter diepte bevindt zich een poreuze zandlaag met water van 80 tot 85 graden Celsius. Op 7 juli 2015 was de feestelijke start van de diepe boring en begin 2016 is gestart met de productie. De bron levert aan een collectief van negen tuinders. (49 ha afzetgebied). Hydreco GeoMEC heeft de rol van operator en adviseur ondergrond en AAB Nederland adviseert over de bovengrondse installaties en het netwerk. De boring werd uitgevoerd door KCA Deutag en Well Engineering Partners voerde het boormanagement. Het mee omhoog geproduceerde gas gaat in een WKK-installatie, waarmee men elektriciteit voor eigen gebruik produceert en de warmte wordt ook in het transportsysteem gekoppeld. Aardwarmte Vierpolders Holding bv, eigendom van de aangesloten glastuinbouwbedrijven Duurzame energievoorziening voor 9 glastuinbouwbedrijven met een totale oppervlak van 49ha.

17 Project: Ontwikkeling Geothermie Westland Agro Logistiek, energie grid Energie Transitie Partners is opgericht om de ontwikkeling van geothermie in het Westland te versnellen. ETP en haar aandeelhouders willen duurzame warmte uit geothermie beschikbaar maken voor de glastuinbouw in het gebied. Daartoe worden warmteondernemningen en projecten opgestart en ondersteund. M. van Soerland 8 nieuwe geothermieputten

18 Project: Pijnacker West Pijnacker West is een glascluster met ca 120 ha glas in Pijnacker. Binnen dit gebied zijn 2 privaat gerealiseerde aardwarmteprojecten. Het gebied is nog niet georganiseerd op warmte. In dit project zal die samenwerking georganiseerd worden zodat er efficiënt met duurzame warmte wordt omgegaan. Het project wordt ondersteund door LTO Glaskracht en gemeente Pijnacker Nootdorp Project nog in verkenningsfase

19 Project: Uitbreiding distributienet geothermiebron Ammerlaan Ammerlaan TGI heeft in 2010 een geothermie bron geslagen van 7MW. Naast het gebruik van de warmte voor het eigen bedrijf wordt warmte gedistribueerd aan woningen (470), andere tuinders en aan het zwembad de Viergang. De ambitie is het bestaande distributienet uit te breiden en te verbinden met nog te ontwikkelen distributienetwerken van o.a. TU Delft en mogelijk de nog aan te leggen restwarmteleiding over Oost. Ammerlaan TGI - Leon en Menno Ammerlaan gemeente Pijnacker-Nootdorp en gemeente Lansingerland Door de uitbreiding van het distributienet worden er meer afnemers gecontracteerd voor de afname van aardwarmte.

20 Project: Warmtetransitie Oostland Het verkennen van de mogelijkheden voor - en vervolgens komen tot uitvoering van een samenhangend warmtenet in Oostland, gekoppeld aan het hoofdnet zoals bedoeld door de warmtealliantie Zuid-Holland met als doel versnelling van de warmtetransitie door het ontsluiten van duurzame (rest)warmte voor de glastuinbouw en andere functies binnen in het Oostland. Beoogd Samenwerkingsverband Lansingerland/Pijnacker-Nootdorp in nauwe samenwerking met o.a. LTO Glaskracht, warmtecoöperaties in Oostland en andere partijen (wordt komende tijd verder uitgewerkt). Gemeente Pijnacker-Nootdorp - Peter Bell Gemeente Lansingerland - Katinka Schipper LTO Glaskracht - Hans van den Berg Warmteclusters Oostland) WarmteAlliantie Eneco/Agro Energy - Edwin Valkenburg Uniper ETP - Marco van Soerland 1) Verbinding en coördinatie van vraag en aanbod van (rest)warmte 2) Opzet warmtestructuur Oostland 3) uitvoeringsstrategie realisatie warmtestructuur

21 Project: Smart MultiCommodity grid (SMCG) De energievoorziening verandert in hoog tempo van een structuur waarbij enkele grote energiebronnen (gasvelden, kolen-, elektriciteits- en kerncentrales) worden ontsloten naar een structuur met veel leveranciers van duurzame energie. De infrastructuur van de toekomst moet in staat is om een grote verscheidenheid van energiebronnen, groot en klein, vaak intermitterend van karakter, zodanig te ontsluiten dat eindgebruikers keuze, een maximale leveringszekerheid en een lage prijs hebben. Daarbij is slimme sturing (een smart netwerk) essentieel maar ook de koppeling van energie-infrastructuren: Duurzame energie is niet altijd in voldoende mate beschikbaar. Dat vereist back-up van andere energiebronnen en nieuwe energiediensten zoals energie opslag. Sturing op één commodity (elektriciteit, warmte of gas) is kostbaar. Koppeling van energie-infrastructuren die elkaar kunnen aanvullen in tijden van tekorten wordt essentieel om de kosten van de toekomstige energievoorziening acceptabel te houden: Een Multi Commodity Smart Grid (MCSG) is noodzakelijk en is een sleutelcomponent van de energietransitie. Juva, LTO Glaskracht, Gemeente Westland Een pilot SMCG

22 Project: EnergyHub A12 In het gebied Bleizo/Prisma ten noorden van de A12 (Bleiswijk, Zoetermeer) en in de gebieden Overbuurtse Polder en Klappolder ten zuiden van de A12 zijn vele initiatieven op het gebied van duurzame energie. Er wordt duurzame elektriciteit opgewekt en er is duurzame warmteproductie. Ook zijn er initiatieven voor nieuwe warmtenetten. In dit gebied liggen vele kansen voor het uitwisselen van duurzame energie, transformatie van de ene energievorm naar de andere (bijv. elektriciteit in H2) en zijn er mogelijkheden voor opslag van energie. Aldus ontstaat een Smart Multi Carrier Grid. De glastuinbouw in de Overbuurtse Polder kan hierin een belangrijke schakel worden. De provincie Zuid-Holland en de gemeenten Lansingerland en Zoetermeer. Daarnaast diverse stakeholders in het gebied waaronder distributiecentra en (glastuinbouw)bedrijven) In de eerste helft van 2017 is een verkenning gedaan naar de mogelijkheden van de hub. In het najaar van 2017 gaat een kwartiermaker aan de slag om partijen te verbinden om zo grote slagen te maken op het terrein van verduurzaming.

23 Project: Ontwikkeling CO2 Smart Grid De aanleg van een grootschalig netwerk van bronnen, opslag en gebruikers van CO2 met de glastuinbouw als de eerste afnemer BLOC, in samenwerking met 22 publieke en private partners Robuuste en continue CO2 levering aan de gehele Greenport West Holland; Vermeden aardgas verbruik, ten minste 250 mln m3 voor zomerstook in Greenports West-Holland en Aalsmeer; Randvoorwaarde voor grootschalige uitrol warmteprojecten waarmee een enorme afgeleide gas- en emissiebesparing gemoeid is.

24 Project: Het Nieuwe Telen naar de praktijk/ versterking landelijke aanpak Energiebesparing is een belangrijke bouwsteen op weg naar klimaatneutraal. Met Het Nieuwe Telen (HNT) gaat een beter gewas hand in hand met energiebesparing (30%). Gebleken is dat in de greenport Westland Oostland naar verhouding minder telers gebruik maken van het cursusaanbod HNT. Met de gemeenten, kennis- en onderwijsinstellingen en Kas als Energiebron wordt een project ontwikkeld om de toepassing van ontwikkelde kennis van gewas- en klimaatsturing, Het Nieuwe Telen (HNT) te bevorderen. Gedacht kan worden aan een HNTwervingscampagne, de cursussen zelf, praktijkdemo s als onderdeel van de kennisoverdracht, en een verankering van HNT in het tuinbouwonderwijs. Kas als Energiebron/LTO Glaskracht, een pilot-gemeente, een kennisinstelling, een onderwijsinstelling In 2018 is een wervingsteam actief en dat resulteert er in dat ca telers (5-7 groepen) de cursus HNT volgen; is HNT opgenomen in het onderwijscurriculum; is een demofaciliteit ingericht als ondersteuning (bij een praktijkbedrijf of kennisinstellingen).

25 Programma: Integrale gebiedsontwikkeling Corridor A4-A20 De Corridor A4-A20 is een uitwerking van de afspraken om te komen tot de Greenport 3.0 Met de integrale ontwikkeling van de zone tussen A4 en A20 wordt ingezet op: het versnellen van de energietransitie het verbeteren van de verbindingen met de Mainports Rotterdam en Schiphol en de andere Greenports het versnellen van het proces tot schone, moderne duurzame (glas)tuinbouw een goede bereikbaarheid het vergroten van voedselveiligheid en -zekerheid internationale kennis en innovatie een duurzame woon-, werk- en leefomgeving Rijk, Provincie Zuid-Holland, MRDH en gemeente Westland Verbeterde doorstroming en bereikbaarheid door en via de corridor waarbij in de zone kansen benut zijn voor de energietransitie via bijvoorbeeld de koppeling met de aanleg van Smart Grids.