Geest en grond Herontwikkeling locatie industrieterrein Moespot - Vollenhove

Transcriptie

1 Geest en grond Herontwikkeling locatie industrieterrein Moespot - Vollenhove Afstudeerproject van Dirkjan Boes binnen Team 2 Studio voor de bouwkunst B.V. Bachelor thesis D. Boes

2 Herontwikkeling locatie industrieterrein Moespot - Vollenhove bachelorthesis Geest en grond een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in De Moespot Vollenhove D. Boes Sint Jansklooster, 02 juni 2009 fase 1 stedenbouwkundig ontwerp

3 Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove Samenvatting SUMMARY SUMMARY Development of any particular area should always be handled with great care and the developer must always question how the final architectural solution will be affected by the contextual properties of the location. This contextual properties situational interdependency can best be described in phrases like sprit of place (genius loci) or surroundings-dna and not only needs investigating specific cultural and historical values, carries and properties of the specific area but also should emphasize the growth factors ( economical, social, cultural) that contribute to this area. The spatial context by than receives another dimension time - and the resulting passport with its framework and tools has allowed me as designer to put up a vision and create an overall concept. Based on the derived vision the concept is transformed into a specific and contemporary urban design of four parcels with the possibility to create five residences. One of this objects is further developed into an architectural design, adapted to the spirit of place. Specific attention during the design stages is put into the application of innovative and durable methods and solutions of which the latter has was most prominent. Furthermore multifunctionality of internal functions of the building was important; the resulting contemporary hallehuis design is suitable for all age categories. The final stages of the research involved development of construction details of the architectural design. SAMENVATTING Het ontwikkelen van enig gebied dient ten alle tijden met zorg te worden omgeven waarbij de ontwerper zich de vraag moet stellen in welke mate de context van de locatie van invloed is op de architectonische invulling van het gebied. Deze context - situationele afhankelijkheid - kan worden verwoord door bijvoorbeeld de termen 'geest van de grond (genius loci)' of 'omgeving DNA' en vereist niet alleen onderzoek naar de specifieke cultuurhistorische dragers, kenmerken en waarden van het (plan)gebied, maar ook welke groeikwaliteiten er bestaan ( economisch, sociaal, cultureel en historisch ). De ruimtelijke context wordt zodoende voorzien van de dimensie tijd en het aldus ontstane paspoort geeft mij als ontwerper onder andere de kaders en handvatten in handen voor het opstellen van een visie en het maken van een concept. Met de visie als uitgangspunt is het concept nader uitgewerkt tot een specifiek en hedendaags stedenbouwkundig ontwerp bestaande uit 4 percelen met de mogelijkheid voor het creëren van 5 wooneenheden. Één van de objecten is vervolgens nader uitgewerkt in een architectonisch ontwerp wat binnen de geest van de grond past. Een abstract ontwerp wat resulteert in een mooi beheerst gebouw dat zich omzichtig maar stevig in de eeuwenoude omgeving voegt. Speciale aandacht is tijdens het ontwerpproces uitgegaan naar innovatieve en duurzame oplossingen, waarbij het duurzame aspect een prominente rol heeft gespeeld. Ook was de multifunctionaliteit van de interne functies erg belangrijk; het ontwerp is geschikt voor mensen van alle leeftijdscategorieën. Dit resulteert dan ook in een hedendaagse hallehuis wat levensloopbestendig is. De laatste fase van het onderzoek bestond uit het bouwtechnisch uitwerken van het architectonisch ontwerp. ARCHITECTUUR / A.P. III

4 Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove Voorwoord VOORWOORD Voor u ligt mijn thesis Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove. Het creëren van deze scriptie is een opdracht die veel tijd en energie in beslag neemt. Twee factoren die lastig te combineren zijn met een fulltime baan in het werkveld. Het was de kunst om evenwicht te vinden tussen deze verschillende disciplines. De opdracht was niet fictief en is uitgeschreven door ontwikkelingsmaatschappij VEBOCOM, deze omvatte het opstellen van een visie wat moest leiden tot een concept voor het ontwikkelen van 5 wooneenheden in een te saneren gebied. Dit gebied is nabij het voormalige Zuiderzeestadje Vollenhove in het buurtschap De Moespot. Voor één van de kavels is een architectonisch ontwerp gemaakt met een bouwtechnische uitwerking, de genius loci van het plangebied diende gedurende het proces als uitgangspunt. Gelukkig heb ik beroep kunnen doen op verschillende personen die mij tijdens het proces hebben bijgestaan. In de eerste plaats mijn begeleiders van Chr. Hogeschool Windesheim. Als eerste wil ik graag mevrouw ing. M. Nieboer AvB (mentor) uitdrukkelijk bedanken voor zowel haar professionele als persoonlijke steun gedurende het afstudeertraject welke mijn vaardigheden tot een hoger platform hebben gebracht. Ook wil ik graag de heer b.b. E.F. Mensonides (coördinator werkend leren) bedanken voor het door hem in mij gestelde vertrouwen wat er aan bij heeft gedragen dat mijn doel in dit tijdsbestek is bereikt. Uiteraard dank ik eveneens mijn werkgever Team 2 Studio voor de bouwkunst B.V. voor het feit dat zij mij de mogelijkheid hebben geboden om tijdens mijn fulltime baan de mogelijkheid te bieden om werkend te leren. Met name mijn begeleider, de heer J. Heetebrij, maar ook mijn collega de heer M. Kok ben ik in het bijzonder dankbaar voor zowel hun praktische alsmede theoretische informatie. Zonder hen zou deze thesis zeker niet tot stand zijn gekomen. Speciale dank gaat uit naar de heer ing. F. Kuipers MSc. Ondanks het feit dat hij niet materie deskundige is op het gebied van architectuur heeft hij mij met zijn kennis, ervaring en flexibiliteit enorm geholpen. Mijn grootste dank gaat evenwel uit naar mijn familie en in het bijzonder wil ik mijn vrouw Elize bedanken zowel indirect, door haar morele steun, en direct, door mij constant te motiveren tijdens het onderzoek. Sint Jansklooster, 02 juni 2009 D. Boes / S Deeltijd- maatwerk student ARCHITECTUUR / A.P. IV

5 Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove Inhoud Inhoudsopgave 1. SAMENVATTING / SUMMARY INLEIDING OPGAVE IMPRESSIE PLANGEBIED ANALYSES STEDENBOUWKUNDIGE ANALYSE Macro schaalniveau analyse Meso schaalniveau analyse Micro schaalniveau analyse HISTORISCHE ANALYSE VOLLENHOVE HISTORISCHE ANALYSE GEEST EN GROND Het buurtschap Het tolhuis De herbergen ECONOMISCHE ANALYSE SOCIAAL CULTURELE ANALYSE CONCLUSIES ONTWERPOPGAVE de Moespot WOONOMGEVING BEGRIPSDEFINIËRING Groen wonen Buiten wonen Landelijk wonen Ruraal wonen TYPOLOGIEËN Noordwesthoek Hoge land van Vollenhove Stuwwal met het Hoge land van Vollenhove Hallehuisgroep Kamelenrugboerderij Bebouwing Kleur en materialisering VESTIGINGSMOTIEVEN SUBCONCLUSIES UITGANGSPUNTEN ONTWERPOPGAVE Architectuur Het erf VISIE PROGRAMMA REFERENTIE PROJECTEN STEDENBOUWKUNDIG CONCEPT INLEIDING / CONCEPT MAQUETTE / MASSASTUDIE STRUCTUUR PLANGEBIED KLEUR, MATERIALISERING (WENSBEELD) SUBCONCLUSIE ARCHITECTONISCH ONTWERP HET ONTWERPEN VAN EEN WONING INSPIRATIE HET ONTWERP BOUWMETHODE KLEUR- EN MATERIALISERING / FOTOREALISTISCHE WEERGAVE EINDCONCLUSIE BRONVERMELDING BIJLAGE BIJLAGE 1 TOPOGRAFISCHE KAART BIJLAGE 2 TOPOGRAFISCHE KAART BIJLAGE 3 TEKENINGLIJST + AFZONDERLIJKE STB. MAQUETTE ARCHITECTUUR / A.P. V

6 Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove Inleiding 2. INLEIDING De Moespot is een buurtschap in de gemeente Steenwijkerland in de Kop van Overijssel in de gelijknamige provincie Overijssel. Het buurtschap is weggescholen in de luwte van de oude Zuiderzeedijk voor barre elementen, aan het Jabikspad tussen de voormalige Zuiderzee stadjes Blokzijl en Vollenhove bevindt zich dit gehucht De Moespot. Aan de andere kant van de oude Zuiderzeedijk ligt het Vollenhovermeer. Dit meer is een restant van de voormalige Zuiderzee. Met de aanleg van de Noordoostpolder is veel van de identiteit en charme van het grensgebied tussen land en water verloren gegaan. Hiermede is het plangebied verworden tot een achterdeur. Al enige jaren wordt er gesproken over deze situatie, zowel gemeente als de ondernemers en inwoners van Vollenhove zijn van mening dat er met dit gebied iets moet gebeuren. Tot nu toe hebben deze inspanningen echter niet geleid tot het gewenste resultaat. Daarom hebben een drietal ondernemers zich verenigd en besloten om de aanpak te veranderen. Zij hebben in samenwerking met de gemeente Steenwijkerland, met als voortrekker burgemeester drs. H. Apotheker niet langer gekeken naar de onmogelijkheden, maar naar de mogelijkheden van het gebied. Nadat het voor de buitenwacht lange tijd stil is geweest rond de bodemsanering van het plangebied (voormalig industrie) in het gehucht de Moespot, is onze studio uitgenodigd om op afzienbare termijn het ontwerptraject voor het ontwikkelen van 5 wooneenheden starten. Voor mij is het een enorme grote uitdaging om dit tijdens mijn maatwerkstudie, geheel zelfstandig als afstudeerproject te realiseren. Deze thesis geeft het complete onderzoek naar zowel het stedenbouwkundig- als het architectonisch ontwerp omvat de analyses, de literatuurstudie, visie en de vorming van het concept (stedenbouwkundig ontwerp). Tevens zijn onder andere de afstudeergegevens en de opdrachtomschrijving weergegeven. In chronologisch volgorde zijn de gemaakte analyses weergegeven, de ontwerpopgave met behandelde typologieën en diverse studies, en het architectonisch ontwerp voor kavel 1. De visie en het programma zijn vervolgens vertaald in het stedenbouwkundig- en architectonisch ontwerp. ARCHITECTUUR / A.P. 7

7 Opgave fase I stedenbouwkundig ontwerp

8 Opgave / retrovraag Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp 3. OPGAVE De opgave zoekt naar een dynamische vertaling van regionale, sociale en cultuurhistorische kwaliteiten van het Hoge land van Vollenhove in varianten van de huidige hallehuis typologieën voor woningbouw. VOLLENHOVERMEER Leeuwte De hiernaast schematisch weergegeven locatie met het hiervoor beschreven cultuurhistorische kenmerk dient als werkveld voor deze opgave van regiospecifiek bouwen, dit dient dan ook in het ontwerp te worden gereflecteerd. De opgave: Geest en grond (genius loci), een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove. De eerste centrale vraag van het onderzoek luidt: Is het mogelijk om in het plangebied van 3350m 2 mogelijk om een 5-tal wooneenheden te ontwikkelen binnen de geest van de grond? De 5 wooneenheden dienen te passen binnen de hiernaast schematisch weergegeven locatie. De huidige industriebebouwing zal in zijn totaliteit worden gesloopt en de vervuilde grond zal worden afgegraven en gesaneerd. De tweede centrale vraag van het onderzoek luidt: Is het mogelijk om op kavel 1 van het plangebied een architectonisch ontwerp te maken wat een dynamische vertaling is van regionale, sociale en cultuurhistorische kwaliteiten van het Hoge land van Vollenhove in varianten van de huidige hallehuis typologieën voor woningbouw? Na analyses, zal met behulp van de resultaten een synthese behoren te volgen in de vorm van een stedenbouwkundig ontwerp met ontsluiting en verkaveling. Alsmede een architectonisch ontwerp met technische uitwerking voor kavel 1 van het plangebied. Weg van Tweij Nijenhuizen De Moespot De Moespot plangebied c.a m2 ontsluiting uitsluitend via de Moespot plangebied openbare weg erfgroen weide bebouwing VOLLENHOVE 09 ST JANSKLOOSTER ARCHITECTUUR / A.P. 9

9 Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove Impressie plangebied 3.1. IMPRESSIE HUIDIGE TOESTAND Impressie-foto (met de industrie) van de huidige toestand van het te saneren plangebied de Moespot Vollenhove 1 juni ARCHITECTUUR / A.P. 10

10 Procesorganogram Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp FASE 0 FASE I FASE II VOORONDERZOEK OMGEVING GEBOUW DETAIL Plangebied Onderzoeksopzet Planning Stedenbouwkundig Sociaal/cultureel/historisch Economisch Referenties Retro vraag / typologieën Programma Materialisatie Detaillering Constructie AFSTUDEERPROJECT VOORSTEL STEDENBOUWKUNDIG CONCEPTONTWERP DEFINITIEF ONTWERP STEDENBOUWKUNDIGE ANALYSE (meso / macro / micro) GENIUS LOCI ANALYSES (sociaal, cultureel, economisch, historisch) RANDVOORWAARDEN ONTWERP CONCEPT VOORLOPIG ONTWERP DEFINITIEF ONTWERP GEEST EN GROND (paspoort, landelijk wonen) VISIE ONTWERPOPGAVE (typologieën, opgave, retrovraag, referenties) Figuur: Procesorganogram, Dirk Jan Boes, 2009 ARCHITECTUUR / A.P. 11

11 Analyses fase I stedenbouwkundig ontwerp

12 Stedenbouwkundige analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp 4.1. STEDENBOUWKUNDIGE ANALYSE De stedenbouwkundige analyse, welke op de volgende pagina s is weergegeven heb ik uitgevoerd op 3 schaalniveaus: macro, meso en micro. Door de analyse op drie schaalniveaus uit te voeren (zie figuur; analysematrix op stedenbouwkundig niveau), worden de 4 hoofdstructuren groen, water, infrastructuur en bebouwing inzichtelijk. Aan de hand van een analyse worden tevens de kwaliteiten van het gebied zichtbaar. Zoalsinhetmatrixmodelisweergegevendientanalysekaartmacroalsoverzichtskaartvoor de regio ( wijde omgeving) van het voormalig Zuiderzeestadje Vollenhove en het buurtschap De Moespot. Op de analysekaart meso wordt de opbouw, inrichting en ontsluiting op wijkniveau (directe omgeving) van het plangebied geanalyseerd. De micro analysekaarten bieden inzicht op het buurtschap en het te saneren plangebied: op de kaarten wordt ingezoomd tot op het complex en de huidige bebouwing. De conclusies welke worden verbonden aan de gemaakte analyses voorzien mij van verschillende mogelijkheden met betrekking tot een ontwerp. Deze mogelijkheden zal ik dan ook aangrijpen om een dusdanig ontwerp te ontwikkelen welke hiermee in relatie zal staan. DIV. KAARTMATERIAAL, BRONNEN MACRO 1. Macro: Ligging project in landelijke/ stedelijke context MESO 2. Meso: Opbouw, inrichting, ontsluiting van het project MICRO 3. Micro: Inzoomend op gebouw of complex gebouwen in project Anlyseren op regio / stad niveau Analyseren op wijk niveau Analyseren Maatregelen op plangebied op gebouw niveau Landelijke / stedelijk omgeving Directe omgeving Plangebied Architectuur dient te passen binnen context stad /regio Pro-actie structuur ontwerp parameters AANLEIDING STEDENBOUWKUNDIG ONTWERP Figuur: Analysematrix op stedenbouwkundig niveau, Dirk Jan Boes, 2009 ARCHITECTUUR / A.P. 13

13 Situering plangebied Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp 0 30 km Kaart Nederland Provincie Overijssel Kaart Provincie Overijssel Gemeente Steenwijkerland 0 5 km ARCHITECTUUR / A.P. 14

14 Situering plangebied Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Overzichtskaart Provincie Overijssel / Topografische Dienst Kadaster (c) Overzichtskaart Stad Vollenhove Moespot / Topografische Dienst Kadaster (c Kaart Provincie Overijssel Stad Vollenhove & Buurtschap De Moespot ARCHITECTUUR / A.P. 15

15 Situering plangebied Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp 0 0,2 km Plangebied Overzichtskaart Gebied Moespot / Topografische Dienst Kadaster (c) Kaart Buurtschap De Moespot ARCHITECTUUR / A.P. 16

16 0 30 km MACRO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth Basiskaart MACRO Schaalniveau Locatie plangebied ARCHITECTUUR / A.P. 17

17 MACRO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth MACRO SCHAAL NIVEAU GROEN (BEBOSSING) Locatie plangebied Bebossing ARCHITECTUUR / A.P. 18

18 MACRO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth MACRO SCHAAL NIVEAU BEBOUWING (ALLEEN KERNEN) Locatie plangebied Bebouwing (kernen) ARCHITECTUUR / A.P. 19

19 MACRO analyse conclusie Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Macro schaalniveau analyse Uit de analyse blijkt dat het groen grotendeels geclusterd ligt ten zuidwesten van Vollenhove, echter de hoeveelheid neemt richting het noordoosten toe in de richting van het Nationaal park DeWeerribbenen DeWieden (ziedekaartopdezepagina). Tegen de westzijde van Overijssel werd tussen 1937 en 1942 de tweede grote polder van het Zuiderzeeproject drooggelegd, de Noordoostpolder. Een ringdijk van Lemmer tot bij Vollenhove sloot het droog te leggen gebied af, waarna gemalen het water uit de polder pompten (zie het inpolderingplan op deze pagina). Vollenhove ligt aan de rand van de inpoldering van de voormalige Zuiderzee, en is dan ook evenals het nabijgelegen Blokzijl een voormalig Zuiderzeestadje. Het stadje Vollenhove is qua oppervlakte een van de grootste in de nabije omgeving uitgezonderd Emmeloord. Op de analysekaarten is duidelijk aan het platte groen te zien waar de vroegere kustlijn van de voormalige Zuiderzee heeft gelopen. Het stadje is voor wat betreft water, (toch nog in mindere mate dan vroeger) wel goed bereikbaar. Het buurtschap de Moespot ligt in de luwte van de oude Zuiderzeedijk, en aan de rand van het Vollenhovermeer. De oude Zuiderzeedijk, waaraan het plangebied grenst, loopt tussen de twee voormalig Zuiderzeestadjes Vollenhove en Blokzijl, en is hiermee de hoofdontsluiting voor het plangebied. Weergave inpolderingsplan Ir. Lely Bron: wikipedia.nl Weergave kaart met Nationaal park De Weerribben Bron: natuurmonumenten.nl Locatie plangebied panorama overzicht Vollenhove vanuit de haven 2008: VVV Vollenhove Weergave kaart van Bleau c.a van het stadje Vollenhove Bron: wikipedia.nl; Weergave kaart van Bleau c.a van het stadje Blokzijl Bron: wikipedia.nl panorama overzicht Blokzijl vanuit de haven 2009: Dirk Jan Boes Fotografie van het Nationaal Park De Weerriben gelegen ten Noord-Oosten van het Plangebied De Moespot Vollenhove, Bron: natuurmonumenten.nl ARCHITECTUUR / A.P. 20

20 0 30 km MESO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth Basiskaart MESO Schaalniveau ARCHITECTUUR / A.P. 21

21 MESO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth MESO SCHAAL NIVEAU BEBOSSING Locatie plangebied Bebossing ARCHITECTUUR / A.P. 22

22 MESO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth MESO SCHAAL NIVEAU WATER (ZOET) Locatie plangebied Water (zoet) ARCHITECTUUR / A.P. 23

23 MESO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth Locatie plangebied Bebouwing (woonkernen) Bebouwing (industrie) ARCHITECTUUR / A.P. 24

24 MESO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth MESO SCHAAL NIVEAU INFRASTRUCTUUR (HOOFDWEGEN) Locatie plangebied Infrastructuur ARCHITECTUUR / A.P. 25

25 MESO analyse conclusie Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Vollenhovermeer, met kustlijn voormalig Zuiderzee Plangebied De Moespot Meso schaalniveau analyse Het stadje Vollenhove grenst aan het nieuwe land de Noordoostpolder waar veel veeteelt, land- tuinbouw is gevestigd. In de nabije omgeving van het stadje vinden we veel bebossing. De omvang van het groen neemt richting het oosten nog meer toe. Hier ligt het Nationaal park De Weerribben en De Wieden (voor de contouren van het gebied zie de kaart op blz. 20.) Vollenhove is nog steeds (uiteraard wel in mindere mate) omringd door water. Dit voormalige Zuiderzeestadje is dan ook nog steeds geschikt om per plezierboot te bereiken. Het stadje wordt vaak aangedaan wanneer men op doorvaart is richting het Noorden (met name de wateren van Friesland). De Moespot komt door het in noordelijke richting uitdijende stadje en industrie van Vollenhove steeds dichter bij het stadje te liggen. Centrumfuncties worden echter niet in toenemende mate in het buurtschap gerealiseerd. Na eerst de Bentpolder en het industrieterrein De Kampen is nu De Moespot aan de beurt voor vernieuwing. Het gehucht kent veel kwaliteiten: de ligging aan het Vollenhovermeer, de nabijheid van het voormalige Zuiderzeestadje Vollenhove met hier een redelijk aanbod aan winkels en behorende horeca gelegenheden, echter wordt dit niet voldoende benut. Zowel Vollenhove als De Moespot heeft een goede ontsluiting per (openbaar) vervoer, richting Amsterdam, Zwolle of Duitsland, die het in potentie een aantrekkelijke woonplaats maken en ontwikkelingsmogelijkheden biedt. Luchtfotografie van Vollenhove Bron: John Davids Woningbouw in de Bentpolder Industrieterrein De Kampen Vollenhove Locatie plangebied Vollenhove Kaartsnede Nederland Bron: map24.nl Pleziervaart richting Friesland Bron: VVV Vollenhove ARCHITECTUUR / A.P. 26

26 0 30 km MICRO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth Basiskaart MICRO Schaalniveau Locatie plangebied ARCHITECTUUR / A.P. 27

27 MICRO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth MICRO SCHAAL NIVEAU GROEN Locatie plangebied Groen ARCHITECTUUR / A.P. 28

28 MICRO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth MICRO SCHAAL NIVEAU WATER (ZOET) Locatie plangebied Water (zoet) ARCHITECTUUR / A.P. 29

29 MICRO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth MICRO SCHAAL NIVEAU BEBOUWING Locatie plangebied Bebouwing ARCHITECTUUR / A.P. 30

30 MICRO analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Bron: Google Earth MICRO SCHAAL NIVEAU INFRA STRUCTUUR Locatie plangebied Infrastructuur ARCHITECTUUR / A.P. 31

31 MICRO analyse conclusie Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Micro schaalniveau analyse Uit de stedenbouwkundige analyse komt naar voren dat vooral de directe relatie met het stadje Vollenhove beperkt is; de eigen identiteit die het gehucht vroeger had (rond 1900), is in de loop der jaren verdwenen. Hierdoor wordt het moeilijk te profiteren van de voordelen die in de omgeving aanwezig zijn. Het vertaalt zicht in de ontsluiting via de Leeuwte richting St. Jansklooster. De prominente voormalige Zuiderzeedijk gaat aan het gehucht voorbij. Vanuit het wonen, valt de eenzijdige woningvoorraad op die een beperking oplevert voor de toekomstige ontwikkelingsmogelijkheden. Het huidige woningaantal voldoet niet aan de behoefte. Een herstructureringsoperatie is nodig om dit voor elkaar te krijgen. Daar staat tegenover dat de structuur van het gehucht (langs de rand te saneren industriegebied), de interne infrastructuur en de buitenruimte een goede basis bieden voor woningen. Ook het groene wonen in deze landelijke omgeving biedt veel mogelijkheden. Uit de analyses blijkt dat zichtlijnen de plek en het landschap met elkaar verbinden. De omgeving voorziet prima in de behoefte om te kunnen recreëren, infrastructuur is aanwezig rondom het Vollenhovermeer. Voor pleziervaart is het mogelijk om via de Moespotvaart de stadjes Blokzijl en Giethoorn te bereiken. te saneren locatie voormalig industriegebied De Moespot huidige bebouwing in het buurtschap De Moespot panorama foto met Vollenhovermeer (links), voormalige Zuiderzeedijk (midden), plangebied (rechts) te saneren gebied, 5 woonheden ARCHITECTUUR / A.P. 32

32 Vollenhove stad Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp 4.2. HISTORISCHE ANALYSE VOLLENHOVE De vroegere Zuiderzee en de vele havezaten zijn kenmerkend voor het pittoreske stadje Vollenhove. Een vergeten stad met een luisterrijk verleden, dat is Vollenhove. In een imposant kasteel resideerde hier de bisschop van Utrecht als landsheer van het Oversticht. Eeuwenlang blies er een zilt zeewindje door de straten. Het kasteel en de zee zijn verdwenen maar het stadje mag er nog altijd zijn. Met vele historische locaties waaronder havezate Marxveld met zijn prachtige stadstuinen. Vollenhove is een stadje dat in de 11e eeuw is ontstaan op een opduiking van de uit de ijstijd daterende stuwwalgordel, welke loopt in de lijn Urk-Hoorn-Castricum. Hiermee onderscheidt Vollenhove zich dan ook van omliggende plaatsen welke ontstaan zijn door de veenontginning (turfwinning). De kern van Vollenhove is opgebouwd rondom de Grote Kerk en het daarachter gelegen bisschoppelijke slot t Olde Huys. Dit slot is inmiddels verdwenen en de omgrachting is vergroot tot haven. De aanwezigheid van bisschop Godfried van Rhenen en een Latijnse school heeft veel adel aangetrokken. Dit verklaart het grote aantal havezaten (oorspronkelijk 12) die in het stadje gelegen zijn. Een havezate is een edelmanwoning waaraan het recht gekoppeld was om in de Staten van Overijssel zitting te hebben. Edelen waren daardoor verplicht om zich in Vollenhove te vestigen. Dat leidde tot een unieke gemeenschap van burgersenedelen. De twee bekendste havezaten zijn; de havezate Marxveld en het voormalig gemeentehuis Old Ruitenborgh van de voormalige Gemeente Brederwiede (tegenwoordig Gemeente Steenwijkerland). Old Ruitenborgh is gelegen ten zuiden van havezate Marxveld. Zowel Old Ruitenborgh als Marxveld is ommuurd. In Vollenhove wonen tegenwoordig een kleine 5000 mensen. Door de eeuwen heen lag het inwonertal echter maar rond de In totaal waren er in het verleden twaalf havezaten in de stad en acht in het omringende gebied. Plattebrond van de stad Vollenhove uit het midden van de 17de eeuw. De stad had geen eigenlijke haven; de boten meerden af aan een steiger. (Kaart van Bleau, rijksarchief in Overijssel, Zwolle). Bron: Vollenhove: Ooit een belangrijke vissersplaats aan de Zuiderzee, Peter Dorleijn Sfeerbeeld van het omvangrijke kasteel Toutenburg waarschijnlijk ronde de periode Van den Boetzelaar: (schilderij van F. Camerlinck, afbeeldingsbron: Sfeerbeeld van het voormalig Zuiderzee stadje Vollenhove aan het strand met de verloren zee. (afbeeldingsbron: Geplaatst door Roel Sieders) Sfeerbeeld van het voormalig Zuiderzee stadje Vollenhove vanuit de haven anno 2009 (fotografie: Dirk Jan Boes) ARCHITECTUUR / A.P. 33

33 Moespotvaart Leeuwte St Jansklooster Geest en grond (paspoort) Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Geest en grond, genius loci GENIUS LOCI ( in de oudheid werd met 'genius loci' de beschermende geest van een bepaald gebied bedoeld; tegenwoordig gebruikt men het vooral in overdrachtelijke zin, om de 'eigenheid' van een locatie te benadrukken. De genius loci duidt in dat geval op de kenmerkende hoedanigheid van een plaats of op een unieke, plaatsgebonden atmosfeer. In de stedenbouwkunde plaatst men het concept, waarbij de genius loci centraal staat, vaak als positieve kracht tegenover het destructieve ideaal van de tabula rasa - de wens om opnieuw te beginnen, ten koste van het bestaande. 1 ), handelsroute Blokzijl Kuinre Lemmer zuiderzee Stad Vollenhove Haven kustlijn handelsroute Zwartsluis Hasselt Zwolle Deventer 09 Moespot omstreeks 1650 Moespot omstreeks 1850 Moespot omstreeks 1880 Moespot omstreeks 1910 Moespot omstreeks 2009 In het paars de dorpsgroei na 1850 die in mindere mate is gerelateerd aan de cultuurhistorische dragers van het buurtschap De Moespot Bron: 1 Otero-Pailos, J. (2006) Norberg-Schulz s House: The Modern Search for Home Through Visual Patterns, verkrijgbaar via Architectenweb: (20 maart 2009) ARCHITECTUUR / A.P. 34

34 Geest en grond (paspoort) Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp 4.3. HISTORISCHE ANALYSE GEEST EN GROND Het paspoort probeert die kenmerken weer te geven die het cultuurhistorisch- en actuele erfgoed vormen en zodoende van betekenis zijn voor de toekomstige inrichting van het gebied. Waarover spreken we, wanneer we het hebben over de Moespot? De naam is van toepassing op een herberg (eigenlijk twee), een nederzetting, een gerecht en ook als eigennaam kom je De Moespot tegen. Als bron voor mijn ontwerp van 5 wooneenheden wil ik het cultuurhistorische erfgoed van de streek leidend maken. Na uitgebreide analyse op macro/meso/micro niveau kan ik concluderen dat de bebouwing in de streek veelal bestaat uit de typische hallehuis boerderijen of afgeleide hiervan. Om de eigenheid van de locatie te benadrukken in het ontwerp (de Genius loci, zie 5.7 VISIE), heb ik een historisch onderzoek naar de streek verricht. Dit onderzoek bestond voornamelijk uit het grondig bestuderen van oude topografische kaarten uit 1702, 1880 en 1990, een bezoek aan het Cultuur Historisch Centrum in Vollenhove en het bevragen van direct omwonenden. Zodoende heb ik vanaf begin 19 e eeuw (c.a. jaar 1802) kunnen herleiden dat op dit grondgebied een tolhuis en een tweetal herbergen hebben gestaan. Het bruin café De Moespot wat in zijn huidige samenstelling nog steeds een prominente plaats in het buurtschap inneemt, is nog een van deze twee herbergen, en is qua interieur nog volledig authentiek Het buurtschap Sinds 1800 luidde de straatnaam Wijk A, behorend tot het buurtschap Leeuwte. Wijk A heeft later de naam van de aldaar gevestigde herbergen gekregen, De Moespot. Het buurtgemeenschap De Moespot ligt weggescholen in de luwte van de oude Zuiderzeedijk voor al te barre elementen, aan het Jabikspad tussen Blokzijl en Vollenhove. In de regio waren slechts sporadisch de grote boerenbedrijven te vinden, de meeste kleinschalige en ook nu nog waarneembare boerenwoningen waren niet toegerust voor het houden van grote stuks vee. De armere boeren in dit buurtschap bezaten vaak slechts maximaal een handvol koeien die bij de Moespot gezamenlijk werden geweid. De voor boerderijen typisch grote deel voor vee en opslag van hooi ontbrak dan ook in deze kleinere hallehuis boerderijen. Dit in tegenstelling tot de grotere boerderijen waarvan Kadoelen, de Leeuwte en Barsbeek sprekende voorbeelden zijn. Het gebied kenmerkte zich niet door haar rijkdom maar door haar armoede. Voorbeeld voor de armoede is bijvoorbeeld dat de eigenaar van de eerste herberg de Moespot de lasten op een gegeven moment niet meer kon opbrengen en zijn zaak werd gesloten. Hierop volgend werd pal ernaast door dezelfde persoon de nieuwe Moespot opgericht; dit zegt aan de andere kant ook wat over de handelsgeest die een specifiek kenmerk van deze streek is Het tolhuis In de 13 e eeuw was Zwolle al een belangrijke handelsstad, en deze was op zoek naar bescherming en trachtte dit te verkrijgen door het sluiten van bondgenootschappen. Zo ook werd er een verbond gesloten met Kuinre en Zwartsluis. Het buurtschap De Moespot en Vollenhove werden een belangrijke schakel tussen de handelssteden Zwolle, Zwartsluis en Kuinre. In deze tijd lag vormde Zwartsluis een belangrijk knooppunt naar Drenthe en Friesland en had een deel van de verbinding over het Zwarte Water naar de Zuiderzee onder controle. Het belangrijkste aspect in dit verband is ook dat er maatregelen konden worden genomen om de Zwolse handel te beschermen. Ook nu gebeurt dat nog steeds door het instellen van handelszones en bijbehorende heffingen, toendertijd werd dit door middel van tol gedaan. Enerzijds door de turftollen bij de waterlopen van Blokzijl en Zwartsluis, anderzijds de tol die via de wegen werd geheven. Zodoende heeft aan de rand van het plangebied, tegen de voormalige Zuiderzeedijk een tolhuis gestaan, welke een belangrijke rol heeft gespeeld. In de historie zoekende ben ik langs het traject 4 tolhuizen tegengekomen; bij Blokzijl, de Moespot, de Krieger (nog bestaand, verbouwd en gerenoveerd tot woonhuis) en Zwartsluis. Een soortgelijke kopie het tolhuis wat bij de Moespot heeft gestaan is die van de Krieger, deze staat c.a. 6 kilometer verder op aan de dijk tussen Vollenhove en Zwartsluis, dit tolhuis had vroeger dezelfde functie als het verdwenen tolhuis in de Moespot De herbergen In 1853 verwierf de familie Belt de felbegeerde drankvergunning. In deze periode was veel handelsverkeer tussen Zwolle en Blokzijl, zoals eerder beschreven. De herberg groeide al snel tot een veelgebruikte pleisterplaats voor reizigers, die over of langs de zeedijk trokken. Om de gasten niet het vel over de neus te halen (en ook om het een beetje simpel te houden) was er iedere dag maar één soort middagmaal te krijgen. Dat werd boven een vuur gekookt in één pot: de Moespot. Wee degene die veronderstelt dat het prachtige café haar naam aan de buurtschap ontleent... Op zo n dertig meter uit elkaar hebben eeuwen lang twee herbergen gelegen. Beide panden onderscheidden zich in de jaren wat hun bouwwijze betreft nauwelijks van elkaar. Om een onderscheid te maken tussen beide etablissementen heeft men de één de naam De oude Moespot gegeven en de ander De Moespot. Beide gelegenheden lagen aan wat men ooit noemde: het einde van het Scherpsstegien. In 1878 heeft men de De oude Moespot afgebroken en op dezelfde plaats herbouwd. Rond 1911 is het schuurgedeelte verbouwd naar het voorbeeld van de De oude Moespot, twee jaar later is het woonhuis grondig aangepakt. Rond 1923 heeft De Moespot tijdelijk dienst gedaan als bankkantoor. Na de dood van Jannes Belt heeft de zoon Albert Jan zich er gevestigd. Op dit moment zwaaien Jannes en Reinier Belt er de scepter. ARCHITECTUUR / A.P. 35

35 Geest en grond (paspoort) Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Voormalige handelsroute Blokzijl Kuinre Lemmer hoogtelijn Flevoland Voormalige kustlijn Moespotvaart Beulakerwijde Nationaal park De Weerribben De Wieden LEGENDA Schaal Vollenhovermeer industrie contour ontsluiting contour Vollenhove-stad voormalige kustlijn (zuiderzee) moespotvaart eiland (in Vollenhovermeer) hoogtelijnen stuwwallandschap loofbebossing Weg van Twee Neijenhuizen Leeuwte St Jansklooster Historisch object voormalig Tolhuis op handelsroute Historisch object voormalige herberg op handelsroute (verdwenen omstreeks 1878) Historisch object voormalige herberg op handelsroute (sinds 1850 bruin cafe) Plangebied bebouwingcontour plangebied locatie plangebied historische locatie voortvloeiend uit onderzoek Emmeloord Noord Oost Polder Industrie Vollenhove hoogtelijn St Jansklooster Giethoorn Meppel hoogtelijn Blokzijl Flevoland Voormalige kustlijn Haven centrum Stad Vollenhove hoogtelijn Industrie Vollenhove Industrie Vollenhove 4 Industrie Vollenhove Voormalige Handelsroute Zwartsluis Hasselt Zwolle Deventer W 21 JUN 21 DEC N Z O 12 uur zomertijd 09 Historisch object voormalige havezate Twee Neijenhuizen van fam. Sloet (verdwenen) ARCHITECTUUR / A.P. 36

36 Geest en grond (paspoort) Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Sinds 1900 is er niets aan het interieur van het café veranderd, alleen is het zand van de vloer verdwenen. Wat wel gebleven is, is het luikje tussen de gelagkamer en de stalling. Wanneer dereizigersmetkoetsenenpaardende DeMoespot aandeden,danbleefdekoetsierinde stal bij de paarden en meneer ging de gelagkamer binnen. De paardenknechten en koetsiers konden dan hun drankje krijgen via het luikje. De beide Moespotten waren al echte driveins, want met paard en wagen reed men van de ene kant de stal in en aan de ander kant er weer uit. Gehuchtomschrijving De Moespot Nederzettingstypologie Aantal inwoners / woningen Beschermd dorps- of stadsgezicht Groeipotentie Archeologie; aantal amk s Beleid / plannen / visies Hoopnederzetting/ pleisterplaats 160 / 55 (postcodegebied) N.v.t. zeer beperkt N.v.t. Strategische Ontwikkelingsvisie Provincie Overijssel Rapport bevaarbaar maken Moespotvaart. Schets historische café De Moespot, Vollenhove Afbeelding van de verdwenen Havezate Twee Nijenhuizen, van de adelijke familie Sloet. Bron: sloet.com Schets tolhuis op de Zuiderzeedijk richting Blokzijl, buurtschap De Moespot (schets: J. Wester 88) ARCHITECTUUR / A.P. 37

37 Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Economische analyse Statistieken: Vollenhove, Overijssel Gemeente: Steenwijkerland Buurt: Vollenhove Thema: Woningen Onderwerp: Gemiddelde waarde (2007) Gemeente: Steenwijkerland Buurt: Vollenhove Thema: Inkomen Onderwerp: Gemiddeld inkomen (2005) Toelichting Toelichting Gemiddelde WOZ-waarde van de woningen op 1 januari. Gemiddeld besteedbaar jaarinkomen in het voorgaande jaar per inkomensontvanger. Woningen Woningen, Gemiddelde waarde in 2007 (euro) Inkomen, Gemiddeld inkomen in 2005 (euro) Aantal woningen Gemiddelde waarde Koopwoningen 48 % Te koop 34 woningen Huurwoningen 52 % Te huur 0 woningen Inwoners Aantal inwoners Aantal huishoudens t/m 14 jaar 19 % Éénpersoons 29 % 15 tm 24 jaar 13 % Zonder kinderen 30 % 25 tm 44 jaar 26 % Met kinderen 40 % 45 tm 64 jaar 27 % 65 en ouder 27 % Vollenhove Steenwijkerland Nederland Vollenhove Steenwijkerland Nederland Weergave Vollenhove nieuwe woningbouw per 2009 Bron: kaart.nieuwekaart.nl De Nieuwe kaart van Nederland / Nirov Peildatum 03 maart 2009 Inkomens Inkomen ontvangers Lage inkomens 41 % Gemiddelde inkomen Hoge inkomens 16 % Inkomen per inwoner Niet actieven 19 % Pensioen gerechtigen 18 % Koopsomontwikkeling Vollenhove dec Bron: / peildatum 02 maart 2009 Weergave Vollenhove nieuwe woningbouw per 2009 Bron: kaart.nieuwekaart.nl De Nieuwe kaart van Nederland / Nirov Peildatum 03 maart 2009 ARCHITECTUUR / A.P. 38

38 Economische analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp Statistieken: Moespot, Vollenhove Buurtinformatie oppervlakte bebouwing aantalwoningen(particulier) gemiddelde woningwaarde (WOZ 2004 in ) dit is de waarde die in 2004 door de gemeente werd gehanteerd en ligt in 2008 gemiddeld ca. 65% hoger ( ). Bevolking 340ha(328haland/12hawater) nietstedelijk Gemeente: Steenwijkerland Buurt: Moespot Vollenhove Thema: Woningen Onderwerp: Gemiddelde waarde (2007) Toelichting Gemiddelde WOZ-waarde van de woningen op 1 januari. Woningen, Gemiddelde waarde in 2007 (euro) Gemeente: Steenwijkerland Buurt: Moespot Vollenhove Thema: Woningen Onderwerp: Huur en koop (2005) Toelichting Onderverdeling woningen naar eigendom (huur of koop) op de laatste vrijdag van september. Woningen, Huur en koop in 2005 (%) bevolkingsdichtheid(inwonersperkm2) 46 aantalinwoners 150 percentage mannen 53,3% percentage vrouwen 46,7% Moespot Steenwijkerland Nederland Moespot Stwlnd. Ned. Moespot Stwlnd. Ned. percentage eenpersoonshuishoudens 19% percentage gezinnen zonder kinderen 33% percentage gezinnen met kinderen 47% gemiddelde huishoudensgrootte 2,7 CBS Buurtinformatie Bron: 2005, Centraal Bureau voor de Statistiek / Topografische Dienst Kadaster Powered by KB Estate-Ware - hoogwaardige software voor makelaars Straat/buurt/wijk/gemeente van 8325 PB Nederlands gemiddelde Koopsomontwikkeling Moespot dec Bron: / peildatum 02 maart 2009 Weergave Vollenhove nieuwe woningbouw per 2009 Bron: kaart.nieuwekaart.nl De Nieuwe kaart van Nederland / Nirov Peildatum 03 maart 2009 ARCHITECTUUR / A.P. 39

39 Economische analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp 4.4. ECONOMISCHE ANALYSE Grafische weergave buurtinfo Moespot Momenteel vinden intensieve discussies plaats over de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van de kern van Vollenhove, maar zeker ook in de buurtschapen daar omheen. Daarbij zijn aanzienlijke knelpunten geïdentificeerd in met name het Noordoosten. Huishoudens Aantal huishoudens: 60 Gemiddeld aantal personen per huishouden: 2,7 Landindeling Oppervlakte: 3,4 km2 De woningbouw is een belangrijk onderdeel van de ruimtelijke ontwikkeling en herinrichting, onder meer omdat deze mogelijkheden schept voor regionale economische ontwikkeling. Er lijkt een strijd te zijn tussen ruimte voor wonen en werken. Deze strijd beperkt zich niet alleen tot nieuw te ontwikkelen grond, maar gaat ook om reeds bebouwde gebieden. Veelal lijkt de woningbouw het onderspit te moeten delven. Agrarische gebieden worden verplaatst en maken plaats voor het bedrijfsleven. Echter, ook voor het bedrijfsleven is een passend woningaanbod belangrijk, omdat dit het aantal potentiële werknemers vergroot. Het gaat hierbij niet alleen om de omvang van de toekomstige woningbehoefte, maar ook om de historische locaties en de eisen waaraan de woningen moeten voldoen. Inwoners Aantal inwoners: 160 Aantal inwoners per km2: 48 Woningen Aantal woningen: 55 Leeftijdsopbouw Gemiddelde WOZ waarde: ,- Werkenden Bijstandsuitkeringen per 1000 huishoudens: 0 Statistieken: Moespot, Vollenhove Recente transacties in de buurt Datum Postcode Koopsom ( ) Type woning sep PC Vrijstaand aug AA Vrijstaand dec AA Vrijstaand aug PC Vrijstaand Bevolkingssamenstelling Voertuigen Gemiddeld aantal personenauto's per huishouden: 1 Personenauto's per km2: 18 CBS Buurtinformatie Bron: 2005, Centraal Bureau voor de Statistiek / Topografische Dienst Kadaster Bron: grafische weergave van de statistieken Peildatum 03 maart 2009 ARCHITECTUUR / A.P. 40

40 Sociale & culturele analyse Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp 4.5. SOCIAAL CULTURELE ANALYSE Vollenhove is een voormalig Zuiderzeestadje. Het kwam in de vijftiende en zestiende eeuw tot bloei als landbouw- en vissersplaats en als bestuurscentrum van de wijde omgeving. De hoofdstructuur van het beschermde stadsgezicht wordt bepaald door de oude haven en de drie daarop uitkomende middeleeuwse parallelle straten, onderling verbonden door smalle stegen. Naast woonwijkjes kent Vollenhove enkele industriegebieden. Door het ontstaan van de Noordoostpolder verdween de visserij. In 2001 verdween het bestuurlijk centrum door de gemeentelijke herindeling. Vollenhove is sindsdien opgenomen in de gemeente Steenwijkerland. Bron: Sociale Atlas Steenwijkerland Peildatum 05 maart 2009 Bron: Gemeente Steenwijkerland, (2007) Sociale Atlas 2007, Vollenhove, Gem. Steenwijkerland, Steenwijk Vollenhove heeft 4097 inwoners, waarvan ongeveer 200 in het buitengebied. Vollenhove is daarmee qua inwonertal ruimschoots de grootste kern buiten Steenwijk. Een relatief hoog aandeel van 58% is in de huidige gemeente geboren. De samenstelling van de bevolking naar leeftijd en huishoudensituatie wijkt nauwelijks af van het gemiddelde. De woningvoorraad in Vollenhove is in de loop der jaren geleidelijk uitgebreid. De stad kent relatief veel rijenwoningen: 50% van de woningvoorraad. Verder zijn er naast vrijstaande en halfvrijstaande woningen ook etagewoningen (appartementen en benedenbovenwoningen) en overige woningen (waaronder 147 bejaardenwoningen). Het aandeel huurwoningen is met 50% relatief hoog. De WOZ-waarde van de woningen is lager dan gemiddeld. Het aantal personen met een uitkering en het aantal werkzoekenden ligt in Vollenhove rond het gemiddelde. Ook het aandeel lage inkomens ligt dichtbij het gemiddelde. De 176 bedrijven hebben samen 1439 arbeidsplaatsen: zowel absoluut als relatief een hoog aantal voor het gebied buiten Steenwijk. Ook is het gemiddelde aantal arbeidsplaatsen per bedrijf aanzienlijk hoger dan in alle andere kernen (behalve Steenwijk). Dit komt ondermeer door de aanwezigheid van een aantal internationaal opererende grote instellingen en bedrijven waaronder het Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Royal Huisman Shipyards en machinefabriek De Graaff. Het aantal personen met huishoudelijke hulp, individuele verstrekkingen en/ of bijzondere bijstand is iets hoger dan in de verdere gemeente Steenwijkerland. Het aantal uitkeringen bijzondere bijstand is hoog vergeleken met andere kernen buiten Steenwijk. De rapportcijfers die bewoners geven voor diverse onderdelen van hun woonomgeving zijn vrijwel gelijk aan de cijfers in heel Steenwijkerland. In vergelijking met het gebied buiten Steenwijk wordt het voorzieningenniveau gunstig beoordeeld. Bevolking abs. in % in % jaar % 31% jaar % 54% 65 jaar en ouder % 15% geboren in gem % 58% allee ns taa nd % 29% paar met kindere n % 33% paar zon der kind % 31% eenouder gezi n 106 5% 6% Woniningen t/m % % % vana f % vrijstaan d % halfvrijstaan d % rijenwoning % etagewoning 86 5% overig % 4097 inwoners % huishoudens % abs. in % woningen huurwoningen % % gem.w OZ-waard e uitk. bijstan d (2008 ) S ociaal abs. in % in % % uitk. WW (2005 ) 60 2% 2% uitk. ar b.ong.(2006 ) werkzoeke nd (2008 ) % 9% 84 5% 3% lage inkomens 42% arbeids plaatse n % WMO hulp/verstr % % bijzondere bi jstan d 44 3% % Woonomgeving kwaliteit woning 7, 8 8,0 voorzieninge n 6,4 6,6 lee fbaarh eid 7,2 7,3 veiligheid 7,5 7, 3 sfee r in de buurt 7, 3 7, Vollenhove Gemeente Steenwijkerland Bron: Sociale Atlas Steenwijkerland Peildatum 05 maart 2009 ARCHITECTUUR / A.P. 41

41 ANALYSE CONCLUSIES Geest en grond, een onderzoek naar het ontwikkelen van 5 wooneenheden in de Moespot Vollenhove fase I Stedenbouwkundig ontwerp 4.6. CONCLUSIES Al met al vervulde De Moespot als gehucht een belangrijke plaats in deze hoek van Overijssel. Het lag prominent aan de vroegere Zuiderzeedijk. Dit was eeuwenlang de doorgaande route naar het Noorden. Eenmaal per dag passeerde er de postkoets in de richting Lemmer. Later werd dit de tram Zwolle naar Blokzijl ( ) en vervolgens de bus. In deze periode diende de oude Moespot bij dit alles als halteplaats en wachtruimte. Ook de Moespotvaart, die tot voorbij het huidige Café De Moespot liep, was van groot belang. Zelfs de vele turfschippers kwamen voor ruilhandel tot in de Moespot. De vaart, die vanaf het Beulakerwijde loopt tot aan de Moespot is momenteel niet meer dan een klein slootje. Vroeger kwam er zelfs de botter van de sleper (transportondernemer op het water) doorheen. Op dit moment is de dijk niet meer van groots belang, eerder lastig. De bus komt niet meer door de Moespot, de tram is verdwenen, en de Moespotvaart is dichtgeslibd. Alleen een bruin café, een uithangbord en een straatnaamplaat herinneren aan de dagen van weleer. LEGENDA Schaal industrie contour ontsluiting contour Vollenhove-stad voormalige kustlijn (zuiderzee) moespotvaart eiland (in Vollenhovermeer) hoogtelijnen stuwwallandschap loofbebossing bebouwingcontour plangebied locatie plangebied Flevoland Vollenhovermeer Voormalige kustlijn Voormalige handelsroute Blokzijl Kuinre Lemmer hoogtelijn Moespotvaart Beulakerwijde Nationaal park De Weerribben De Wieden De meest belangrijke kaders en handvatten die het onderzoek heeft opgeleverd zijn: historische locatie voortvloeiend uit onderzoek Leeuwte St Jansklooster plangebied grenst aan de voormalige kustlijn Zuiderzee, en is hiermede gelegen aan het Vollenhovermeer; uitstekende infrastructuur voor bijvoorbeeld de randstad; natuurrijke omgeving met loofbebossing, rietkragen, houtwallen en zoetwater; de voormalige Zuiderzeedijk is genaamd De weg van Twee Nijenhuizen, al sinds 1650 liep deze van Blokzijl tot en met de Havezate Twee Nijenhuizen van de adellijke familie Sloet, deze familie heeft een prominente rol in de geschiedenis van Stad Vollenhove (bijna alle havezaten waren bezit van deze familie); het pittoreske stadje Vollenhove dankt zijn naam aan Silva Fulnaho, of te wel het woud der vogelen (en werd dus gekenmerkt door het natuurschoon), echter het kreeg al snel de naam Stad der paleizen ; pleister- en tolplaats aan voormalig Hanzesteden handelsroute via de Zuiderzeedijk, en te water via De Moespotvaart; voormalig weidegebied, voor vee van kleine agrariërs zonder eigen weide; Flevoland kern bebouwing afgeleide van de hallehuisgroep; toekomstige bebouwing te richten op het hogere marktsegment; er is een duidelijke potentie voor levensloopbestendige wooneenheden; Voormalige kustlijn Emmeloord Noord Oost Polder Haven Industrie Vollenhove centrum Stad Vollenhove hoogtelijn Weg van Twee Neijenhuizen hoogtelijn Industrie Vollenhove Industrie Vollenhove Industrie Vollenhove 4 Voormalige Handelsroute Zwartsluis Hasselt Zwolle Deventer W 21 JUN 21 DEC Historisch object voormalig Tolhuis op handelsroute Historisch object voormalige herberg op handelsroute (verdwenen omstreeks 1878) Historisch object voormalige herberg op handelsroute (sinds 1850 bruin cafe) Plangebied St Jansklooster Giethoorn Meppel hoogtelijn N O Z 12 uur zomertijd 09 Historisch object voormalige havezate Twee Neijenhuizen van fam. Sloet (verdwenen) ARCHITECTUUR / A.P. 42