RAPPORT. Zwemwaterprofiel Alkmaardermeer t/m Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Transcriptie

1 RAPPORT Zwemwaterprofiel Alkmaardermeer 2013 t/m 2016 Klant: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Referentie: WATBE9568R001F1.0 Versie: 1.0/Finale versie Datum: 8 februari 2017

2 HASKONINGDHV NEDERLAND B.V. Larixplein VB Eindhoven Netherlands Water Trade register number: info@rhdhv.com royalhaskoningdhv.com T E W Titel document: Zwemwaterprofiel Alkmaardermeer Ondertitel: Referentie: WATBE9568R001F1.0 Versie: 1.0/Finale versie Datum: 8 februari 2017 Projectnaam: Zwemwaterprofielen Projectnummer: BE9568 Auteur(s): Yvon Verstijnen, Mirte Schipper, Martin de Haan Opgesteld door: Yvon Verstijnen Gecontroleerd door: Martin de Haan Datum/Initialen: / MdH Goedgekeurd door: Martin de Haan Datum/Initialen: / MdH Classificatie Open Disclaimer No part of these specifications/printed matter may be reproduced and/or published by print, photocopy, microfilm or by any other means, without the prior written permission of HaskoningDHV Nederland B.V.; nor may they be used, without such permission, for any purposes other than that for which they were produced. HaskoningDHV Nederland B.V. accepts no responsibility or liability for these specifications/printed matter to any party other than the persons by whom it was commissioned and as concluded under that Appointment. The quality management system of HaskoningDHV Nederland B.V. has been certified in accordance with ISO 9001, ISO and OHSAS februari 2017 WATBE9568R001F1.0 i

3 Inhoud 1 Inleiding 1 2 Gebiedsomschrijving Alkmaardermeer Algemeen Hydromorfologie en ecologie Begrenzing Gezondheidsrisico s 10 3 Blauwalgen Relevante waterkwaliteitsgegevens Fysisch-chemische parameters Beoordeling: kans op proliferatie van toxische blauwalgen Nadere beschrijving blauwalgen 17 4 Historische data bacteriologische parameters Overschrijdingen bacteriologische normen Bacteriologische data in relatie tot weersomstandigheden 27 5 Bronnen van bacteriologische verontreiniging Potentiële verontreinigingsbronnen en routes Richtgetallen ZWEMPROF Conclusie ZWEMPROF 32 6 Evaluatie en conclusies Bacteriologische verontreiniging Blauwalgen 34 7 Maatregelen en aanbevelingen 35 8 Referenties 37 Bijlagen Bijlage 1 Verslag veldbezoek 2016 Bijlage 2 Invulblad zwemprof 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 ii

4 1 Inleiding Zwemwaterprofiel Voor elke zwemwaterlocatie wordt op grond van de Europese Zwemwaterrichtlijn een zwemwaterprofiel opgesteld. Voor u ligt het zwemwaterprofiel van het Alkmaardermeer (zwemwaterlocaties Dorregeest en de Hoorne). De Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is in 2006 vastgesteld met als doel het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. De richtlijn bevat bepalingen met betrekking tot de monitoring, de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) en het informeren van zwemmerspubliek en de Europese Commissie over de zwemwaterkwaliteit. Voor elke zwemwaterlocatie moet een zwemwaterprofiel worden opgesteld. Het beheer moet erop gericht zijn om minimaal een aanvaardbare zwemwaterkwaliteit te bereiken en om te streven naar een goede zwemwaterkwaliteit. In het zwemwaterprofiel worden de kenmerken van de zwemwaterlocatie beschreven. Er wordt ingegaan op mogelijke gezondheidsrisico s voor de zwemmers en de oorzaken daarvan. De Europese zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) stelt het toetsings- en beoordelingskader voor zwemwaterkwaliteit. In de richtlijn worden indicatororganismen (Escherichia coli en intestinale enterococcen) genoemd voor het bepalen van fecale verontreiniging in zwemwater. Deze bacteriologische variabelen dienen periodiek gemeten te worden. Daarnaast wordt nog een aantal variabelen genoemd, zoals cyanobacteriën (blauwalgen), die de gezondheid van zwemmers ook negatief kunnen beïnvloeden. Het zwemwaterprofiel vormt de basis voor communicatie tussen de betrokken partijen over te treffen beheersmaatregelen. Uit het zwemwaterprofiel kan blijken dat aanvullend onderzoek nodig is om adequate beheersmaatregelen te kunnen treffen. Het zwemwaterprofiel is tevens bedoeld voor communicatie over de kwaliteit van de zwemwaterlocatie en de genomen beheersmaatregelen naar de geïnteresseerde burger. Zwemwaterprofiel Alkmaardermeer Het eerste zwemwaterprofiel voor het Alkmaardermeer is in 2007 opgesteld (Royal Haskoning, 2007). Het zwemwaterprofiel is in 2010 en 2013 in opdracht van Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (hierna: HHNK) geactualiseerd (Royal HaskoningDHV, 2010 en 2014). Het voorliggende zwemwaterprofiel betreft de actualisatie voor de jaren 2013 t/m Voor de actualisatie van het Zwemwaterprofiel is, wanneer dit nog actueel bleek, de informatie uit vorige zwemwaterprofielen overgenomen. Verder zijn aan de hand van de Handreiking voor het opstellen van Zwemwaterprofiel alle stappen doorlopen.. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 1

5 2 Gebiedsomschrijving Alkmaardermeer 2.1 Algemeen Even ten zuiden van Alkmaar ligt het Alkmaarder- en Uitgeestermeer. Het noordelijk deel van dit meer wordt aangeduid als Alkmaardermeer, het zuidelijk deel als Uitgeestermeer. In dit zwemwaterprofiel wordt het hele meer aangeduid als Alkmaardermeer. Van oorsprong is het gebied van het Alkmaardermeer een (veen)moerasgebied. In de middeleeuwen werd het Alkmaardermeer het Lange Meer genoemd. Het Alkmaardermeer was een lange uitloper van een veel omvangrijkere plas die liep van het IJ tot aan Heerhugowaard. In die tijd waren de huidige dorpen die aan het meer liggen, Akersloot en Uitgeest, nog havenplaatsen. Na de droogmaking van de Schermer rond 1657, bleef het Alkmaarder- en Uitgeestermeer als een restant van deze grote veenplas bestaan. Dit zwemwaterprofiel betreft twee officiële zwemwaterlocaties in het Alkmaardermeer, namelijk De Hoorne en Dorregeest. De Hoorne Dorregeest Figuur 2-1 Luchtfoto Alkmaardermeer en Uitgeestermeer (bron: Google). Rondom het Alkmaardermeer liggen verschillende recreatieterreinen (Dorregeest, De Hoorne, Uiterdam, De Oudhaven, Zwaansmeer en eiland Pannekoek). Aan de noordzijde nabij Akersloot sluit het meer aan op het Noordhollandsch Kanaal, dat in noordelijke richting naar Alkmaar leidt en in oostelijke richting naar Purmerend. Aan de zuidwestzijde mondt het meer via het Uitgeestermeer uit in Uitgeest nabij de A9. In het zuidoosten, de Wijde Stierop, mondt het meer uit in de Markervaart richting de Zaanstreek. Aan de westkant liggen stedelijke kernen als Uitgeest en Akersloot. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 2

6 Beheer Het Alkmaardermeer valt onder het beheer van het Recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer. Het Recreatieschap is een samenwerkingsverband van zeven omliggende gemeenten en de Provincie Noord- Holland. In opdracht van het bestuur van het Recreatieschap wordt het beheer van het recreatiegebied uitgevoerd door Recreatie Noord-Holland NV. Faciliteiten Langs de oevers van het Alkmaardermeer zijn veel faciliteiten die inspelen op de vaarrecreatie. Naast de recreatievaart wordt het meer het hele jaar door gebruikt voor de beroepsvaart. Er zijn diverse jachthavens aanwezig en een aantal recreatieterreinen met mogelijkheden voor zwemmers, vissers, surfers, etc. Tevens zijn er speel- en ligweiden aanwezig met voorzieningen als toiletten, horeca en parkeergelegenheid. Op het recreatieterrein Dorregeest is een officiële zwemgelegenheid. Bij locaties de Hoorne, Uiterdam en de Woudhaven zijn aanlegplaatsen voor boten aanwezig, evenals een trailerhelling. De locatie de Hoorne is ook een officiële zwemwaterlocatie, maar van categorie D uit het besluit hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (BHVBZ), wat betekent dat er minder eisen zijn gesteld aan de voorzieningen en het toezicht. Figuur 2-2a: Ligweide bij recreatieterrein Dorregeest (2013). Figuur 2.2b: Ligweide bij recreatieterrein De Hoorne (2013). Figuur 2.2c: Ligweide bij recreatieterrein Dorregeest (2016). Figuur 2.2d: Ligweide bij recreatieterrein De Hoorne (2016). 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 3

7 Het afmeren, barbecueën en kamperen rondom het Alkmaardermeer is mogelijk, alleen dient hiervoor een vergunning te worden aangevraagd. Honden zijn toegestaan in het gebied. Buiten het zwemseizoen mogen honden loslopen over het terrein. Op beide bezochte terreinen, Dorregeest en de Hoorne, staan prullenbakken en toiletten en zijn parkeerplaatsen aanwezig. Tevens is er op beide een ligweide aanwezig. Bij locatie de Hoorne is geen strand aanwezig. Dit is wel het geval bij locatie Dorregeest. In het zwemseizoen is horeca is aanwezig op locatie Dorregeest. Bij de Hoorne is horecagelegenheid, maar deze is momenteel niet meer in gebruik. Het strand van Dorregeest wordt bij grote drukte dagelijks geëgaliseerd en regelmatig met een stofzuiger ontdaan van vogelfeces. Aanpassingen locatie In 2014 is bij Dorregeest een golfbreker geplaatst langs een deel van de zwemzone om de stroomsnelheid te verminderen (zie Figuur 2-3). Hierdoor treedt minder erosie op van het strand en vindt sedimentatie achter de breker plaats. Ook is in hetzelfde jaar het strandje verbreed en is de bodem tot de drijflijn verdiept. De golfbreker wordt gebruikt door watervogels, zoals blijkt uit de vogelpoep. Figuur 2-3a: Golbreker bij Dorregeest Figuur 2-3b: Vogelpoep op golfbreker Bezoekersaantallen Door het recreatieschap Noord-Holland zijn visuele en mechanische tellingen uitgevoerd. Het aantal bezoekers bij de zwemlocatie (Dorregeest) bedroeg in het hoogseizoen (april t/m september 2006) in totaal Dit is dus gemiddeld ongeveer 260 bezoekers per dag. De beheerder schatte het aantal zwemmers in 2010 op gemiddeld 150 per dag en 600 voor een goede drukke dag. Voor de Hoorne schatte de beheerder het aantal op 60 voor een gemiddelde dag en 200 voor een drukke dag. Deze aantallen zijn sindsdien niet wezenlijk veranderd. Bemonsteringslocatie Alleen de locaties Dorregeest (monsterpuntcode ) en de Hoorne (monsterpuntcode ) zijn als officiële rapportagepunten aangewezen, al wordt er op diverse plaatsen gezwommen. De monsterpuntlocaties liggen binnen de zwemzone (zie Figuur 2.5a en 2.5b). Beide locaties zijn in 2007, 2013 en 2016 bezocht ten behoeve van het opstellen van het Zwemwaterprofiel. In bijlage 1 is van beide locaties een veldbezoekverslag van 2016 opgenomen. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 4

8 Figuur 2-4 : Luchtfoto Alkmaardermeer en twee zwemwaterlocaties: locatie de Hoorne (001008) en locatie Dorregeest (001010) Figuur 2-5a : Luchtfoto locatie de Hoorne (001008) Figuur 2.5b: Luchtfoto locatie Dorregeest (001010) Riolering en afvalwaterzuivering Op het Alkmaardermeer vindt geen directe lozing van RWZI-effluentwater plaats. Wel is er een aantal RWZI s die lozen op de Schermerboezem. Het Alkmaardermeer is onderdeel van de Schermerboezem. De RWZI s zijn om die reden meegenomen in ZWEMPROF. Ook de invloed van riooloverstorten in de woonkern Uitgeest op de zwemwaterlocatie is beschouwd. Het huishoudelijk afvalwater uit Uitgeest wordt geloosd via de oppervlaktewatergemalen De Zien en Meldijk. Het gemaal Meldijk is het gemaal dat voor de meeste problemen zorgt. Rondom het Alkmaardermeer bevinden zich een aantal bedrijfsafvalwaterlozingspunten. Het te lozen bedrijfsafvalwater dient te voldoen aan de regels die zijn gesteld vanuit de Wet verontreiniging 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 5

9 oppervlaktewateren (Wvo). Uit onderzoek is gebleken dat op de hemelwaterriolering aansluitingen met huishoudelijk afvalwater zitten. Deze aansluitingen worden gesaneerd. 2.2 Hydromorfologie en ecologie Hydromorfologie Bodemopbouw De regio van het Alkmaardermeer ligt in een overgangsgebied van de hoger gelegen oude duin- en strandzanden naar de lager gelegen veen- en kleigronden aan de oostkant van het Alkmaardermeer. In het vlakke dekzandlandschap achter de strandwallen, ontstonden door de slechte ontwatering zoetwaterplassen en moerassen. Hierin werd veen gevormd. Door de invloed van de zee, die zich steeds verder oostwaarts uitbreidde, kwam aan deze veenvorming een eind. Aan de oostkant van het Alkmaardermeer liggen de vlakvaaggronden. Het zand van zowel de strandwallen als de oude duinen is meestal leemarm en matig fijn. Bij het Alkmaardermeer komen zowel kalkloze- als kalkhoudende gronden voor. Kalkhoudende gronden zijn ontstaan als het gevolg van het afgraven van de kalkloze gronden voor cultuurtechnisch gebruik. Het maaiveld is hierdoor op sommige plaatsen vrij kalkrijk (uit diepe ondergrond). De omgeving van het Alkmaardermeer behoort tot het zogenaamde niet-verveend gebied. De ligging van niet-verveende gebieden is over het algemeen vlak. Veel voorkomende bodemtypen zijn de waardveenen weideveengronden. Het veen betreft zeggeveen en rietzeggeveen en is mesotroof. In oostelijke richting wordt het veenpakket dunner en wordt binnen 120 centimeter klei of zand aangetroffen. Waterhuishouding Het wateroppervlak van het Alkmaardermeer bedraagt in totaal circa 450 ha en maakt onderdeel uit van de Schermerboezem. De Schermerboezem is inclusief de boezemlanden circa 2000 ha groot met een waterafvoergebied van circa ha [Nota Visbeleid, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, 2005]. Het Alkmaardermeer maakt hier voor 23% deel van uit. De Schermerboezem heeft een vast streefpeil van NAP -0,50 meter. Via diverse gemalen staan de omliggende polders in verbinding met het Alkmaardermeer. De verblijftijd van het water in de Schermerboezem bedraagt 12 tot 14 dagen (Nota Visbeleid, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, 2005). Het water stroomt vanuit het Alkmaardermeer, via de aan de oostkant gelegen Markervaart, richting het zuidelijk deel van de Schermerboezem. Het zuidelijk deel van de Schermerboezem loost het water via het Zaangemaal af op het Noordzeekanaal. Wanneer het boezemwater hoger staat dan het peil van het Noordzeekanaal kan door middel van spuien het boezemwater op het buitenwater worden afgevoerd. Het Alkmaardermeer ontvangt deels kwelwater afkomstig uit de kustzone. Dit betreft kalkrijk brak tot zoet kwelwater. Het water in de Schermerboezem en daarmee het Alkmaardermeer is overwegend zoet, maar lokaal licht brak door de aanvoer van licht brak grondwater en de zoute verbinding in het noorden en zuiden van Noord-Holland. De zouttong in het Noordzeekanaal reikt tot de Nauernasche Vaart. In de aansluitende kanalen is van nature een zoutgradiënt aanwezig. De gemiddelde diepte van het Alkmaardermeer bedraagt circa 1,60 meter. In het Alkmaardermeer zijn tenminste twee diepe putten aanwezig waaruit in het verleden zand is gewonnen. De diepte bedraagt daar meer dan 20 meter. Via deze diepe putten kwelt brak grondwater op. In 2001 is het Alkmaardermeer uitgebaggerd. De vaargeul is circa 1,60 meter diep uitgebaggerd en de overige delen ongeveer tot 1,20 meter. Halverwege de 20e eeuw werd op een drietal plaatsen in het meer een aanzienlijke hoeveelheid zand gewonnen. Hierdoor zijn diepe putten ontstaan van circa 25 meter diep. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 6

10 Ecologie Het KRW-waterlichaam Alkmaardermeer (NL12_201) is van het watertype Matig grote gebufferde plassen (M20). In de factsheet voor het Alkmaardemeer ( is de biologische toestand weergegeven. Tabel 2-1 KRW-beoordeling van waterlichaam Almaardermeer Vegetatie Iedere drie jaar worden er op drie locaties door HHNK vegetatieopnamen gemaakt. Er zijn nagenoeg geen ondergedoken of drijvende waterplanten in het Alkmaardermeer. In één opname is één exemplaar van Zanichellia waargenomen. In de opnamen is een redelijk grote diversiteit aan oeverplanten en kruiden (bitterzoet, liesgras, gele lis, grote egelskop, grote en kleine lisdodde, harig wilgenroosje, heen, kalmoes, koninginnenkruid, liesgras, moerasandoorn, moerasmelkdistel, oeverzegge, riet, rietgras, waterzuring) waargenomen. De bedekking is echter laag. Het zijn allemaal algemene soorten van matig tot zeer voedselrijk water. Er zijn meldingen van de uitheemse Colombiaanse wolffia gedaan in het Uitgeestermeer, zomer 2016 (waarneming.nl). Rondom het Alkmaardermeer zijn soorten gemeld als Deens lepelblad, lisdodde, grote ratelaar en fraai duizendguldenkruid. Tijdens het veldbezoek is gezien dat het Alkmaardermeer op veel plaatsen is omzoomd door relatief smalle rietkragen. In 2001 zijn er, met bagger afkomstig uit het Alkmaardermeer, vooroevers gecreëerd. De vegetatie heeft zich volgends de heer Post (recreatie Noord-Holland) hier echter niet in de gewenste richting ontwikkeld. Dit komt waarschijnlijk omdat er redelijk wat golfslag langs de oevers is. Nabij beide zwemlocaties worden steeds meer waterplanten aangetroffen., Dit komt waarschijnlijk doordat het water steeds helderder wordt. Door zeilers wordt in toenemende mate waterpest waargenomen. Visstand In het najaar van 1998 en het voorjaar van 1999 heeft de OVB een visstandonderzoek in het Alkmaardermeer uitgevoerd. Het laatste visonderzoek dateert van Op basis van de samenstelling van de vissoorten kan gesproken worden van een zogenaamd Brasem-snoekbaars-viswatertype. Hier domineren vissoorten die onder plantenarme, voedselrijke omstandigheden het beste kunnen overleven. Dit zijn voornamelijk karper, brasem en snoekbaars. In deze visgemeenschap kunnen begeleidende vissoorten aanwezig zijn zoals blankvoorn, pos, kolblei en aal. Verder worden er recent vissen waargenomen als harder, baars, rivierdonderpad en zwartbekgrondel (waarneming.nl) Vogels Tijdens het veldbezoek op zijn er op het water niet veel vogels gesignaleerd. Er waren enkele eenden, futen en meerkoeten aanwezig. In het veenweidegebied rondom het Alkmaardermeer bevindt zich een groot aantal weidevogels, ganzen, eenden. In de oever en op het water zijn vele riet- en watervogels waargenomen, waaronder overwinteraars (smient, nonnetje, brilduiker, grote zaagbek, 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 7

11 parelduiker) en in het zomerseizoen onder andere meeuwen, kievieten, visdief, oeverzwaluwen, blauwborst, boerenzwaluwen, baardmannetje en enkele roofvogels (waarneming.nl). Tijdens het veldbezoek in augustus 2013 zijn nabij de zwemzone enkele tientallen vogels, met name eenden en meeuwen, waargenomen. In oktober 2016 waren er bij Dorregeest ook enkele tientallen vogels aanwezig, vooral eenden, meerkoeten, meeuwen en een paar futen) (zie Bijlage 1 Verslag veldbezoek). Op het water bij de Hoorne waren ten tijde van veldbezoek enkele tientallen meerkoeten aanwezig. In de winter bevinden veel vogels zich op de strekdam in het noorden van het Alkmaardermeer (mondelinge mededeling de heer Wolterbeek en heer Boellaard, Recreatie Noord-Holland). Op het Alkmaardermeer zelf zijn in de zomer geen hoge dichtheden van vogels aanwezig. Figuur 2-6 Topografische kaart Alkmaardermeer met monsterpunten. Het Alkmaardermeer is niet aangewezen als Vogelrichtlijngebied. 2.3 Begrenzing Voor de Hoorne is de zwemzone circa 50 meter lang en 1300 m 2. In Figuur 2-5 is de begrenzing van de zwemzone van de Hoorne op een luchtfoto aangegeven. Op het informatiebord (Figuur 2-7) is een indicatie gegeven van de zwemzone. Er is geen drijflijn die de begrenzing van de zwemzone aangeeft (zie Figuur 2-8). 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 8

12 Het strandje bij het zwemlocatie Dorregeest is circa 100 meter lang. Het oppervlak van de zwemzone is circa 1500 m 2. In Figuur 2-5 is de begrenzing van de zwemzone op een luchtfoto aangegeven. De zwemzone voor deze zwemwaterlocatie is wel begrensd met een drijflijn, zoals is aangegeven op het informatiebord (Figuur 2-7) en is te zien in Figuur 2-8. Figuur 2-7 Informatieborden van De Hoorne (boven) en Dorregeest (onder). 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 9

13 Figuur 2-8a Zwemzone bij Dorregeest (2013) Figuur 2.8b Zwemzone bij de Hoorne (2013) Figuur 2-8c: Zwemzone bij Dorregeest (okt. 2016). Figuur 2.8d Zwemzone bij de Hoorne (okt. 2016) 2.4 Gezondheidsrisico s Doorzicht en ph Het doorzicht gedurende het zwemseizoen is doorgaans tussen de 50 en 100 cm bij Dorregeest. Gemiddeld is het doorzicht in het zwemseizoen circa 85 cm ( ). Bij de Hoorne is het doorzicht wat hoger in het zwemseizoen: gemiddeld 130 cm. De zuurgraad schommelt op beide locaties rond de 8,5. Zie ook paragraaf 3.2. Botulisme en zwemmersjeuk Er zijn de afgelopen jaren voor beide locaties geen meldingen van botulisme of zwemmersjeuk geweest. Blauwalgen In de periode zijn er blauwalgen in verhoogde hoeveelheden (>12,5 µg/l) waargenomen. Op basis hiervan wordt geconcludeerd dat er een risico bestaat op toxische bloei van blauwalgen bij zowel De Hoorne als Dorregeest. Voornamelijk Dorregeest heeft regelmatig problemen met blauwalg. Er is dan ook een nadere beschrijving van blauwalgen opgesteld voor Dorregeest (zie hoofdstuk 4). Op locatie de Hoorne zijn er, waarschijnlijk vanwege de geëxposeerde ligging, na 2014 geen problemen meer geconstateerd met blauwalg. Voor de Hoorne is daarom geen nadere beschrijving van blauwalgen opgesteld. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 10

14 Zwemwaarschuwingen, negatief zwemadvies en/of zwemverboden De huidige kwaliteitsklasse gebaseerd op de afgelopen vier seizoenen is uitstekend voor De Hoorne en aanvaardbaar voor locatie Dorregeest (zwemwater.nl). Op locatie Dorregeest zijn meerdere waarschuwingen, negatieve zwemadviezen en één zwemverbod afgegeven in periode De meeste waarschuwingen en negatieve zwemadviezen én het zwemverbod zijn veroorzaakt door overmatige aanwezigheid van blauwalgen (zie Tabel 2-2). In 2015 en 2016 zijn enkele negatieve zwemadviezen preventief uitgegeven naar aanleiding van het inwerkingtreden van een riooloverstort in het stedelijk gebied van Uitgeest. Tabel 2-2 Gerapporteerde calamiteiten van Provincie Noord-Holland, zwemlocatie Dorregeest in 2013 t/m Bacteriologie Blauwalg Jaar Waarschuwing Negatief zwemadvies Zwemverbod Waarschuwing Negatief zwemadvies Zwemverbod * * * Negatieve zwemadviezen preventief ingesteld na melding riooloverstort Uitgeest (Early Warning System). In 2013 en in 2014 is er een zwemwaarschuwing door de Provincie ingesteld als gevolg van blauwalgenoverlast op locatie de Hoorne (Tabel 2-3). Ook in de periode waren er enkele waarschuwingen. De laatste jaren zijn er op deze locatie geen problemen meer geweest met blauwalgen. Tabel 2-3 Gerapporteerde calamiteiten van Provincie Noord-Holland, zwemlocatie de Hoorne in 2013 t/m Bacteriologie Blauwalg Jaar Waarschuwing Negatief zwemadvies Zwemverbod Waarschuwing Negatief zwemadvies Zwemverbod Getroffen maatregelen In de afgelopen jaren zijn verschillende maatregelen getroffen op de zwemwaterlocaties om diverse problemen te verhelpen. Zo wordt er met een oproep op de prullenbakken extra aandacht gevraagd om hygiëne in acht te nemen ten behoeve van de waterkwaliteit. Verder is er een zogenaamd Early Warning System in gebruik genomen voor de riooloverstorten van het stedelijk water van Uitgeest. Indien een overstort achter het gemaal Meldijk in werking treedt, wordt er een preventief negatief zwemadvies afgegeven voor Dorregeest ter bescherming van de gezondheid van burgers, waarna een extra monster wordt genomen en geanalyseerd. Indien ten tijde van het preventief negatief zwemadvies een hoge waarde voor fecale bacteriën wordt gemeten hoeft deze waarde niet te worden meegenomen in de langjarige reeks voor waterkwaliteitsbeoordeling. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 11

15 3 Blauwalgen 3.1 Relevante waterkwaliteitsgegevens Om de kans op proliferatie van toxische blauwalgen op de zwemwaterlocatie te beoordelen zijn verscheidene relevante gegevens van de zwemwaterlocatie verzameld. Achtergrond onderzoek HHNK Vanaf april 2010 is er gestart met fluoroprobe-metingen waarmee de concentraties cyano-chlorofyl zijn bepaald. Bij metingen hoger dan 12,5 g l -1 cyano-chlorofyl (of sprake is van een drijflaag) wordt er een quickscan uitgevoerd naar het percentage giftige blauwalgen. In onderstaande alinea s is relevante informatie over blauwalgen gepresenteerd. Drijflagen Op locatie Dorregeest is tweemaal een drijflaag vastgesteld tijdens de blauwalgenmetingen. Op locatie De Hoorne is eenmaal een drijflaag vastgesteld in 2013 van de hoogste categorie (hoogste dichtheid). Cyano-chlorofylmetingen en Quick scans In Tabel 3-1 zijn de cyano-chlorofyl-metingen opgenomen die aanleiding gaven voor een Quickscan. Op beide zwemwaterlocaties was er een aantal keer aanleiding om een Quickscan uit te voeren vanwege hoge cyanochlorofyl-gehalten. Enkele keren was er ook een drijflaag aanwezig. Bij verschillende chlorofylmetingen is de norm (>12,5 µg/l) voor blauwalgenchlorofyl overschreden. Uit de quickscans blijkt dat er vaak een hoog percentage (>75%) giftige blauwalgen zich in de waterkolom bevond. De toxische genera verschillen per keer en het aandeel giftige blauwalgen was variabel (o.a. Microcystis en Anabaena). In onderstaande alinea s is de relevante informatie over blauwalgen gepresenteerd. Tabel 3-1 Datum monstername Dorregeest Gemeten concentraties Cyano-chlorofyl ( g/l) op zwemwaterlocatie Dorregeest en de Hoorne, uitkomsten quickscan; categorie percentage giftige blauwalgen: A = %, B = 50-75%, C =25-50%, D = 0-25%. Cyano-chlorofyl (µg/l) #Rapportage quickscan blauwalgen Categorie percentage giftige blauwalgen Categorie drijflaag* ,3 QS A Q A ,1 Q A ,1 Q A ,6 Q A ,4 Q A De Hoorne ,1 QS A QS A ,1 Q A * De categorie drijflagen (1, 2, 3) is een begrip uit het blauwalgenprotocol (versie 18), waarbij categorie 1 drijflaag de laagste dichtheid in blauwalgen heeft en categorie 3 de hoogste dichtheid. Negatieve zwemadviezen of zwemverboden worden onder andere gebaseerd op deze categorieën drijflagen. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 12

16 In Figuur 3-1 en Figuur 3-2 zijn voor respectievelijk Dorregeest en de Hoorne de cyanochlorofyl-metingen weergegeven. In de grafieken zijn ook de grenzen weergegeven voor de twee risiconiveaus uit het blauwalgenprotocol. Figuur 3-1 Cyano-chlorofyl (blauwalgen) gehaltes op meetpunt Alkmaardermeer (Dorregeest) Figuur 3-2 Cyano-chlorofyl (blauwalgen) gehaltes op meetpunt Alkmaardermeer (De Hoorne) Overall blauwalgen In 2013 t/m 2016 zijn voor Dorregeest en in mindere mate (voor het laatst in 2014) voor De Hoorne verhoogde concentraties blauwalgen vastgesteld. In een aantal gevallen zijn daarbij ook drijflagen waargenomen. Voor Dorregeest is de norm voor 75 g/l driemaal overschreden (figuur 4.1). Dat heeft in de periode voor Dorregeest tot 3 waarschuwingen, 2 negatieve zwemadviezen en één zwemverbod geleid (zie Tabel 2-2 en Tabel 2-3). 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 13

17 3.2 Fysisch-chemische parameters Doorzicht Het doorzicht voor de zwemseizoenen 2013 t/m 2016 is gepresenteerd voor Dorregeest (Figuur 3-3) en de Hoorne (Figuur 3-4). Figuur 3-3 Doorzicht op zwemwaterlocatie Dorregeest Figuur 3-4 Doorzicht op meetpunt de Hoorne. Het doorzicht is voor beide locaties incidenteel boven 1,70 meter, de GEP-norm voor KRW-waterlichamen van het watertype M20. Dit is alleen in de jaren 2013 en 2016 en met name in het voorjaar. Meestal schommelt het doorzicht voor beide locaties tussen de 50 en 150 cm. De aanwezigheid van algen, maar ook zwevend stof kan de oorzaak zijn voor een beperkt doorzicht. Temperatuur In de onderstaande twee grafieken is de temperatuur gedurende de zwemseizoenen 2013 t/m 2016 gepresenteerd voor Dorregeest (Figuur 3-5) en de Hoorne (Figuur 3-6). 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 14

18 Figuur 3-5 Temperatuur van het water op meetpunt Dorregeest (001008). Figuur 3-6 Temperatuur van het water op meetpunt de Hoorne (001010). De temperatuur vertoont ieder zwemseizoen nagenoeg hetzelfde patroon. Doorgaans loopt de temperatuur op tot in de zomer en begint het iets af te nemen in augustus en september.. De temperatuur varieert van rond de 10-12ºC in het voorjaar, circa 15 à 20ºC in september en gemiddeld rond de 20ºC gedurende hoogzomer. Eenmaal overschrijdt de watertemperatuur de norm van 25ºC, die is vastgesteld als GEP-waarde voor KRW-waterlichamen van het type M20. Dit is in 2013 op locatie Dorregeest in juli. Blauwalgen hebben bij een hoge watertemperatuur een concurrentievoordeel ten opzichte van overige algengroepen. Circa anderhalve week na de hoge temperatuur in 2013 is er ook een hoge concentratie blauwalgen gemeten. De temperatuur is ten tijde van de blauwalgoverschrijding wel weer gezakt naar 23,7ºC. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 15

19 Zuurgraad (ph) In de onderstaande twee grafieken is de zuurgraad gedurende de zwemseizoenen 2013 t/m 2016 gepresenteerd voor Dorregeest (Figuur 3-7) en de Hoorne (Figuur 3-8). Figuur 3-7 Zuurgraad van het water op meetpunt Dorregeest (001008). Figuur 3-8 Zuurgraad van het water op meetpunt de Hoorne (001010). Voor de meetwaarden van de ph geldt dat deze gedurende de diverse zwemwaterseizoenen voornamelijk boven de 8 liggen en grotendeels ook boven de GEP-norm voor KRW-waterlichamen van watertype M20 van 8,5. Een hoge fotosynthese-activiteit (door waterplanten of door algen) kan de zuurgraad van water laten stijgen. De ph ligt in het voorjaar meestal op of boven de norm, waarna de zuurgraad op beide locaties iets lijkt te dalen om vervolgens aan het eind van de zomer weer zeer licht te stijgen. Conclusie fysisch-chemische waterkwaliteit Overmatige (blauw)algenbloei hangt samen met door de waarden van de fysisch-chemische parameters doorzicht, zuurgraad en temperatuur. Hoge blauwalgenbloei, verslechtert het doorzicht, laat de ph stijgen en zal versterkt optreden gedurende perioden met een hoge watertemperatuur. Wanneer de waarden voor de zwemwaterlocaties van het Alkmaardermeer worden bekeken, valt op dat de hoge zuurgraad overeenkomt met de regelmatige waarneming van hoge blauwalgenconcentraties. Een duidelijk verband met de temperatuur of met het doorzicht is niet gevonden. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 16

20 3.3 Beoordeling: kans op proliferatie van toxische blauwalgen Na analyse van beschikbare gegevens kan worden geconcludeerd dat er wel een risico bestaat op toxische bloei van blauwalgen op de met name zwemwaterlocaties Dorregeest en in mindere mate de Hoorne binnen het Alkmaardermeer. Deze beoordeling is gebaseerd op: Geregistreerde waarnemingen van blauwalgen van 2013 t/m 2016 Er zijn enkele malen drijflagen aangetroffen op zowel locatie Dorregeest (recent) als op locatie de Hoorne (voor het laatst in 2014); Er zijn op beide locaties concentraties cyano-chlorofyl van boven de 12,5 g l -1 gemeten; Uit quickscans blijkt dat het percentage giftige blauwalgen tot 100% kan oplopen; Tussen zijn er op beide locaties negatieve zwemadviezen en/of waarschuwingen als gevolg van blauwalgen afgegeven. In overeenstemming met de Handreiking Blauwalgen in het zwemwaterprofiel (DHV, 2008) dient voor deze zwemwaterlocatie een nadere beschrijving te worden opgesteld. 3.4 Nadere beschrijving blauwalgen Uit bovenstaande paragraaf blijkt dat er op de zwemwaterlocaties in het Alkmaardermeer een kans bestaat op het voorkomen van hoge dichtheden blauwalgen. Om inzicht te krijgen in de oorzaken (bronnen) die proliferatie van blauwalgen teweegbrengen en versterken worden hieronder de factoren genoemd die invloed hebben op de levenscyclus en groeikansen van blauwalgen op de zwemlocaties. Hydromorfologie In paragraaf 2.2 zijn de voornaamste gegevens met betrekking tot de hydromorfologie gepresenteerd. Van belang voor het voorkomen van blauwalgen in de plas zijn de diepte, de ligging van de zwemwaterlocatie, de mate van geïsoleerd zijn van de plas en de bodemgesteldheid. De diepte van de plas bepaalt of er thermische stratificatie in de plas op kan treden. Indien dat gebeurt, zijn een aantal blauwalgengenera in het voordeel ten opzichte van andere fytoplanktongroepen. Het noordelijk deel van het Alkmaardermeer (ook wel Uitgeestermeer) is relatief ondiep (gemiddeld ongeveer 1,2 meter diep, de vaargeulen 1,60 meter). Er zijn in het noordelijk del van het Alkmaardermeer ook een aantal diepe putten van ongeveer 25 meter, ontstaan door zandwinning. Het meer is niet diep genoeg om grootschalige thermische stratificatie te krijgen. Wel kan er in de diepe putten een grote benthische populatie blauwalgen (vooral Microcystis) overwinteren die in de zomer voor problemen kunnen zorgen. Op de bodem (<10 meter) wordt dan in vegetatieve staat overwinterd om in het voorjaar weer te stijgen en in de waterfase te dienen als eventuele ent voor nieuw te starten bloeien. Het Alkmaardermeer is een veenplas van ongeveer 450 hectare groot en heeft grillige vormen. In de vele inhammen van de plas, waard de stroomsnelheid lager is, kunnen drijflagen zich sneller ontwikkelen en blijven langer liggen. Deze inhammen zijn echter niet afgesloten waardoor er wel doorstroom van water is. Beide zwemlocaties liggen aan de westzijde van de plas. Bij oostenwind zal de kans groter zijn dat blauwalgen zich ophopen in de zwemzones. Dit was duidelijk het geval bij het veldbezoek voor het vorige profiel in Er werden vooral drijflagen gezien aan de westzijde van de plas en op beide locaties zijn destijds blauwalgen waargenomen (Figuur 3-9). Het Alkmaardermeer heeft een sliblaag op de bodem. Dergelijke nutriëntrijke bodems kunnen significant bijdragen aan de interne verrijking van een plas en daarmee (blauw)algenbloei stimuleren. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 17

21 Figuur 3-9 Blauwalgen in het water nabij De Hoorne (links) en op het strand van Dorregeest (augustus 2013) Nutriënten In de onderstaande grafieken zijn de beschikbare waterkwaliteitsgegevens gepresenteerd voor de meetpunten in het Alkmaardermeer. Op de zwemwaterlocaties zelf zijn geen nutriëntenconcentraties gemeten. In het Alkmaardermeer is één locatie geselecteerd nabij zwemwaterlocatie Dorregeest, aangezien bij Dorregeest de meeste problemen voorkomen. Enkele nutriëntengegevens van meetpunt t.h.v. Dijkerhemme zijn geanalyseerd. Het (overmatig) voorkomen van nutriënten geeft inzicht in de omstandigheden waaronder blauwalgen tot bloei kunnen komen. Nutriënten: fosfaat Fosfaat is een belangrijk nutriënt voor algen en de beschikbaarheid is dus van belang voor de potentiele algenbloei. In Figuur 3-10 is het totaal-p op meetpunt 1007 weergegeven. Figuur 3-10 Verloop van de totaal fosfaatconcentraties (mg P/l) voor meetpunt 1007, ter hoogte van zwemwaterlocatie Dorregeest (1008). Uit de meetgegevens van totaal-p blijkt dat de concentraties over het algemeen (zeer) hoog liggen (zie Figuur 3-10). Alle gemeten concentraties liggen ver boven de KRW-normwaarde van 0,03 mg P/l (de GEP-waarde voor het KRW-oppervlaktewaterlichaam Alkmaardermeer, KRW-watertype M20) en nemen 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 18

22 geleidelijk toe gedurende het zwemseizoen. Overigens is de GEP-waarde voor het Alkmaardermeer erg laag als wordt bedacht dat het meer deel uitmaakt van de Schermerboezem, waarvoor een GEP geldt van 0,25 mg P/l. Desalniettemin zijn de gemeten totaal-p-concentraties te hoog en duiden zij op hypertrofe omstandigheden waarbij (blauw)algenbloei niet fosfor-gelimiteerd is. De concentraties ortho-fosfaat op meetpunt 1007 is alleen gemeten in 2016 (Figuur 3-11). Figuur 3-11 Verloop van de ortho-fosfaatconcentraties (mg P/l) gedurende het zwemseizoen 2016 voor meetpunt 1007nabij Dorregeest (001008). In Figuur 3-11 is te zien dat er het gehele zwemseizoen hoge concentratie ortho-fosfaat beschikbaar zijn voor algengroei en dat deze concentraties zelfs toenemen naar het einde van het seizoen. Ortho-fosfaat is voor fytoplankton de direct opneembare vorm van fosfaat. Bij een ortho-fosfaatconcentratie lager dan 0.01 mg/l is dit element in beginsel limiterend voor de groei van blauwalgen (Verspagen, 2006). De orthofosfaatconcentraties zijn te allen tijde vele malen hoger dan deze limiterende concentratie. Op locatie Dorregeest, meetpunt 1008, is in 2009 ook ortho-fosfaat gemeten. Deze waarden lagen toen vrijwel allemaal boven 0,2 mg P/l tot circa 0.6 mg P/l. Nutriënten: stikstof In het Alkmaardermeer zijn Kjeldahl stikstof, NO 2 en NO 3 gemeten. Bij elkaar opgeteld vormen deze stikstofvormen het totaal stikstofgehalte. De GEP-norm voor het KRW-oppervlaktewaterlichaam Alkmaardermeer (watertype M20) is 0,9 mg/l. Voor de Scermerboezem, ewaarvan het alkmaardermeer deel uitmaakt, is de GEP-waarde 3,80 mg N/l. In Figuur 3-12 Verloop van de totaal stikstofconcentraties (mg N/l) voor meetpunt 1007, nabijdorregeest.figuur 3-12 is het totaal N gehalte weergegeven. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 19

23 Figuur 3-12 Verloop van de totaal stikstofconcentraties (mg N/l) voor meetpunt 1007, nabijdorregeest. De totaal-stikstofgehalten in het Alkmaardermeer zijn elk jaar het hele jaar veel hoger dan de norm voor het Alkmaardermeer (watertype M20), maar alleen in de eerste één à twee maanden van het zwemseizoen hoger dan de norm voor de Schermerboezem. Daarna is ieder jaar een afname naar het einde van het badseizoen zichtbaar. Door de jaren heen is er geen verslechtering dan wel verbetering te zien. Anorganische stikstof (ammonium+nitriet+nitraat) is het door (blauw)algen opneembare deel van stikstof. Metingen uit de periode zijn opgenomen voor het meetpunt nabij Dorregeest in Figuur Figuur 3-13 Verloop van de anorganische stikstofconcentraties (mg N/l) voor meetpunt 1007, nabij Dorregeest. De grafiek van de concentraties opgelost anorganisch stikstof toont zeer hoge concentraties in het voorjaar en afname van de concentratie in de loop van het zwemseizoen. In 2016 zakt de concentratie naar een waarde onder 0,05 mg N/l. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 20

24 Bij een anorganische stikstofconcentratie lager dan 0,08 mg N-anorg/l is dit element limiterend (Verspagen, 2006). Voor de concentraties zoals die in het Alkmaardermeer waargenomen worden geldt dat blauwalgen voldoende opneembaar stikstof tot hun beschikking hebben om te groeien. Blauwalgen hebben tevens het vermogen om stikstof te fixeren. Omdat andere algengroepen dit niet kunnen, zijn blauwalgen bij lage concentraties opgelost anorganisch stikstof (zoals hier in het najaar) in deze situatie competitief in het voordeel. Overige chemie: chloride In Figuur 3-14 zijn de jaartrends ( ) te zien van het chloridegehalte in het water nabij Dorregeest. Figuur 3-14 Verloop van de chloride concentratie (mg/l) in voor het meetpunt 1007, nabij Dorregeest. De chloride-concentraties in het Alkmaardermeer zijn relatief hoog. Voor 2013, 2014 en 2015 is een lichte stijging te zien in de eerste helft van het zwemseizoen, waarna de concentratie in de tweede helft licht afneemt. De concentratie varieert gedurende het zwemseizoen van 200 tot 300 mg Cl/l (figuur 4.14). Dit is vrijwel continue boven de KRW-norm voor chloride van 200 mg/l voor waterlichamen van dit type. De blauwalgen Microcystis en Anabaena hebben in zoete wateren een voordeel ten opzichte van overig fytoplankton als de chlorideconcentratie verhoogd is. Microcystis en Anabaena tolereren namelijk licht brak water. In het Alkmaardermeer komen deze genera ook voor en zijn potentieel toxische blauwalgen. Mogelijk dat deze genera voordeel hebben van de licht brakke omstandigheden ten opzichte van bijvoorbeeld groenalgen. Vegetatie en visstand Er waren voorheen geen of nauwelijks ondergedoken en drijvende waterplanten aanwezig. Tegenwoordig worden meer waterplanten waargenomen door gebruikers van het water. Uit de vegetatieopnamen van HHNK (paragraaf Error! Reference source not found.) blijkt dat de oevers op sommige plaatsen redelijk divers zijn. De rietkraag is op veel plaatsen erg smal. Ondanks de gecreëerde vooroevers is er nauwelijks sprake van vegetatieontwikkeling langs de oevers. Het Alkmaardermeer is aangeduid als een zogenaamd brasem-snoekbaarsviswatertype. In water van dit type ontbreken waterplanten geheel of nemen maximaal 10% van het wateroppervlak in. Het doorzicht is niet optimaal voor waterplantengroei. De vermeende toename van waterplanten is ook niet duidelijk terug te zien in de cijfers van het doorzicht. Het ontbreken van voldoende waterplanten draagt bij aan de beschikbaarheid van voedingsstoffen voor (blauw)algen. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 21

25 Het Alkmaardermeer is water met een hoge voedselrijkdom die geheel ter beschikking komt voor de productie van plantaardig en dierlijk plankton. Vissoorten die deze beide voedselbronnen kunnen benutten en daarnaast niet gebonden zijn aan een plantenrijke oeverzone, zijn hierdoor in het voordeel. Veelvoorkomende soorten van het Alkmaardermeer zijn: brasem, paling, blankvoorn en snoekbaars. Onlangs (september 2013) is ook een Russische steur in het Alkmaardermeer gevangen (bron: Karpersoorten en ook brasem zijn vissen die bij het voedsel zoeken de bodem omwoelen. Dit leidt tot vertroebeling en verslechtering van het doorzicht van de plas. Blauwalgen kunnen hiervan voordeel ondervinden ten opzichte van groenalgen, doordat zij vaak een drijfvermogen hebben en zo licht aan het oppervlak kunnen opnemen. Bovendien is er door de omwoeling een continue uitwisseling van bodem materiaal met het bovenstaande water, waardoor meer uitwisseling van verrijkende voedingsstoffen tussen bodem en water plaatsvindt. Reeds uitgevoerde maatregelen Ten opzichte van het vorige zwemwaterprofiel van het Alkmaardermeer zijn er geen extra maatregelen ingevoerd om overlast van blauwalgen tegen te gaan, voor zover bekend. Wel hangt er standaard een waarschuwing voor blauwalgen onder het informatiebord. De blauwalgenoverlast heeft ervoor gezorgd dat er voor de locatie Dorregeest eenmaal een zwemverbod is ingesteld, twee negatieve zwemadviezen en meerdere zwemwaarschuwingen Deze besluiten zijn ingesteld door de Provincie en uitgevoerd en gecommuniceerd met het publiek door het recreatieschap. Het Alkmaardermeer maakt deel uit van de Schermerboezem. Voor deze boezem (en feitelijk voor vrijwel het hele beheergebied van Hollands Noorderkwartier) is sprake is van verhoogde achtergrondbelasting met fosfaat en stikstof die een derde tot de helft van de belasting kan bedragen. Onder dergelijke omstandigheden is het vrijwel onmogelijk om de nutriëntenconcentraties te reduceren tot de GEP-normen. Wel is in 2001 het Alkmaardermeer uitgebaggerd. Er is m³ bagger uitgehaald en het meer is uitgediept tot een diepte van 1,20 meter en de vaargeulen tot een diepte van 1,60 meter. Deze ingreep is gedaan om de vaarroutes voor boten te verbeteren. De bagger werd via buizen naar tijdelijke depots gepompt. De ingedikte bagger is later gebruikt om natuurvriendelijke oevers aan te leggen. De verwijdering van de eutrofe baggerlaag zorgt ervoor dat de interne nalevering van fosfaat vanuit de bodem is verminderd. Er is door het baggeren van het Alkmaardermeer niet een zodanige diepte gecreëerd dat opwerveling van slib als gevolg van wind en door boten kan worden uitgesloten. Op zoek naar andere bronnen van nutriënten hebben handhavers van het Hoogheemraadschap in het najaar van 2016 een bedrijfsbezoek afgelegd aan twee veehouders achter het gemaal Meldijk op geringe afstand van de zwemwaterlocatie (afstand < 1 km). Uit het bedrijfsbezoek bleek dat afspoeling vanaf het erf uitgesloten is. Mogelijk kan er bij deze bedrijven nog wel mest van de bouwlanden afspoelen maar qua vracht zal dat veel kleiner zijn dan de afspoeling van het erf. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 22

26 4 Historische data bacteriologische parameters De analyse van de historische data is opgebouwd uit twee delen. In het eerste deel is gekeken naar de normoverschrijdingen van de toetsparameters (E. coli en intestinale enterococcen) in jaren 2013 t/m Hierna is beoordeeld of het zinvol is om een nadere analyse van de historische data uit te voeren. Een nadere analyse is alleen nuttig wanneer er sprake is geweest van normoverschrijdingen en/of verhogingen van concentraties gedurende de jaren 2013 t/m Een verhoging is hier gedefinieerd als een concentratie die hoger is dan de helft van de norm van één van de parameters. Als norm is hier gekozen voor de grens voor goed uit de beoordeling volgens de Europese Zwemwaterrichtlijn. In het tweede deel is (indien nodig) een data-analyse uitgevoerd met de bacteriologische data, in vergelijking met de klimatologische gegevens in de periode In onderstaande analyses is een overschrijding gedefinieerd als een concentratie die hoger is dan de norm, een verhoging als een concentratie die hoger is dan de helft van de norm. Een concentratie die meer dan 1,5 maal de norm is wordt geclassificeerd als extreem. In de grafieken wordt met een lijn de klasse goed aangegeven. 4.1 Overschrijdingen bacteriologische normen Hieronder zijn de meetgegevens van E. coli en intestinale enterococcen voor de jaren 2013 t/m 2016 weergegeven. Achtereenvolgens zijn de locatie De Hoorne (Figuur 4-1 t/m Figuur 4-4) en Dorregeest (Figuur 4-5 t/m Figuur 4-8) behandeld. De normlijn in onderstaande grafieken komt overeen met de grens voor goed uit de Europese Zwemwaterrichtlijn. In de grafieken zijn alle gemeten data opgenomen, inclusief herbemonsteringen en preventieve metingen die gedaan zijn ten behoeve van het Early Warning System. Niet al deze metingen behoren te worden opgenomen voor de uiteindelijke EU-beoordeling. Figuur 4-1 E. coli en intestinale enterococcen in 2013 op zwemwaterlocatie de Hoorne. (001010) 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 23

27 Figuur 4-2 E. coli en intestinale enterococcen in 2014 op zwemwaterlocatie de Hoorne. (001010) Figuur 4-3 E. coli en intestinale enterococcen in 2015 op zwemwaterlocatie de Hoorne. (001010) Figuur 4-4 E. coli en intestinale enterococcen in 2016 op zwemwaterlocatie de Hoorne. (001010) 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 24

28 Uit Figuur 4-1 t/m Figuur 4-4 blijkt dat er voor de Hoorne in de seizoenen 2013 t/m 2016 geen overschrijdingen van de E. coli norm (1000 kve/100 ml) zijn gemeten en evenmin overschrijdingen van de norm voor intestinale enterococcen (400 kve/100 ml). De hoogste waarden voor beide variabelen zij gemeten in juli Voor de zwemwaterlocatie Dorregeest (Figuur 4-5 t/m Figuur 4-8) zijn er wel enkele forse overschrijdingen waargenomen. In september 2013 is onder andere een E. coli waarde van 5400 kve/100 ml gemeten en in 2014 een waarde van circa 4500 in eind augustus. In september 2015 is driemaal een extreme waarde gemeten voor E. coli en één extreme waarde voor intestinale enterococcen in mei (1327 kve/100 ml). Ook in 2016 zijn voor beide variabelen verschillende normoverschrijdingen gemeten. Figuur 4-5 E. coli en intestinale enterococcen in 2013 op zwemwaterlocatie Dorregeest (001008). Figuur 4-6 E. coli en intestinale enterococcen in 2014 op zwemwaterlocatie Dorregeest (001008). 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 25

29 Figuur 4-7 E. coli en intestinale enterococcen in 2015 op zwemwaterlocatie Dorregeest (001008). Figuur 4-8 E. coli en intestinale enterococcen in 2016 op zwemwaterlocatie Dorregeest (001008). In onderstaande tabellen zijn de klassenbeoordelingen van de zwemwaterkwaliteit volgens de Europese Zwemwaterrichtlijn gepresenteerd voor de Hoorne (Tabel 4-1) en Dorregeest (Tabel 4-2). De huidige beoordeling is weergegeven ( ) als de beoordelingen op basis van voorgaande perioden. Voor de beoordeling zijn alleen de meetgegevens van de uitgevoerde standaard monitoring meegenomen. Tabel 4-1 Eindoordeel zwemwaterkwaliteit volgens de Europese Zwemwaterrichtlijn voor locatie de Hoorne. Alkmaardermeer, de Horne (recreatiewater) Voorgaande beoordelingen Zwemwaterklasse op basis aantal waarnemingen eindoordeel eindoordeel eindoordeel eindoordeel eindoordeel van Logpercentielen Escherichia coli Uitstekend Uitstekend Uitstekend Uitstekend Uitstekend Intestinale enterococcen Uitstekend Uitstekend Uitstekend Uitstekend Uitstekend De zwemwaterkwaliteit van de Hoorne valt - net als de voorgaande jaren - in de kwaliteitsklasse uitstekend voor zowel E. coli als voor intestinale enterococcen. Tabel 4-2 Eindoordeel zwemwaterkwaliteit volgens Europese Zwemwaterrichtlijn voor locatie Dorregeest. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 26

30 Alkmaardermeer, Uitgeestermeer (Dorregeest) Voorgaande beoordelingen Zwemwaterklasse op basis aantal waarnemingen Eindoordeel eindoordeel eindoordeel eindoordeel eindoordeel van Logpercentielen Escherichia coli Aanvaardbaar Slecht Slecht Slecht Aanvaardbaar Intestinale enterococcen Goed Uitstekend Uitstekend Uitstekend Uitstekend Zwemwaterlocatie Dorregeest valt in de kwaliteitsklasse aanvaardbaar voor E. coli en in de kwaliteitsklasse goed voor intestinale enterococcen. In voorgaande jaren viel de beoordeling voor intestinale enterococcen in de klasse uitstekend. In zowel 2015 als 2016 is een hoge concentratie intestinale enterococcen gemeten, die zorgt voor een minder goede beoordeling. De beoordeling is vanaf 2015 wel verbeterd ten opzichte van de drie jaren daarvoor. De afgelopen vier jaar zijn er voor De Hoorne geen zwemwaarschuwingen of verboden ingesteld door de Provincie als gevolg van slechte bacteriologische waterkwaliteit. Voor Dorregeest is er 1 waarschuwing in 2013 afgegeven door de provincie in verband met te hoge concentratie fecale bacteriën en zijn er in 2015 en 2016 enkele preventieve negatieve zwemadviezen afgegeven. Omdat er voor Dorregeest normoverschrijdingen of verhogingen zijn geconstateerd in de jaren is er onderzocht of er een relatie is te vinden met weeromstandigheden. 4.2 Bacteriologische data in relatie tot weersomstandigheden Om een beeld te krijgen van mogelijke verontreinigingsbronnen en routes op deze locatie is een historische data-analyse uitgevoerd voor de periode 2013 t/m Om de weersinvloed te bepalen zijn microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van het KNMI-station Amsterdam (Schiphol). In het voorgaande zwemwaterprofiel 2014 is een relatie gevonden tussen E. coli en de neerslag, maar niet met andere weersomstandigheden. Uit de grafieken uit paragraaf 4.1 blijkt dat voor Dorregeest in met name augustus en september in alle jaren hoge concentraties E. coli zijn gemeten. Hoge concentraties intestinale enterococcen zijn gemeten in voorjaar 2015 en Escherichia coli In september 2013 is tweemaal een overschrijding gemeten. Deze hoge metingen volgen op het vallen van veel neerslag in een aantal dagen tijd. Dit is ook het geval van een aantal hoge metingen in september 2015 (Figuur 4-9). Ook in 2016 zijn er tweemaal extreme waarden gemeten (juni en augustus). In beide gevallen was voorafgaand aan de monsternames veel neerslag gevallen wat heeft geresulteerd in een hoge etmaalsom van de neerslag (mm), zie Figuur Door veel regenval in een korte periode kan van omliggend land meststoffen afspoelen. Belangrijker nog is dat de overstort van Uitgeest nabij de zwemwaterlocatie in werking treedt waardoor onbehandeld rioolwater het Uitgeestermeer in stroomt. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 27

31 Figuur 4-9 Concentratie E. coli (kve/100ml) en etmaalsom van de neerslag (mm) in 2015 voor locatie Dorregeest. Figuur 4-10 Concentratie E. coli (kve/100ml) en etmaalsom van de neerslag (mm) in 2016 voor locatie Dorregeest. Een hoge temperatuur en veel zonneschijn kan leiden tot hogere bezoekersaantallen. Als door bezoekers hygiëne niet goed in acht wordt genomen kunnen daardoor ook verhoogde waarden aan fecale bacteriën ontstaan. Voor de verhoogde waarden van E. coli is er geen verband waarneembaar met temperatuur, zonneschijn of windrichting en snelheid. Intestinale enterococcen Verhoogde waarden in de jaren 2013 t/m 2016 vertonen, met uitzondering van de overschrijding in juni 2016 (samenvallend met de normoverschrijding voor E. coli na veel neerslag), geen verband met weersomstandigheden. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 28

32 Resultaten bronanalyse In 2013 is er een onderzoek gedaan naar de bronnen van fecale bacteriën op zwemwaterlocatie Dorregeest met behulp van edna-analyse (Leenen, 2013). De uitkomsten duiden erop dat een groot deel van de fecale bacteriën een humane afkomst hebben. Een klein deel was afkomstig van herkauwers. Een enkele keer is er ook DNA van honden en vogels aangetroffen, maar deze bijdrage is gering. De resultaten van het onderzoek bevestigen de analyse dat het stedelijk afvalwater vanuit Uitgeest een belangrijke bijdrage levert aan de gemeten verhoogde concentraties van met name E. coli. Conclusie Voor E.coli en voor Intestinale enterococcen zijn er geen relaties te gevonden met windrichting en snelheid. Ook is er geen (duidelijke) relatie tussen hoge temperaturen of zonneschijn en fecale bacteriën. Er is wel een relatie met neerslag: bij veel neerslag is er een verhoogde kans op hoge concentraties E.coli en soms Intestinale enterococcen. Ook is het denkbaar dat bij neerslag riooolwaterstorten in het nabijgelegen Uitgeest in werking treden. Op ongeveer 400 meter afstand van de zwemwaterlocatie Dorregeest staat het stedelijk water van Uitgeest in open verbinding met het Alkmaardermeer. De uitkomsten van het edna-onderzoek wijzen dan ook op het riooloverstort als grootste bron voor fecale verontreinigingen (Leenen, 2013).Daarnaast is mogelijk sprake van afstroming van nabijgelegen verontreinigd oppervlak, wat ook het DNA van herkauwers kan verklaren. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 29

33 5 Bronnen van bacteriologische verontreiniging 5.1 Potentiële verontreinigingsbronnen en routes Op basis van de historische data, de gebiedsbeschrijving, gegevens van beheerders, een analyse van de plattegronden, internetbronnen en het veldbezoek kunnen voor de het Alkmaardermeer een aantal mogelijke bronnen voor verontreiniging worden aangemerkt die de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden: zwemmers; watervogels; honden; RWZI s; hemelwaterafvoer bedrijventerrein Uitgeest-Noord; jachthavens/recreatievaart/ beroepsvaart; riooloverstort Uitgeest; achterliggend agrarisch gebied. 5.2 Richtgetallen ZWEMPROF Met behulp van het spreadsheetmodel ZWEMPROF is een schatting gemaakt van de invloed die de verschillende bronnen kunnen hebben op de kwaliteit van het zwemwater. Het programma is gebaseerd op de nieuwe zwemwaterrichtlijn en dus op de nieuwe normen. Het programma geeft, op basis van de ingevoerde randvoorwaarden en mogelijke vervuilingsbronnen, een indicatie van de invloed van de verschillende bronnen op de zwemwaterkwaliteit. De basis hiervoor wordt gevormd door de berekende concentratie in het zwemwater (kve/100 ml) van intestinale enterococcen en E. coli. De toelichting van de gebruikte randvoorwaarden wordt in deze alinea s beschreven. Zwemmers De locatie Dorregeest is drukker bezocht dan de locatie de Hoorne, omdat de eerste beter is ingericht voor zwemmers. De beheerder schat het huidige aantal zwemmers voor Dorregeest in op gemiddeld 150 per dag en 600 voor een goede drukke dag. Voor de Hoorne schat de beheerder het aantal op 60 voor een gemiddelde dag en 200 voor een drukke dag. Deze getallen zijn aangehouden in Zwemprof. Watervogels Op de zwemlocatie zijn tijdens het veldbezoek in 2007 niet veel vogels gezien, maar in 2013 en 2016 zijn tientallen watervogels, voornamelijk eenden en meeuwen, waargenomen. Ook zijn op het strand bij Dorregeest en op de steiger van de Hoorne wel redelijk wat uitwerpselen van ganzen gevonden. Op de nabijgelegen weilanden waren tijdens het veldbezoek ganzen aanwezig, deze verblijven vermoedelijk s ochtends en s avonds op het water. Aangenomen is dat gemiddeld 20 vogels op de zwemlocatie verblijven. Omdat er veel vogels net buiten de zwemlocaties aanwezig zijn, zijn 50 vogels buiten de zwemzone ingevuld (30 meter, fractie 0,5) in ZWEMPROF. Er is geen onderscheid hierin tussen beide locaties. Honden Bij het veldbezoek in oktober 2016 (na het zwemseizoen) is een aantal honden nabij de zwemlocatie waargenomen. Naar verwachting zal ook binnen het zwemseizoen een beperkt aantal honden bij de zwemwaterlocaties aanwezig zijn die voor vervuiling kunnen zorgen. Om de invloed hondenfeces in beeld te brengen, is er van uitgegaan dat er dagelijks 5 honden op het strand of in de zwemzone komen en dat er ongeveer 20 op 100 meter worden uitgelaten. Er is hierin geen onderscheid tussen de locaties. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 30

34 Rioolwaterzuiveringsinstallatie Er zijn verschillende rioolwaterzuiveringsinstallaties die effluent lozen op de Schermerboezem. De invloed van deze RWZI s kunnen van invloed zijn op de waterkwaliteit van het Alkmaardermeer. De RWZI s die zijn meegenomen in de berekening met ZWEMPROF zijn in onderstaande tabel weergegeven. Tabel 5-1 RWZI s in de omgeving van het Alkmaardermeer, afstand en totaal lozingssnelheid. RWZI Afstand Dorregeest Afstand De Hoorne Geestmerambacht 20 km 16 km Alkmaar 14 km 10 km Ursem 20 km 17 km Beemster 16 km 13 km totaal lozingssnelheid 0,521 m 3 /sec 0,521 m 3 /sec Hemelafvoer bedrijventerrein Uitgeest-Noord De afvoer van hemelwater vanaf het bedrijventerrein kan na hevige neerslag de waterkwaliteit negatief beïnvloeden. Het debiet (dat incidenteel optreedt) is geschat op 1500 m 3. Deze post geldt alleen voor locatie Dorregeest. Jachthavens/Recreatievaart/Beroepsvaart Hoewel er zeer veel ligplaatsen aanwezig zijn, is het aantal boten op het Alkmaardermeer niet heel hoog. Precieze aantallen ontbreken, het recreatieschap beschikt niet over nauwkeurige vaargegevens. Volgens een medewerker van één van de havens (Zaadnoordijk Watersport BV) bedraagt dit aantal gemiddeld ongeveer 200 boten per dag. Op extreem drukke dagen wordt dit aantal op 400 geschat. De toegerekende fractie bedraagt 1%. Het is verboden voor plezierjachten om te lozen op het oppervlaktewater. In de haven moet het vuilwater worden ingeleverd. Vanwege de kosten die hiermee gemoeid zijn, zal een deel van de boten toch lozen op het water. Vanuit een worst-case-benadering is er aangenomen dat een deel (20 boten gemiddeld 40 op drukke dag, fractie 50%) op het open water loost. In de vaargeul varen verschillende beroepsmatige schepen. Voor de beroepsvaart is aangehouden op een gemiddelde van 15 schepen per dag. Deze zullen zich op een afstand van circa 300 meter bevinden van de zwemzones (zie Figuur 5-1). Figuur 5-1 Beroepsvaart passeert op enkele honderden meters De richtgetallen voor recreatievaart en beroepsvaart zijn gelijk voor beide locaties. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 31

35 Overstorten Op een afstand van ongeveer 400 meter vanaf het zwemwater te Dorregeest (circa 4 km van De Hoorne), is een ongezuiverd lozingspunt aanwezig vanuit een riooloverstort van de gemeente Uitgeest. In het rioleringsplan staat dat de overstort op de nominatie staat om te worden gesaneerd. Omdat nog niet is gebeurd wordt bij een overstortgebeurtenis een preventief negatief zwemadvies afgegeven. De overstort vindt niet direct op de boezem plaats, maar in de watergang van Uitgeest. Via het gemaal de Ziel komt het effluent in het Alkmaardermeer terecht. Van de gemeente Uitgeest zijn gegevens verkregen van het totale lozingsdebiet van de overstorten die zich in de gemeente Uitgeest bevinden. Het totale lozingsdebiet bedraagt circa m 2 per jaar. Er van uitgaande dat er zeven keer per jaar een overstort plaatsvindt op het oppervlaktewater, wordt het volume voor de ongezuiverde lozing geschat op 3000 m 3. De toegekende fractie naar het zwemwater bedraagt 10%. Agrarisch achterland Rondom het Alkmaardermeer liggen voornamelijk recreatieterreinen en natuurgebieden (eilanden). Naast de recreatieterreinen en natuurgebieden zijn ook enkele gebieden in agrarisch gebruik. Hiervan is het merendeel gericht op de melkveehouderij. Het zijn relatief grote bedrijven met een extensieve bedrijfsvoering. Vaak is hierin het agrarisch natuurbeheer geïntegreerd. De Hem-, Dorregeester-, en Klaas Hoorn en Kijfpolder aan de westkant van het Alkmaardermeer is circa 145 ha groot en direct in verbinding met het Alkmaardermeer. De gebieden ten zuiden, ten oosten en ten noordoosten van het Alkmaardermeer zijn circa 500 ha groot. Het gebied is opgebouwd uit de Uitgeester- en Heemkerkerbroekpolder, de Krommenieer Woudpolder en de Westwouderpolder. Hoogstwaarschijnlijk wordt een klein deel van het totale boezemland gebruikt voor runderen en melkkoeien. In ZWEMPROF is uitgegaan dat van het totale boezemland dat grenst aan het Alkmaardermeer 20% bedraagt, zijnde 130 ha. De toegerekende fractie naar de zwemwaterzones bedraagt 50%. 5.3 Conclusie ZWEMPROF De resultaten uit ZWEMPROF zijn hieronder in Tabel 5-2 en Tabel 5-3 weergegeven. In het programma wordt onderscheid gemaakt tussen een gemiddelde dag en een zeer drukke dag (extreme situatie). Per mogelijke vervuilingsbron wordt een indicatie gegeven welke invloed de betreffende bron kan hebben op de zwemwaterkwaliteit. De eindscore van een gemiddelde dag wordt bepaald door de som van alle mogelijke vervuilingsbronnen. Het kan dus voorkomen dat sommige bronnen afzonderlijk geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit, maar gezamenlijk wel van invloed zijn op de kwaliteit van het water. De score van de bronnen, met uitzondering van zwemmers en de recreatievaart, op een zeer drukke dag is gelijk aan de score op een gemiddelde dag. In het programma kan namelijk alleen het aantal zwemmers en de recreatievaart worden aangepast aan een zeer drukke dag. Dit kan betekenen dat zwemmers en/of de recreatievaart geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit op een gemiddelde dag, maar wel van invloed zijn op de waterkwaliteit op een zeer drukke dag. Anderzijds geldt dat niet voor de overige bronnen, aangezien de invoer op een gemiddelde dag gelijk is aan een drukke dag. Uit de eindscore van ZWEMPROF blijkt dat voor locatie Dorregeest (Tabel 5-2) de riooloverstorten in het bebouwd gebied van Uitgeest een grote invloed kunnen hebben op de bacteriologische zwemwaterkwaliteit. De andere bronnen hebben afzonderlijk geen wezenlijke invloed, maar kunnen gezamenlijk wel bijdragen aan te hoge concentraties fecale bacteriën. Uit de eindscore van ZWEMPROF blijkt dat voor locatie De Hoorne (Tabel 5-3) alle bronnen afzonderlijk geen wezenlijke bijdrage leveren aan de waterkwaliteit. Echter in combinatie leveren de bronnen samen een geringe invloed op de waterkwaliteit (beide bacteriologische parameters) op een gemiddelde dag. Op 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 32

36 een zeer drukke dag kan de invloed op de concentratie intestinale enterococcen zelfs wezenlijk zijn. Deze invloed is met name afkomstig van recreatievaart. Tabel 5-2 Conclusies van oorzakelijke bacteriologische bronnen op basis van programma ZWEMPROF voor zwemwaterlocatie Dorregeest. EC= E. coli, IE = intestinale enterococcen Geen invloed op zwemwaterkwaliteit Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk Invloed bron niet aanwezig en is niet meegenomen in ZWEMPROF Tabel 5-3 Conclusies van oorzakelijke bacteriologische bronnen op basis van programma ZWEMPROF voor zwemwaterlocatie De Hoorne. EC= E. coli, IE = intestinale enterococcen Geen invloed op zwemwaterkwaliteit Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk Invloed bron niet aanwezig en is niet meegenomen in ZWEMPROF 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 33

37 6 Evaluatie en conclusies 6.1 Bacteriologische verontreiniging Voor zowel E. coli als intestinale enterococcen is er op de zwemwaterlocatie De Hoorne geen enkele overschrijding van de norm van 1000 kve/100 ml voor E. coli en 400 kve/100 ml voor enterococcen gemeten. Op locatie Dorregeest zijn er wel verschillende overschrijdingen gemeten in de periode In 2013 en 2014 is alleen de norm voor E. coli één of meerdere keer overschreden en in 2015 en 2016 zijn voor beide bacteriologische variabelen de normen enkele keren overschreden. Het verschil tussen De Hoorne en Dorregeest is het gevolg van rioolwateroverstortwater dat afkomstig is van Uitgeest en nabij de locatie Dorregeest in het Alkmaardermeer terechtkomt. Andere bronnen, zoals recreatievaart, watervogels en de zwemmers zelf zijn (volgens Zwemprof) afzonderlijk niet verantwoordelijk voor een wezenlijke invloed op de bacteriologische kwaliteit, maar kunnen gezamenlijk wel tot verhogingen in de concentraties fecale bacteriën zorgen. Verder ligt de locatie De Hoorne op een zogenaamde landtong, waardoor water niet wordt vastgehouden. De zwemwaterlocatie Dorregeest valt in de kwaliteitsklasse aanvaardbaar voor E. coli en goed voor intestinale enterococcen. De zwemwaterlocatie de Hoorne valt voor zowel E. coli als voor intestinale enterococcen in de kwaliteitsklasse uitstekend. 6.2 Blauwalgen Er zijn de laatste jaren veel problemen met blauwalgen geweest in het Alkmaardermeer. Met name op locatie Dorregeest zijn meerdere calamiteiten gerapporteerd in de periode Locatie De Hoorne is de laatste jaren verschoond gebleven van blauwalgenoverlast. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de ligging van de locatie op een zogenaamde landtong, waar het water meer doorstroomt en verontreinigingen niet blijven hangen. Voor met name locatie Dorregeest geldt een risico op meer problemen de komende vijf jaar. Op basis hiervan is in dit rapport een nadere beschrijving opgenomen. Uit de nadere beschrijving blijkt dat er verschillende factoren aanwezig zijn die de groei van blauwalgen in het zwemseizoen kunnen stimuleren. De concentraties voedingsstoffen in het water zijn hoog, waardoor groei niet wordt gelimiteerd door een tekort aan (anorganisch) stikstof of (ortho-)fosfaat. Omdat dat er in het najaar minder stikstof beschikbaar is, maar volop fosfaat, hebben blauwalgen een sterke concurrentiepositie ten opzichte van andere planktonsoorten. Daarnaast is er nog veel slib in het systeem, dat door wind, vis en boten wordt opgewoeld en dit kan zorgen voor nalevering van nutriënten vanuit de bodem. De diepen putten in het meer kunnen een overwinterende populatie blauwalgen faciliteren en ook de licht brakke omstandigheden kunnen een voordeel opleveren voor verschillende blauwalgengeslachten. Verder is het aquatisch systeem niet in balans; het doorzicht is veelal slecht en het ontbreekt aan een goed ontwikkelde onderwatervegetatie Verlaging van de beschikbaarheid van fosfaat is noodzakelijk om problemen in de toekomst te voorkomen. Het is echter onduidelijk welke factor het meest bepalend is en dus het effectiefst is om aan te pakken. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 34

38 7 Maatregelen en aanbevelingen Op zwemwaterlocatie De Hoorne zijn minder problemen met fecale verontreinigingen dan op zwemwaterlocatie Dorregeest. Ook blauwalgen komen op locatie De Hoorne minder en na 2014 niet voor. Op locatie Dorregeest is er vaker sprake geweest van blauwalgenproblemen in de periode Hieronder staan maatregelen en zaken die aandacht verdienen om de huidige situatie te verbeteren. Maatregelen gericht op het beperken van fecale verontreinigingen: Informeren zwemmers Het is altijd belangrijk om de badgasten duidelijk te informeren over het gebruik van de zwemzone en te wijzen op het effect van hygiëne in de zwemzone. Door het goed informeren van bezoekers blijft de hygiëne van het strand(je) en de waterkwaliteit gewaarborgd. Op de prullenbakken op de ligweide hangt standaard een informatieblad hierover. In het zwemseizoen kunnen extra informatievoorzieningen geplaatst worden bij bijvoorbeeld de horecagelegenheden, toiletten en de officiële zwemwaterlocatieborden. Handhaven hondenverbod Honden zijn officieel niet toegestaan op de zwemplekken gedurende het zwemseizoen. Buiten de zwemplekken zijn honden aangelijnd toegestaan in zwemseizoen. Loslopende honden worden echter wel waargenomen op en rondom de zwemplekken. Door hondenbezitters hier meer op aan te spreken, uit te leggen dat de aanwezigheid van honden kan leiden tot verslechtering van de waterkwaliteit en zo nodig te beboeten kan de invloed van honden verder worden beperkt. Uitwerpselen van vogels Hoewel er weinig problemen zijn met de bacteriologische waterkwaliteit door de invloed van vogelpoep is het van belang dit wel zoveel mogelijk te beperken. Het strand en de zwemzone dienen daarom wederom zoveel mogelijk vrij te blijven van watervogels. Het frequent poepvrij maken van het strand en het instellen van een voerverbod voor vogels draagt mogelijk bij aan een verdere verbetering van de waterkwaliteit. Tijdens het veldbezoek is waargenomen dat vogels plaatsnemen op de nieuwe golfbreker. Door hier een puntige constructie op te monteren wordt voorkomen dat vogels de golfbreker als rustplaats gebruiken. Voorlichten recreatievaart Nabij beide zwemwaterlocaties zijn een jachthaven en een passantensteiger aanwezig. Booteigenaren zijn zich dikwijls niet bewust van de negatieve invloed die zij kunnen hebben op de zwemwaterkwaliteit als zij bootafvalwater lozen. Een goed voorlichting kan hierin verbetering brengen. Deze actie is in 2016 reeds in gang gezet door de provincie. Sanering van overstorten De overstort nabij Dorregeest is voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor normoverschrijdingen, zoals onder meer blijkt uit onderzoek met edna-analyse). Momenteel is een Early Warning System ingesteld, waarbij tijdig een preventief negatief zwemadvies wordt ingesteld indien de overstort in werking treedt. Nog beter zou het zijn als de overstort gesaneerd wordt, zodat de verontreinigingen via de overstort geen effect meer kan hebben op het zwemwater. Zwemlocatie afscheiden Om de verontreinigingen niet op de zwemwaterlocatie te laten komen is het theoretisch mogelijk om het zwemwater hydrologisch af te sluiten van de rest van de zwemplas. Dit is echter een kostbare ingreep. Een andere optie, geopperd in de bronanalyse, is het plaatsen van strekdammen bij de inlaat van het stedelijk water. Hierbij wordt voorkomen dat de verontreinigingen direct richting de zwemwaterlocatie kunnen stromen. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 35

39 Maatregelen gericht op het voorkomen van blauwalgen: Bevorderen van doorstroming Door de doorstroming op zwemwaterlocatie Dorregeest te verbeteren neemt mogelijk de kans op (drijflagen van) blauwalgen af. Door het gericht wegblazen van drijflagen van blauwalgen uit komen en hoeken kan overlast worden tegengegaan. Onderzocht kan worden welke methode, bijvoorbeeld luchtbellen, mixers of jet-streams, het meest geschikt is. Aanpak van de bron Blauwalgen hebben voordeel bij eutrofe omstandigheden, waarbij voedingsstoffen in overmaat aanwezig zijn. In het Alkmaardermeer is sprake van een overmaat van voedingsstoffen. Landelijk worden maatregelen genomen om de nutriëntenbelasting van oppervlaktewater te verminderen. Voor het Alkmaardermeer zal dit voorlopig niet leiden tot nutriëntenconcentraties waarbij fosfaatbeschikbaarheid zo laag wordt dat een remmende werking op blauwalgen zal plaatsvinden. Aanvullende maatregelen, zoals het hydrologisch isoleren van de plas of het defosfateren van binnenstromend water, het afvangen van vis, het baggeren van de nutriëntenrijke bodem en het vastleggen van het achtergebleven fosfaat met fosfaatbindende middelen, zijn kostbare maatregelen. Aanvullend onderzoek Mogelijk kan aanvullend onderzoek naar het hele systeem (systeemanalyse met aandacht voor ecologie, nutriënten in water en bodem, nalevering uit bodem, nutriëntenstromingen naar het water) meer informatie geven over de precieze oorzaken van blauwalgenbloeien en de mate van verstoring van de ecologische balans. Naar aanleiding van de resultaten kunnen dan specifieke en meer doeltreffende maatregelen worden opgesteld en overwogen. Aantrekkelijker maken de Hoorne Locatie de Hoorne is een minder druk bezochte locatie dan Dorregeest. Daar staat tegenover dat deze locatie veel minder problemen heeft met fecale verontreinigingen en blauwalgen. Mogelijk kan deze locatie aantrekkelijker worden gemaakt als zwemlocatie ten tijden van overlast op Dorregeest en om de algehele druk op locatie Dorregeest te verminderen. Nadelen zijn dat de Hoorne op dit moment geen strandje heeft, geen ondiep deel dat geschikt is voor kleine kinderen en onbekend is bij veel bezoekers van Dorregeest. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 36

40 8 Referenties DHV (2007). Handreiking zwemwaterprofiel blauwalgen. Hulpmiddel bij het opstellen van het voor DHV (2007). Handreiking zwemwaterprofiel blauwalgen. Hulpmiddel bij het opstellen van het voor blauwalgen relevante deel van zwemwaterprofielen. Dossier A DHV (2007b). Beheermaatregelen ter bestrijding van cyanobacteriënoverlast - onderzoek naar effectiviteit en haalbaarheid. In opdracht van Rijkswaterstaat Waterdienst. Registratienummer: MD-WR Europese Unie (2006). Richtlijn 2006/7/EG van het Europees Parlement en de raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van richtlijn 76/160/EEG. Grontmij (2013). Bronanalyse Dorregeest. Identificatie van fecale verontreinigingsbronnen. RIZA (2005). Handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel. Royal Haskoning (2007). Zwemwaterprofiel de Alkmaardermeer. In opdracht van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Royal HaskoningDHV (2011). Zwemwaterprofiel Alkmaardermeer 2007 t/m Actualisatie van Zwemwaterprofiel In opdracht van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Royal HaskoningDHV (2014). Zwemwaterprofiel Alkmaardermeer 2010 t/m Actualisatie van Zwemwaterprofiel In opdracht van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Verspagen, J.H.M., (2006). Benthic-pelagic coupling in the population dynamics of the cyanobacterium Microcystis. Proefschrift Universiteit van Utrecht. Informatie over locatie-eigenschappen, bezoekersaantallen, maatregelen en bacteriologische belastingen: de heer Jeroen Boellaard van het Recreatie Noord-Holland (op 10 februari 2011, tel ). 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 37

41 Bijlage 1 Verslagen veldbezoeken 2016 Verslag veldbezoek Locatie: Dorregeest (Alkmaardermeer) Datum: 27 oktober 2016 Aanwezig: Arthur van Leuven (Recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer) avanleuven@recreatienoordholland.nl; tel Yvon Verstijnen (RHDHV) Martin de Haan (RHDHV) De zwemwaterlocatie Dorregeest is gelegen aan het Alkmaardermeer. In 2007 is ten behoeve van het eerste zwemwaterprofiel een veldbezoek uitgevoerd. Voor de actualisatie van het zwemwaterprofiel in 2011 is zwemwaterlocatie Dorregeest niet opnieuw bezocht. Voor de actualisatie 2013 is dit wel gebeurd en in 2016 opnieuw. Bij dit verslag van het veldbezoek 2016 is vooral gekeken naar wijzigingen van de situatie ten opzichte van de vorige veldbezoeken. Het veldbezoek vond plaats na het zwemseizoen. De drijflijn was verwijderd. Vanaf 1 oktober is het uitlaten van loslopende honden toegestaan. Er zijn meerdere mensen met loslopende honden waargenomen. Het strand wordt in het zwemseizoen bij grote drukte dagelijks geëgaliseerd. Ook bij het veldbezoek was het geëgaliseerd. Er was kroos en algenschuim aangespoeld. Het water was helder. Een waarschuwing voor blauwalgen hangt standaard onder het bord (foto 1). In het zwemseizoen van 2016 was er in juni een week, in juli een week en vanaf 23 augustus tot het einde van het zwemseizoen sprake van blauwalgen of bacteriologische overschrijding. Er zijn voldoende toiletten aanwezig die drie maal per week en in de schoolvakanties dagelijks worden schoongehouden door het Recreatieschap. Hetzelfde geldt voor de ligweiden. Het recreatieschap is ook verantwoordelijk voor het regelmatig legen van de prullenbakken. De ondergrondse prullenbakken worden gefaseerd vervangen door nieuwe. Op de prullenbakken is een oproep aan bezoekers geplakt waarin wordt gevraagd hygiëne in acht te nemen (foto 2). Nabij de zwemwaterlocatie in het water waren enkele tientallen vogels aanwezig. Het betrof eenden, meerkoeten, futen en meeuwen. Aan de oostzijde van de zwemwaterlocatie is in 2014 een golfbreker geplaatst (foto 3). Hierdoor wordt de stroomsnelheid verminderd waardoor minder erosie van het strand plaatsvindt en er zelfs aangroei van het strand kan plaatsvinden. Ook in 2014 is het strand bij de zwemwaterlocatie verbreedt en de bodem tot de drijflijn verdiept, omdat het hier te ondiep was geworden. Nieuw is de kanoclub vlakbij de zwemwaterlocatie (foto 5). Hiervandaan worden kanotochten gemaakt. Er is geen sprake van negatieve beïnvloeding van de zwemwaterkwaliteit. In het Alkmaardermeer groeien als gevolg van de grotere helderheid steeds meer waterplanten. Zeilers klagen in toenemende mate over waterpest. Het ligt voor de hand dat op de zwemwaterlocatie over enige tijd ook gemaaid zal moeten worden. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 38

42 Uit eerder onderzoek is gebleken dat riooloverstorten in het stedelijk gebied van Uitgeest verantwoordelijk kunnen zijn voor overschrijdingen van de normen voor fecale bacteriën. Nabij de zwemwaterlocatie loopt de watergang die de verbinding vormt met het stedelijk watersysteem onder de A9 door (zie foto 6). Een maatregel die is genomen betreft het afgeven van een negatief zwemadvies als na overmatige regenval de rioolput in Uitgeest overstort. Het hoogheemraadschap neemt hierop een monster en hoeft bij een hoge concentratie fecale bacteriën deze niet op te nemen in de reeks op grond waarvan de kwaliteit wordt beoordeeld. Foto 1: Bord met waarschuwing. Foto 2: Aanplakinformatie hygiëne op afvalbak. Foto 3: Golfbreker zwemzone. Foto 4: Strand en ligweide. Foto 5: Kanoclub Foto 6: verbinding met stedelijk watersysteem 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 39

43 Verslag veldbezoek Locatie: De Hoorne (Alkmaardermeer) Datum: 27 oktober 2016 Aanwezig: Arthur van Leuven (Recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer) tel Martin de Haan (RHDHV) Yvon Verstijnen (RHDHV) De zwemwaterlocatie De Hoorne is gelegen aan het Alkmaardermeer (zei foto 1). In 2007 is ten behoeve van het eerste zwemwaterprofiel een veldbezoek uitgevoerd. Voor de actualisatie van het zwemwaterprofiel in 2011 is zwemwaterlocatie De Hoorne niet opnieuw bezocht. Voor de actualisatie 2013 is dit wel gebeurd en in 2016 opnieuw. Bij dit verslag van het veldbezoek 2016 is vooral gekeken naar wijzigingen van de situatie ten opzichte van de vorige veldbezoeken. Het veldbezoek vond plaats in oktober, na het officiële zwemseizoen. Hierdoor waren er geen zwemmers aanwezig en ook nauwelijks andere recreanten (op enkele wandelaars met hond na). Loslopende honden worden na het zwemseizoen (vanaf 1 oktober) toegestaan op het terrein, in het zwemseizoen moeten zij worden aangelijnd. Op het water waren enkele tientallen meerkoeten rondom de zwemzone aanwezig en in het agrarisch achterland waren schapen en koeien aanwezig. Op de ligweide (zie foto 2) waren geen vogels (en geen/weinig faeces) te vinden. Op enkele tientallen tot honderden meters kan er scheepvaart en recreatievaart voorbij komen. De steiger die in de zomer voor de zwemmers aanwezig is (zie foto 3), wordt direct na het zwemseizoen weggehaald (zie foto 4). De aanwezige toiletten (zie foto 5) zijn gesloten buiten zwemseizoen en de kleine horecagelegenheid wordt niet meer uitgebaat. Het recreatieschap zorgt in het zwemseizoen voor het schoonhouden van de toiletten en prullenbakken. Verder was het informatiebord ten tijde van bezoek niet aanwezig door eerdere vernieling (zie foto 6). Een nieuw bord is in de maak. Er is bij deze locatie geen ballenlijn aanwezig. Afgelopen seizoenen zijn er geen problemen geweest met fecale verontreinigingen of blauwalgen en ook geen meldingen van zwemmersjeuk e.a. Het zwemwater ligt op een kleine landtong, waardoor het water langs en rond de locatie stroomt en er dus voortdurend verversing plaatsvindt. Het water was redelijk helder en volgens de beheerder is er een trend te zien in het doorzicht van het water (dit wordt helderder). Op de zwemwaterlocatie (rondom de steiger) leidt dit niet tot veel plantengroei, maar meer ten noorden en zuiden worden wel meer waterplanten gezien. In de winter wordt het achterliggende grasland onder water gezet (bij genoeg vorst) en gebruikt als ijsbaan. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 40

44 Foto 1: Zwemwaterlocatie Foto 2: Ligweide Foto 3: Drijvende steiger (zomer 2013) Foto 4: Plek van drijvende steiger (herfst 2016) Foto 5: Toiletgebouw met gesloten horeca Foto 6: Ontbrekend informatiebord. 8 februari 2017 WATBE9568R001F1.0 41