ECONOMIC CAPITAL: THE MISSING LINK

Transcriptie

1 21_25_artikel_ :18 Pagina 21 Management accounting ECONOMIC CAPITAL: THE MISSING LINK Banken houden economic capital aan om met een bepaalde mate van zekerheid grotere dan verwachte verliezen op te vangen. Maar economic capital is niet alleen een uitstekend middel om risicomanagement binnen banken concreet vorm te geven. Het is eveneens geschikt om te sturen op die activiteiten die het hoogste rendement opleveren. Na de bancaire sector zullen ook andere sectoren zoals de verzekeringswereld en de automobielsector profijt kunnen hebben van het gebruik van economic capital. DOOR MARCO FOLPMERS Kijken wij naar de jaarverslagen van ABN AMRO en de Rabobank dan valt op dat deze grootbanken in hun jaarverslag 2005 al cijfermatig rapporteren over het economic capital. ABN AMRO rapporteert een economic capital van 16 miljard euro s op een balanstotaal van 881 miljard euro s. Dit economic capital wordt berekend met een betrouwbaarheidsniveau van 99,95 procent, corresponderend met een single A rating van de achtergestelde leningen. De Rabobank rapporteert een economic capital van 14,9 miljard euro s op een balanstotaal van 506 miljard euro s. Het economic capital wordt door deze triple-a bank berekend met een betrouwbaarheidsniveau van 99,99 procent. Banken houden dit economic capital aan om protectie te bieden aan de houders van achtergestelde leningen en uiteindelijk als zekerheid voor de depositohouders. Met economic capital kan echter veel meer worden gedaan dan uitsluitend het financieren van restrisico. Economic capital is niet alleen voor risk management het instrument om risico s concreet te maken, ook voor de commerciële aansturing van de bank kan economic capital worden opgevat als de missing link. Dit artikel gaat nader in op deze functie als missing link, waarbij eerst wordt ingegaan op de problematiek om risico- en rendementsturing concreet te maken. Vervolgens komt de rol van economic capital aan bod. COSO-raamwerk Een dikwijls gehanteerd raamwerk voor risicomanagement is het COSO-raamwerk (Committee Of Sponsoring Organizations). Dit raamwerk is weergegeven in figuur 1 Het rechtervlak van de kubus geeft aan dat beheersing door alle organisatorische lagen heen gaat. Het bovenste vlak geeft de doelstellingen van de onderneming aan: ~ strategische doelstellingen; ~ operationele doelstellingen; ~ rapportagedoelstellingen; ~ compliancedoelstellingen. Figuur 1 Het beheersingsmodel van COSO (COSO, Enterprise Risk Management Framework) STRATEGIC Internal Environment Objective Setting Event Identification Risk Assessment Risk Response Control Activities Information Communiction Monitoring OPERATIONS REPORTING COMPLIANCE ENTITY-LEVEL DIVISION BUSINESS UNIT SUBSIDIARY AUGUSTUS

2 21_25_artikel_ :18 Pagina 22 Beheersing kan pas starten als deze doelstellingen helder geformuleerd zijn. De voorkant van de kubus wordt aangeduid met de elementen van Enterprise Risk Management.Deze elementen kunnen worden onderverdeeld in kaderstellende elementen en het risicomanagementproces. Kaderstellende elementen ~ Internal environment. De risk appetite maakt deel uit van de cultuur van de organisatie. Aan de hand van risicomanagement wordt gekozen voor strategische opties die passen binnen de risk appetite van de organisatie. ~ Objective setting. Pas wanneer de strategische doelstellingen zijn geformuleerd, kan het risicomanagementproces starten. Het risicomanagementproces ~ Event identification. Risico s die de geformuleerde doelstellingen bedreigen dienen geïdentificeerd te worden. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van diverse typologieën. Een bekende classificatie op het gebied van het operationeel risicomanagement zijn de zeven event types.(1) ~ Risk assessment. Deze inschatting houdt in het wegen van de geïdentificeerde risico s in termen van frequency en impact. ~ Risk response. De organisatie definieert responseacties voor de geïdentificeerde risico s. Generiek zijn er vier mogelijkheden: het vermijden van risico, het accepteren van risico, het delen c.q. overdragen van risico en het beheersen van risico. ~ Control activities. Deze implementeren de beheersmaatregelen aan de hand van policies, procedures en standaarden. ~ Informatie en communicatie. Het is van belang dat risicoinformatie wordt gecommuniceerd binnen de organisatie. Betrouwbare informatiesystemen en -kanalen zijn hiervoor een voorwaarde. ~ Monitoring. Een monitoringsysteem is nodig voor het gehele risicomanagementproces. COSO maakt onderscheid tussen twee soorten monitoring: op ongoing basis en als aparte activiteit. Onder de laatste categorie vallen bijvoorbeeld de operational risk assessments. Alle bevindingen ( deficiencies ) dienen te worden gerapporteerd en afgehandeld. In de praktijk blijkt het lastig te zijn om de doelstellingen uit de (strategische) kaderstellende activiteiten te koppelen aan de praktijk van het risicomanagementproces. Business Unit die 15 procent return on equity behaalt met een middelmatig risicoprofiel, een hogere beloning krijgt dan een BU die hetzelfde rendement haalt met een hoog risicoprofiel? In feite zijn wij op zoek naar een (bank) uniforme kwantificering van risico. Deze risicomaatstaf kan dan zowel dienen als uitdrukking van het risicoprofiel (te toetsen aan de risk appetite) alsook voor de sturing op de mix van risico en rendement. Voor het solvabiliteitsmanagament berekenen banken hun regulatory capital (RC) conform Pillar 1 van het New Basel Capital Accord (update November 2005).(2) Het zou voor de hand liggen om dit RC als risicomaatstaf te gebruiken. Echter, aan het gebruik van RC als managementinformatie voor risicobeheersing en waardesturing zijn veel nadelen verbonden. De Pillar 1-kwantificering is grof; het betreft een voorgeschreven, algemene formule die geen recht doet aan specifieke omstandigheden binnen de bank. De formule is bedoeld als methode om het absolute minimumkapitaal te berekenen uit oogpunt van prudentieel toezicht. Meer in het bijzonder houdt het RC geen rekening met diversificatievoordelen en concentratierisico s. Een kredietportefeuille waarin grote geografische en/of sectorale concentraties aanwezig zijn, wordt niet zwaarder beoordeeld dan een portefeuille die netjes over regio s en sectoren is verdeeld. Ook houdt het RC geen rekening met de gewenste kredietwaardigheid (rating van de leningen aan de creditzijde van de balans). Er is dus behoefte aan kwantificering van het risico dat inherent is aan de bancaire activiteiten op bankbreed niveau (groepsniveau maar exclusief een eventuele verzekeringspoot) en op BU-niveau, dat inpasbaar is in een sturingsmodel gericht op risico- en waardemanagement. Het (Pillar 1) RC voorziet hier niet in. Figuur 2 Economic Capital probability of loss% confidence level (e.g %) Commerciële sturing op risico en rendement Ook bij de commerciële sturing speelt dit probleem. Hoe wordt de doelstelling te sturen op aandeelhouderswaarde concreet vertaald in de praktijk zodanig dat bijvoorbeeld een expected loss economic capital losses 22 AUGUSTUS 2006

3 21_25_artikel_ :18 Pagina 23 Economic capital In Pillar 2 van het New Basel Capital Accord wordt rekening gehouden met een bankspecifieke maatstaf voor risico: het economic capital. In deze sectie van het akkoord wordt het ICAAP-proces beschreven (Internal Capital Adequacy Assessment Process). Dit economic capital wordt per risicotype berekend. Het concept van economic capital is geïllustreerd in figuur 2. Voor de bepaling van economic capital (EC) dient eerst een statistische lossfunctie geschat te worden. Voor EC credit risk gebeurt dit op basis van de standaard risicoparameters van de leningen binnen de kredietportefeuille. Deze standaard risicoparameters betreffen de exposure at default (de hoofdsom, vermeerderd met achterstallige rentetermijnen en het gebruik van een eventuele kredietlimiet, verrekend voor eventuele creditsaldi), de probability of default (kans dat de leninghouder in gebreke blijft) en de loss given default (percentage van de exposure waarvoor de bank een daadwerkelijk verlies heeft; hier vindt verrekening plaats voor de eventuele zekerheid/het onderpand). De curve die aan de hand van de risicoparameters wordt berekend, geeft weer welke verliezen zich kunnen voordoen en met welke kans. Een speciaal punt is het expected loss. Dit is de verwachtingswaarde van de curve. Voor deze verliezen wordt een voorziening getroffen. Omdat de curve scheef naar rechts loopt, ligt dit punt rechts van de modus (de piek van de curve). In het kader van de solvabiliteit is het van belang dat de bank kapitaal aanhoudt voor die gevallen waarin het daadwerkelijke verlies omvangrijker is dan het expected loss. Houdt men bijvoorbeeld kapitaal aan gelijk aan het 99ste percentiel van de curve, dan weet men dat er een kans bestaat van 1 procent dat het daadwerkelijke verlies groter is dan deze buffer en men dus in gebreke zal treden op de leningen. De leningen die dan het eerst worden getroffen, zijn de achtergestelde leningen (leningen met de hoogste vergoeding/het hoogste risico). Het is daarom de externe rating van deze achtergestelde leningen die bepaalt tot op welk percentiel men kapitaal beslist aan te houden. Zoals boven uiteengezet zal bijvoorbeeld een externe single A rating met een defaultkans van 0,05 procent leiden tot een betrouwbaarheidsniveau van 99,95 procent. Het EC is gelijk aan dit percentiel, verrekend met het expected loss, dat al voorzien is. Dit verschil wordt ook wel aangeduid als de value at risk. In de praktijk komt de statistische losscurve tot stand met behulp van simulatie. In de curve wordt het expected loss aangegeven en het percentiel dat benodigd is voor de berekening van de value at risk (zie figuur 3). Figuur 3 Gesimuleerde losscurve voor een gegeven kredietportefeuille frequency credit loss Omdat het zeer veel simulaties vergt om een hoog percentiel zuiver in te schatten (bijvoorbeeld het 99,95ste percentiel), wordt vaak uitgegaan van een iets lager percentiel dat vervolgens wordt opgeschaald naar het gewenste niveau. In de figuur is het 99ste percentiel afgebeeld. Voor de opschaling wordt een standaardnormale of t-verdeling gebruikt. Gevanceerdere modellen maken gebruik van extreme valuetheorie om de staart van de verdeling zo nauwkeurig mogelijk te modelleren. Implementatie van economic capital Bij de implementatie van EC is het zaak rekening te houden met de eisen die de regelgeving hieraan stelt. De kaders voor EC zijn: ~ BIS, Basel Committee on Banking Supervision, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards; A Revised Framework, November 2005 (BCBS118); ~ Committee of European Banking Supervisors, Consultation Paper, Application of the Supervisory Review Process under Pillar 2, (CP03 revised); ~ DNB, Supervisory review: het interne beoordelingsproces van kapitaaltoereikendheid. Omdat deze kaders niet altijd een heldere structuur bevatten die direct geschikt is voor een implementatietraject, is het zaak de vereisten te groeperen in een logische structuur. Een dergelijke structuur is opgenomen in figuur 4. AUGUSTUS

4 21_25_artikel_ :18 Pagina 24 Figuur 4 Raamwerk economic capital Risk appetite EC Scope Data, processing and use Quality 1. Set confidence level 2. Define Risks and Controls 3. Define Organizational scope 4. Develop Data, Systems and Methods 5. EC Reporting, Use and Governance 6. EC Quality management Based on rating: 99,5% 99,9% 99,95% 99,97% Pillar 1 risks: Credit risk Operational risk Market risk Entities involved: Main entity Daughters Suppliers Data: Supplier Input Process Output Customer EC Reporting: Reporting of EC Risk contributors/ Component VAR s Diversification benefits Quality management: Data Quality Documentation Validation Back testing Stress testing Comparison with Regulatory Capital Supervisor involvement VAR calculation: Horizon Frequency Management intervention Pillar 2 risks: Interest rate risk in the banking book Business risk Credit concentration risk Equity risk Enhanced cross - border and cooperation risk Securitization Liquidity risk Legal risk Reputation risk Strategic risk Systems: Data warehouse QRM MS Excel Statistical systems Methods Delta-normal Delta-Gamma Historical simulation Monte Carlo simulation Methods for correlation diversification Scaling EC Use: Solvency target Economic Profit Risk-based pricing Prospective control Government: Senior mgt Governance Responsibilities Changes 24 AUGUSTUS 2006

5 21_25_artikel_ :18 Pagina 25 Het traject start met het vaststellen van het betrouwbaarheidsniveau (op basis van de externe rating van de achtergestelde leningen). Vervolgens zal men bepalen voor welke risicotypen men EC wil berekenen en voor welke organisatorische entiteiten. Daarna zal men per risicotype een systeem moeten opzetten voor de periodieke bepaling van de statistische losscurve en de value at risk-berekening. Wij zien voor EC vier aanwendingen: 1. sturing op waarde (economic profit/return on EC); 2. prospective control: EC als limiet op het restrisico; 3. management van de solvabiliteit/capital management; 4. risk-based pricing: het gebruik van EC als opslag voor vermogenskosten bij geoffreerde kredieten. Ter illustratie van het gebruik van EC als de missing link gaan wij met name in op de eerste twee aanwendingen. Sturing op waarde Om businessunits onderling vergelijkbaar te maken voor het meten van het rendement wordt de RAROC-formule gehanteerd: RAROC i = -EC (k-r ) i i f,i = 1,k,n EC i Met: i Winst van businessunit i EC i EC gealloceerd aan businessunit i k Vergoeding betaald voor EC/rendementseis van de verschaffers van eigen vermogen Risicovrije rentevoet r f Voor waardevermeerdering dient de RAROC hoger te zijn dan 0. Door het EC ex ante te kwantificeren voor nieuwe activiteiten kunnen deze worden beoordeeld op hun potentie om waarde toe te voegen aan de organisatie. Door uit te gaan van het EC waarin diversificatie-effecten zijn meegenomen zal zich daarbij ook de tendens voordoen dat activiteiten die goed diversifiëren met die van de rest van de bank, ceteris paribus een hogere RAROC hebben. Hiermee worden risicovolle concentraties op een zeer natuurlijke manier tegengegaan en worden innovaties in nieuwe product/marktcombinaties aangespoord. Door het EC credit risk te limiteren tot een bepaald percentage van de totale hoofdsom (of de totale exposure) kan men bewaken dat het risico dat nog altijd bestaat na toepassing van preventieve maatregelen (zoals toegepast binnen het krediet acceptatieproces), wordt gelimiteerd tot een maximum dat past bij de risk appetite die vanuit strategische overwegingen is vastgesteld. Hiermee is ook de koppeling tot stand gebracht tussen de conditionerende COSO-processen en de activiteiten die samenhangen met het meer operationele risicomanagementproces. Een dergelijke limitering is voor het handelsboek al heel gewoon. Men handhaaft daarvoor meestal VAR-limieten op dagbasis. Het limiteren van EC-ratio s wordt aangeduid als prospectieve beheersing aangezien het in tegenstelling tot bijvoorbeeld stop-losslimieten het risico beperkt alvorens zich aanzienlijke verliezen hebben voorgedaan. Conclusie De ontwikkelingen in regelgeving voor banken op het gebied van prudentieel toezicht hebben geleid tot de adoptie van de Basel II-richtlijnen in Europese wetgeving (de Capital Requirements Directive; implementatiedatum per 1 januari 2007). Basel II voorziet in verplichte formules voor de kwantificering van de diverse risicotypen (Pillar 1). Maar Basel II voorziet ook in de berekening van economic capital: de omvang van het risicodragend vermogen conform eigen methodieken van de bank. Dit EC is een uitstekend middel om binnen de bank risicomanagement concreet vorm te geven én om te sturen op die activiteiten die het hoogste rendement (op economic capital) opleveren. Na de bancaire wereld wordt nu ook binnen de verzekersingswereld EC gepositioneerd door de ophanden zijnde Solvency II-wetgeving. Daarnaast geldt dat VAR-benaderingen ook zeer geschikt zijn voor bedrijven binnen sectoren die een sterke externe risico-exposure hebben op volatiele risicofactoren. Een voorbeeld hiervan is de automobielsector met een sterke afhankelijkheid van de olieprijs. noten 1. Zie BIS, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, A revised framework, Updated November 2005, Annex BIS, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, A revised framework, Updated November Marco Folpmers is werkzaam bij Capgemini. (marco.folpmers@capgemini.com). Prospective control Het gebruik van EC als prospective control duidt erop dat met behulp van EC een limiet op het restrisico kan worden gezet. AUGUSTUS