Auteur(s): C. Riezebos, A. Lagerberg Titel: Bewegingen van romp en wervels Jaargang: 12 Jaartal: 1994 Nummer: 1 Oorspronkelijke paginanummers: 17-42

Transcriptie

1 Auteur(s): C. Riezebos, A. Lagerberg Titel: Bewegingen van romp en wervels Jaargang: 12 Jaartal: 1994 Nummer: 1 Oorspronkelijke paginanummers: Deze online uitgave mag, onder duidelijke bronvermelding, vrij gebruikt worden voor (para-) medische, informatieve en educatieve doeleinden en ander niet-commercieel gebruik. Zonder kosten te downloaden van:

2 Bewegingen van romp en wervels C. Riezebos, fysiotherapeut A. Lagerberg, fysiotherapeut Vakgroep Beweging & Analyse Studierichting Bewegingstechnologie, Haagse Hogeschool. C. Riezebos A. Lagerberg Inleiding In deze aflevering van Theoretisch Bezien wordt aandacht besteed aan het belangrijke verschil tussen de bewegingen van de romp en de daarbij optredende bewegingen tussen de wervels onderling. Dit resulteert in de merkwaardige vaststelling dat bij een zuivere romprotatie de wervels, behalve een rotatie, tevens een lateraalflexie maken ten opzichte van hun aanliggende. Bij een zuivere lateraalflexie van de romp maken de wervels ten opzichte van elkaar, behalve de lateraalflexie, tevens een roterende beweging. Dit komt doordat de wervels ten opzichte van de lichaamsvlakken scheef staan, samenhangend met de lordotische en kyfotische krommingen van de wervelkolom. Met name de rotaties en lateraalflexies zullen nader worden beschouwd: bij flexie en extensie treedt het fenomeen van de "begeleidende bewegingskomponenten", in een niet-scoliotische wervelkolom, namelijk niet op. In het tweede deel van dit artikel zullen de rotaties van de romp en tussen de wervels onderling, zoals optredend tijdens het gaan, worden besproken. Het beschrijven van bewegingen Wanneer iemand met rugklachten naar de fysiotherapeut wordt verwezen, vormt het aktief bewegen van de wervelkolom een vast onderdeel van het onderzoek. Hierbij is het gebruikelijk descriptief anatomische bewegingen te laten uitvoeren. Dit komt neer op het laten maken van bewegingen rond de assen en in de vlakken van het lichaam, zoals gedefinieerd in de zogenaamde "anatomische houding". Terzijde zij opgemerkt dat het innemen van de anatomische houding in werke kelijkheid niet mogelijk is. Deze houding is immers mers slechts een denkbeeldige, tussen anatomen afgespro sproken, positie. De anato- mische houding dient als referen rentiekader, zodat bewegingen en onder derlinge relaties van lichaamsdelen ééndui duidig dig kunnen nen worden beschre schreven. In deze houding werken geen krachten: noch de zwaartekracht, noch spierkrachten of uitwendige belastingen. Bij afspraak wordt dan ook o ok geen kontakt gemaakt met de onder derlaag; het lichaam hangt dus in de lucht.. De origo van een spier wordt veron onder dersteld "gefixeerd" te zijn, enz.. Verder in dit stuk bedoelen wij met de anatomische houding de rechtop opstaande stand, zoals in werkelijkheid kan worden ingenomen. nomen.

3 Flexie en extensie worden uitgevoerd rond een frontale as in het sagittale vlak, rotaties rond een longitudinale as in het transversale (horizontale) vlak en lateroflexies rond een sagittale as in het frontale vlak (figuur 1). Hierbij wordt veelal gepoogd de verschillende bewegingen zo "zuiver" mogelijk uit te voeren. Figuur 1. Assen, vlakken en bewegingen in de "anatomische houding". Er werken geen krachten, de persoon "hangt" in de lucht. In figuur 2a en b zien we bijvoorbeeld iemand die gevraagd wordt een linksom-rotatie te maken in de wervelkolom. De opdracht hierbij is dat het bekken niet mag meebewegen en dat de rotatie wordt uitgevoerd zonder gelijktijdig zijwaarts, voorover of achterover te buigen. De romp roteert dan zo zuiver mogelijk in het horizontale (transversale) lichaamsvlak. Figuur 2. a.een zo zuiver mogelijke uitgevoerde descriptief anatomische rotatie linksom, van dorsaal bezien. De beweging van de romp vindt zuiver plaats in het horizontale lichaamsvlak. b. Idem als a, van boven bezien.

4 In figuur 3a en b wordt een zo zuiver mogelijke lateraalflexie uitgevoerd. Ook hierbij wordt er op toegezien dat het bekken niet meebeweegt en dat de romp niet tegelijkertijd andere bewegingen maakt. Figuur 3. a. Een zo zuiver mogelijke uitgevoer voerde descriptief anatomische lateraalflexie naar links, van dorsaal bezien. De beweging van de romp vindt zuiver plaats in het frontale lichaamsvlak. b. Idem als a, van boven bezien. Bij het uitvoeren en interpreteren van deze bewegingen wordt het volgende nogal eens over het hoofd gezien: er bestaat een belangrijk verschil tussen de bewegingen van de romp en de hierbij optredende bewegingen tussen de wervels onderling. Dit wordt veroorzaakt door het feit dat de wervelkolom niet recht is maar gekromd. Over het algemeen bezitten mensen twee lordotische en een kyfotische kromming. Dit algemeen bekende feit heeft belangrijke konsekwenties voor de wijze waarop in de wervelkolom wordt bewogen bij rotaties en lateraalflexies. Alvorens hier nader op in te gaan definiëren we eerst drie wijzen van bewegingsbeschrijving: a. descriptief anatomisch; b. osteokinematisch; c. arthrokinematisch. ad. a. Descriptief anatomische bewegingsbeschrijving. Deze wordt binnen de fysiotherapie het meest toegepast. Hieronder wordt verstaan het beschrijven van bewegingen van lichaamsdelen ten opzichte van de vlakken en assen zoals gedefinieerd in de anatomische houding. "Anteflexie van de arm in het sagittale vlak om een frontale as", "abductie van het been in het frontale vlak om een sagittale as" en "rotatie van de nek in het transversale (horizontale) vlak om een longitudinale (verticale) as" zijn hier voorbeelden van. De genoemde assen en vlakken zijn gebaseerd op het feit dat een mens een duidelijk herkenbare voor- en achterkant, boven- en onderkant en linker- en rechterzijde heeft, zoals zo treffend wordt uitgedrukt in het schone lied: "ik ben zo blij, zo blij, dat mijn neus van voren zit en niet opzij". ad. b. Osteokinematische bewegingsbeschrijving Hierbij worden bewegingen van een botstuk beschreven ten opzichte van het aanliggende element. Hiervoor is het nodig een lokaal stelsel van assen en vlakken te definiëren, dat als het ware op dit aanliggende element is geplakt. Evenals bij de descriptief anatomische vlakken, wordt ook hierbij gebruik gemaakt van primaire vormkenmerken. Een wervel bijvoorbeeld, heeft een duidelijk herkenbare voor- en achterkant, onderen bovenkant en linker- en rechterzijde. Op basis hiervan kan voor een wervel een assenstelsel worden gedefinieerd, met behulp waarvan de bewegingen van een aanliggende wervel worden beschreven. Dit stelsel en de gebruikte bewegingsdefinities worden gegeven in figuur 4.

5 Figuur 4. Osteokinematisch assenstelsel waarmee bewegingen van wervels onderling kunnen worden beschreven. ad. c. Arthrokinematische bewegingsbeschrijving Deze vorm van bewegingsbeschrijving richt zich op de wijze waarop de kontaktpunten tussen gewrichtsprofielen verplaatsen. Hierbij speelt de relatie tussen de ligging van kromtemiddelpunten en de ligging van de momentane draaipunten van een gewricht een bepalende rol (3). In dit artikel zullen wij ons richten op de descriptief anatomische en de osteokinematische bewegingsbeschrijving. Wervelbewegingen ten opzichte van de lichaamsvlakken en ten opzichte van elkaar Wanneer alle wervels horizontaal zouden staan, dus evenwijdig aan het transversale (horizontale) lichaamsvlak, dan zou een rotatie van de romp (zoals in figuur 2) zich in hetzelfde vlak afspelen als de hierbij optredende rotaties van de wervels ten opzichte van elkaar. Dit zou betekenen dat, tijdens de rotatie, ieder punt van een wervel zowel ten opzichte van het horizontale lichaamsvlak als ten opzichte van het horizontale vlak van de onderliggende wervel op gelijke afstand blijft. Bij een lateraalflexie zou, eveneens bij een (gedachte) horizontale positie van de wervels, ieder punt van een wervel, zowel ten opzichte van het frontale lichaamsvlak als ten opzichte van het frontale vlak van de onderliggende wervel, op gelijke afstand blijven. Echter, de (meeste) wervels staan niet evenwijdig aan het horizontale lichaamsvlak, doch voor- of achterover gekanteld (figuur 5). Figuur 5. Door de lumbale lordose en thoracale kyfose staan de meeste wervels scheef ten opzichte van het horizontale lichaamsvlak. Alleen L2 en Th8 staan in dit voorbeeld horizontaal.

6 Dit betekent dat de referentievlakken en -assen van de wervel zowel ten opzichte van het horizontale als het frontale lichaamsvlak scheef staan (figuur 6). Figuur 6. De osteokinematische referentievlakken entievlakken en assen van de voor- en achterovergekantelde wervels staan, omdat zij "aan de wervel vastgeplakt zijn", eveneens scheef ten opzichte van de descriptief anatomische vlakken en assen. Dit nu heeft belangrijke konsekwenties voor de wijze waarop een wervel beweegt ten opzichte van de onderliggende, indien de romp een descriptief anatomische rotatie of lateraalflexie uitvoert. Alvorens een aantal voorbeelden hiervan te bespreken willen wij eerst op het volgende wijzen. Bij het beschrijven van bewegingen van een voorwerp is altijd een referentiekader nodig, iets ten opzichte waarvan de beweging beschreven wordt. De keuze van een dergelijke referentie is in principe vrij. De beweging ten opzichte van het ene kader kan echter fundamenteel verschillen van dat van een ander. Stel U loopt samen met iemand door een gang. Plotseling versnelt de ander de pas. Ten opzichte van uw metgezel gaat u dan achteruit, terwijl u ten opzichte van de gang naar voren blijft gaan. Een soortelijk verschijnsel vinden wij in de wervelkolom. Een beweging van een wervel ten opzichte van de descriptief anatomische lichaamsvlakken en assen kan fundamenteel verschillen van de beweging die de wervel op dat moment maakt ten opzichte van een aanliggende. In hoeverre deze twee bewegingen van elkaar afwijken of met elkaar overeenstemmen wordt volledig bepaald door de stand van de rotatie-as ten opzichte van het referentiekader. Om het hiernavolgende gemakkelijker te begrijpen verdient het aanbeveling op dit moment een eenvoudig model te vervaardigen. U heeft hiervoor nodig: vier luciferdoosjes en een breipen. U rijgt de doosjes aan de pen zoals voorgesteld in figuur 7. Figuur 7. Vier luciferdoosjes aan een breipen als model voor de bewegingen tussen voor- of achterover gekantelde wervels onderling

7 De bovenste twee doosjes stellen de hoger gelegen, ten opzichte van de horizontaal achterover gekantelde, wervels voor; de onderste twee de lager gelegen, voorover gekantelde wervels. (In principe zouden twee doosjes genoeg zijn, doch in dat geval moet U zich steeds bedenken wat de voor- en achterkant is van de "wervels"). Het model is alleen goed bruikbaar voor de hieronder beschreven rotaties: een horizontale lateraalflexie-as is lastiger te realiseren. De principes van beide bewegingen zijn echter gelijk. Rotatie en lateraalflexie van romp en wervels Rotatie In figuur 8a wordt iemand voorgesteld die een descriptief anatomische rotatie van de romp uitvoert. Deze beweging vindt dan plaats rond de vertikale lichaamsas. Het blokje in de romp stelt een laag lumbale wervel voor. Deze staat ten opzichte van het horizontale lichaamsvlak voorover gekanteld (figuur 8b). Ten opzichte van dit horizontale lichaamsvlak voert de wervel een zuivere rotatie omdat de rotatie-as ten opzichte van dit vlak zuiver vertikaal staat. Dit is goed te zien aan de weergave in figuur 8c, waarbij we als het ware evenwijdig aan het horizontale lichaamsvlak een foto hebben gemaakt (zoals voorgesteld in figuur 8b). We zien dat de wervel evenwijdig blijft staan aan het horizontale lichaamsvlak en alleen geroteerd heeft: het linker zijvlak is zichtbaar, de voor-onderrand van de wervel is evenwijdig gebleven aan het horizontale lichaamsvlak. Figuur 8. Verklaring in de tekst.

8 In figuur 9a wordt dezelfde beweging voorgesteld, doch nu beschouwen wij de beweging van de wervels ten opzichte van elkaar, in plaats van ten opzichte van het lichaamsvlak. Opnieuw is er sprake van laag lumbale wervels welke voorover gekanteld staan ten opzichte van het lichaamsvlak. De bovenste wervel voert dus een linksomrotatie uit ten opzichte van de onderliggende, om een as welke ten opzichte van de lichaamsvlakken en assen zuiver vertikaal loopt. Maar omdat de onderste (referentie)wervel scheef staat ten opzichte van deze lichaamsvlakken en assen, staat de rotatie-as ook scheef ten opzichte van deze referentiewervel (figuur 9b). Zo goed als de wervel voorover staat gekanteld ten opzichte van de vertikaal, staat de vertikale rotatie-as achterover ten opzichte van de wervel. Wanneer wij nu evenwijdig aan het vlak van de onderliggende wervel opnieuw een "foto" zouden nemen dan ontstaat het beeld van figuur 9c. Duidelijk is te zien dat de wervel ten opzichte van zijn onderliggende, behalve de linksom-rotatie, tevens een lateraalflexie naar links heeft gemaakt. Figuur 9. Verklaring in de tekst.

9 Indien U het voorgestelde model heeft gemaakt, verdient het aanbe beveling niet "scheef" ef" langs de wervel te kijken, zoals voorgesteld v in figuur 9b. In plaats daarvan kunt U beter het gehele model kante telen tot de doosjes horizontaal staan. De as staat dan scheef ten opzichte van de horizontaal. Voor de onder derlinge beweging van de wervels maakt dit geen verschil,, doch de waarneming wordt wat eenvoudiger. Dat wordt veroor- zaakt doordat dat wij in het dagelijks leven heel sterk gewend zijn aan het descriptief anatomische referentiekader: de vloer is voor ons " "de" " horizontaal, een muur van de kamer "de" " " vertikaal.

10 In figuur 10a wordt op dezelfde wijze de beweging van een hoger gelegen lumbale wervel weergegeven bij een linksomrotatie van de romp rond de vertikale lichaamsas. Deze wervel staat achterover gekanteld ten opzichte van het horizontale lichaamsvlak (figuur 10b). Ten opzichte van dit lichaamsvlak voert de wervel een zuivere rotatie uit, zoals te zien in figuur 10c: het linker zijvlak is zichtbaar, de achter-onderrand van het de wervel voorstellende blokje blijft evenwijdig lopen aan het horizontale lichaamsvlak. Dit komt weer doordat de rotatie-as ten opzichte van het lichaamsvlak zuiver vertikaal staat. Figuur 10. Verklaring in de tekst.

11 In figuur 11a wordt opnieuw gekeken naar de bewegingen van de wervels onderling, bij de identieke beweging als in figuur 10a. Om te kunnen zien welke beweging de bovenliggende wervel heeft gemaakt ten opzichte van de onderliggende, moet wederom evenwijdig aan het wervelvlak worden gekeken (figuur 11b). Deze figuur (11b) laat tevens zien dat de rotatie-as scheef staat ten opzichte van de onderliggende wervel. Omdat de referentie-wervel (de onderliggende) achterover staat ten opzichte van de vertikaal, staat de vertikaal verlopende rotatie-as dus voorover ten opzichte van de wervel. In figuur 11c wordt getoond dat de bovenliggende wervel ten opzichte van de onderliggende hierdoor, behalve een linksomrotatie, tevens een lateraalflexie naar rechts heeft gemaakt. Figuur 11. Verklaring in de tekst.

12 Lateraal al flexie Figuur 12 toont de situatie wanneer iemand een descriptief anatomische lateraalflexie naar links uitvoert. Het blokje stelt weer een laaggelegen, ten opzichte van de horizontaal voorover gekantelde, lumbale wervel voor. De beweging vindt plaats om een zuiver horizontale (sagittale) as. Omdat deze as evenwijdig loopt aan het horizontale lichaamsvlak (figuur 12b) is er ten opzichte van dit vlak sprake van een zuivere lateraalflexie. Dit is te zien in figuur 12c. De zijvlakken van de wervel zijn niet zichtbaar, er is slechts sprake van lateraalflexie. Figuur 12. Verklaring in de tekst.

13 In figuur 13a beschouwen wij de beweging die de wervel heeft gemaakt ten opzichte van zijn onderliggende. De beweging van de romp in deze figuur is identiek aan die in figuur 12a. Figuur 13b laat zien dat de rotatie-as achterover gekanteld staat ten opzichte van de referentiewervel, omdat deze wervel voorover gekanteld staat ten opzichte van de horizontaal. Dit heeft tot gevolg dat, ten opzichte van de onderliggende, de lateraalflexie naar links gepaard gaat met een rechtsom-rotatie: het rechter zijvlak van de wervel is zichtbaar (figuur 13c). Figuur 13. Verklaring in de tekst.

14 In figuur 14a laten we dezelfde lateraalflexie zien als in beide voorgaande figuren, doch we richten ons nu weer op de hoger gelegen, achterover gekantelde lumbale wervels. Ten opzichte van het horizontale lichaamsvlak is er wederom sprake van een zuivere lateraalflexie. De horizontale rotatie-as loopt immers evenwijdig aan dit vlak (figuur 14b). In figuur 14c is goed te zien dat geen begeleidende rotatie is opgetreden; de zijvlakken van de wervel zijn niet zichtbaar. Figuur 14. Verklaring in de tekst. In figuur 15a beschouwen we de beweging die de wervel heeft gemaakt ten opzichte van zijn aanliggende. De beweging is weer identiek aan die in figuur 14a. Figuur 15b laat zien dat de in het

15 horizontale lichaamsvlak verlopende rotatie-as ten opzichte van de referentie-wervel voorover gekanteld staat, omdat deze wervel ten opzichte van het horizontale vlak achterover gekanteld is. Het blijkt dat (figuur 15c) de wervel ten opzichte van zijn onderliggende, behalve de lateraalflexie naar links, tevens een linksomrotatie heeft gemaakt: het linker zijvlak van de wervel is zichtbaar geworden. Figuur 15. Verklaring in de tekst.

16 Overzicht De hierboven beschreven bewegingskombinaties van de wevels onderling bij rotaties en lateraalflexies van de romp in de anatomische vlakken, worden hieronder in een tabel weergegeven (tabel 1). BEWEGING VAN: ROMP ten opzichte van: ANATOMISCHE VLAKKEN ROTATIE II-OM ROTATIE RE-OM LAT.FLEX. U LAT.FLEX. RE Tabel 1. WERVEL ten opzichte van: ONDERLIGGENDE (VOOROVER gekanteld) ROTATIE LI-OM + LAT.FLEX. LI ROTATIE RE-OM + LAT.FLEX. RE LAT.FLEX. LI + ROTATE RE-OM LAT.FLEX. RE + ROTATIE LI-OM WERVEL ten opzichte van: ONDERLIGGENDE (ACHTEROVER gekanteld) ROTATIE LI-OM + LAT.FLEX. RE ROTATIE RE-OM + LATFLEX. LI LAT.FLEX. LI + ROTATIE LI-OM LAT.FLEX. RE + ROTATIE RE-OM Klinische relevantie Stel U doet bij een patiënt met rugklachten de volgende observatie. Indien in stand de romp linksom wordt geroteerd geeft de patiënt pijn aan in de lumbale regio. In zit zijn de klachten veel minder of zelfs afwezig bij dezelfde beweging. Rechtsom draaien geeft geen problemen. Het ligt dan voor de hand te denken aan een gestoorde beweging van de bij de rotatie optredende lateraalflexie komponent. Immers, in zit staan de wervels veel minder schuin ten opzichte van elkaar dan in stand omdat bij het zitten de lordose verstrijkt. Als de wervels meer horizontaal staan, staat de rotatie-as van de romp dus ook minder schuin ten opzichte van de wervels. De bij de rotatie optredende lateraalflexie-komponenten worden dan ook veel kleiner of zijn zelfs afwezig. Nu moet nog uitgemaakt worden of het bewegingsprobleem relatief hoog of laag in de werelkolom is gezeteld. Daarvoor vraagt U de patiënt, in zit, een lateraalflexie naar links en rechts te maken. Wanneer klachten optreden bij het naar rechts buigen, of u konstateert een beperking, is er sprake van een bewegingsprobleem van de hoger gelegen wervels (L1 - L2 bijvoorbeeld). Wanneer daarentegen klachten optreden bij het naar links buigen, of u konstateert een beperking, is er juist laag in de lumbale wervelkolom een probleem te verwachten (l4 - L5 bijvoorbeeld) (zie hiervoor de figuren 9, 11, 13 en 15). De behandeling bestaat dan uit het tijdens de, passief of geleid aktief uitgevoerde, linksom-rotatie van de romp bevorderen van de bijbehorende lateraalflexie beweging ten opzichte van de onderliggende wervel. (Let wel, dit is niet hetzelfde als het uitvoeren van een linksomrotatie van de romp met een gelijktijdige lateraalflexie van de romp. De lateraalflexie komponent geldt immers ten aanzien van de onderliggende wervel). Het bovenstaande diende slechts als een eenvoudig voorbeeld. In werkelijkheid zal men een patiënt allerlei bewegingen in stand en in zit (dus in lordose of kyfose) laten uitvoeren en het niet of wel optreden van klachten en of beperkingen hierbij nauwkeurig registreren. Kombinatie van deze gegevens in het probleemoplossend onderzoek kan dan (mede) informatie verstrekken over de lokalisatie van het bewegingsprobleem, alsmede over de (meest) gestoorde bewegingskomponent.

17 Rotatie in de wervelkolom tijdens het gaan Ter illustratie van de bovengenoemde verschillen in de benaming van bewegingen op basis van het gekozen referentiekader, wordt hieronder ingegaan op de rotatie in de wervelkolom tijdens het gaan. Bij een oppervlakkige beschouwing lijkt er bij het gaan slechts sprake te zijn van flexie en extensiebewegingen in de gewrichten van de onderste extremiteit en enige begeleidende zwaaibewegingen van de bovenste extremiteit. Perry (4) spreekt van het bovenlichaam als een "passieve passagier op het aktieve voortbewegingsapparaat van de onderste extremiteit". Een dergelijke voorstelling van zaken is echter onnauwkeurig. Tijdens het gaan treden er ook in de wervelkolom in drie vlakken bewegingen op. Deze bewegingen dragen bij aan de afvlakking van de baan van het zwaartepunt en zijn daarmee van belang voor een ekonomische wijze van voortbewegen. (Een bespreking van dergelijke effekten op de energiekosten van het gaan valt echter buiten het kader van dit artikel). Het bekken roteert tijdens het gaan linksom bij het voorwaarts zwaaien van het rechter been en rechtsom bij het voorwaarts zwaaien van het linker been (figuur 16). Figuur 16. Rotatie van het bekken tijdens het gaan. De mate van rotatie is afhankelijk van de loopsnelheid en bedraagt volgens Inmann ongeveer 6E naar iedere zijde (2). Uit het feit dat het bekken roteert is direkt al duidelijk dat er in de wervelkolom ook geroteerd moet worden. Indien er immers in de wervelkolom niet zou worden geroteerd, zou bij iedere stap de romp mee roteren met het bekken en zouden het hoofd en de romp bij iedere stap afwisselend naar links en naar rechts gericht zijn. Een dergelijke wijze van voortbewegen wordt wel beschreven als het lopen met veel romprotatie. Alhoewel dit een juiste benaming is indien men de positie van de romp als geheel ten opzichte van de buitenwereld wil beschrijven, moet er op gewezen worden dat dit looppatroon juist getuigt van zeer geringe rotatie in de romp (dus tussen de wervels onderling). De gehele romp volgt immers de rotatie van het bekken. Tussen de diverse wervels wordt dan dus niet geroteerd. Opnieuw stuiten we hier op de relativiteit van de bewegingsbeschrijving: de beschrijving van een beweging blijkt afhankelijk van het gekozen referentiekader. Deze relativiteit speelt een belangrijke rol bij de bestudering van de grafieken van figuur 17. De grafieken zijn afkomstig van een in vivo studie van Gregersen en Lucas (1) naar de mate van rotatie van de verschillende delen van de wervelkolom. Zij brachten bij een aantal proefpersonen metalen pinnen aan in de processi spinosi om de rotaties van de wervels zichtbaar te maken. Figuur 17a toont de gemiddelde waarden die bij de

18 proefpersonen gevonden werden tijdens de experimenten. De figuur toont de ruimtelijke rotatie van de diverse wervels, die optreedt in de fase van linker hielkontakt tot rechter hielkontakt. Op het moment van linker hielkontakt staat het bekken ruimtelijk gezien rechtsom geroteerd. De beweging die het bekken vervolgens maakt tot aan het moment van rechter hielkontakt is een linksom-rotatie. Zoals blijkt uit figuur 17a roteert het onderste deel van de wervelkolom (tot T7) mee met het bekken (dus linksom), terwijl het bovenste gedeelte mee roteert met de tegengesteld roterende schoudergordel (rechtsom). Figuur 17. a. Ruimtelijke rotatie van de wervels tijdens een rechter stap. b. Onderlinge rotatie van de wervels tijdens een rechter stap. Uiteraard bestaat er interindividueel verschil in de plaats van deze overgang. Ook binnen een individu is de mate van rotatie variabel. Zo blijkt uit het onderzoek dat het dragen van een last in de armen er toe leidt dat de overgang van ruimtelijk links- en rechtsom draaiende wervels naar craniaal in de wervelkolom verschuift. Dit is het gevolg van de reduktie van de rotatie van de schoudergordel. Belangrijk bij de interpretatie van deze grafiek is het te bedenken dat deze figuur de ruimtelijke rotatie van de wervels weergeeft en niet de onderlinge rotatie. Ruimtelijk gezien, met andere woorden ten opzichte van een referentiekader dat aan de buitenwereld vast zit, is bijvoorbeeld L5 vrijwel evenveel geroteerd als het sacrum. Uit dit feit kan worden herleid dat er tussen L5 en het sacrum onderling vrijwel geen rotatie heeft plaatsgevonden. In figuur 17b worden de onderlinge rotaties tijdens het gaan weergegeven. Hierbij wordt de beweging van een wervel dus niet beschreven ten opzichte van de buitenwereld maar ten opzichte van de onderliggende wervel. Hierbij moet worden opgemerkt dat men het referentiekader wel heeft laten samenvallen met de descriptief anatomische assen. De bewegingen worden "descriptief anatomisch" beschreven ten opzichte van de wervels onderling. Bij de analyse is geen rekening gehouden met de kantelingspositie van de wervels. Er is dus geen sprake van een "osteokinematische" beschrijving in de zin zoals die hierboven is bedoeld. Bij een dergelijke beschrijving bleek immers dat een zuivere anatomische rotatie van een wervel, beschreven ten opzichte van een voor of achterover gekantelde wervel behalve een rotatie ook een lateroflexie opleverde.

19 In de grafiek (figuur 17b) is geen rotatiezin aangegeven, maar het zal duidelijk zijn dat er steeds sprake is van een rechtsom-rotatie van de bovenliggende wervel ten opzichte van een onderliggende. (Dit is natuurlijk hetzelfde als het linksom draaien van een onderliggende wervel ten opzichte van een bovenliggende). In de beschreven fase (linker hielkontakt tot rechter hielkontakt) draait T1 ongeveer 8E rechtsom en het sacrum ongeveer 8E linksom. De totale rotatie in dit gedeelte van de wervelkolom gedurende deze fase bedraagt dus ongeveer 16E. Gedurende de fase van rechter- tot linkerhielkontakt zal een ongeveer gelijke tegengesteld gerichte rotatie optreden. De totale rotatie in de thoracolumbale wervelkolom tijdens het gaan komt daarmee op ongeveer 30E. Deze rotatie lijkt slechts gering, maar moet natuurlijk worden gerelateerd aan de totale rotatiemogelijkheid van de wervelkolom. De rotatiemogelijkheid van de gehele thoracolumbale wervelkolom (linksom + rechtsom), bedraagt "slechts" ca. 70E (1). Hieruit wordt duidelijk dat tijdens het gaan toch bijna de helft van het rotatievermogen van dit deel van de wervelkolom benodigd is. Het verdient dan ook aanbeveling bij patiënten die rugklachten hebben welke verergeren bij het gaan, een nauwkeurig onderzoek te verrichten naar de rotatiemogelijkheden van de wervelkolom. LITERATUUR 1. Gregersen. G., Lucas. D. An in vivo study of the axial rotation of the human thoracolumbar spine. J. Bone & Joint Surg. 1967: 49A: pp Inman.V.T. Human Walking. Williams & Wilkins Oonk H. Osteo- en arthrokinematica Henric Graaff G van Ijssel Nederweert (1988) 4. Perry. J. Gait Analysis. Slack inc. Thorofare.