3 De gemeente en de Gemeentewet algemeen

Transcriptie

1 3 De gemeente en de Gemeentewet algemeen Toezicht op het gemeentebestuur (3.1.5) Wet revitalisering generiek toezicht Op 1 oktober 2012 is de Wet revitalisering generiek toezicht in werking getreden. Deze wet wijzigt diverse bijzondere wettelijke regelingen en ook de Provinciewet, Gemeentewet, de Wet gemeenschappelijke regelingen en de Algemene wet bestuursrecht. De wet voorziet in een vereenvoudiging van het stelsel van interbestuurlijk toezicht en het zoveel mogelijk concentreren van dat stelsel in de Provinciewet en de Gemeentewet. De weg geeft onder andere uitvoering aan het kabinetsstandpunt op het rapport 'Van specifiek naar generiek' van de Commissie Doorlichting Interbestuurlijke Toezichtarrangementen (commissie Oosting) Met deze wet worden zoveel mogelijk de specifieke bepalingen met betrekking tot het interbestuurlijk toezicht in bijzondere wetten geschrapt of aangepast. Het specifieke toezicht wordt daarbij zoveel mogelijk vervangen door een generiek, algemeen toezicht. Voor de gemeenten wordt dit toezicht door de provincie uitgeoefend. Voor de provincies is dit de rijksoverheid. In de Provinciewet en de Gemeentewet zijn daartoe herijkte en gerevitaliseerde toezichtinstrumenten opgenomen. Deze worden toegepast als er strijd is met het algemeen belang of met het recht, of als een decentrale overheid een medebewindstaak niet of niet naar behoren uitvoert. In principe is het specifieke toezicht afgeschaft. Daar zijn echter twee uitzonderingen op. Ten eerste is dat de zogenoemde uitvoeringsvervlechting: situaties waarbij een hogere bestuurslaag een eigen wettelijke operationele verantwoordelijkheid heeft en daarbij volledig is aangewezen op een decentrale uitvoeringsorganisatie (bijvoorbeeld de Veiligheidsregio s). De tweede uitzondering is het specifieke toezicht op de waterschappen: dit blijft onveranderd en blijft een taak van de provincies. Het financieel toezicht is bij de herziening van het interbestuurlijke toezichtstelsel buiten beschouwing gelaten. De Wet revitalisering generiek toezicht gaat uit van vertrouwen in plaats van controle. De gemeente is dan ook zelf verantwoordelijk voor haar kwaliteit van taakuitoefening, zonder dat hogere overheden zich daar in specifieke zin mee bemoeien. Hierbij wordt vertrouwd op de controle door en verantwoording aan de volksvertegenwoordiging (de gemeenteraad). Deze visie past bij de uitgangspunten van onze gedecentraliseerde eenheidsstaat: provincies en gemeenten zijn geen filialen van de rijksoverheid die zonder meer kunnen worden onderworpen aan instructies van hogerhand. Bovendien zijn door de dualisering de democratische controlemogelijkheden bij provincies en gemeenten versterkt. Met deze Praktisch gemeenterecht 1

2 horizontale verantwoording is de kwaliteit van de taakuitvoering geborgd. Dat vraagt dus om terughoudendheid aan de kant van de verticale toezichthouder. Bij het kunnen uitoefenen van het generieke toezicht hoort de plicht om systematisch informatie te verstrekken. Systematische informatieverstrekking wordt op grond van art. 124h Gemeentewet mogelijk gemaakt via een AMvB, waarmee de minister bij ministeriële regeling en de provincie bij verordening aan de gemeenten regels kunnen stellen. Die verplichte informatieverstrekking kan periodiek, maar ook eenmalig zijn. Als we het hebben over generiek toezicht, dan worden daar drie vormen van toezicht mee bedoeld: de indeplaatsstelling bij taakverwaarlozing, schorsing en vernietiging. Indeplaatsstelling bij taakverwaarlozing Indeplaatsstelling bij taakverwaarlozing houdt in dat een toezichthoudend bestuursorgaan een besluit tot indeplaatsstelling kan nemen als zich een situatie van taakverwaarlozing voordoet. De toezichthouder (het rijk of de provincie) doet dan zelf datgene wat het nalatige orgaan (van de provincie of de gemeente) had behoren te doen. Het kan daarbij gaan om beslissingen die niet naar behoren zijn genomen, maar ook om handelingen en om resultaatsverplichtingen. De Gemeentewet kende al de indeplaatsstelling, maar dat gold alleen als er ten onrechte geen beslissing werd genomen. De indeplaatsstelling is in de Gemeentewet geregeld in de artikelen 124 tot en met 124g. Deze maatregel kan overigens niet worden toegepast als het om taken vanuit de Gemeentewet of de Provinciewet zelf gaat. In een nieuwe bijlage bij de Gemeentewet staan de uitzonderingsgevallen waarin niet de provincie maar de rijksoverheid toezicht houdt op de gemeente. Indeplaatsstelling is een verstrekkend instrument. Het spreekt voor zich dat dit niet zomaar wordt toegepast en dat er het nodige aan vooraf gaat, zoals voorafgaand overleg met het bestuursorgaan dat het aangaat, zodat indeplaatsstelling mogelijk achterwege kan blijven. Schorsing en vernietiging Als decentrale overheden (provincies en gemeenten) besluiten nemen die in strijd zijn met het recht of het algemeen belang, kan de Kroon deze besluiten schorsen en vernietigen. Voorheen werd dit alleen in het uiterste geval gedaan. Terughoudendheid blijft geboden, maar met de afschaffing van het specifieke toezicht komen de instrumenten schorsing en vernietiging wel nadrukkelijker in beeld. Het mag, zoals in het verleden ook het geval was, niet worden gebruikt als een alternatieve vorm van rechtsbescherming: de Kroon treedt niet in de bevoegdheid van de bestuursrechter. Een genomen besluit kan daarom niet worden geschorst of vernietigd als het nog vatbaar is voor bezwaar en beroep. De Kroon zal steeds een zorgvuldige afweging moet maken van alle bij het besluit betrokken belangen. Nog steeds is het uitgangspunt dat het instrument terughoudend wordt toegepast: een besluit wordt alleen vernietigd als de Praktisch gemeenterecht 2

3 vernietiging proportioneel is. De wettelijke grondslag voor vernietiging blijft onveranderd art. 132 lid 4 Grondwet. Daarin is bepaald dat de Kroon een besluit van een gemeentelijk of provinciaal orgaan kan vernietigen indien het besluit in strijd is met het recht of het algemeen belang. Een en ander is uitgewerkt in de Provinciewet (hoofdstuk XVIII), de Gemeentewet (hoofdstuk XVII) en in de Algemene wet bestuursrecht (hoofdstuk 10). Nieuw is dat de Kroon zelf in de zaak kan voorzien indien er geen beleidsvrijheid bestaat voor het bestuursorgaan van de betrokken gemeente of provincie. In dat geval hoeft het bestuursorgaan dus geen nieuw besluit te nemen. De Kroon kan bij het schorsings- of vernietigingsbesluit ook een voorlopige voorziening treffen die het geschorste of vernietigde besluit vervangt. Deze voorlopige voorziening geldt dan gedurende de schorsing of zolang het bestuursorgaan na vernietiging niet zelf een nieuw besluit heeft genomen. De Kroon kan bij het vernietigingsbesluit ook een aanwijzing geven die moet worden opgevolgd door het bestuursorgaan dat het vernietigde besluit heeft genomen. Indien het bestuursorgaan aan de aanwijzing geen gevolg geeft, voorziet het bestuursorgaan dat met interbestuurlijk toezicht is belast, zelf in het gevraagde besluit. Overigens is het nog steeds de burgemeester die via gedeputeerde staten een procedure tot vernietiging van een besluit kan starten (art. 273 Gemeentewet). De Gemeentewet en verwante wetten (3.3) Wet algemene regels herindeling Plasterk: kwart minder gemeenten Bron: 19 februari 2013 Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken wil dat er aan het eind van deze kabinetsperiode een kwart minder gemeenten in Nederland is. Dat betekent concreet dat er in die periode ongeveer 100 gemeenten opgeheven moeten worden, zodat er nog ongeveer 300 overblijven. In het regeerakkoord van oktober 2012 is door de regeringspartijen vastgelegd dat gemeenten de komende jaren fors meer taken moeten overnemen van het rijk, onder meer op het gebied van jeugdzorg, werk en zorg voor langdurig zieken en ouderen. Om die taken goed te kunnen uitvoeren wil het kabinet dat gemeenten groter worden. Daarbij wordt uitgegaan van een minimumgrootte van inwoners. Zolang gemeenten deze grootte niet hebben wil Plasterk dat gemeenten samenwerkingsverbanden vormen met eenzelfde omvang. Ook wil het kabinet het aantal provincies in Nederland terugbrengen en omvormen tot zogeheten landsdelen. Praktisch gemeenterecht 3

4 In het regeerakkoord van 29 oktober 2012, getiteld Bruggen Slaan, zeggen de regeringspartijen VVD en PvdA hierover het volgende: Een krachtige en dienstverlenende overheid vraagt een duidelijke afbakening van taken en verantwoordelijkheden tussen en binnen bestuurslagen. Het overbrengen van een groot aantal taken van het Rijk naar gemeenten maakt meer maatwerk mogelijk en vergroot de betrokkenheid van burgers. Gemeenten kunnen de uitvoering van de taken beter op elkaar afstemmen en zo meer doen voor minder geld. Hiertoe biedt het Rijk hen ruime beleidsvrijheid. Een grote decentralisatie van taken en bevoegdheden vergt medeoverheden die op een passende schaal zijn georganiseerd. Voor de lange termijn hebben wij het perspectief van vijf landsdelen met een gesloten huishouding en gemeenten van tenminste honderdduizend inwoners voor ogen. De inwonersnorm kan worden aangepast aan de bevolkingsdichtheid in verschillende delen van het land. De waterschappen worden samengevoegd met de landsdelen. Samen met de medeoverheden willen we dit lange termijn perspectief realiseren. Ontwikkelingen in de gewenste richting worden aangemoedigd. De landelijke overheid zal zijn doen en laten in de contacten met medeoverheden richten op het gewenste eindbeeld. Dit heeft gevolgen voor het overleg en de vormgeving van decentralisaties en financieringsarrangementen. Decentralisaties zullen in principe gericht worden op gemeenten. Gemeenten benutten mogelijkheden om bewoners van wijken, buurten en dorpen te betrekken bij zaken die hen raken. De provincies Noord-Holland, Utrecht en Flevoland worden samengevoegd, waarbij over de positie van de Noordoostpolder later een beslissing valt. Met de overige provincies bespreken we initiatieven gericht op vergroting van de provinciale schaal. Het spreekt voor zich dat de plannen van het kabinet heftige en soms ook emotionele reacties oproepen bij gemeentelijke en provinciale bestuurders in het land. De onderstaande berichten uit de media maken dat wel duidelijk. PvdA-burgemeester: plannen Plasterk onacceptabel Bron: 24 februari 2013 Yolanda de Koster 'Stalinistisch en onacceptabel. Zo noemt PvdA-burgemeester Hans van der Laan van het Drentse Noordenveld de plannen van minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA) rondom opschaling van gemeenten. Lidmaatschap opzeggen Als de PvdA als partij niet de discussie aangaat over Plasterks plannen over gemeentelijke fusies en verplichte samenwerkingsverbanden, is de kans meer dan vijftig procent dat Van der Laan zijn lidmaatschap van de partij opzegt. Dat zei de burgemeester dit weekeinde in een interview met RTV Drenthe. Praktisch gemeenterecht 4

5 Fusies gemeenten Plasterk wil toe naar gemeenten van rond de inwoners. Kleinere gemeenten kunnen inhoudelijk en financieel de nieuwe taken op het gebied van werk, jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning niet aan, zo stelt de minister. Plasterk wil dat gemeenten fuseren tot nieuwe gemeenten van minimaal inwoners. Tot het zover is wil hij dat gemeenten congruente samenwerkingsverbanden gaan vormen met eenzelfde omvang. Dat moet in 2014 geregeld zijn. Die samenwerkingsverbanden vormen wat Plasterk betreft de opmaat voor een uiteindelijke gemeentelijke opschaling. Kiezersbedrog Als je het alleen maar stalinistisch, efficiencydenkend toepast, dan kun je beter Nederland opheffen, vindt de PvdA-burgemeester. Ook de fusiebonus die Plasterk in het vooruitzicht stelt, is een doorn in het oog van Van der Laan. Plasterk doet dit alles zonder inspraak en zonder overleg, aldus de burgemeester. In de verkiezingsprogramma s van PvdA noch VVD is over de opschaling niets terug te vinden, zo stelde hij in het interview. Ik vind dat kiezersbedrog. Ik twijfel eraan of ik nog wel bij die partij wil horen, bij een club die vindt dat je zo met burgers om moet gaan. Hij vindt dat de PvdA intern de discussie over de opschaling moet aangaan. Plasterk is niet de partij. Als partij moeten we hier iets van vinden. De burgemeester wil niet overhaast te werk gaan, maar als de sociaal-democraten er niet op terugkomen, is de kans groot dat hij de PvdA de rug toekeert. De gemeente Noordenveld is in 1998 ontstaan uit een fusie met Norg, Peize en Roden en telt ruim inwoners. Flevoland gaat 'tegencampagne' landsdeel voeren Bron: 26 februari 2013 Yolanda de Koster Het gebrek aan visie en de snelheid waarmee minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA) het eerste landsdeel het levenslicht wil laten zien, zijn de belangrijkste doornen in het oog van de provinciebesturen van Flevoland, Utrecht en Noord-Holland. Flevoland vindt het de hoogste tijd voor een tegencampagne. Onevenwichtig beeld De Flevolandse gedeputeerde Marc Witteman vindt dat Plasterk volop de ruimte krijgt om zijn plannen voor de landsdelen uit de doeken te doen. De bezwaren en bedenkingen die Gedeputeerde Staten van de drie provincies tijdens gesprekken met Plasterk te berde brachten, lijken aan dovemansoren gericht. Daarmee ontstaat een onevenwichtig beeld. De weerstand groeit en we voelen ons niet gerespecteerd. Daarbij maakt Plasterk een karikatuur van de provincies. Met een tegencampagne willen wij dat beeld rechtzetten. Praktisch gemeenterecht 5

6 Ondergesneeuwde belangen Plasterk verengt de discussie tot de noodzaak tot vermindering van het aantal bestuurders. Voor Flevoland betekent het echter meer dan alleen minder bestuurders en politici; namelijk dat de zeggenschap van Flevoland in het nieuwe landsdeel fors minder wordt. Wij zijn, met onze inwoners, bang dat de belangen van Flevoland in zo n groot landsdeel ondergesneeuwd raken, stelt Witteman. Bovendien kunnen we aan onze inwoners niet uitleggen waarvoor deze fusie een oplossing is. Voor de tegencampagne trekt de provincie euro uit. Mislukt experiment De minister kiest voornamelijk uit economische redenen voor deze schaalvergroting; in mijn optiek het minst krachtige argument, stelt de Utrechtse gedeputeerde Mariëtte Pennarts. Hij blijft maar zeggen dat provincies afzonderlijk handelsmissies naar China organiseren. Onzin. Dat doen we al lang niet meer. Het gebrek aan een doorkijk naar de andere vier landsdelen is in de ogen van Pennarts een groot risico. We snakken naar een visie. Als het stopt na deze eerste fusie, dan kunnen we spreken van een mislukt experiment. We willen bovendien ruimte om naar alternatieven te kijken. Op basis van inhoud komen we dan wellicht uit op een heel andere indeling. Geen inhoudelijke onderbouwing Ook de Noord-Hollandse gedeputeerde Elvira Sweet wacht met smart op de visie van de minister. Tot op heden missen wij een inhoudelijke onderbouwing van zijn plannen. Daarnaast stelt de minister dat hij minder bestuurlijke drukte wil. In dat licht willen we weten hoe hij de toekomst van de Wgr-plus regio s en de vervoersregio s ziet, aldus Sweet. In onze zienswijze zullen we de visie toetsen aan de inhoudelijke argumentatie. Overhaaste procedure Evenals haar collega s uit Flevoland en Utrecht is Sweet bijzonder kritisch over de snelheid waarmee Plasterk het eerste landsdeel wil vormen. Dat moet op 26 maart 2015 een feit zijn. Ik ben bang dat dit ten koste gaat van de kwaliteit. De minister hanteert de Arhi-procedure (Wet algemene regels herindeling, red). Met een open consultatieronde denkt hij grote slagen te kunnen maken. We vinden het een overhaaste procedure, maar ik denk dat we geen nee kunnen zeggen. Witteman kwalificeert de procedure als onzorgvuldig met bedenkelijke kanten. Niet in de laatste plaats omdat de minister wil dat de drie provincies meteen na besluitvorming in de Tweede Kamer met de reorganisatie aan de slag gaan, zonder het oordeel van de Eerste Kamer af te wachten. Volgens Plasterk is veertig miljoen euro nodig voor de reorganisatie van de drie provincies. Pennarts: Het voorstel moet inhoud, meerwaarde en draagvlak hebben. Wij laten ons niet opjagen door termijnen. Open procedure De minister heeft drie maanden uitgetrokken voor die zogeheten open procedure. In de vorm van een tournee langs onder meer Gedeputeerde Staten, Provinciale Staten en gemeenten gaat hij met betrokkenen in gesprek. Woensdagmiddag rond Plasterk met Praktisch gemeenterecht 6

7 een ontmoeting met Provinciale Staten van Flevoland zijn gesprekken met de provincies af. Daarna volgen nog acht bijeenkomsten met inwoners van de drie provincies, gemeenten, waterschappen en bedrijven. Daarna komt Plasterk met een herindelingsontwerp, dat van 1 mei tot 1 augustus er inzage wordt gelegd. Praktisch gemeenterecht 7